Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

130 4 GREINING Á ίSLENSKU DÆMASAFNITil þess að fá fram ítarlegar upplýsingar um formgerð fyrri hlutanna þarf því að athugaendingarnar sjálfar og greininguna á þeim, ásamt orðflokki og orðgerð fyrri hluta semfram koma í áttunda og níunda sviði í hverri færslu. 374.6 Sýnishorn af úrvinnslunniNú hefur uppbyggingu og skipulagi gagnasafnsins verið lýst og eins og fram hefur komiðeru álitamál í greiningunni mörg. Verk af þessu tagi er bundið máltilfinningu þess semvið greininguna fæst og endalaust má breyta og bæta. Þeir sem skoða gagnasafnið eru þvíbeðnir að koma athugasemdum á framfæri um allt sem betur mætti fara en ætlunin er aðgagnasafnið verði áfram í notkun og verði endurbætt eftir því sem tækifæri gefast og þörfer á.Hér í lokin fylgir stutt lýsing á vinnuaðferðum við úrvinnslu úr gögnunum og brotaf þeim niðurstöðum sem fá má úr greiningunni, sem sýnishorn um það hvernig nýtamá gögnin. Fyrst er sagt lauslega frá vinnuaðferðum og síðan er sýnt hvernig fá máupplýsingar um orðmyndunarreglur af mismunandi gerðum, eftir því hvert viðfangsefniðer hverju sinni. Í næsta kafla eru síðan lýsingar á því hvernig gögnin eru nýtt til þess aðskoða mismuninn á afleiðslu og samsetningu.Eins og fram kemur hér að framan eru öll gögnin geymd í textaskrám og úrvinnsla úrþeim er því ekki eins auðveld og verið gæti ef notað væri gagnasafnsforrit. Á vinnslustigihefur það samt haft marga kosti hve einfaldar skrárnar eru þar sem þeim hefur veriðkollsteypt eins oft og verða vildi og öllu skipulagi gjörbreytt með einföldum aðferðum,þ.e. með því að nota Unix-tól af ýmsu tagi og beita einfaldri strengjavinnslu. Þetta hefurþó þann galla í för með sér að umhverfið sem notandanum er búið er ekki sérlega aðlaðandiog það kostar nokkra þjálfun að læra að flétta saman þær skipanir sem þörf erá.Úrvinnsla úr gögnunum fer fram með því að flokka eftir hinum ýmsu gildum í sviðunumí færslunum og skoða síðan hvert svið fyrir sig eða tvö eða fleiri svið saman til að sjáhvernig venslum á milli þeirra er háttað. Til þess að sýna hvernig úrvinnslan fer fram oghvernig aðlaga má niðurstöðurnar að rannsóknarefni hverju sinni verður nú sýnt hvernigupplýsingar úr sviðum sem sýna orðflokk, orðgerð og endingar eru nýttar til að fá framefni sem nýtist í að setja fram orðmyndunarreglur.Grundvallaratriðið í framsetningu orðmyndunarreglnanna hér er orðflokksþátturinn,en reglurnar geta annars verið af ýmsu tagi eftir því hve nákvæm greiningin á að vera.Með því að velja saman öll svið sem snerta form liðanna, þ.e. orðflokk, orðgerð, endingarog greiningu á þeim, fæst listi sem nýta má til að setja fram allar orðmyndunarreglur ígögnunum. Þar sem afbrigði í greiningunni eru mjög mörg verður þessi listi í óstaðlaðrimynd fremur óaðlaðandi, einfaldlega vegna þess að hann er alltof langur og erfitt er að37 Til þess að full not yrðu af þessari greiningu væri gott að bæta inn upplýsingum um beygingarflokka nafnorðavið fyrri hlutana. Þannig mætti athuga sérstaklega þau orð þar sem í verunni er val milli fastrar og lausrarsamsetningar eða á milli eignarfalls eintölu og fleirtölu en samsetningarháttur nafnorða af sumum beygingarflokkumákvarðast af beygingarflokknum sjálfum. Þannig eru nafnorð sem beygjast veikt ekki fyrri hluti ístofnsamsettum orðum, eins og sést af orðunum pennaljómi, *pennljómi, stelpuskott, *stelpskott. (Stofnsamsetningaraf hjarta eru undantekning, t.d. í hjartveikur (sjá Ari Páll Kristinsson 1991:49).) Þá virðist valið áeignarfalli eintölu og fleirtölu a.m.k. stundum háð beygingarflokki. Fleirtalan virðist t.d. vera óhugsandi (eðaþví sem næst) í samsetningarliðum af allflestum kvenkynsnafnorðum sem fá -na í fleirtölu, eins og sjá má aforðunum perutré, *pernatré, fíkjutré, *fíknatré. Orðhlutar af öðrum beygingarflokkum eru hins vegar gjarnan ífleirtölu í sambærilegum orðum, t.d. í eplatré. (E.t.v. hefur þetta atriði breyst í tímans rás. Hjá Jóni Ólafssyni úrGrunnavík bregður fyrir fleirtölu í samsetningarliðum sem ætla má að séu óhugsandi í nútímamáli, t.d. í orðinukaknakorn sem fyrir kemur í þýðingunni á Nikulási Klím (sjá Holberg 1948, útg. Jóns Helgasonar, bls. 206).Orðið mun eiga við ‘litla köku’ en Grunnvíkingur notar orðhlutann -korn sem smækkunarendingu í fleiri orðum,t.d. í bæklingskorn, eikarkorn, embættiskorn, hnífkorn, hrífukorn, bæði í Klím og í Orðabók sinni.)