Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

5.3 Bundnir liðir, aðskeyti og samsetningarliðir 151endurtaka141 mis adv ! 43 5 27 66 misaldra, mislengi,misgengi, mismuna113 sí 0 ! 69 1 4 39 síblautur, síávallt,síbylja, sígeispa105 frum 0 ! 14 79 12 frumbjarga, frumbók,frumkveða99 van 0 ! 29 1 31 38 vanfær, vanhluta,vaneldi, vanmeta83 fjöl adj ! 42 1 27 13 fjölfróður, fjölvíða,fjölbýli, fjölmenna79 ör 0 ! 43 2 22 12 ördauður, örsjaldan,örtröð, örvænta78 gagn adv ! 39 18 21 gagnauðugur, gagnárás,gagnálykta67 all 0 ! 23 44 allillur, allfjarri60 and 0 ! 17 8 26 9 andbreskur, andfætis,andlag, andmæla52 auð 0 ! 43 4 5 auðsær, auðsýnilega,auðvelda31 tor 0 ! 20 4 7 torgleymdur, torfæra,torvelda31 ná 0 ! 14 2 11 4 nákunnur, nálega,nágrenni, nástæla31 einka 0 ! 1 1 29 einkalegur, einkalega,einkaeign20 fjar adv ! 9 1 7 3 fjarsýnn, fjarlendis,fjarsveit, fjarstýraEfst á þessum lista trónir sá orðhluti sem er algengastur allra orðhluta í gagnasafninu,31 þ.e. bundni fyrri hlutinn ó-. Ef einhverjir orðhlutar í íslensku eiga að teljast tilforskeyta þá er hér kominn sá sem þar er efstur á blaði og verður hann því athugaðursérstaklega hér.Eins og sjá má af greiningunni fær ó- enga orðflokksmerkingu enda yrði að greinaorðflokk út frá merkingarlegu sjónarmiði eingöngu þar sem orðhlutinn kemur ekki fyrirnema sem bundinn fyrri hluti. 32 Merkingarlega mætti e.t.v. greina þetta sem atviksorð einsog neitunarorðið ekki. Virknin er mikil, eins og sjá má af tölunum, og loks myndu sumirlíklega telja orðhlutann gegna málfræðilegu hlutverki, fremur en að hann hafi eiginlegamerkingu. Samkvæmt Sigrúnu Þorgeirsdóttur hefur ó- tvær aðalmerkingar: „Í fyrsta lagitáknar ó- neitun . . . Þessi merking er algengust með lo. og lh. en einnig höfð með no. ogjafnvel ao.“ (Sigrún Þorgeirsdóttir 1986:45; meðal dæma hennar eru óbyggð, ódauðleiki;óánægður, ófrumlegur; óbeinlínis). Hin merkingin á ó- er, skv. Sigrúnu, „e–ð neikvætt,vont, óaðlaðandi“ (s.st.; meðal dæma hennar eru óbeit, óbragð; ófrægja, óhreinka). 33 Íhreinni neitunarmerkingu má auðveldlega halda því fram að ó- hafi málfræðilegt hlutverkenda gegnir orðhlutinn þar sama hlutverki og atviksorðið ekki sem vissulega er stundumtalið hafa málfræðilegt hlutverk, a.m.k. hjá þeim setningafræðingum sem setja upp31 Hér er rétt að minna á að beygingarendingar eru ekki með í þessum tölum.32 Þá er upphrópunin ó talin einsheiti; sjá líka athugasemd um orðasambandið að vera um og ó á bls. 143 hérá undan.33 Í Íslenskri orðsifjabók (Ásgeir Blöndal Magnússon 1989:682) er merkingin þrískipt: „. . . ó- umhverfir merkingujákvæðra orða . . . , gefur hlutlausum orðum niðrandi tákngildi . . . og herðir á merkingu (sumra) neikvæðraorða“.