Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

100 4 GREINING Á ίSLENSKU DÆMASAFNIorðinu óalmennilegur kemur líka fram að upplýsingar um endurvirkni í forskeytingunnitapast; orð er merkt á sama hátt hvort sem forskeytin eru eitt eða fleiri. (Bæði al- ogó- eru talin til forskeyta í Ritmálsskrá.) Á sama hátt hverfa allar aðrar upplýsingar umendurkvæmni í orðmynduninni.Vegna þeirra takmarkana sem eru á orðgreiningunni í Ritmálsskránni var mér ljóstfrá upphafi að hún myndi ekki nýtast mér nema að mjög litlu leyti. Að auki er ég ekkisammála þeirri greiningu sem þar er notuð. Þar eru bæði merkingarlegar og formlegarforsendur notaðar en þeim er þó ekki haldið alveg til streitu, eins og sjá má af tilvitnunumhér á undan. Reglan er yfirleitt sú að frjáls myndön teljast vera samsetningarliðir enekki aðskeyti, en samt eru sum atviksorð (þ.e. agnir og „áttarorðin“ sem óumdeilanlegageta staðið sjálfstætt) talin til forskeyta og það hlýtur að vera gert á merkingarlegumforsendum. Annars staðar er merkingarlegum forsendum hafnað, sbr. það að dauð- ogband- í dauðleiður og bandvitlaus eru ekki greind sem forskeyti, sem þó er alvanalegt aðgera. Því var sú leið farin hér að velja forskeytt og samsett orð úr safninu, á þann háttsem þegar hefur verið lýst. Aðeins hluti viðskeyta er merktur sem slíkur í Ritmálsskrá(a.m.k. enn sem komið er) og að auki eru merkingarnar aðeins notaðar þegar viðskeytieru aftast í orði. Viðskeyttra orða í Ritmálsskránni má því rétt eins leita með því að sláinn leitarstrengi úr orðunum sjálfum. Þá er merkingin á viðskeytum undirskipuð öðrumorðgerðarmerkingum í Ritmálsskránni og dæmi um þau fylgja því sjálfkrafa með þegarbeðið er um forskeytt eða samsett orð. Dæmasafnið er svo stórt að ég hef trú á því að þarkomi fram allar gerðir orðmyndunar í Ritmálsskránni, enda slagar úrtakið hátt í tíundahluta af safninu í heild.4.4 GagnavinnanEins og fram kemur í formála hófst gagnavinna sú sem hér verður frá sagt á útmánuðum1989 og hefur þess vegna staðið í langan tíma og með mörgum hléum. 11 Gagnaskipulagiðber þess nokkur merki enda þótt því hafi verið gjörbylt nokkrum sinnum frá upphafi. Öllgagnavinna er unnin á tölvur Orðabókar Háskólans, þ.e. á Unix-vélar sem ráða við röðunog flokkun á miklu efni. Hér verður vinnulagi við greininguna ekki lýst í smáatriðum,enda ætti að verða ljóst af lýsingu á skipulagi gagnanna í næsta kafla (4.5) um hvað máliðsnýst. Í aðalatriðum má segja að gagnavinnan hafi farið fram í þremur áföngum. Fyrstvoru öll orðin myndangreind og var það upphaflega gert með því að nota línuskiptingaforriten afraksturinn af því var síðan yfirfarinn vandlega. Síðan voru orðin stofnhlutagreindog var það gert með því að setja inn mismunandi merki á öllum skilum. Loks var tekiðupp það skipulag sem fram kemur í gagnasafninu sjálfu eins og það er nú og sagt verðurfrá í næsta kafla, en þar er aðeins gerð grein fyrir einni orðmyndunarreglu í hverri færslu(eða línu) í gögnunum, í stað þess að sýna öll skil í hverju orði í einu. Í þessum kaflaverður sagt frá grunnforsendum fyrir greiningunni og fyrstu tveimur vinnslustigunum,þ.e. myndangreiningu og stofnhlutagreiningu.4.4.1 Fræðilegar forsendur fyrir greiningunniÍ þessum kafla verður sagt frá því hvernig skilið er á milli samsetningar og afleiðslu í gögnunumsjálfum og þeim fræðilegu forsendum sem liggja að baki greiningarinnar. Greininginbyggist á kenningum um tvígreiningu, endurkvæmum orðmyndunarreglum þar semgildi liða er oftast strangt afmarkað í fræðunum og loks er hér stuðst við kenninguna um11 Lýsing á vinnulagi á fyrstu stigum verksins, þ.e. við myndangreiningu og stofnhlutagreiningu er að finna íB.A.-ritgerð minni, Stofnhlutagreining samsettra orða (Kristín Bjarnadóttir 1990b). Hér verður aðeins sagt fráskipulagi gagnanna eins og það er nú og forsagan í vinnunni ekki rakin.