AfleiÃ°sla og samsetning - OrÃ°abÃ³k HÃ¡skÃ³lans

Recommendations

Info

126 4 GREINING Á ίSLENSKU DÆMASAFNIúr Ritmálsskrá eða ekki, þá er talnastrengur fyrir stofnhlutagreiningu samsetningar ogforsetningar, og loks er viðskeyting sýnd aftast í strengnum. Gildin sem notuð eru ogfyrirkomulag þeirra er sýnt í eftirfarandi töflu.(44) Orðgerðarsviðið:Uppruni: ; : Viðskeyting:* ekki úr Rms. g grunnorð v viðskeytt orð1 einsamsett orð12, 121 . . . margsamsett orð! bundiðvskviðskeytiXl, Al, Fl . . . setningarliðurAuk þessara tákna er slæðingur af öðrum merkjum við vafaatriði í orðgerðarstrengjum ígögnunum, t.d. spurningarmerki eða stjarna þar sem greining er óljós og + við afbrigðilegasíðari hluta atviksorða. Loks er tvíkross notaður til að sýna gerð agnarsagna, á þann vegsem áður hefur verið sagt frá, og á einstöku stað er þess sérstaklega getið í orðgerðarsviðief greiningarorð er í miðstigi (1vmst, gmst, gvmst). Öll afbrigði af gildum sem koma fyrirí orðgreiningarsviðunum í grunnskránni er að finna í eftirfarandi lista:(45) Gildi í orðgerðargreiningarsviði:! 1? 12## 1231? 1321 21? 3121? g gv!? 1# *121 1234 1?/Nl 21## *321 g! gv+!+ 1## 121 123v *1v 213 321 g? gvmst? 1##? 121? *12v *1v! 213? 321? g* Nl1 *12 1213 12v *1v? 2131 4123? g+ Sl?1! *12? 12131 12v? 1v 2131? *Al gmst Sl1? *12# 121v 1312 1v 213v Al *gv! vsk1# *12## *123 1312? 1v? *21v Al? *gv? Xl1## 12 123 13121 1vmst 21v Fl gv!? Xlv1##? 12? 123? 13121? *21 312 Fl? gv!1! 12# 1231 *1321 21 3121 *g gv?Í orðgerðargreiningunni virðist tvígreiningin því ganga upp, með þeim formerkjum umtúlkun á orðmyndun og þeim gerðum af orðmyndunargrunni sem hér hefur verið sagt frá.Þar ber að telja að XV verður bæði að geta verið stærra en orð (þ.e. setningarliður) ogminna en orð (þ.e. bundinn liður, sjá 4.5.3.3.1 og 4.5.3.3.4).4.5.4 Endingar og greining á þeimEitt af því sem forvitnilegt er að skoða í íslenskri orðmyndun er fjölbreytnin í orðmyndunarhætti.Hefðbundið er að skipta samsettum orðum í þrjá flokka eftir formi samsetningar,þ.e. í fastar og lausar samsetningar og bandstafssamsetningar eða tengistafssamsetningar,eins og Halldór Halldórsson nefnir þær. Skilgreiningar Halldórs úr Íslenzkri málfræðihanda æðri skólum (1950) hljóða svo:(46) a Föst samsetning er það nefnt, ef engin beygingarending fylgir fyrra liðsamsetta orðsins. Fyrri liður er þá eitt af þrennu: stofn fallorðs, stofnsagnar eða smáorð (atviksorð, forsetning).Dæmi: hundgá, bardagi, framkvæmd, tilburðr.
4.5 Greiningaratriðin ί gögnunum 127bcLaus samsetning er það nefnt, ef beygingarending fylgir fyrra lið, venjulegaeignarfallsending, en stundum þágufallsending.Dæmi: vallarsýn, banamaðr, hugumstór.Tengistafssamsetning er það nefnt, ef milli samsetningarliðanna er sérhljóð(svonefndur tengistafur), sem í vitund manna er hvorki hluti af stofniné fallending.Dæmi: ráðunautr, linditré, ƒkumaður.(Halldór Halldórsson 1950:196–197)Halldór telur reyndar „mjög hæpið að telja tengistafssamsetningar sérstakan flokk samsettraorða, þó að svo líti út frá sjónarmiði íslenzkrar tungu“ (1950:197) þar sem upprunaþeirra má rekja á mismunandi veg og þeir eru því sögulega ekki samstæðir. Í samtímalegrigreiningu á nútímamáli er þó ekki annað fært en að gera ráð fyrir bandstöfum, þóttekki séu þeir samstæðir að öllu leyti. Í greiningunni hér er því allt „aðskotaefni“ í orðmynduninnimerkt á sama hátt, bæði þeir liðir sem venjulegt er að telja bandstafi, t.d. -iíeldibrandur og -u- í ráðunautur og þeir liðir sem e.t.v. væri réttara að greina sem einskonar afbrigðilegar eignarfallsmyndir. Dæmi um slíkt eru -s- í kúplingsdiskur og afbrýðissamur.33 Þá er -i- á skilum í orðum eins og breytileiki einnig merkt sem bandstafur, enumfjöllun um þetta atriði er að finna hjá Baldri Jónssyni (1984) en þar segir hann i hafavarðveist „sem leifar af forsögulegu stofnviðskeyti“ í orðum sem hafa felli-, fleygi-, keppio.s.frv.að forlið. Um þetta segir Baldur svo:Frá því sjónarmiði séð eru þetta því fastar samsetningar eða stofnsamsetningar. Þettavirðist nú vera orðið frjó orðmyndunareining og komið út fyrir sín sögulegu mörk.Það má t.d. sjá í orðinu hreinsibúnaður. Í stofni sagnarinnar hreinsa er ekkert i, endaer hún ō-sögn. Þetta er því hæpin orðmyndun. (Baldur Jónsson 1984:95)Þá er -an- (eða -n-) í orðum eins og hugsanlegur einnig greint sem bandstafur hér. 34Flokkun Halldórs í (46) á við samsett orð en sumir liðir sem oft eru flokkaðir semviðskeyti (t.d. -legur, -háttur og -skapur) geta líka tekið með sér beygða fyrri liði. Þessirliðir eru einmitt dæmi um markatilvik þar sem það er ekki sjálfgefið hvort þá á að flokkasem orð (XV ) eða viðskeyti. Það er því nærtækt að athuga hvort greining á formi fyrri liðaskilar einhverjum upplýsingum sem gagnast mættu í því sambandi.Í fjórða til sjötta sviði í hverri línu í gagnasafninu er greining á fyrri hluta hvers greiningarorðs.Í fjórða sviði kemur orðhlutinn sjálfur fram í þeirri mynd sem hann hefur íorðinu, ending er sérstaklega tilgreind í fimmta sviði og loks er greining á endingunni ísjötta sviði. Hér er sýnishorn af því hvernig greining á fyrri hluta lítur út í gögnunum:(47) Dæmi um greiningu á endingum:mýrarver n 1 mýrar -ar ee mýri f g ver n g |mýrarækt f 1 mýra -a ef mýri f g rækt f gv |mýrfugl m 1 mýr -0 0 mýri f g fugl m g |33 Í afbrýðissamur kemur fram eignarfallsmynd sem einnig kom fram í sjálfstæðum orðum í eldra máli, einsog Jón Hilmar Jónsson bendir á í formála að Orðabók Gunnlaugs Oddsonar (1991; fyrsta útgáfa kom út 1819)en þar segir hann að endingin -is í eignarfalli kvenkynsorða komi fram í ritum Gunnlaugs, „einkum á skilumsamsetningarliða, þar sem endingin -is er rótgróin í sumum orðum, en einnig lítillega í enda orðs“ (bls. xxvii).Meðal dæma sem gefin eru um þessa endingu í sjálfstæðu orði er „uppspretta til vorrar rósemis og huggunar“.34 Alexander Jóhannesson (1927:67) telur þetta (a.m.k. stundum) vera leifar af lýsingarháttarmynd nútíðar;sjá líka B.A.-ritgerð Bjarnveigar Ingvarsdóttur (1992) „Þetta er orðið lokalegt“. Um viðskeytið -legur og tengslþess við grunnorð.
Page 1 and 2:
Rannsóknar- og fræðslurit 7Aflei
Page 5 and 6:
FormáliRitgerð þessi er lögð f
Page 9:
55.3.1.4 Hefðbundin íslensk forsk
Page 12 and 13:
8 1 INNGANGURekki fyrir sem sjálfs
Page 14 and 15:
10 1 INNGANGUReða sem afleitt orð
Page 16 and 17:
12 1 INNGANGURkMerkingarlegur haus
Page 18 and 19:
14 2 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU
Page 20 and 21:
Page 22 and 23:
Page 24 and 25:
Page 26 and 27:
Page 28 and 29:
Page 30 and 31:
Page 32 and 33:
Page 34 and 35:
Page 36 and 37:
Page 38 and 39:
Page 40 and 41:
)/.££-+0).+43+./)36 2 UM AFLEIÐS
Page 42 and 43:
Page 44 and 45:
Page 46 and 47:
Page 48 and 49:
Page 50 and 51:
Page 52 and 53:
Page 54 and 55:
\\50 2 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU
Page 56 and 57:
Page 58 and 59:
Page 60 and 61:
Page 62 and 63:
Page 64 and 65:
Page 66 and 67:
Page 68 and 69:
Page 70 and 71:
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Page 78 and 79:
Page 80 and 81: 76 3 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU
Page 92 and 93: 88 4 GREINING Á ίSLENSKU DÆMASAF
Page 104 and 105: 100 4 GREINING Á ίSLENSKU DÆMASA
Page 136 and 137: 9¦£ mHG N adjH f 9X£ fHGX A fH
Page 140 and 141: 136 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐtak
Page 142 and 143: 138 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐeð
Page 144 and 145: 140 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐí
Page 146 and 147: 142 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐ5.3
Page 148 and 149: 144 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐ31
Page 150 and 151: 146 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐþe
Page 152 and 153: 148 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐ1 h
Page 154 and 155: 150 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐhé
Page 156 and 157: 152 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐset
Page 158 and 159: 154 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐtag
Page 160 and 161: 156 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐEfs
Page 162 and 163: 158 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐ-r
Page 164 and 165: 160 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐ1
Page 166 and 167: 162 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐhlu
Page 168 and 169: 164 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐþe
Page 170 and 171: ¸£-++++++++++3++++++++++1¸-+++++
Page 172 and 173: ££¸-+++++£-++++++°”±°L»
Page 174 and 175: 170 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐÍ
Page 176 and 177: 172 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐ(48
Page 178 and 179: 174 5 GÖGNIN OG VIÐFANGSEFNIÐ5.5
Page 181 and 182:
1776 LokaorðÍ þessari ritgerð h
Page 183 and 184:
[[mat]< ]< ]
Page 185 and 186:
181til fyrirstöðu að formið sj
Page 187 and 188:
HeimildaskráAbraham, Werner, Samue
Page 189 and 190:
HEIMILDASKRÁ 185Booij, Geert, & Je
Page 191 and 192:
HEIMILDASKRÁ 187Halldór Halldórs
Page 193 and 194:
HEIMILDASKRÁ 189Kristján Árnason
Page 195:
HEIMILDASKRÁ 191Williams, Edwin. 1
Page 198 and 199:
194 MANNANAFNASKRÁSpencer, Andrew,
Page 200 and 201:
196 DÆMASKRÁallrahæstur 165allra
Page 202 and 203:
198 DÆMASKRÁbreima 56brekan 55bre
Page 204 and 205:
200 DÆMASKRÁfjarg- 144 147fjargvi
Page 206 and 207:
202 DÆMASKRÁheimvið 120-heit 98
Page 208 and 209:
204 DÆMASKRÁ-kríkaður 118krín
Page 210 and 211:
206 DÆMASKRÁ-næma 159-næmi 77n
Page 212 and 213:
208 DÆMASKRÁslembi- 66 144 148sle
Page 214 and 215:
210 DÆMASKRÁutanstokks 122utansve
Page 217 and 218:
Viðauki: Bundnir afleiddir síðar
Page 219 and 220:
Bundnir afleiddir sίðari hlutar 2
Page 221 and 222:
Page 223 and 224:
show all

AfleiÃ°sla og samsetning - OrÃ°abÃ³k HÃ¡skÃ³lans

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?