170 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐÍ gögnunum er talsvert af viðskeyttum orðum þar sem gert er ráð fyrir að orðmyndunargrunnurinnsé samsett orð. Hér verða sýnd dæmi <strong>og</strong> gefnar tölur um algengustu viðskeytisem mynda lýsingarorð <strong>og</strong> nafnorð af samsettum orðum 54 <strong>og</strong> síðan verða dæmi umsagnleidd nafnorð <strong>og</strong> lýsingarhátt þátíðar athuguð sérstaklega til að skýra hvaða vandamálfylgja því að takmarka endurkvæmni milli afleiðslu- <strong>og</strong> <strong>samsetning</strong>arreglna. Hér eru aðeinsskoðuð þau viðskeyti sem sæmilega mörg dæmi eru um <strong>og</strong> öllum stak- <strong>og</strong> fádæmumsleppt. Þá eru aðeins skoðuð viðskeyti sem teljast vera viðskeyti I í lagskiptu líkani þarsem vandamálið birtist í sinni hreinustu mynd í þeim. Þetta á bæði við um lagskipt líkan<strong>og</strong> þá greiningu á viðskeytum sem hér er sett fram. Í lagskiptu líkani ættu viðskeyti I ekkiað bætast við samsett orð en ekkert er því til fyrirstöðu að viðskeyti II geri það þar semþau eru í sama lagi <strong>og</strong> <strong>samsetning</strong>in (a.m.k. samkvæmt greiningu Þorsteins G. Indriðasonar).Í greiningunni hér eru margir orðhlutar sem taldir eru til viðskeyta II hjá Þorsteinihins vegar ekki taldir til viðskeyta þar sem í þeim er rót. Hér verður sjónum því beint aðviðskeytum I. Víkjum þá fyrst að nokkrum tölum úr gögnunum.Í gögnunum eru alls 1.012 viðskeytt lýsingarorð sem mynduð eru af samsettum orðum<strong>og</strong> er orðum með -legur <strong>og</strong> -samur þá sleppt, eins <strong>og</strong> áður sagði. Langflest orðin erumynduð af sögnum <strong>og</strong> eru lýsingarháttarmyndir (nútíð <strong>og</strong> þátíð) þar langalgengastar.(44) Dæmi um lýsingarorð leidd af samsettum orðum:abAf sögnum:307 -inn aðskilinn, afhaldinn, afhöggvinn178 -aður afbakaður, afdankaður, afhöfðaður, aflagaður101 -tur aðgættur, afræktur, afsettur92 -dur aðgreindur, aðþrengdur, afbrenndur95 -ður aðspurður, aflagður, afmáður, bókfærður50 -ur limlestur, lögfestur105 -andi aðkomandi, aðlaðandi, aðlíðandi, afgerandiAf nafnorðum:23 -skur íslenskur, færeyskur, bæheimskur, bandarískur15 -aður gullstafaður, gullvængjaður, gæsalappaður;gullsnúraðurEf rökformgerð orðanna er látin ráða, eins <strong>og</strong> hér er stefnan (sbr. kafla 4.4.1.3 hér aðframan), þá kemur ekki önnur greining til greina en sú sem hér er sýnd. Röklega er þaðt.d. alveg fráleitt að greina orðið íslenskur þannig að orðmyndunarlega séu engin tengslvið Ísland <strong>og</strong> orðið sé <strong>samsetning</strong> af ís <strong>og</strong> lenskur.Þá eru í gögnunum 1.482 viðskeytt nafnorð þar sem orðmyndunargrunnurinn er samsettorð. Helstu viðskeyti <strong>og</strong> tölur um þau fylgja hér á eftir:(45) Dæmi um nafnorð leidd af samsettum lýsingarorðum:274 -i arfgengi, ákafi, bersögli93 -ni bónþægni, einlægni, geislavirkni32 -ingi/-ingur/ atvinnuleysingi, iðjuleysingi, andstæðingur,-lingur einhleypingur, einstaklingur, fátæklingur54 Atviksorðum er sleppt úr þessari umfjöllun vegna þeirra vandamála í greiningunni sem sagt er frá í 4. kafla.Afleiddar sagnir af samsettum orðum eru svo fáar í gögnunum að þeim er einnig sleppt hér; þær eru aðeins137. Flestar þeirra (eða 105) eru dregnar af nafnorðum, t.d. andskota, blóðkoppa, buffhamra, fjármagna <strong>og</strong>frímerkja, en nokkrar eru dregnar af lýsingarorðum (21 sögn alls), t.d. fullorðnast <strong>og</strong> óhreinka. Í sjálfu sér komaí ljós sömu vandamál í greiningu þessara orða <strong>og</strong> í þeim dæmum sem hér eru skoðuð.
5.4 Athugun á orðmyndunarreglum 17125 -ð/-d/-t ákefð, glaðværð; aflasæld, ágirnd,hagkvæmd, auðmýkt, fátækt, óþekkt22 -a farsæla, frostleysa, sjóndepra8 -ska fákænska, fífldirfska(46) Dæmi um nafnorð leidd af samsettum nafnorðum:113 -ingur/-lingur búfræðingur, efnafræðingur,eldfjallafræðingur, kolsýrlingur48 -ska flugumennska(47) Dæmi um nafnorð leidd af samsettum sögnum:232 -ing/-ning aðgreining, afhending, efnagreining,bólusetning, framlagning, lögskráning167 -un/-an aðdáun, bréfritun, fjármögnun, aflífan,ávísan, endurnýjan53 -sla aðfinnsla, afgreiðsla, bókfærsla49 -andi aðdragandi, afkomandi, ábúandi48 -i andmæli, áfelli, samþykki43 -ingur/-ningur framreikningur, úrtíningur,misskilningur, rökstuðningur30 -ari afneitari, dáleiðari, ljósmyndari17 -ð aðgerð, ábúð, yfirferð17 -ður afskurður, framburður13 -n áheyrn, endurreisn, heimsókn10 -naður aðbúnaður, aðskilnaðurSum þeirra viðskeyta sem þarna koma fram eru greind sem viðskeyti I hjá Þorsteini G.Indriðasyni, þ.e. -ing/-ingur, -ning/-ningur, -ni <strong>og</strong> -un. Þau ættu því ekki að bætast viðsamsett orð, ef miðað er við kenningu Kiparskys þar sem viðskeyting í lagi I getur ekkifarið á eftir <strong>samsetning</strong>u (sbr. t.d. dæmi Katambas á bls. 26, ex-boy-friend; sjá líka (9)á bls. 38–39). Til þess að athuga þetta nánar verða orð sem greind eru sem sagnleiddnafnorð af samsettum sögnum nú skoðuð.5.4.3.1 Sagnleidd nafnorð af samsettum sögnumÍ öllum kenningum sem takmarka víxlverkun afleiðslu <strong>og</strong> <strong>samsetning</strong>ar kemur upp súundarlega staða að ekki er hægt að mynda afleidd nafnorð af öllum sögnum á sama hátt.Til dæmis má nefna að í kerfi sem gerir ráð fyrir lagskiptingu er ekkert því til fyrirstöðuað mynduð séu sagnleidd nafnorð (með hvaða viðskeyti sem er, þ.e. bæði af flokki I <strong>og</strong>II) af grunnorðum <strong>og</strong> viðskeyttum sögnum sem myndaðar eru með viðskeytum I. Dæmium þetta eru sagnleiddu nafnorðin skoðun <strong>og</strong> feðrun af grunnsögninni skoða <strong>og</strong> afleiddusögninni feðra. Viðskeytin sem mynda nafnorðin geta þá verið hvort heldur er af flokkiI eða II. Hins vegar virðist ekki vera gert ráð fyrir því í líkani Kiparskys, til dæmis, aðviðskeyti I geti bæst við samsett orð. 5555 Með aðferðum Stephens R. Andersons er erfitt að sjá hvernig nokkur viðskeyti geta bæst við samsett orð<strong>og</strong> gildir þá einu hvort þau eru af flokki I eða II.
Change language