Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

174 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐ5.5 NiðurstaðaMörkin milli afleiðslu og samsetningar eru algjörlega háð þeirri skilgreiningu sem notaster við. Í þessum kafla er prófað að beita þröngri skilgreiningu þar sem aðskeyti eralltaf bundið, gegnir málfræðilegu hlutverki og inniheldur ekki rót. Með þessum hætti máfá fram skiptingu á milli afleiðslu og samsetningar sem er að því leyti hrein að beygðirliðir koma aldrei fram á orðhlutaskilum nema í samsetningum. Hins vegar eru skilin ámilli afleiðslu og samsetningar enn mjög óljós þegar greina á einstaka orðhluta þar semógerlegt reyndist að finna forsendur til að skilja fullkomlega milli aðskeyta og annarrabundinna liða, m.a. vegna þess að máltilfinningin dugar ekki til að greina í hvaða orðhlutumer rót og hvaða orðhlutar gegna málfræðilegu hlutverki. Til þess að komast áleiðismeð efnið var því gripið til þess að skoða málsögulegt efni og stuðst við skýringar úr Íslenskriorðsifjabók en upphaflega var ætlunin að greiningin yrði að öllu leyti samtímalegog byggð á málkenndinni einni. Í þessu birtist vandamálið enn; skilin á milli afleiðslu ogsamsetningar eru svo óljós að telja má útilokað að málnotendur greini þau nema í hreinræktuðumdæmum. Því tel ég vafasamt að afleiðsla og samsetning geti verið eðlislega ólíkfyrirbæri þannig að réttlætanlegt sé að ætla að um þau gildi gerólíkar reglur í orðasafninu,t.d. þannig að afleiðsla sé ferli en samsetning sé samröðun lesa, eins og Aronoff, Kiparskyog Anderson halda fram og sagt er frá í 2. kafla. Skiptingin í afleiðslu og samsetninguskiptir því e.t.v. ekki eins miklu máli og menn vilja stundum vera láta og niðurstaðan erþá sú að bilið á milli viðskeyta og bundinna síðari hluta sé mjög mjótt, mörkin óljós oge.t.v. ekki einu sinni mikilvæg. Ef gert er ráð fyrir því að aðskeyti og bundnir liðir séules í orðasafni sem öll eru sett upp á sama hátt, þ.e. með flokkunarrömmum sem sýnavalhömlur, þá er munurinn á aðskeyti og samsetningarlið e.t.v. einungis fólginn í muninumá málfræðilegu hlutverki og merkingu og því hvort í orðhluta er rót eða ekki. Hvorugtþessara atriða virðist vera þannig að málkenndin dugi til að skera þar úr svo að viðhlítandisé í öllum tilfellum. Ef þessi ályktun er rétt þá dugar ein orðmyndunarregla til að lýsa íslenskriorðmyndun, þ.e. fyllilega endurkvæm regla sem raðar saman lesum í orðasafninu,óháð því hverrar gerðar þau eru:(49) Endurkvæm orðmyndunarregla: XV ^¦© YV XVÞað er þá hlutverk lögmála um rökvensl liða, úthlutun merkingarhlutverka o.þ.h. semtakmarkar hverju þessi regla skilar.Ekkert er því þó til fyrirstöðu að túlka þær niðurstöður sem hér eru settar fram áhefðbundnari nótum þannig að gert sé ráð fyrir sérstakri reglu um viðskeytingu samkvæmtþeirri þröngu skilgreiningu á aðskeyti sem sett er fram í (2) á bls. 139 hér að framan. Þauviðskeyti yrðu mun færri en hefðbundið er að telja í íslensku og hér er ekki settur framlisti um þau þar sem hann yrði að byggjast á flokkun á málfræðilegu hlutverki orðhluta.Hins vegar er niðurstaðan af athugun á einstökum flokkum orðhluta í þessum kafla sú að ííslensku sé ástæðulaust að gera ráð fyrir því að forskeyting sé sérstök gerð orðmyndunar.Rökin eru þau að í langflestum þeirra orðhluta sem hugsanlegt er að greina sem forskeytier rót. Þeir fimm orðhlutar sem deila má um hvort í er rót eða ekki, þ.e. ó-, and-, auð-, torogör-, hafa það einkenni samsetningarliða að bætast framan á orð af mörgum orðflokkum.Ef halda á í kenninguna um einsleitan grunn (Unitary Base Hypothesis) yrði því að geraráð fyrir mörgum samhljóða forskeytum. Þar sem önnur rök fyrir því að greina þessaorðhluta sem forskeyti eru ekki veigamikil eru þeir því taldir til samsetningarliða hér,enda geta samsetningarliðir í íslensku verið bundnir, eins og hér hefur komið fram.Það efni sem sagt er frá í síðari hluta kaflans styður enn frekar þá skoðun að enginneðlismunur sé á afleiðslu og samsetningu. Í íslensku er ekki ástæða til að setja upp mis-