Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

110 4 GREINING Á ίSLENSKU DÆMASAFNI4.5.1 GreiningarorðFremst í hverri línu (I.1.) er sjálft greiningarorðið, þ.e. orð úr Ritmálsskrá og þær viðbætursem verða til vegna tvígreiningarinnar, en eins og áður sagði (sjá 4.4.3) eru orðhlutarfærðir upp þegar þeir þarfnast frekari greiningar. Orðhlutarnir sjálfir eru settir upp innanhverrar línu á sama hátt og greiningarorðin, þ.e. þeir eru lemmaðir og þeim fylgja upplýsingarum orðflokk og orðgerð. Þannig eru svið I.1–3, III.7–9 og IV.10–12 sambærileg;á hverjum stað er eitt greiningarorð eða orðhluti, ásamt skammstöfun fyrir orðflokk ogorðgerð. Viðbætur við efni úr Ritmálsskrá í fyrsta sviði eru merktar með stjörnu við orðgerðarskammstöfun.Hér á eftir eru dæmi um orðið atvinna, bæði sem greiningarorð ogsem fyrri og síðari hluti samsetts orðs: 18(19) Dæmi um sambærileg greiningarsvið:Greiningarorð: Fyrri hluti: Síðari hluti:atvinna f 1 at -0 0 at adv ! vinna f gvatvinnuaukning f 12 atvinnu -u ee atvinna f 1 aukning f gvlífsatvinna f 21 lífs -s ee líf n g atvinna f 1Allir fyrri hlutar eru lemmaðir eftir því sem kostur er, þ.e. nafnorð eru sett upp í nefnifalli(yfirleitt í eintölu), lýsingarorð eru í nefnifalli eintölu karlkyns og sagnir eru í nafnhætti.Orðhlutar sem eru óumdeilanlega samsettir eða afleiddir, án þess að koma fyrir sem sjálfstæðorð, eru stundum færðir upp undir samsetningarmyndinni óbreyttri ef uppflettimynder óljós eða vafasöm (t.d. fárán- í fáránlegur). 19 Eins og áður sagði eru öll orð sem fyrirkoma sem fyrri eða seinni hlutar greiningarorðanna færð upp sem sjálfstæð greiningarorðþegar þörf er á. Nokkur vandamál fylgja afbrigðilegum liðum í orðmynduninni, þ.e.liðum sem telja verður stærri en orð (sbr. dæmi þau um setningarliði sem talin eru upp í(15) hér að framan; sjá kafla 4.5.3 hér á eftir). Þá eru samsett orð af agnarsögnum þesseðlis að ögnin er sjálfstætt orð í nafnhætti en samsetningarliður í lýsingarhætti og sagnleiddumnafnorðum. Þar sem lýsingarhættir og sagnleidd nafnorð eru venjulega leidd afnafnhætti er gripið til þess ráðs hér að setja upp nafnháttarmyndir í greiningunni semekki eiga sér stoð í raunveruleikanum, þ.e. samsettar myndir í nafnhætti í stað sagnarsambands(t.d. orðmyndin *aðbúa í stað búa að í greiningu á orðinu aðbúnaður). Þessiafbrigðilegu greiningarorð eru merkt sérstaklega og þau má túlka á tvo vegu. Í fyrstalagi er hugsanlegt að halda því fram að samsetti nafnhátturinn sé raunverulegur grunnur íorðmynduninni sem hvergi kemur fram, eins konar hugsanlegt orð sem aðrar myndir erudregnar af. Þá má einnig líta á samsetta nafnháttinn sem skrifbrigði (notational variant)af agnarsögninni sem eingöngu er til þess ætlað að létta vélarvinnuna sem öll byggist ástafastrengjum í fastri röð. Nánar verður komið að þessu efni síðar.4.5.2 OrðflokksmerkingarOrðflokksgreining fylgir öllum orðum úr Ritmálsskránni og viðbótarorð sem verða tilvegna tvígreiningarinnar og allir fyrri og síðari hlutar greiningarorðanna eru síðan orðflokksgreindirá sama hátt, eftir því sem unnt er. Orðflokkur greiningarorðsins sjálfs er ísviði I.2, orðflokkur fyrri hlutans í sviði III.8 og orðflokkur síðari hlutans í sviði IV.11.Latneskar skammstafanir eru notaðar, eins og í Ritmálsskránni (sjá 4.3.3). Þar sem aðeinsvoru valin orð úr höfuðorðflokkunum fjórum 20 í upphaflegt gagnasafn bætast við18 Sjá yfirlit um tákn á bls. 125–126.19 Skv. Íslenskri orðsifjabók eftir Ásgeir Blöndal Magnússon er þetta orð líklega í ætt við fárænn og fáræna.20 Ekki er gerður greinarmunur á atviksorðum og forsetningum í greiningunni og er hvort tveggja merkt adv.