Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

4.4 Gagnavinnan 103teknir úr orðasafninu og sameinaðir. 15 [Upprunaleg vísun var í handrit Höskuldar Þráinssonarsem er einn ritstjóra verksins.] Þarna virðist vera komið atriði sem gæti höfðaðtil setningafræðilega sinnaðra orðmyndunarfræðinga þar sem tvígreiningu í orðmyndunmætti þá setja fram á svipaðan hátt með því að gera alltaf ráð fyrir samröðun lesa. Ekkimá þó gleyma því að tvígreiningin er líka hluti af kenningu Aronoffs og annarra semgera ráð fyrir að afleiðsla sé ferli; þarna er því atriði sem þó nokkur samstaða virðistvera um meðal orðmyndunarfræðinga. Í köflunum sem hér koma á eftir kemur síðan íljós hvaða afleiðingar kenningin um tvígreiningu hefur á greiningu gagnanna sem hér erfjallað um.4.4.1.2 Orðmyndunarreglur og ¯X-kerfiðKenningin um tvígreiningu leiðir til þess að hægt er að setja upp einfaldar orðmyndunarreglurtil að lýsa allri orðmyndun, eins og t.d. er gert hjá Selkirk (sjá kafla 2.5.3 hér aðframan). Ef gert er ráð fyrir því að orð séu táknuð með XV , eins og gert er í ¯X-kerfinu ísetningafræði og að aðskeyti séu alltaf bundin, en þá má tákna þau með X†ˆ‡ (til að sýnaað þau eru hluti af X), þá nægja þrjár reglur til að sýna alla orðmyndun:(10) a Forskeytt XV ^© X†ˆ‡ XVorð:b Viðskeytt XV ^© XV X†‰‡orð:c Samsett XV ^© XV XVorð:X er hér notað fyrir orðflokksmerkin, eins og gert er í reglu Aronoffs (sjá 2.5.1) og hjáSelkirk (sjá 2.5.3) og í stað þess má setja hefðbundnar skammstafanir fyrir orðflokka,eins og Selkirk gerir t.d. í reglunum um samsetningu (sjá (7) á bls. 36 hér að framan). Tilþess að lýsa íslenskri orðmyndun má þá líka taka mark af því að í íslensku eru formlegirhægri hausar allsráðandi, þ.e. orðflokkur ákvarðast alltaf af síðari lið, og nota X og Yfyrir ótilteknu orðflokksgildin. Þá sést líka af reglunum að orðflokkur síðari hluta ræðurorðflokki orðsins sem hver regla myndar:(11) a Forskeytt XV ^© Y†ˆ‡ XVorð:b Viðskeytt XV ^© YV X†‰‡orð:c Samsett XV ^© YV XVorð:Rannsóknarefnið hér er því að finna gildin á XV og X†‰‡ og hvort ástæða er til að skilja ámilli þessara reglna.Við uppsetningu á þessum reglum er gengið út frá því að orðmyndunarreglur séu aðöllu leyti endurkvæmar, þ.e. XV stendur fyrir hvaða hugsanlegt orð sem er, grunnorð,afleidd orð og samsett orð af öllu tagi. Þarna er því sami skilningur lagður í XV og í setningafræði,þ.e. XV er eining sem setja má inn í setningarhríslur. Að auki er XV svo orðmyndunargrunnur,þ.e. eining sem orðmyndunarreglurnar verka á. 16 Eins og fram kemurhér á eftir fer setningafræðileg skilgreining á XV ekki alltaf saman við þá orðmyndunarlegu;sum fyrirbæri hljóta að teljast orðmyndunargrunnur án þess að þau sé hægt að setjainn í setningu, t.d. bundin afleidd orð eins og Margaret Stong-Jensen lýsir í grein sinni(sjá 3.3.3 hér að framan).Í reglunum hér að ofan eru aðskeyti merkt með X†ˆ‡ en það er nokkuð á reiki millihöfunda hvernig útfærslan á ¯X-kerfinu er í orðmyndunarfræði. Þar eru aðallega tvær leiðirfærar. Annars vegar er táknunin á bundnum liðum (þ.e. aðskeytum) fest með því að vísa15 Sjá t.d. inngang í Abraham et al. 1996.16 Í skilningi þeirra sem halda því fram að orðmyndunarreglur séu ferli er X þá lesið sem regla breytir átiltekinn hátt. Í skilningi hinna sem gera ráð fyrir að aðskeyti séu les er X þá eining sem aðskeyti geta bæst við.