Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

4.4 Gagnavinnan 101rökgerð orða, t.d. eins og hún kemur fram hjá Botha (sjá bls. 27 hér að framan). Það eruað verulegu leyti gögnin sjálf sem vísa veginn við val á kenningum, eins og nú verðurkomið að.Hér að framan var vikið að því nokkrum orðum að í „fyrirmyndargagnalýsingunni“eigi gögnin að vera óháð kenningum en jafnframt er þess getið að slíkt sé óskhyggja þarsem öll flokkun er háð einhverjum skilgreiningum (og þar með kenningum) sem flokkaðer eftir. Takmarkið þarf því að vera að finna þær flokkunarforsendur sem geta gefið niðurstöðursem túlka má eftir hvaða kenningu sem er. Nú skal játað að gagnavinnan hér erunnin eftir kenningum sem skipast á ákveðinn stað í fræðunum. Valið á þeim kenningummótast auðvitað af persónulegum smekk en að auki má segja að gagnavinna af þessutagi velji sér kenninguna (eða a.m.k. aðferðirnar) að nokkru leyti sjálf. Þegar vinna á viðstafræn gögn á tölvuskjá er sjálfgefið að stafastrengir ráða ferðinni. Um leið má segja aðeiningarnar sjálfar (þ.e. orð og orðhlutar) öðlist sjálfstætt líf. Þá er e.t.v. nærtækara aðhugsa um þær allar sem sjálfstæðar einingar í orðasafni fremur en að skipta þeim í orðeða les annars vegar og svo í afrakstur af ferli hins vegar, þ.e. einingar sem eru hluti aforðmyndunarreglum eins og aðskeytin eru t.d. hjá Stephen R. Anderson (sjá 2.5.5). Þettaleiðir einnig til formflokkunar fremur en til merkingarlegrar eða hljóðkerfislegrar flokkunar,enda yrði að beita öðrum vinnubrögðum við slíkt. Spurningin er hins vegar sú hvortathuga á alla orðhluta út frá sömu forsendum eða hvort gera á tilraun til að skilja á milliafleiðslu og samsetningar strax við uppsetninguna á kerfinu sjálfu í þeirri von að það skiliniðurstöðum um samanburð þarna á milli.Í gagnagreiningu þeirri sem hér verður lýst má segja að farið sé bil beggja. Viðskeytinger aðskilin frá samsetningu og greind sérstaklega, eins og sagt verður frá hér á eftir,þannig að gerður er skýr greinarmunur í greiningunni á tveimur gerðum orðmyndunar oger þá stuðst við hefðbundna íslenska greiningu á viðskeytum (sjá kafla 4.5.3.2). Þannigmá fá fram aðgreindar orðmyndunarreglur um viðskeytingu og samsetningu, eins og þærsem Selkirk setur fram (sjá 2.5.3 hér að framan). Forskeyting er hins vegar ekki aðgreindfrá samsetningu í kerfinu sjálfu, en eins og sést af 3. kafla hér á undan er sá háttur ofthafður á í greiningu á íslensku. Reglur um forskeytingu falla þannig saman við almennarreglur um samsetningu. Ef athuga á forskeytin sérstaklega verður því að skoða hvertforskeyti fyrir sig og draga saman niðurstöður um þau en kerfið sjálft skilur á milli viðskeytingarog samsetningar sem nýta má til samanburðar. Þarna eru í verunni farnar tværleiðir að sama marki; annars vegar er skilið á milli orðmyndunargerða, þ.e. viðskeytingarog samsetningar, til að skoða hvort skiptingin á rétt á sér og hins vegar eru forskeytingog samsetning sameinuð þannig að gögnunum sjálfum er ætlað að skila niðurstöðu umþað hvort þörf er á þessum skilum. Í báðum tilvikum eru gögnin tiltæk til að skoða muninná afleiðslu og samsetningu og munurinn felst í aðferðinni sem nota þarf við að skoðavafaatriði, t.d. það hvort munur er á viðskeytum og öðrum bundnum síðari hlutum og ámilli mismunandi gerða bundinna fyrri hluta. Þessi leið var farin vegna þeirrar tilhneigingartil að skilgreina forskeyti ekki eins strangt út frá greinimörkunum frjálst/bundið ogvenjulega er gert við viðskeyti. Þessi munur á aðferðum við meðferð á forskeytingu ogviðskeytingu á sér nokkra stoð í íslenskri greiningu, eins og sjá má af yfirlitsmynd umflokkun orðmyndunar á bls. 83, en aðallega er hann þó tilkominn af hagnýtum ástæðum,eins og nánar verður komið að síðar.4.4.1.1 Kenningin um tvígreininguÍ gagnavinnunni er gengið út frá kenningunni um tvígreiningu og hefur það hagnýtt gildiþar sem með því móti einfaldast uppsetning gagnanna til muna vegna þess að aðeins erverið að skoða ein skil í hverju orði í einu. Í kenningunni felst þó margt annað en eintómt