Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

2.2 Upphafið 15Skiptingin í afleiðslu og samsetningu skiptir mismiklu máli eftir því hver heildarmyndinaf málkerfinu er. Stundum er hún lykilatriði, eins og í A-Morphous Morphology eftirStephen R. Anderson (1992). Hjá honum er eðlismunur á orðmyndunarreglum þeim semgilda í afleiðslu og orðgerðarreglum sem eiga við um samsetningu, þannig að samsetningarliðireru les (lexem) og geymdir sem slíkir í orðasafni. Aðskeytin sjálf eru hins vegaraðeins talin vera hljóðform orðmyndunarreglnanna og því hluti af þeim. Aðrir gera hinsvegar ráð fyrir því að aðskeyti séu les, rétt eins og orð, og þá eru afleiðsla og samsetningsett fram með sambærilegum reglum sem raða saman lesum. Þetta á t.d. við um Selkirk(1982) sem beitir liðgerðarreglum í orðmyndun og hjá Lieber (1992) sem beitir einni innsetningarreglusem gildir jafnt um samsetningu og afleiðslu, en þar er orðmyndun talin tilsetningarhluta málkerfisins. Þessi mismunur á viðhorfum tengist viðfangsefnum mannaþannig að þeir sem fást við hljóðkerfislega þætti orðmyndunar virðast vera hallari undirþað að beita aðferðum sem svipar til aðferða í hljóðkerfisfræði. Þeir sem fást við rökvenslorðliða o.þ.h. nota hins vegar aðferðir sem eru líkari aðferðum í setningafræði eða teljaorðmyndun beinlínis til setningafræði.Í setningafræði hafa orðið gífurlegar breytingar á síðustu árum og bilið milli aðferðaog kenninga í hljóðkerfisfræði og setningafræði virðist vera að aukast. Í setningafræðiChomskysinna hefur reglumálfræðin vikið fyrir málfræði sem kennd er við lögmál ogbreytur (principles and parameters). 3 Þá er orðum raðað saman í setningar eftir þeimgildum sem hvert einstakt tungumál setur fyrir breyturnar í allsherjarmálfræðinni semer algild fyrir öll tungumál. Þessi stefna er meiri bylting en ummyndanamálfræðin vará sínum tíma, samkvæmt Chomsky sjálfum (sjá greinina Some Notes on Economy ofDerivation and Representation (1991)), og verður að auki til þess að bilið milli aðferða ísetningafræði og hljóðkerfisfræði breikkar: 4The past few years have seen the development of an approach to the study of languagethat constitutes a fairly radical departure from the historical tradition, more sothan contemporary generative grammar at its origins. I am referring to the principlesand-parametersapproach, which questions the assumption that a particular languageis, in essence, a specific rule system. If this approach is correct, then within syntax(excluding phonology) there are no rules for particular languages and no constructionspecificprinciples. A language is not, then, a system of rules, but a set of specificationsfor parameters in an invariant system of principles of Universal Grammar . . . .(Chomsky 1991:417)Þeir sem eru setningafræðilega sinnaðir í orðhlutafræði virðast hneigjast æ meira aðbreytulíkaninu og miða við að einhvers konar ¯X-kerfi 5 gildi líka um orðmyndun. Búastmá við að nýjasta líkan Chomskys af málkerfinu, naumhyggjan (eða minimalisminn) semboðuð er í bókinni The Minimalist Program (1995a), verði til þess að flækja málið ennfrekar en samkvæmt þessari kenningu er aðeins gert ráð fyrir orðasafni, rökgerð (logicalform, LF) og hljóðgerð (phonetic form, PF) en aðrir hlutar málkerfisins missa sjálfstæðisitt. Þar með hlýtur orðasafnið að verða mjög flókið en Chomsky virðist gera ráð fyrir því3 Í 2. kafla í kandídatsritgerð Friðriks Magnússonar (1990) er góð lýsing á þessu.4 Í neðanmálsgrein (Chomsky 1991:449, nmgr. 2) kemur fram að Chomsky gerir enn ráð fyrir regluvirkni íhljóðkerfisfræði og er þar vísað til greinar Brombergers og Halles, Why Phonology is Different (1989), þar semfærð eru rök fyrir þessu. Þarna er m.ö.o. gert ráð fyrir grundvallarmismuni á eðli setningafræði og hljóðkerfisfræði,að því er virðist enn frekar en áður hefur verið. Þeir sem fást við orðmyndunarfræði í anda þessa líkansgeta því enn um sinn deilt um það hvort afleiðsla sé fremur í ætt við hljóðkerfisreglur eða setningagerðarlögmál.5 Ekki verða menn þó á eitt sáttir um það hvort ¯X-kerfið innan orðs lítur eins út eða fylgir sömu lögmálumog í setningafræði, sjá kafla 4.4.1.2 hér á eftir.