Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

4.4 Gagnavinnan 105hér að framan má segja að eingöngu sé miðað við muninn á bundnu myndani og orðmyndunareiningusem í einhverjum skilningi er orð (en eins og sjá má af 2. kafla virðastallir þeir erlendu fræðimenn sem þar er vitnað í vera sammála um það að aðskeyti séubundin myndön). Niðurstaða mín 1990 var sú að mismunurinn á frjálsu og bundnu myndanidygði engan veginn til að skilja á milli afleiðslu og samsetningar og af niðurstöðum3. kafla hér að framan er líka ljóst að flokkunarforsendurnar í íslensku eru mjög erfiðarviðureignar.Þannig bendir Sigrún Þorgeirsdóttir t.d. á það í kandídatsritgerð sinni að í íslenskusé talsverður fjöldi dæma um orð sem samsett eru úr „einingum sem ekki geta talist tilsjálfstæðra orða“ (1986:147). Samkvæmt greiningu Sigrúnar er jafnvel að finna orð semmynduð eru af forskeyti og viðskeyti, án þess að nokkurt ‘orð’ (þ.e. XV ) komi þar við sögu,t.d. frum-legur, geysi-legur og rosa-legur. Ef greiningu Sigrúnar á forskeyti er haldiðtil streitu í þessum orðum og fyrri hlutar þeirra taldir til forskeyta verður annaðhvortað segja að síðari hlutinn -legur sé ‘orð’ (eða a.m.k. bundið hugsanlegt orð, þ.e. XV afeinhverju tagi) eða skilgreina forskeyti á annan hátt. Þar með ættu forskeyti þá að fallaí sama flokk og samsetningarliðir, þ.e. þau ættu þá að teljast vera XV . Forskeyting erþá undirflokkur samsetningar, eins og hjá Alexander Jóhannessyni (1929) og HalldóriHalldórssyni (1950). Ef hvorugur orðhlutinn í þessum orðum er greindur sem XV verðurað gera ráð fyrir enn einni orðmyndunarreglu, þ.e. reglunni XV#^¦© X†ˆ‡ X†ˆ‡ sem skeytirsaman tveimur aðskeytum. Ef miðað er við kenningu þar sem afleiðsla er ferli er slíktóhugsandi þar sem regla getur ekki verkað á tómið og jafnvel hjá þeim sem gera ráð fyrirþví að aðskeyti séu les er þetta vafasamt og hlýtur þá að byggjast á því að aðskeyti getiverið rætur. Tæplega hefur nokkrum manni dottið í hug í fullri alvöru að setja fram reglusem býr til rótlaus orð.Í reglunum er ekki sýnt sérstaklega að XV geti verið bundinn orðhluti og segja má aðþað liggi í táknuninni að svo eigi ekki að vera. Bundnir orðhlutar sem aldrei koma fyrirsjálfstæðir, jafnvel þótt þeir verði að teljast vera rætur (t.d. kirsu- og hind- í kirsuber oghindber), falla því illa að þessu kerfi. Sama máli gegnir um bundin hugsanleg orð einsog þau sem Margaret Stong-Jensen lýsir og sagt er frá í kafla 3.3.3 hér að framan. Síðarihlutar orðanna afarmenni, fjölmenni, ómenni, fjölkvæni og hádegi eru afleiddir meðviðskeytinu -i og koma aldrei fyrir sjálfstæðir. Þessi atriði sem nú hafa verið nefnd (þ.e.orðmyndun af forskeyti og viðskeyti og bundnir orðhlutar sem ekki eru aðskeyti) sýna aðþað er lykilatriði að athuga muninn á frjálsum og bundnum orðhlutum sérstaklega. Ljóster að reglurnar hér að framan duga ekki til að lýsa staðreyndunum í íslensku ef gert erráð fyrir því að XV sé alltaf frjálst og X†‰‡ alltaf bundið, en sú mun vera grunnhugmyndiní táknuninni. Þess vegna þarf að athuga sérstaklega hvort einhver önnur atriði koma íljós í gögnunum sem rennt geta stoðum undir hefðbundna skiptingu í afleiðslu og samsetningu.Hinn kosturinn er svo sá að hafna því alfarið að skiptingin sem fram kemur íreglunum þremur í (10) eigi rétt á sér í íslensku. Með því móti væri um leið tekið undirþau sjónarmið Lieber að ein innsetningarregla dugi til að sýna alla orðmyndun.4.4.1.3 Lögmálið um rökformgerð orðaÞriðja atriðið sem er lykilatriði í greiningunni er lögmálið um rökformgerð sem vitnað erí á bls. 27 hér að framan, en í því felst að merkingarlegt samhengi í orðum ráði stofnhlutagreininguþeirra. Þessi kenning er í fullu samræmi við íslenska hefð, eins og sjá máaf umfjöllun um greinar Baldurs Jónssonar í kafla 3.2.4 hér að framan og í kaflanum umstofnhlutagreiningu hér á eftir en þar er vitnað í bók Eiríks Rögnvaldssonar (1990) þessutil stuðnings (sjá bls. 107–108 hér). Með því að styðjast við rökformgerð við stofnhlutagreininguer lagskiptu líkani af orðasafninu hafnað, eins og fram kemur á bls. 81–82 hér