Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

2.3 Arfurinn frá formgerðarsinnum 19getur falist orðhluti sem ekki er rót en telst vera hluti af samsettu rótinni. Munurinn áafleiðslu og samsetningu er þá sá að samsetning felst í því að bæta kjarna við kjarna enafleiðsla felst í því að bæta orðhluta sem ekki er kjarni við kjarna:The derivational formations may . . . be divided between formations of the nuclei(these are compounds) and constructions consisting of nuclei and nonnuclei.(Nida 1949:98)Í einfaldaðri mynd má því segja að munurinn á afleiðslu og samsetningu hjá Nida sé býsnalíkur því sem fram kemur í skilgreiningunni í (1) í inngangi hér að framan. Munurinn ersá að grunneining Nidas er rót sem ekki þarf að vera frjálst myndan en í b-lið í (1) hér aðframan eru merkingarbæru einingarnar í samsetningu sjálfstæð orð eða kjarni sjálfstæðraorða (þ.e. orð án endinga).2.3.2 Orðmyndunarlýsing formgerðarsinnaGreiningaraðferðir formgerðarsinna og skilgreiningar þeirra eru grunnurinn sem generatíforðmyndunarfræði byggir á. Hér að framan var lauslega tæpt á því hvernig Nida skiptirorðmyndun í samsetningu og afleiðslu en það er fleira sem hafa þarf í huga af arfiformgerðarsinna þegar nýrri verk um orðmyndun eru skoðuð. Hluti af deilum þeim semminnst var á í sambandi við mismunandi líkön og mismunandi aðferðir generatífra málfræðingahér að framan verður líka skiljanlegri í ljósi kenninga formgerðarsinna. Skiptinginí þrjár 12 aðferðir við orðmyndunar- og beygingarlýsingu sem rekja má til Hocketts,þ.e. Item and Arrangement (IA), Word and Paradigm (WP) og Item and Process (IP),kemur fram að einhverju leyti í generatífri málfræði þótt í breyttri mynd sé.Aðferðin sem nefnd er Item and Arrangement (IA) byggist á nákvæmri myndangreininguþar sem hvert myndan hefur sitt hlutverk og þeim er raðað saman samkvæmt ákveðnumreglum. Samkvæmt Matthews (1972:42) var fræðilega séð ekki munur á myndönumeftir því hvort þau voru rætur (radical elements) eða ekki (þ.e. aðskeyti eða endingar),a.m.k. ekki samkvæmt aðferðinni eins og hún var fyrst sett fram, en munur gat komiðfram í ólíkum hlutverkum þeirra. Finna má líkindi með þessu og kenningu Lieber (1981,1992) og Selkirk (1982) þar sem öll aðskeyti eru les (sjá 2.5.6 og 2.5.3). Þetta kerfi reynistvel til að lýsa aðskeytingu og samsetningu en miður til að lýsa fyrirbærum eins og beygingusterkra sagna þar sem grípa þarf til myndangreiningar sem ekki á sér stoð í línulegriröð myndana í orðinu. Aðferðin Item and Process (IP) byggist hins vegar á þeirri hugmyndað orðmyndunarreglur 13 (afleiðslu- og beygingarreglur) séu ferli sem breyta formimyndana eða orða á tiltekinn hátt, t.d. með viðskeytingu eða hljóðbreytingu. Grunnhugmyndiner þó sú að IP sé líka eins konar samröðun (agglutination). Spencer orðar þettasvo:. . . IP . . . is assumed to be agglutinative at the underlying level. Thus, took is formedfrom take plus the ablaut process, and this can be thought of as a base morpheme plusa past tense process, whose ‘combination’ results in the change in vowel quality.(Spencer 1991:50–51)12 Hockett (1954) gerir líkönunum reyndar mishátt undir höfði og þess vegna heitir grein hans Two models ofgrammatical description og þar er sagt frá IA og IP en WP aðeins nefnt lauslega.13 Hér nær orðið ‘orðmyndunarregla’ (word formation rule) líka yfir beygingarreglur eins og það gerir oft íensku en þar eru bæði orðmyndunaraðskeyti og beygingarendingar venjulega talin til aðskeyta í skilgreiningum ágrunnhugtakinu sjálfu en síðan skilin að með því að kenna þau við ferlin, þ.e. derivational affixes og inflectionalaffixes.