Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

5.3 Bundnir liðir, aðskeyti og samsetningarliðir 15710 -ast/-st adv10 -na adv10 -ræna f9 -an adv9 -ga v9 -i/-vi adj9 -verskur adj8 -i adv8 -ung/-jung f8 -usta/-ysta f7 -isti m7 -la f7 -und f6- ja adj6 -ka/-kka f5 -ald n5 -n adj4 -erni n4 -ildi/-rildi n4 -ja adv4 -neskur adj4 -s adv3 -aldur m3 -all m3 -angur m3 -gi f3 -la adv3 -ni n3 -r adj3 -sa adj2 -að adj2 -aldur n2 -astur adj2 -di m2 -elsi n2 -eskja f2 -ísera v2 -stur adj2 -ur n1 -an n1 -anskur adj1 -asta adj1 -asta f1 -da v1 -di n1 -ða f1 -era v1 -ga adj1 -gan f1 -gar mpl1 -gin npl1 -heit npl1 -ið adj1 -ind f1 -ingja f1 -ingur n1 -inn m1 -irí n1 -is adj1 -ismi m1 -ist f1 -í n1 -kur adj1 -kur m1 -l adj1 -ma v1 -mi m1 -n m1 -na adj1 -na f1 -ni m1 -sa v1 -ska v1 -skast v1 -ski m1 -sna f1 -sni n1 -stur n1 -t adj1 -um adv1 -undur m1 -ur advEins og sjá má er tíðni þessara orðhluta mjög mismunandi. Flestir orðhlutarnir virðastgegna málfræðilegu hlutverki fremur en að þeir hafi eiginlega merkingu, á sama hátt ogviðskeytin sem notuð eru til skýringar í (1) á bls. 137 hér á undan. Þetta er t.d. augljóstí verknaðarnafnorðum og gerandnafnorðum, í sögnum sem leiddar eru af nafnorðum oglýsingarorðum, og í lýsingarorðsmyndum sem eru leiddar af eða eru samhljóða lýsingarháttum.39 Orðhlutar af þessu tagi þar sem tíðnitölur eru háar eiga því með réttu að teljasttil viðskeyta, samkvæmt þeirri ströngu skilgreiningu sem sett er fram í (2) á bls. 139 hérað framan, svo framarlega sem í þeim er ekki rót. Ef haldið er fast við þá skilgreiningueiga orðhlutarnir -samur, -leiki, -leikur og -dómur ekki heima á þessum lista þar sem íþeim er klárlega rót og þeir koma fyrir sem sjálfstæð orð. Aðrir orðhlutar sem athuga þarfmeð tilliti til þessa eru síðan -legur, -lega, -skapur, -rænn, -verji og -semi, -semd, -rænaog -verskur sem ekki koma fyrir sjálfstæðir og oft eru greindir sem viðskeyti eins og hérer gert. Rökréttara væri samt að greina -semi og -semd sem afleiðslu af -samur, -lega af-legur, -ræna af -rænn og -verskur af -verji. Eins og sjá má af eftirfarandi dæmum erumerkingarvensl liða í þessum pörum samstæð en slíkt væri erfitt að skýra ef orðin værumynduð hvert í sínu lagi:(19) Hliðstæðupör:-legur/-lega: asnalegur asnalegadaglegur daglegalíklegur líklegarólegur rólega39 Dæmigerð orðabókarskýring á þessum orðum hefst t.d. gjarnan á „það að . . . “ (hreinsun, „það að hreinsa. . . “) fyrir verknaðarnafnorð og „sá sem . . . “ fyrir gerandnafnorð (hlaupari), „sem einhver hefur . . . “ í lýsingarorðum(hreinsaður) og „það að gera/vera . . . “ í sögnum (óhreinka). Merking getur síðan breyst í orðasafninuþannig að hún verði ekki eins ljós, annaðhvort þannig að orð fái margar merkingar eða þannig að merkinginþrengist eða verði sértæk að einhverju leyti. Hér verða viðskeytin ekki flokkuð eftir málfræðilegu hlutverki endaætti að vera augljóst hvað við er átt.