ÐšÐ°Ð·Ð°Ñ ÑÑ‚Ð°Ð½ Республикасыньщ бшм жене гылым министрлт С ...

Казахстан Республикасыньщ бшм жене гылым министрлтС. Торщиыров ат. Павлодар мемлекетпк университет!Органикалык жене физколлоидтык химия кафедрасыЖалиы жене бейорганикалык химияпеишенСырттай бшм алатын сгуденггерге арнаулыОКУ-ЭД1СТЕМЕЛ1К KYPAJIПавлодар

Казахстан Республикасыныц бшм жэне гылым министрлтС. Торайгыров ат. Павлодар мемлекептк университет!Органик алык жене физколлоидтык химия кафедрасыЖалпы жене бейорганикалык химияпеншенСырттай бшм алатыи студенттерге арнаулыОКУ-ЭД1СТЕМЕЛ1К КУРАЛПавлодар

УДК 540.024ББК 24.1я7«Жалпы жене бейорганикалык химия» оку-ад!стемел1ккуралы С.Торайгыров атындагы Павлодар мемлекетпкуниверситетшщ Рылыми кецесшде басылымга усынылган.Шюр жазгандар:педагогика гылымынын кандидаты, профессор СатынскаяАД.,; техника гылымынын кандидаты, доцент Байбурина Ж.М.Акимбекова К-Ж.Жалпы жене бейорганикалык химия. Оку-эд1стемелж курал.- Павлодар, 2003 ж.Оку-ед1стемелш курал «Химия жене биология», «Биология»,«Экология» мамандыктарында сырттай бшм алатын студенттергеарналган. Мазмунында «Жалпы жене бейорганикалык химиядан»непзп теориялык мэл1меттер, есептер шыгару едастемелер!,зертханалык жумыстарга нускаулар бершген.С. Торзйгыроватындагы ПМУ-дщакадемик С.Бейсембаеватындагы гылыми jК1ТАПХАНАСЫАкимбекова К-Ж., 2003С.Торайгыров ат. Павлодар мемлекетпк университет!, 2003

1 Химияныц н еп зп ryciHiicrepi1.1 А том-молекул алы к 1л1мАтом-молекулалык шмдо улы орыс галымы Михаил ВасильевичЛомоносов усынды. Бул ш мнщ непзп постулаттары:а) заттар елшемдер1ете аз белшектерден турады. Олардыц еюT y p i бар атомдар жене корпускулалар ягни молекулалар;е) атомдар 6ip-6ipiMeH химиялык байланыскан.Атом химиялык болшбейщ жене ол элементпц химиялык касиетшбойында сактайды. Молекула заттыц химиялык касиетш бойындасактайды.Химиялык элемент дегешмйз ядро зарядтары б1рдей атомдардыцTypi. Химиялык элементтердш атом дары 6ip-6ipiMeH косылысып жайжене курдел1 косылыстар тузеде. Жай заттар курамына тек 6ipэлементпц атом дары юредгКурдеш заттар немесе химиялык косылыстар ер-турга элементатомдарыныц косылуынан тузшед1.1961 жылдан 6epi атомдык женемолекулалык массаларды елшеу уппн атомдык массасыныц 6ipniriH -а.м.б. колданады.Атомдык массасыныц 6ipniri дегешм13 кем^ртек атомымассасыныц 1/12 б о л тн е тец erin алынган елшем 6ipniri.А.м.б. * ш.(С)/12* 6,07* 10 й г (1.1)Жеке атомдар мен молекулалардыц массасы ете юшкентай шамаболгаидыктан оларды колдану ыцгайсыз. Сондыктан а.м.б. колданады.Элементпц атомдык массасын есепте ген кезде а.м.б. сол элементпцжеке атомыныц массасы мен салыстырады:АДЭ) = ш,(Э)/а.м.б. (1.2)r-relative -деген томенп индекс агылшын тш нен салыстырмалыдеп аударылады. Салыстырмалы атомдык массаныц А, елшем! жокМ ысалыАДН) = Ша(Н)/а.м.б.А,(Н) = 6,07*10” г/6,07-10'23 г = 1Сутектщ салыстырмалы атомдык массасы 1-ге тец.з

Салыстырмалы молекулалык массаны есептеу ушш де алдындагыдайа.м.б. колданады:М г(зат) = ши(зат)/а.м.б. (13)Салыстырмалы молекулалык массаны салыстырмалы атомдык массааркылы да есептеуге болады.М ысалыМ г(Н20 ) = 2*Af(H) + Аг(0) = 2«1 + 16=18Химияда эр-турл1 сан есептеулерш журпзу ушш зат молшерьмоль,мольдж масса деген туанйсгерда колданады.Моль дегешм1з ком1ртек 12С изотопыньщ 12 грамында болатынатомдар саны канша болса, сонша атомдар, молекулалар, иондар,электрондар немесе баска курылымды болшектер болатын заттыцмолшерь Зат молшершщ олшем 6ipniri - моль. Зат мелшерш v epi6iMeHбелгшейдьКез келген заттыц 1 моль зат мелшершде болатын курылымдыболшектер саны Авогадро санына ягни Na = 6fl2»10r тец.Молекулалардыц мольдш массасы дегетм1з 1 моль зат молшершцсалмагы немесе сан жагынан заттыц салыстырмалы молекулалыкмассасына тец етш алыцган оныц грамм мелшер1. Мольдйс массаны Мдеп белплещй, оныц олшем1 г/моль. Зат молшер1, заттыц алынгансалмагы жэне мольдцк масса келес1 теццеулер аркылы байланыстыv=m /M . моль;немесе M=m/v, г/моль;немесе m=v*M. г(1.4)Газ тэр1здес заттар ушш мольдйс масса мен катар мольдйс келемшпайдаланады. Кез келген газдьщ 1 моль зат мелшершщ алатын кэлем122,4 литрге тец. Мольдж колем бершген колеммен жэне зат мвлшер! менкелес1 тендеу аркылы байланыстыVm =V/v, л/м оль;немесе V=v»Vm, л;немесе у=У/Ут люль(1.5)Сондыктан мольшк кэлемн1ц олшем i - л/моль.4

Есептер мен жаттыгулар1. Элементтердщ салыстырмалы атомдык массасыя жэне а.м.б.пайдаланып отгекпн, куюрттщ, калийдщ жеке атомдарынынсалмактарын есептецдер.2. Алдыцгы есептщ нэтижелерш пайдаланып калий сульфатыныц,калий сульфитшщ, калий сульфидшщ жеке молекулаларыныц салмагынесептецдер.3. 24 г кэм1ртектщ, 160 г фосфордын жэне 42 г азотгац затмолшерш есептецдер.4. Алдыцгы есеггпн шартын колданып заттарды курайтынкурылымды белшектер санын есептецдер.5. 6,02*1021 ацетилен молекулаларыныц салмагы кандай болады?6. 1 г сутекте жэне 1 г оттекте молекулалар саны б]рдей ме? Егероттекпен сутектт 1 моль деп алса шы?7. Магнийдщ 1,5 молш грамм жэне курылымды белшектер саныаркылы есептецдер.8. 1 л хлорда жше 1 л азотта курылымды белшектер саны женемоль саны бфдей ме? Кай кезде б1рдей болады?9. 3,01 • 1023 курылымды белшектер кандай келем алады?.10. 1 л KeMip кышкыл пЩыц жене 5 л хлордын массасынесептецдер.1.2 Химиялык эквивалент. Эквивалент зацыЭлемент эквивалент! Э дёгенпшз оньщ 1 моль сутек атомдарыменкосылысатын немесе химиялык реакцияларда сутек атомдарынын солмелшерш ыгыстыратын мелшер.Эквивалент зацы — элементтер жене заттар 6ip*6ipiMeHэквивалентгерше пропорционал мелшерде калдыксыз ерекеттеседьЗацныц математикалык ернепШ |/т3 = Э|/Э2 (1.7)мундагы Ш| жене Э| 6ipimni элем ен тн немесе заттыц массасы менэквивалент!, mt жене Э| еюшш элементпц массасы мен эквивалент!.Эквивалент масса дегешм1з заттыц 1 эквиваленттн|ц массасы.Мысалы, сутекттц 1 эквиваленпнщ массасы 1 грамм, оттектщ 15

эквивалентшщ массасы 8 грамм. Бершген жагдайда заттыц 1эквивалентшщ алатын келемш эквивалентпк колем деп атайды.Мысалы, к.ж. сутектщ эквивалентпк келем1- 11,2 л, отгектщэквивалентпк колем! - 5,6 л.Элементтщ эквивалентш атомдык масса А, валенттшк В женеэквивалент Э арасындагы байланысты керсететш формуламен деесептеуге боладыЭ = А/В (1.8)Бул теуелдшк эквиваленттщ туракты шама болмайтындыгын керсетеда,ce6e6i бер элемент ер-турш косылыста 61рнеше валенттшк K epceryiмумюн.Курдел1 заттардьщ эквивалент! дегешм1з олардыц сутектщ 6ipэквиваленпмен немесе кез келген баска заттыц 6ip эквиваленпменкалдыксыз ерекеттесетш мелшерьКурдеш заттардын эквивалентш олардыц формулалары бойыншада есептеп шыгарадыЭкышкыл = МКЬ1ШКЫЛ/кышкыл непздипп (1.9)Энсь = Мне1Ъ/металл валентплт (1*10)= Мту/металл валентплт металл атом саны (1.11)мунда М - косылыстардыц мольдйс массасы1-мысалКалайыныц ею оксид! бар. EipiHiui оксиду 78,8 % калайыдан жене21,2% оттектен турады. Еюнпп оксид! 88,12% калайыдан жене 11,88%оттектен турады. Кдпайыныц эквивалента* табьщыздарШешу1Ею оксидтеп калайы молшершщ ер-турл1 болуы, оныцэквиваленттершщ ер-турл1 екендшн бтдйредь Эквивалент зацыбойынша m(Sn)/m(02)=3 (Sii)/3 (02), ендеше - 6ipiHiui оксидте3(Sn)=8*78,8/21,2=29,7; еинш! оксидте 3(Sn)=8*88,12/l 1,88=59,32 Мысал2,28 г металды ертегенде 3,78 г оксид тузщщ. Металдыцэквивалентен табыцыз.б

UleuiyiМеталл тсггыктыру ушш жумсалган оттектщ массасы тец т ( 0 2)=3,78-2,28=1,5 г. Ецщ пропорция бойынша металдыц эквивалентштабамыз2,28 г -1 ,5 гЭ(Ме) - 8 гЭ(Ме)= 8*2,28/1,5=12,163 МысалК-ж-5 г металл кышкыл мен эрекеттескенде 2,8 л сутекпыгыстырып шыгарды. Металдыц эквивалентш табыцыздар.Шешу!Пропорция курастырамыз5 г металл - 2,8 л сутейЭ (Me) - 112 л сутекЭ(Ме)= 5*11 Д/2,8=20Есептер мен жаттыгулар1. 8,71 г металдыц тотыгуынан 9,71 г оксид тузщщ. Металдыцэквивалентш табыцыздар.2 Ауада 0,18 г металлы кыздырганда 0,34 г оксид тузод!.Металдыц эквивалентш табыцыздар.3. Металдыц 0,0961 г к ж. кышкылдан 39,2 мл сутекп ыгыстырыпшыгарады. Металдыц эквивалентен табыцыздар.4. Металл сульфидшщ курамында 52 процент метал бар. Егеркуюртпц эквивалент! 16-га тец болса онда металдыц эквивалентштабыцыздар.5. Коргасын оксцщшц курамында 7,18 процент оттеп бар.Метапдын эквиваленпн табыцыздар.6. Металдыц йодпен косылысынын курамында 94,8 процент йодбар. Йодтыц эквивалент! 127. Металдыц эквивалентш табыцыздар.7. Кальций хлориш 36 процент кальцийден жэне 64 процентхлордан ту рады. Егер хлордьщ эквивалент! 35,5-ке тец болса, ондакальцийдщ эквивалент! кандай болады.8. Металдыц галогенмен косылысынын курамында 54,5 % галогенбар, ал сол метапдын оксцшнщ курамында 15,4 % оттек бар. Гапогеннщэквивалентш табыцыздар.7

9. Белпздз металдыц 1 грамы 1,78 г куюртпен немесе 8,89 гброммен косылысады. Куюрттщ эквивалент 16-га тец. Металдыц жэнебромныц эквивалента! табыцыздар.10.0.4638 г метал оксидшщ ыдырауынан 0,4316 г металл алынды.Металдыц жэне оксидпц эквивалентш табыцыздар.11 .Металдыц б1рдей мелшер10,2 г оттекпен жэне 3,173 ггалогенмен косылады. Галогеншц эквиваленты табыцыздар.12.0.398 г сйгпш нейтралдау ушш 1 г кышкыл жумсалды.Кышкылдыц эквивалент! 100-ге тец. Сйгпнщ эквивалент!н табыцыздар.13.Мырышты куюрт кышкылына ергпсенде 56 л сутек белшшшыкты. Мырыштыц эквивалентш 32,69-га тец екешн ескере отырып,канша мырыш e p ire H iH есептецдер.14. 1,252 г металл оксидш тотыксыздандырганда 1 г металл тузщщ.Металдыц жене оныц оксидшщ эквивалентен табыцыздар.15. Металдыц 1 г к.ж. 0,921 мл сутекп ыгыстырып шыгарады.Металдыц эквивалентш табыцыздар.16. Металдыц 13,07 г к.ж. 4,48 л сутекп ыгыстырып шыгарады.Металдыц эквивалентш табыцыздар.17. TeM ip хлоришшц 1,365 г 1 г куищрпш натрмен калдыксызерекеттесп. Куишргш натрдщ эквивалент! 4 0 , TeMip хлоридшщэквиваленпн табыцыздар.18. 1 г кышкылды нейтралдау уппн 1,247 г куищрпш калийжумсалды. Кьпикылдыц эквивалентш табыцыз.19. 2 г непзд1 нейтралдау уппн 3,04 г туз кышкылы жумсалды.Непздац эквиваленпн табыцыз.1.3 Непзп газ зацдарыГаздыц куЙ1 H em iH eH 3 шамамен сипатталады - келем V,температура Т жене кысьш Р. Калыпты жагдайларда газдыц келем1н V0,температураны То, кысымды Р0 аркылы белгшейш. К-ж. То -273 К, Ро -101,325 кПа. Газ KyftiH сииаттайтын шамал ар езара 6ip-6ipiM eHбайланысты жене бул байланысты мынадай зацдар аркылы керсетугеболады.Бойль-Мариотт зацы. Туракты температурада газдыц бершгенмассасыныц кысымы газдыц келемше Kepi пропорционал. Зацныцматематикальщ ернепPi/P2=V2A^ 1 будан Pi *V! = Р2 *V2

немесе P*V = const (1.12)Гей-Jlюссак заны1 Тур акты кысымда газдыц бершген массасыныц коле Mi абсолюттемпературага тура пропорционалV ,/T ,=V /r2 будан V/T = const (1.13)2 Туракты колемде газдыц бершген кысымы абсолюттемпературага тура пропорционалPi/Ti=P2/T2 будан Р/Т = const (1*14)Осы зацдарды 6 ip iic rip in шыгарган кезде идеал газдыц куйтендеуш табамыз. Егер Ро, То, Vo туракты шамалар болса, онда олардыц6 i p - 6 ip iH e катынасы да туракты шамаРо »V о/То= Pi *V |/Тi= Р2 «V / Г 2 = constРо *V о/Т, = 101325*22,4/273 = 8,31 кПа/моль К -RМунда R-универсалды газ турактысы. PV/T =R немесе PV = RTбул 1 моль ушш, ал егер баска жагдай болганда PV=RT немесеPV=mRT/M. Бул Менделеев-Клайперон тецдеуьГаздар касиетгерш зерттеудш нотижеанде мынадай корытындышыгады: реакцияга тускен газдардын келемдершщ езара катынасы женеолардыц реакция натижесшде шыккан газдардын колемдерше катынасымшкеие бупн сандар катынасындай. Осы зандылыкгы туЫщцру ушшАвогадро езлмн гипотезасын усынды, бул гипотеза кейшнеи защаайналды. Авогадро зацы бойынша: б1рдей жагдайдагы ар-турл!газдардын тец квлем!нде молекула саны да б!рдей болады.Есептеулер аркылы кез келген заттыц 1 молшде 6,02*1023курылымды белшектер бар екешн тапты. Бул санды Авогадро саны депатайды -N a. Авогадро зацынаи мынадай мацызды салдар шыгады: к-ж.кез келген газдыц 1 мол! 22,4 л колем алады.Авогадро зацына суйене отырып тояарибе жуз1нде 6ip газдыцмолекуласы eKimui газдыц молекуласыиан канша есе ауыр екеи!Наныктауга болады. Газдардын тец келемадеп молекулалар саны дабфдей болатын болды, демек квлемдер1 тец газдардын массаларыныц9

езара катынасы, олардыц молекулалык массаларыныц катынасындайболадыmj/m2=Mi/M2(Ы5)Г аздыц 6epi л ген колемшщ массас ы нын eKi нш i 6ip газдын сондайколемшщ массасына катынасы 6ipimui газдыц еюнпп газбенсал ыстыргандагы тыгыздыгы деп аталады:D = m i /ш 2 ; D = M i/M z (1*16)Будан егер D жэне М2 б ел гт болса, 6ipimm газдыц молекулалыкмассасын аныктауга боладыMj = M2*DМысалы, оттекпц сутеп бойынша салыстырмалы тыгыздыгы Е>н (Ог) =М (02)/М(Н2)= 32/2=161 Мысал0,344 л газдыц 42 °С жше 772 сн.б. кысымдагы массасы 0,866 ггаздыц молекулалык массасын табьщыз.БершгешV= 0,344 л = 344 мл М= m*R*T/PVР - 772 мм сн.б.М=0,866*62360*315/772*344=64Т = 42° С немесе 273 Кm = 0,866 гМ=?2 Мысал7 г ею валентп ком1ртек оксидшщ 780 мм сн.б. кысымда жэне гСтемпературада алатын келем1н табыцыздар.Бершгешш= 7 г V= m*R*T/M*VР = 780 мм сн.б.V= 7*62360*280/280*780=5600 млТ = 7 °С немесе 280 КМ(СО) = 28 г/мольV=?10

Есептер мен жаттыгулар1. Газдыц 0 ° С-да алатын келем! 1 л. Егер кысым туракты болса,газдыц келем1 кандай температурада ею есе артады?2. -23 °С-да газдыц келем1 8 л тец. Егер кысым езгермесе газдыцкелем1канша граду ста 10 л жетеда?3. Жабык баллондагы газдыц кысымы 4 атм. Газдыц кысымы 1,5атмосферага дейш тусу ушш балоннан газдьщ кандай б е л т н пшгарукерек?4. Газдыц белп аз мелшер1 202,650 кПа кысымда 30 л келемалады. Газдыц колем! 25 л болу уппн, оныц кысымын капай езгертукерек?5. 405,300 кПа кысымда жане 37 °С-да газдыц келем1 0,5 л тец. 0°С -да газдыц келем1 1 л болу уппн, оныц кысымы кандай болу керек?6. Баллондагы газдыц температурасы 27 С. Егер баллонды ашыкустап, оныц температурасын 100 °С-ка дейш кете рее, балл онда газдыцкандай б о л т болады?7. 7 °С-да жане 99,992 кПа кысымда 40 мл газ бершген. Егертемператураны 17 С - ка дейш кетергенде газдыц келем1 60 мл болса,онда оныц кысымы каншага тец?8. 17 °С- да жене 103,991 кПа кысымда газдыц алатын келем1 480л. Осы газдыц к.ж. келемш табыцыздар.9. К-ж- 240 г оттек, 12 г ею валентп азот оксида жане 164 г куюртпгаз кандай келем алады?10. 1 г кем1ркышкыл газыныц, аммиактыц жене ауаныц к.ж.алатын келемш табыцыздар.11. Су буы ауадан неше есе жедал?12. Егер газдыц ауа бойынша салыстырмалы тыгыздыгы 1,45 тецболса, онда оныц молекулалык массасы нешеге тец болады?13. Аммиак, ею валеннп азот оксида жене фтордыц сутек бойыншасалыстырмалы тыгыздыгын есептецдер.14. 250 мл газдыц к.ж. массасы 0,903 г. Газдыц ауа бойыншатыгыздыгын жене молекулалык массасын есептецдер.15. Газдыц К-ж. алатын келеш 633 мл. Осы газдыц 25 °С-дагы жене85,326 кПа кысымдагы алатын келемш табыцыз.16. 75 процент метаннан жене 25 процент оттектен туратын газкоспасыныц сутек бойынша тыгыздыгын аныктацыздар.п

137. Мышьяк пен сутектщ косылысында 3,85 процент сутек бар.Оныц сутек бойынша тыгыздыгы 39. Осы косылыстыц нактыформуласы кандай?138. Кошртек пен сутектщ косылысында 92,26 процент коьйртек бар,калганы сутек. Осы косылыстыц 0,195 г 27 °С жене 101,2 кПакысымда 61,5 мл колем алады. Осы косылыстыц нактыформуласын есепте..( Жауабы:бензол)139. Азот пен сутектен туратын косылыс жанганда оньщ 0Д4грамынан 0,27 г су жоне к.ж. 168 мл азот тузшеде. Косылыстыцауа бойынша тыгызыдыгы 1,1. Осы заттыц накты формуласыкандай?.( Жауабы: гидразин)Газ зацдары140. Фосген формуласы бойынша СОС12 к.ж. 1 литршщ массасынесептецдер жене ауа бойынша тыгыздыгын табыцдар ? .(Жауабы :4,41 г, 341)141. Су буы ауадан ауыр ма? Жещл ме? Неше есе?142. KeMipreK / IY/ оксиденщ к.ж. 1л массасы 1,95г. Оныц мольдакмассасын, сутек жоне ауа бойынша тыгыздыгын есептецдер.( Жауабы: 14 г//моль, 22 сутек бойынша, 1,52 ауа бойынша)143. К-ж. 1л газдыц массасы 1,25г. ал сутектщ к-ж 1л массасы 0,089г.Осы газдыц сутек бойынша тыгыздыгын есептецдер.(Жауабы: 14)144. Мына газдардын фтор, аммиак, метан, азот диоксиде кайсысыауадан жещл жоне неше есе?145. Сутек пен ком^ртек /П / оксиде шц б1рдей келемдершен туратынсу газыныц ауа бойынша тыгыздыгын есептендер.146. Сынап буыныц ауа бойынша тыгыздыгы 6,92. Сынапмолекуласы неше атомды? Ar ( Hg-200.6).( Жауабы: 1 атомнан)147. Болат балонында 150 атм. жоне 18 °С-та азот бар. Кандайтемпературада азотгыц кысымы 200 атм. кысымга жетеде?(Жауабы:24 С )148. 15 °С жене 720 мм. с.б газ 912 мл колем алады. Газдыц келем1к.ж. кандай? .( Жауабы:0,819 л)149. 740 мм. с.б жене 91 °С газ 608 мл. колем алады. Газдыц к-ж.келемш табыцдар? ( Жауабы:3,44 л)150. 27 °С жене 720 мм. сн.б. кысымда газ 5 л колем алады. Енде 38С жене 780 мм. сн.б. осы газдыц колем1 кандай болады?( Жауабы:4,78 л)151. 80 г оттек к-ж. кандай колем алады? .( Жауабы:5,6 л)152. 1кг KOM ipreK /ТУ / оксиде к-ж. кандай колем алады?12

( Жауабьг.509,1 л)153. 16 кг метан к.ж. кандай келем алады? .( Жауабы:22400 л)154. 1м3. кез-келген газда к ж. зат мелшер1 кандай? .( Жауабы:44,64моль)155. 27*10 21 молекула саны к-ж. кандай колем алады? .( Жауабы: 1 л)156. 1 мл. сутекте к.ж. молекула саны кандай? .( Жауабы:2,6*1019)157. 10 моль азот диоксид! к ж. кандай колем алады ? Оныц массасынжене ондагы молекула санын есептендер..( Жауабы:224 л)158. 2,5 моль оттек 20 °С жэне 1 атм кысымда кандай келем алады?( Жауабы:0,056 л)159.3 кг азот /П/ оксида 17 °С жене 101,3 кПа кысымда кандай келемалады? .( Жауабы :0,0016 л)160. К-Ж алынган 1л ацетиленшц массасын есептендер.(Жауабы:1,16 г)161. К ж. 5 л этанньщ массасын, зат мелшерш, молекула санынесептендер..( Жауабы:0,22 моль, 1,34* 1023 молекула)162. 1 г. сутекте жене 1 г оттекте молекула саны б1рдей ме? 1 лотгекте б^рдей жагдайда молекула саны бйрдей ме? 1 мольсутекте жене 1 моль отгекте молекула саны б1рдей ме?163.1 кг сутек к.ж. кандай келем алады? Ондага зат мелшерй женемолекула саны канша? .( Жауабы: 11200 л, 3* 1026 молекула)164. 128 г кушрт /ТУ/ оксида кж. кандай келем алады? Ондагы затмелшерш жене молекула санын есептендер. .( Жауабы: 44,8 л,12,04*1023 молекула)165.Газдыц сутек бойынша тыгыздыгы 17. Осы газдыц к.ж. 1лмассасын есептендер. Ауа бойынша салыстырмалы тыгыздыгыкандай? .( Жауабы: 1,5 л; 1,17)166.Жарык газыиыц ауа бойынша тыгыздыгы 0,4 . К-Ж- осы газдыц 1лмассасын есептендер..( Жауабы:0,5 л)167. Олшем1 5 x 4 хЗм тец белмедеп ауаныц 18 °С жене 1 атмкысымда масасы кандай? .( Жауабы:77714,5 кг)168.Фтордыц жене купрт сутепшц ауа бойынша тыгыздыгы нешетец, Жене 1л осы газдар массасы к.ж. нешеге тец?.( Жауабы:0,84г)169. К-Ж бромсутектщ массасын, ондагы зат мелшерш жене молекуласанын есептендер170.Ауа бойынша азоггыц, хлордын жене кем!ргек /II/ окснданщтыгыздыктары кандай?171.К-Ж. 1 л азоттыц массасы 1,251г. Азоттыц сутек бойыншатыгыздыгын есептендер.13

Будан 1здеп отырган затымыздыц химиялык формуласы Na2C 0 32 мысалКурамында 5,88% сутек жэне 94,12% оттек бар заттьщ нактыформуласын табыцыздар. Заттыц молекулалык массасы 34-ке тец.UleuiyiЗаттыц формуласы НхОу Есептщ бершгеншенX:Y= 5,88/1:94,12/16 5,88:5,88 = 1:1Демек, заттыц карапайым формуласы НО. Осы формула бойыншаМ(НО)=1+16=17 г/моль, ал есеггпц 6epinyi бойынша М(НхОу)=34 г/моль,ягни 2 есе артык. Демек х=2, у=2. Будан накты формула Н20 2.Бул eceirri баска жолмен де шыгаруга болады.М(НхОу)=34 г/моль, онда сутектщ заттагы массасы тецт(Н)=34*0,0588=1,99 гт(С)=34*0,941=31,99 госыдан Х=1,99/1=1,99 немесе 2У=31,99/16=1,99 немесе 2Заттыц накты формуласы Н20 2Есептер мен жаттыгулар1. Мына темендеп косылыстардьщ курамындагы элементтердщмассалык улесш есептещз: H2S04, НС1, КОН, MgC03, CaC03i H3P04,Mg(OH)2, Ва(ОНЬ, HN0 3 , FeS04, № ЦЖ )3.2. 20 кг коргасын оксщцнен РЬО канша коргасын алуга болады?3. Курамында 92% Fe20 3 бар 1 тонна тем1р кещнен канша темиралуга болады?4. Куюртпц мэлшер! мына кецдердац Cu2S, FeS, PbS кайсысындаартык?5. Курамында 68,4% хром жэне 31,6% оттек бар заттыц карапайымформуласын аныктацыз.6. Курамында 44,87% калий жэне 18,4% куюрт, 36,73% оттек барзаттыц карапайым формуласын аныктацыз.7. Курамында 30,75% калий 25,21% куюрт жэне 44,04% оттек барзаттыц карапайым формуласын аныктацыз.8. Заттыц курамы 29,4% кальцийден, 0,74% сутектен, 22,8%фосфордан жэне 47,06% оттектен турады. Заттыц сутек бойыншасалыстырмалы тыгыздыгы 68-ге тец. Оныц накты формуласын табыцыз.14

9. Заттыц курамы 27,08% натрийден, 16,47% азоттан 36,45%оттектен турады. Оныц молекулалык массасы 85. Накты формул асы нтабыцыз.10. Заттыц курамы 52,9% алюминийден хане 47,1% оттектентурады. Молекулалык массасы 102. Заттыц накты формуласын табыцыз.11. Фтордыц сутектз косылысында 95% фтор бар. Оныц сутекбойынша салыстырмалы тыгыздыгы 20-га тец. Заттыц нактыформуласын аныктаныз.12. KoM iprex пен сутектщ косылысында 92,26% кем1ртек бар,калганы сутек. Осы косылыстыц 0,195 г 27 °С жэне 101,2 кПа кысымда61,5 мл колем алады. Осы косылыстыц накгы формуласын аныктацыз.13. Азотпен сутектен туратын косы лыс жанганда оныц 0,24 гсалмагыннан 0,27 г су жене к.ж. 168 мл азот тузшедь Косылыстыц ауабойынша тыгыздыгы 1,1. Осы заттыц накты формуласын табыцыз.2 Атом курылысы жене Д.И.Менделеевтщ периодты зацы2.1 Атомдагы электрондардын куй!. Квант сандарыАтом оц зарядты ядродан жэне оныц мацайында айналып жургенT ep ic зарядты электрондардан турады. Ядроныц оц зарядыныц шамасыэлектрондардын T ep ic зарядгарыныц косындысына тец, сондыктан атомэлектронейтралды.К,аз1рп кезде атом курылысын кванттык механика козкарасынасуйенш сипаттайды. Кванттык механика электронный ею жактытабигатын ескередо ягни оныц opi белшектж, opi толкындык касиеткорсетед1. Электрон атомныц барлык колемшде козгалыста болады даэлектрон бултын тузеда, ал электрон бултыныц nmiiiri электронный эртурл1куйжекарай эр-турлше болады.Ядро opicinaeri электронный козгалысын аныктайтын непзпсипаттама - оныц энергиясы. Атомдагы электронный куши толыксипаттау уппн 4 квант санын пайдаланады.Бас квант саны (п) электронный жалпы энергиясын жэне оныцядродан ара-катыктытын сипаттайды, ягни электрон болатынэнергетикалык децгейдп немесе электрон кабатын корсетед!. Электронядродан негурлым алые болса, согурлым оныц ядромен байланысы олепжэне энергиясы жогары болады. Бас квант саны 1-ден бастап бутшсандар кабылдайды. Бас квант саны энергетикалык децгейдщ HOMepiuкорсете/й.is

Орбиталь квант саны. Энергетикалык децгейлер денгейннктергеболшедй. Орбиталь квант саны электрон булттарыныц niniiHiHаныктайды жоне электронный децгейпйктеп энергиясын корсетедкОрбиталь квант саныныц кабылдайтын мэндер1 бас квант саныменбайланысты ягни ол 0-ден п-1 дейщп бупн сандарды кабылдайды. Егерп=1 болса, 6 ip гана мон кабылдайды 1=0; п=2 болса 2 мгн кабылдайды1.=0; 12=1Эр орбитальдщ op-6ip мошне сэйкес белгш 6ip децгешшк бар:1=0 болса электрон в-децгешшкте болады, ягни ол s- электрон;1=1 болса электрон р-децгейппкте ол р-электрон;1=2 болса электрон d-децгешшкте ол -электрон;1=3 болса электрон Г-децгейпшгге ол - электрон.s-электрон р-электрон d-электронДецгейпйктеп электрон саны бас квант саны мен аныкталады. l-niiэнергетикалык децгейде п=116ip гана мэнге ие 1=0, демек 6ip гана энергетикалык децгейнйк бар —s;п=2, 1=0,1s р ею децгейнйкп=3 1=0,1,2s р d уш децгешшкп=4 1=0, 1,2,3s р d f торт децгешшк.Магнит квант саны m электронный магнитпк моменпн сипаттайдыжоне кещст1ктеп магнит opicinae электрон булттарыныц орналасубагытын корсетед!.Магнит квант саны минус 1-ден плюс 1-ге дейшпбупн сандарды кабылдайды:1=0: т =0 демек s-электрон кещстткте багыты жок1=1: т = +1;0;-1, р-электрон 3 багытта орналасады1=2: т = +2;+1;0;-1;-2 d-элекгрон 5 багытта орналасады1=3: т=+3;+2;+1;0;-1;-2;-3 f-электрон 7 багытта орналасады.16

Спин квант саны s - электронный ез есшщ мацайындагыкозгалысын сипатгайды. Ол тек ею мэн кабылдайды :+1/2; -1/2Бас, орбиталь, магнит квант сандарыныц белгш 6ip мандертенсипатгалатын атомдагы электронный кушн электрон бултыныц мелшер1,niniim жене кещспкте орналасу багыты белгш электронный атомдыкорбнтал1 АО деп атайды. АО-ыц графикалык бейнеа квант уяшык2.2 Атомдык орбитальдардыц толтыру periЭлектрондардыц энергетикалык децгейлерде орналасуы 4принципке непзделедь Паули ережеа, энергия тшмдшк ережес!, Хундережеа жэне Клечковский ережелерьПаули ережеа: атом да квант сандарыныц тертеушщ де мэндер1бйрдей болып ке летт ею электрон болуы мумюн емес. Демек,энергетикалык уяшыкта cnmuepi карама-карсы тек eici гана электронболады. Сонда: s-децгейнпкте - 2 электронр-децгейпнкте - б электронё-децгешшкте -1 0 электронf-децгейпнкте -1 4 электронЭнергетия тшмдшк ережеа: атомдагы электрон ядромен берйсГбайланысуга тырысады, ягни электронный энергиясы ете аз болукерек.Сондыктан электрон энергия жагынан тшмш, энергиясы аз теменпдецгейге орналасады. Энергетикалык децгейшпстердщ энергиясымынадай катардьщ бойымен еседкns < np < nd < nfBipaK З-uii децгейден бастап бул зацдылык езгереда. 4sэлектронныц энергиясы 3d электронныц энергияеына Караганда жогарыболады, сондыктан Зр-децгешшктен кешн 3d емес 4s децгейпшс толатынболады. Осындай езгер1стерда ескеру уш'н Клечковский ережелершпайдаланады:а) п+1 косындыеы жогары энергетикалык децгейпйкэлектрондармен 6ipiHUii толады;э) егер децгейппктердщ п+1 косындысы б1рдей болса, онда п мэшжогары денгейийк 6ipimni толады. Сонымен электрондар энергетикалыкдецгейлер1 мен децгешшктерда мына темендеп катардьщ репментолтырады:1s-2s-2p-3s-3p-4s-3d-4p-5s-4d-6s-5p-1 is^f-ScfiSp-^-SW Q^ 0 вХунд ережеа: электрондар децгейпн] гердР-Гй**Лйр»

орбитальда ягни энергетикалык уяшыкта тек ею электроннан болса, олар6 i p - 6 i p i H e карама-карсы орналасу керек. Суммарлы спин максималдыболу ушш электрондар уяшыктарда 6ipimui б1р-б1рден содан кейш ганаекеуден орналасады.Мысалы - р-децгейштнде 3 электрон болсьш. р-децгейилктер ягниуяшыктар 3, ар 6ipeyiHe 2 электроннан сыйады. Хунд ережес1 бойыншасуммарлы спин максималды болу уинн 3 электронный дурыс орналасуыбылай боладыСуммарлы спин тец 1/2+1/2+1/2 = 3/2Егер былай орналасатын болсаСуммарлы спин тец (-1/2)+1/2+1/2 =1/2Электрондардын децгейлер мен децгейппктерде орналасуынкыскаша электрондьщ формула мен корсетуге болады. Электрондыкформулада децгей цифрмен, децгейппк opinneH белпленеда алдецгейпнктеп электрон саны opinriH устщп индекс! болып табылады.Мысалы: Зр5 -З-nii энергетикалык децгейдщ р-децгейшесшде 5 электронорналаскан. Электронды формула бойынша электрондардын квантуяшыктарында орналасуында корсету жещл.1-мысалРетпк H O M epi 15—ке тец элемент атомыныц электрондыкформуласын керселщздер.Шешу1PeniK HOMepi 15-ке тец элемент —фосфор Р. Фосфор атомыныцкурамында 15 электрон бар. Демек фосфордыц электрондык формуласы:,sP41s22s22p63s23p*Бсептер мен жаттыгулар1. Неге энергетикалык децгейлер децгейппкке болшеда? Эр Typniдецгейдеп децгейппктер санын корсетйцздер.2. Энергетикалык децгейппктер калай белгшенедц? Эр Typniдецгешшктеп электрондардын максималды санын корсег1щздер.3. Бас квант саны 3-ке тец болатын атомныц электронкауызындагы электрондардын максималды санын корсетйцздер. Осыесептеудщ жалпы формуласын келпрйцз.4. Егер бас квант саны 4- ке тец болса, онда орбиталь жене магнитквант сандары кандай мендер кабылдайды?5. Кез келген бес элемент атомдарыныц электрндык формуласын18

жазьщыздар.6. Алдынты есептеп алган элементтердщ атомдарындагы соцгыэнергетикалык децгейдеп электрондар орналасуын квант уяшык аркылыкорсепщздер.7. Атомный сырткы электрондарынын энергетикалык куш мынамэндер1мен аныкталады:5Б24с13, 2s22p‘, 6s24f* 5d2. Осы мвЛ1меттергесуйешп электрондык формуланы жазыцыз жэне ол кай элементке тонболуын аныктаныздар.8. Кандай лантаноидтердщ атомдарында жалкы f-электрондардыцсаны коп болады? Олардыц f-электрондарынын квант уяшыктарындаорналасуын керсетнцз.9. 4ё-децгейппгшде 6 ip гана электрон бар элемент атомыныцэлектрондык формуласын жоне элекгрондардыц квант уяшыктардаорналасуын корсепщз.10. Хлор атомыныц жене хлорид-ионныц; калий атомыныц жанекалий катионныц; азот атомыныц жоне нитрат ионындагы азоттыцэлектрондык формулаларын жазыцыз2.3 Д. И. Менделеевтщ периодты зацы жане периодтык жуйеД.И.Менделеевой периодты зацыныц казыргы кездепаныктамасы: элементтердщ жане олардыц косылыстарыныц касиетгер!олардыц атомдарыныц ядро зарядыныц шамасына периодты турдетауедщ.Периодты зацньщ графикалык Typi - химиялык элементтердщпериодтык жуйес1. Периодтык жуйеде элементтер горизонтальпериодгарда жоне вертикаль топтарда орналасады. Барлыгы периодтыжуйеде 7 период жэне 8 топ бар.Ретпк номер1мен катар элементгердац топ номершщ де, периодномер1н1ц де терец физикалык май! бар. Топ HOMepi - элементатомдарыныц жогаргы валенттшшн жэне бершген атомыныц химиялыкбайланыска катысатын электронныц ец коп санын корсетед1. ПериодHOMepi - 6enrini атомныц энергетикалык децгетн керсетеда, ягни периодномер! бас квант санына сэйкес боады.Мысалы капайы - ретпк HOMepi SO, 6eciH nii периодта жонеToprim ui топта орнапаскан. Демек, калайы атомында 50 электрон баржане олар 5 энергетикалык децгейде орналаскан, калайы атомынанхимиялык байланыска катысатын электронныц ец коп саны - 4 (жогаргываленттшп) болады.19

Атомдагы соцгы электронныц энергетикалык децгейппккеорналасуына карай элементтерд1 s-, р-, d-, f-элементтер деп беледь 8-элементтерге периодты системадагы I жене II топтыц непзптопшаларыныц элементтер1 жене сутек пен гелий жатады, р-элементтерге Ш, IV, V, VI, VII, УШ топтыц непзп топшаларыныцэлементтер1 жатады, d-элементтерге барлык косымша топшаэлементтер1, ал f-элеметтерге лантаноидтер мен актиноидтер жатады.2.4 Элемент атомдарынын касиетгер!Атомдык радиус. Электронныц накты 6 ip орнында болмауыбелгш, сондыктан электрон булт деген аныктаманы пайдаланады. Ецсоцгы энергетикалык децгейде орнапаскан электрондар мен ядро аракашыктыгынжалпы атомдык радиус деп санайды. Элементтердщатомдык радиусы периодты жуйеде периодты турде езгеред1. Периодйпннде элементтердщ ретпк HOMepi ескен сайын атомдык радиус кемщц,ал топтыц in iin a e ретпк номер ескен сайын ол артады.Электрон тарткыштык I дегешм1з нейтрал атом электрон косыпалганда белшетш энергияныц мелшерь Оныц елшемц - кДж./моль,немесе эВ. Периодты жуйеде металл еместердщ топшасы бойыншаperriK HOMepi ескен сайын электрон тарткыштык касиеп кемидь Аппериод бойынша ретпк номер ескен сайын электрон тарткыштыкартады, демек элементтердщ тотыктыргыш касиеп де артады.Металдардыц тотыксыздандыргыш активппн сипаттау уппниондану энергиясы F деген шама колданылады. Иондану энергиясыдегешм1з нейтрал атомды оц зарядты ионга айналдыру уппн жумсалатынэнергия, оныц елшем1 эВ. Топ бойынша ретпк номер ескен сайынэлемент атомдарыныц иондану энергисы кемида, ягнитотыксыздандыргыш касиеп артады (тек d-элементгерде металдардыцактивпп Kepi багытта артады). Период бойынша ретпк номер ескенсайын иондану энергия артады, ягни элемент атомдарыныцтотыксыздандыргыш активпп кемида.Есептер мен жаттыгулар1. Eipimni элемент атомыныц сырткы энергетикалык децгейпер1шцкурылысы .... 3s23p63d64s2, ал екшпп элементгщ атом курыпысы20

...3s24p64s2 осы элементтердщ толык электрондык формуласынжазьщыздар. Булардыц кайсысы р-элементтер топшасына жатады?2. Бершген элементтердщ сырткы энергетикалык децгейлершщкурылысы мынадай : a) ...3s23p63d34s2; a) ...3s23p63dl04s24p‘; б)...4s24p64d75s'Булардыц кандай электрондык тоншага жататынын керсепшздер.Металл еместердщ тотыктыргыш касиеп период жэне топ бойыншаретпк номерлершщ осу багытында капай озгереда?3. Металдардын тотыксыздандыргыштык касиеп периодбойынша жэне топ бойынша ретпк номерлершщ осу багытында капайвзгереда?4. Периодгы жуйедеп орнына карап хром мен селеннщкайсысыныц металдык касиетшщ басым екенш корсепщздер.5. Ретпк номер! 3-mi элемент кай периодта, кай топта орналаскан.Оныц химиялык касиетше сипаттама берщйздер.6. 8-nii элементпц периодгы жуйеде орнын аныктаныздар жэнеоныц химиялык касиетше сипаттама берпйз.7. 13-mi элементпц периодгы жуйедеп орнын аныктацыз жэнеоныц химиялык касиетше сипаттама берщйз. s-8. Ретпк HOMepi 37-mi элементпц периодгы жуйедеп орнынаныктацыз жэне оныц химиялык касиетше сипаттама берщ1з.9. 53-mi элементпц периодгы жуйедеп орнын аныктацыз жэнеоныц химиялык касиетше сипаттама берйпз.10. Ретпк HOMepi 30-mi элементпц периодгы жуйедеп орнынаныктацыз жэне оныц химиялык касиетше сипаттама 6 e p in i3 .11. Kinii периодгарда орналаскан элементтердан оттекпкосылыстар арасында кышкылды-непзд1 касиет капай озгеред1?Осындай зацдылык непзп топшаларда орналаскан элементгеркосылыстарында байкалады ма?3 Химиялык байланыс3.1 Ковалентп байланыс. Валентп байланыс схемасыАтомдар 6ip GipiM eH уш турл! химиялык байланыс тузед!-KOBaneHTri, ионды, металлы21

Eid атомныц электрон орбитальдарынын буркесу нетижесшдеекеуше де ортак электрон жубы пайда болады. Ковалентп байпаныстынбагыты буркесетш атомдык орбитальдар пшпшмен аныкталады.А2 немесе АВ тэр1зд1 молекулалар ею s-электрон, немесе ею р-электрон, немесе 6ip s- жене 6ip р-электрондары есерлесу аркылы пайдаболады.А2В Tepi3fli молекула В атомынын ею р- жене ею А атомнын s-немесе р-орбитальдары буркесу нетижеанде пайда болады. р-орбитальдар кещсгпкте 90 бурыш курайды, ендеше АВА валентпкбурышы да 90°-ка тец болу керек. Кепшшк молекулалар (H2S, H2SeА 3В тар1зд1 молекулалар В атомыныц уш р электронорбитальдарынын жене уш А атомныц s- немесе р-электронорбитальдарынан тузшед1. Осындай молекулалардыц кейб1реулершдевалентпк бурыш АВА 90-ка тец. Мысалы РН3, AsCl3.молекулалар nimiHAepi мынадай калыпта:ВеН2 - тобекп НВеН 180°ВН3 -жалпак ушбурыш 120СН4 - тетраэдр НСН 109°Эр молекулада байланыстар б1рдей, багыты жагынан да, пйшшжагынан да, энергия жагынан да. Ендеше неге айырмашалак байкалады?Бул жагдайды гибридтену кубылысы мен тусщщруге болады.Байланыска катысатын ер-турл1 атомдык орбитальдар (s,p,d) 6ip-6ipiMeH22

эсерлесш араласып гибридп (minim, энергиясы бйрдей) орбитальдартузеда.0 + © € > -S Р spBip s- жше 6ip р орбитальдардан ею sp-гибридп орбитальдарпайда болады. Олар кешстисте симметриялы орналасады. Бул spгибридтенуrypi. Мысалы бериллий атомьшда козыган 2s жене 2рэлектрондар орбитальдары sp-гибридтенуге ушырайды. Бериллийгидрнш молекуласында бериллий атомынын эр гибридп орбитат сутекатомдарынын s-орбитальдары мен буркеседа. Ендеше Н-Ве-Нмолекуласы Ti36eicri, ал НВеН бурыш 180° тец болтаны.Bip s- жэне ею р-электрон орбитальдары sp -гибридгенугекатысады, пайда болатын уш sp-гибридтелген орбитальдар кещспкте120° бурыш береда. Ендеше В молекуласында бор атомынын козыганкуйшде пайда болтан уш sp-гибридтелген орбитальдары фтор атомныцр-орбитальдарымен буркесед1, валентпк бурыш 120° молекула nimiHiдурыс ушбурыш. |B ip s- жэне уш р-электрон орбитальдары зр3-гибридтенугекатысады, пайда болган гибридтелген орбитальдар кешспкте 109°валентпк бурыш береда. Ендеше СН« молекуласындагы комфтек spгибридтенугеушыраган жене молекула n im iH i тетраэдр тэр1здьYmbuui периодта жэне epi карай орналаскан элементтер атомдарыкозыган кушнде гибридгенуге sp орбитальдарынан баска орбитальдарыда катысады.Осындай зандылыктарга багынбайтын молекулалар да кездесед1.Мысалы, су молекуласында валентпк бурыш 104° тец. Неге? Оттек23

атомыныц сырткы кабатыныц электрондык конфигурациясы 2s 2р .Гибридтенуге катыспайтын болса, валентпк бурыш 90° -ка тец болуTHicri, 6ipaK мунда-р2 гибридтелмеген электрондары О-Н байланыстарынTe6icripefli. Ал оттек атомы гибридтенуге катысканда НОН бурышынеге 109° емес? Ce6e6i оттекпц байланыска катыспайтын гибридпорбитальдагы электрондары О-Н байланыстарын Te6i

тузшедь Молекулалык орбитальдарда электрондар энергия тшмдинк,Паули, Хунд ережелер1 бойынша орналасады.Eici немесе одан коп атомдардан молекула тузшгенде атомдыкорбитальдар молекулалык орбитальта 6ipireAi. Математикапык турде булатомдык орбитальдыц электрон тыгыздыктарыныц косылуы депсптелед!. Демек ядролар арасында электрон тыгыздыгы есед1, атомдарбайланысады, энергия белшедь Ендеше пайда болтан молекулалллыкорбитальдыц энергиясы алгашкы атомдык орбитальдыц энергиясынантомен. Осыпай пайда болтан молекулалык орбиталь - байпаныстырушыдеп аталады.Косылу операциясынан баска электрон тыгыздыкгары алынуоперациясына да катысады. Бул кезде ядролар арасында электронтыгыздыгы алгашкы атомдык орбитальдарга Караганда томен, ягниатомдар 6ip 6ipiHeH алшак, босац орналасканы; пайда болтанмолекулалык орбитальдыц энериясы жогары, оны босац деп атайды.s орбитальдар о, байпаныстырушы жене о, босац молекулалыкорбиталь тузуде; р, орбитальдар ох байпаныстырушы жене ах босац; алРу р2 орбитальдар 7Су щ байланыстырушы жене % л* босац. Эрмолекулалык орбитальда ею электрон орналасады.Энергия бойынша молекулалык орбитальдарды келеа катарменорналастыруга болады: о, < о, < о, < Яу = 7^ < 7iy = 7iz < o I. Барлыкэлектрондары жуптаскан молекула диамагнитп касиет корсетуде, алжуптаспатан (жалкы) электроны бар молекулаларды параманитп депесептеуге болады.Байланыс ретшипн есептеу уиин байланыстырушы жене босацорбитальдагы электрондар санын салыстырады:Байланыс penlniri = п(байл.) - п(бос.)/2 (3.1)Байланыс реттшп ескен сайын байланыс узындыгы кемиД1, KepiciHmeбайланыс энергиясы есуде. Демек молекула турактапыгы дажогарылайды.3.3 Ионды байланысЭлектртер1стшп жогары атомдар арасында монды байланыс пайдаболады. Байланыскан ею атом арасындагы электрон жубыэлектртер|спп жогары атомга карай ыгысады. Бул ковалентп полюспбай ланыстыц шекп Typi. Электртераспктер айырымы тым улкен25

жагдайда электрон жубы толыгымен электртер1(гпп жогары атом Faбершген деп есептеуге болады.Ионды байланыс табигатын, ионды косылыстар курылысын женекасиеттерш электростатикалык теория тургысынан тусшдареда. Мысалы,металды натрий мен хлор ерекеттескенде:Na + Cl2 = 2NaClN a \ СГ иондар арасында электростатикалык куштер пайда болады.Ионды косылыстар коп емес, ce6e6i таза ионды байланыс косылыстардаж Hi кездеспейда. Na+, СГ иондарыныц теж1рибе жузшде елшегенэффективп заряды +0,8 жэне -0,8. Зарядталган белшектер беретш электрepici жан-жакка багытталган, сондыктан ионды байланыс баллы жокжене каныкпалы емес. Осы касиетше байланысты ионды косылыстарионды кристал торын тузеда.Ж аттыгулар1. Бериллий, бор, KeMipreK,, азот атомдарыныц калыпты женевалентп кушндеп электрондык конфигурацияларын керсетйцз.2. Атомный innci жене inncepi кабаттарындагы электрондарвалентп бола алады ма?3. 11 период элементгершщ валенттшш мен косылыста тузетшмаксималды байланыс саны нешеге тец?4. Бор, азот жене скандий атомдарыныц электрондыконфигурациялары ер-турл1, ал валенттшш б1рдей. Неге?5. Келеа молекулалар мен иондардагы орталык атомныцBaneHTiiniri мен байланыс саны кандай болады: Н30 +, NH»*, Fe(C5H5) 2,Fe(CO)s, Сг(СбНв )г, (А1С13)26. Газ тер1здес ВО, СО, NO, ВеН2, СН3, NH2, СН3, РН3>ОН, NO2,СЮ2, Н2+ , 0 2‘ . Кайсыларын молекула, бос радикал, молекулярлыиондарта жаткызуга болады?7. Атомныц координациялык саны немен аныкталады? Бор,кем1ртек, азот атомдарында координациялык сандары кандай?8. Мына косылыстардагы оттек атомыныц тотыгу дережес1наныкта: Ог, 0 3 Н2Ог, Na20 , К20 , К 0 3. Мына белшектерде куюртгщтотыгу дережесш K2S, K2S2, S 032', S2O72', S20 32' аныкта.9. Молекулярлы орбитальдарда кандай айырмашылык бар? Азот26

молекуласында кандай молекулярлы орбитальдар бар?10. Фторсутек; фтор молекуласы пайда болганда фтордын кандайатомды орбитальдары (АО) катысады?11. Хлорсутек молекуласында сутек пен хлордыц кандай атомдыорбитальдарынан байланыстырушыэ МО пайда болады?12. Молекулалык орбиталь едкш пайдаланып мынадайболшектер/п сипатгау: НеН, HeF, Не2\ F2, Н2'.13. F2, С2, СО, NO молекулаларыныц энергетикалыкдиаграммаларын сальш, электрондв конфигурацияларын корсет.14. 11, 111, Y период элементтерше гибридтенудщ кандай Typiсейкес?15. ВСЬ, NClj, РСЬ, ICI3, AICI3, TiCb, C1CI3 молекулалардыцгеометриялык формалары б1рдей болады ма?16. Кандай молекулалар Ti36eicri, кандай бурышты? МысалкелпрЫз.17. СО, CS2, CSe2 молекулаларыныц кещепктеп формасы уксас.Неге?18. 1 l-nii период элементтершщ жене хлордыц электртер1сгпл1пнпайдаланып, сейкес хлоридтердщ кайсылары полюсп, полюсаз, женеионды болады екенш аныктацыз.4 Химиялык урдостер журу зацдылыктары4.1 Химиялык реакциялардыц энергетикасыЖылу белш^мен журет1н реакцияларды экзотермилык, жылуciHiplnyiMeH журетпн реакцияларды эндотермилык деп атайды.Бел1нген не С1щр1пген жылуды Q деп белплейдь Реакциятецдеу1нде жылу M enmepi керсетшген жагдайда тецдеудетермохимиялыктецдеу деп атайды. Тецдеуде реакция ешм! рет1ндежазылган жылу - реакцияныц жылу эффекпан сипаттайды. Мысалы:2Н2 + 0 2 = 2Н20 + 483,2 кДжN20 4 = 2N02 - 58,1 кДж+ 483,2 кДж, -58,1 кДж деген шамалар осы реакциялырдыц жылуэффект1С1Н керсетед1. Жылу эффекпсш реакцияга каты саты н заттармолшер!не (моль санына) байланысты керсетеда. +483,2 кДж 2 моль сумолекуласына сейкес.27

1 моль туракты куйдеп зат жай заттардан пайда болтажагдайдаты реакциянын жылу эффекпсш заттыц тузшу жылуы репндеесептейдь Мысалы:Н2 + 1/2 С>2 = Н20 +241,6 кДж/мольРеакция нетижеЫнде белшген не ciHipLnreH жылу молшер1алгашкы заттар мен ешмдер энергия корына байланысты. Турактыкысымда елшеген жалпы энергия корын энтальпия деп атайды Н, алреакция нетижеанде энергия коры езгеруш энтальпия e3 rep ici депбелгшещи )НЖылу эффектшщ оц мон1 реакциянын энтальпия езгергсшщ Tepicмешне сойкес болады.Н2 + 0 2 = 2Н20 ДН = -483,2 кДж1 моль зат туракты куйдеп жай заттардан пайда болгандагыэнтальпия o 3 r ep ic iH заттыц тузшу энтальпиясы деп атайды. АНтуз.Стандартты жагдайда аныкталган энтальпия 0 3 r e p ic i - стандартты тузшуэнтальпиясы ДН°, ер заттыц стандартты тузшу жылуын аныкгамаокулыктарында табуга болады. Жай заттар уппн АН0 =0Eip зат ер-турл1 фазалык куйде болгандыктан, оныц осы кулердептуз1лу жылуы да ep-Typni болады. Мысалы су унин тузшу энтальпиясыоныц суйык жене бу кушнде ер турл1 сандык шамаларта тец.Н2Г + 1/2 0 2Г = Н2ОсН2 г+ 1/2 Од- = Н2ОгН2Ог =Н20 сАН0 (Н2Ос) = -285,8 кДж/мольАН0 (Н2Ог) = -241,6 кДж/мольАН°конд. = -43.9 кДж/мольСуйык суды ею жолмен алуга болады:а) бйрден суды суйык куйде алу;е ) реакция бой ы н ш а 6ipiH nii с у буы н , ал к еш н оны суйы к куйтед ей ш к онден сац иялау.Онда АН0 (Н2Ос) + ДН°конд. = АН0 (Н2Ог)-241,6+ (-43,9) = 285,8 кДж/мольДемек, суйык судыц туз1лу энтальпиясын оньщ алыну жолынакарамастан есептеуге болады. Осы заццылыкты 1840 ж орыс галымыГесс мел1мдеген.28

Гесс зацы - Реакцияныц жылу эффекпа (энтальпиясы) тек канаалгашкы заттар мен реакция эшмдер1нщ табигатына жэне алгашкызаттар мен реакция етмдершщ соцгы жэне алгашкы куйлерше тэуедщ,ал реакция журетт жолдарына тэуелдо емес (ягни, аралык реакцияларгатэуелда емес).Гесс зацына суйенш химиялык реакциялардын энтальпия эзгергсшмына формула аркылы есептеуге болады:ДН°х.р =^АН*туз. (ешм)- ХДН°туз(алгашкы заттар) (4.1)Мысалы магнийдщ ком1ркышкыл газымен С 02 эрекеттесу реакция уппн2M gдеп белгшедьХимиялык реакцияныц энтропия e3repiciH реакцияга катысатынзаттар куш бойынша болжауга болады. Мысалы келеа реакция уппн:СаОц + COjr = СаСОзк,Жуйеде энтропия тэмендейш, ce6e6i жуйенщ келем1азаядыХимиялык реакцияныц энтропия 03repiciH де Гесс зацын колданыпесептейдо:29

AS°x.p =ЕД8°туз. (ohim)- XAS°T-yз(алгашкы заттар) (4.2)Туракты температура мен кысымда втетш процесстерге 2фактордын жалпы ecepiH Гиббс энергиясы G аныктайдыAG =ДН - T»AS - (4J )Стандартты жагдайда табылган Гиббс энергия шамалары стандарггыAG°x.p , AG°xy3- Химиялык реакцияныц Гиббс энергия езгерюш де Гессзацын колданып есептейм1з:AG°x.p =XAG°ry3. (eHiM>- ХДС°туз(алгашкы заттар) (4.4)Гиббс энергия шамасы бойынша реакция тура багытта вз бе-пмен журуне журмеуш болжауга болады:а) AG°x.p < 0 тура реакция вз бепмен журед!;в) AG°x.p > 0 тура реакция вз бет1мен журмейш;б) AG°x.p = 0 тепе-тещцк орнатылгандаМысалыИегОз |( + ЗНгг = 2Fejесептеу керек жене кай температурадан бастап турареакция журуштабу.AG0 ,кДж/моль АН0 ,кДж/моль AS0Fe20 3K -740,3 -822,2 0,090H2Or -228,6 -241,8 0,190Н2Г 0 0 0,130Fev 0 0 0,027AG°xp= 3*(-228,6) - (-740,3) = 54,5 кДжAG =ДН - T*ASтецдеуден тепе-тецщк кай температурада орнатылатынын есептешкТепе-тецдйете AG = 0 ендеше АН = T*ASАл осыдан Т = AH/ASАН°хр= 3*(-241,8) - (-822,2) = 96,8 кДж/мольAS°x.p = (3*0,190+ 2-0,027) - (0,090+3*0,130) = 0,144 кДж/моль*КТ = 96,8/0,144 = 672,2 КТепе-тецщк 672,2К температурада врнатылады, ендеше всытемпературадан бастап тура реакция журе бастайдызо

Есептер мен жаттыгулар1. 2,1г тешр куюрт пен эрекеттескенде 3,77кДж энергия белшедьFeS тузшу жылуын есептещз.2. 2РН1(Г)+402(Г)=Р205(Щ)+ЗН20 С ДН°= -23.60 кДж тецдеу бойыншаPHj-TiH стандарггы энтальпиясын ДН°2зд-есептещз.3. ЗСа0 1+Р205«=Саз(Ю4)2 ЛН°= -739кДжосы тевдеу бойынша кальций фосфатыныц тузшу жылуын есептещзДН°29*(Саз(Р04)2)4. 12,7г (11) мыс оксиде KOMiprex пен эрекеттескенде (СО тузшеш)82,4кДж ащршедь Мыс оксидшщ тузшу жылуын есептещз АН°298(СиО).5. Этилен жанганда 6226 кДж белшедо, к.ж реакция га тускенотгектщ келемш табыныз.6. Fe20j+3H2(r)=2FeI+3H20 (Г)РегОз^+ЗСграфи,. =2Fe к +ЗС02 гFe20 3+3C02=2Fe+3C02(r)реакциялардын АН0»! салыстыру.7- Сграфит -Ю ад^О^г) АН°29*= -393,5кДж2Mgj+Oj=2MgOK ДН0»^-1203,6кДжMg0K+C02(r)=MgC03s AH°29g= -117,7кДжРеакциялар малшеттерш пайдаланып MgC03(K) тузшу энтальпиясынесептещз АН0^8. Fe0K+C0(r)=FeE+C02(r) H°29S= -18.2кДж2С0(г)+02=2С0адН°298= -566кДжбершген мэл1метгерд1 пайдаланып мына реакциянынFe0(K)+H2(r)=Fe(I)+H20(r)стандартты энтальпиясын есептещз АН°29в=?9. Организмде глюкоза катысы мен журепн реакциялардынстандарты энтальпиясын ДН°29в есептещз.СбН 120б(^)=2С2Н50Н(С)+2СО^Г)CfrH 12Об( К)+602(Г)=6С02(Г)+6Н 20(с)10. Keneci процестердщ:2NHj(r)=N 2(г)+ЗНг(г)с о т = со т2N0jr)+ 02(r)=2N02(r)2H2S(r)+302(r)=2H20(C)+2S02(r)2CH30H(r)+302

11. Неге темен температурада реакцияныц ездтнен журу багытынэнтальпия e3repici ДН, ал жогары температурада энтропия езгерия ASаныктайды.12. NiOw+Pb(K)=Ni(K)+PbO(K)Pbw+CuO(l0=PbOw+Cu(ld8Al+3Fe304(K)=9Few+4Al203(«)э р реакцияны ц Г и б б с эн ергия e3repiciH A G 0298 е с е п т е у ж е н е кай багы ттае з д т н е н ж у р е тш ш аны ктаны з.13. N2(r)+V202(r)=N20(r)4НС1(Г)+02(г)=2С12(г)+2H20(c)Fe203(K)+3C0(r)=2Few+3C02(r)Кай реакциялар стандартты жагдайда 25° журу1 мумкш?14. Кай оксидтер 298К температурада алюминий мен epeK errecyiмумкш: CaO, FeO, CuO, РЮ , Fe20 3, Сг20 3 ?15.М е0+Н 2=М е+Н 20Кандай оксидтер осы реакцияга катысуы мумкш: CaO, ZnO, Sn02, NiO,a i2o 3?4.2 Химиялык реакцияныц жылдамдыгыХимиялык реакцияныц жылдамдыгы уакытыц 6ip мезгшндеерекеттесет1н заттар концентрацияларыньщ езгерушен аныкталады:V = АС/At = dC/dt (4.5)Химиялык реакцияныц жылдамдыгы ерекеттесетш заттарконцентрациясына тура пропорционал. Осы зацдылыкты 1867 жылыГульдберг жене Вааге галымдары апщан. Бул зац бойыншааА+вВ = сС+еЕреакциясы упйн жылдамдыкты мына формула мен есептеуге болады:v = к* (А)* *1В)Ь (4.6)мунда к - жылдамдык константасы.Егер ерекеттесет1н заттар газ тер1зд1 болса, реакция жылдамдыгыгаздардыц парциалды кысымдарына пропорционал. Мысалы32

2NO + 0 2 = 2NOzреакдиясы ушш v= к*Рцо2*РсьГетерогещй жуй еде (эрекеттесетш заттар ер-турт фазада), ecipeceкатты зат катысында, реакция фазалар аралык беткешнде журедьОсындай реакциялар жылдамдыгы жещл фазадагы заттынконцентрациясына гаыа теуедщ. МысалыFeOj + Н2 (Г)= Fe* + Н2Огреакция ушш v= к* [Н2]Температураны жогарылатканда реакция жылдамдыгы ecefli. Булзавдылык Вант-Гофф ережеа мен аныкталады: температура ер 10°градуска ескен сайыи реакция жылдамдыгы 2-4 есе еседь Ереженщматематикалык ернеп:(4.7)fмунда у- тем пературалык коэффициентВант-Г офф ережеа накты есептеулерге жарамайдыЖылдамдыктын температурага накты тэуелдеген Аррениус тецдеу!керсетедгк - А-е*"*1 (4.8)мунда к - жылдамдык константасы, е -натурал логарифмнщ непз!,Еа-активтецщру энергия, R-универсалды газ турактысы, Т -температура,А -эскпонента алдындагы кебейтю ш , тур акты шама.4.3 Химиялык тепе-тенд1кБарлык процестер, оньщ ш пнде химиялык реакциялар да,кайтымды жене кайтымсыз болады. Кайтымды реакцияларда катар,6ipaK карама-карсы ею реакция ж уредьаА + ЬВ —сС + dDАпгашкы заттар к&тысатын реакцияны - тура (тике) реакция (vt), але т м д е р катысатын реакцияны Kepi реакция (v2) д еп атайды.зз

v , = к , ' С ' а * С ь вV2 ~ к 2 *С * с* С ** DРеакция жургенде, уакыт еткен сайын алгашкы заттар концентрациясытемендейд1, ендеше, ерекеттесуий массалар зады бойынша, тисереакцияныц жылдамдага да темендейдь Kepicimne, жуйеде ешмдерконцентрациясы есуде жене Kepi реакцияныц жылдамдагы да бйртшдепартады. Bip мезплде тура жэне Kepi журетш реакциялардыцжылдамдыктары тецеседк Осы кезде химиялык тепе-тещцк орнатылганыбелгш. Тепе-тецщк орнатылганын математикалык формулаларменврнектесекv, = v 2k ,- C , A- C bB = k 2-Ccc*CdDK = k 1/k 2 = C cc -C dD/C , A-CbBмунда К-тепе-тецщк константасы, туракты шама.Алгашкы жэне пайда болтан заттар концентрациясын взгерткенжагдайда орнатылган тепе-тецщк бузылады. 5ipa3 уакыт еткен сон тепетецжагдай кайта орнатылады, 6ipaK заттардыц баскаконцентарцияларында. Демек химиялык тепе-тецщкп — динамикалык(козгалмалы) деп есептеу жен.1с жузшде ешм шыгымын жогарылату уппн тепе-тецщкпыгыстыруга тырысады. 3 факторга байланысты тепе-тецдйсп керекпбагытга (оц немесе сол жакка) Ле-Шателье ережесш пайдаланыпыгыстыруга бол ад ы: егер жуйе химиялык тепе-тецщк куйде турганжагдайда оныц сырпгкы жагдайларыныц 6ipeyiH, мысалыконцентрацияны, темпетатураны немесе кысымды езгертсе, онда тепетецд1косы езгер1ске карсы туратын реакцияныц багытына карайыгысады.N2 + 3H2 = 2NH3 + QЛе-Шателье ережес1 бойынша TiKe реакцияга катысатын азот не с утекликонцентрациясын темендеткенде, тепе-тецщк осы реакцияга карсыбагытка ыгысады, ягни сол жакка. Kepicimne азот не с утекконцентрацияларын жогарылатканда, тепе-тецщк оц жакка ыгысканы.34

Аммиак синтез1нде тисе реакция жылу белшучмен журед1, ендешежуйеде температураны кетерсе, тепе-тецщк соя жакка ыгысады, алтемператураны темендеткен жагдайда тепе-тецщк оц жакка ыгысуда.Реакцияга катысатын заттар газ терйзщ болса, тепе-тецщк ыгысуынкысым аркылы да журпзуге болады. Айтылган аммиак синтез!реакциясында "пке реакция натижеанде жуйеде моль саны азаяды, ягни4 моль (89,6 л) газ Tapi3fli затгардан 2 моль (44,8 л) газтэр1зд! зат пайдаболады. Демек кысымды жогарылаткан жагдайда тепе-тецщк оц жаккаыгысады, ап кысымды темендеткенде тепе-тецщк сол жакка ыгысады.4.3.1 Зертханалык жумысХимиялык реакцияныц жылдамдыгыРеактивтер: натрий тиосульфата, куюрт кышкылы, тем!р хлорид!,калий роданид! ертнщлер1, калий хлорищ крисг.Куралдар: термометр, пробиркалар, су моншасы.1 таж!рибе. Реакция жылдамдагына эрекеттесупй заттарконцентрациясыныц scepiHeMipi бар улкен уш пробиркага1- 5 мл ЫагБгОз +10 мл су + 5 мл H2SO42- 10 мл ЫагвгОз +5 су + 5 мл H2SO43- 15 мл Na2S203 кую + 5 мл H2S04барлыгын куйган соц, уакытты белплеп, пробиркада лай пайда болганда,тагы да уакытты карап, жазып алыцыз. Твяйрибе нвтижесш 2-uii кестедекерсетзщз. Корытындысын графнкке сызыныз (у ociH e жылдамдык, хосше тиосульфаттыц шартты концентрациясы)Уакыт,сек2 Кесте- Реакция жылдамдыгына концентрация e cep iПроб иркаHOMipiNH}S]0 ]ер-С1,млСумлH2SO4,млЖалпыколемNbjSiO]шарттыконц.1 5 10 5 20 1C2 10 5 5 20 2С3 IS - 5 20 ЗСЖылдамдыкV=l/t33

Na2S20 3 + H2S 0 4 = Na2S 0 4 + S 0 2 + H20 + S2 тэяарибе. Реакция жылдамдыгыныц температурага тэуелдшпУш пробиркага 5 мл тиосульфат жене баска уш пробиркага 5 млкуюрт кышкылы ертндшершен куйып алыцыз. Bipimuiпробиркадагыны белме температурасына карал, тиосульфат пен куюрткышкылы ертндшерш косып, уакыт белплеп, реакцияга кеткенуакытты жазып алыцыз. Баска пробиркалардыц температурасын белметемпературасынан 10 -га асыру, ол ушш жылы суга салып, термометрмен елшеп, бершген температурага дешн жеткен соц, куюрт кышкылынкуйып реакцияга кеткен уакытын жазып алыцыз. Таж1рибе нэтижесш 3-nii кестеге жазып, график сызыцыз.3 Кесте-Реакция жылдамдыгына температура ecepiПробиркаHOMipiNa2S20 3ep-ci,MHH2S04i мл T°C Уакыт,сек1 5 5 °с2 5 5 °С+103 5 5 °С+20ЖылдамдыкV=l/t3 тэж1 рибе. Химиялык тепе-тецщктщ ыгысуыE ip улкен пробиркага 5 мл FeCl3 ертцщсшен, оньщ устше S мл0,001 н KCNS араластырыцыз. Реакция тецдеуш жазыцыз. Алыцганертцщ ш терт пробиркага б1рдей белш, содан соц 6ipiH niiciH e аздапконцентрл1 FeCl3 TeMip хлоридш косыцыз. Еюнппсше концентрл! калийроданид! ертцщсш, ал ушшппсше аздап кристаллы калий хлоридшкосыцыз, T ep riH niiciH салыстыру ушш калтырыцыз. Не байкалады?Тусщщрвдз.Есептер мен жаттыгулар1. А+В=АВ реакция ушш жылдамдык константасын есептеу[А]=0,5моль/л; [В]=0,1 моль/л; V=0,005 моль/(л*мин).2. 2А+В=А2В егер А затыньщ концентрациясын 2 есе жогарлатса,ал В затыныц концентрациясын 2 есе кем1тсе реакция жылдамдыгыкалай езгередп?36

3. ЗА+В=2С+Д реакция 6ipa3 жургеннен кешн заттардьщконцентрациясы былай взгередк [А]=3 моль/л; [В]=1 моль/л; [С]=0,8моль/л. А мен В заттардын алгашкы концентрациясы кандай болтан.4. 2NO+0 2=2N0 2 реакция жылдамдыгы калай езгередо, егер:а) жуйеде кысымды 3 есе жогарылатсак;э) жуйенщ келемш 3 есе азайтсак;б) NO концентрациясын 3 есе жогарылатсак-5. Ею реакция 2S°C б^рдей жылдамдык пен етеди Bipmuii реакцияyoiiH температуралык коэффициент! д\=2, 52=2,5, 95°С. Осы реакцияларжылдамдыгыныц катынасын есепте.6. Температураны 30° градуска жогарылатса реакция жылдамдыгы1506 есе еседк Температуралык коэффициентш есепггешз.7. Реакцияныц температуралык коэффициент! 2,3 тец. Егертемператураны 25 градуска жогарылатса реакция жылдамдыгы неше есееседг8. Егер активтецщру энергиясын Еш 4 кДж/моль темендетсе(298К) реакция жылдамдыгы неше есе есеш?9. Температураны 290-нан 300К дейш жогарылатканда, реакцияжылдамдыгы 2 есе еседь Реакцияныц активтещйру энергиясын есепте.10. Oj(r)+N0(r)=0j(r)+N02(r)реакцияныц Ea„.=l0 кДж/моль. Температураны 27°С-тан 37°-кажогарылатсак реакция жылдамдыгы неше есе езгереда?11. F e0 (l)+C 0 (r)=Fe(, )+C02(r)реакцияныц тепе-тецдйс константасы 0,5 тец. Егер СО жене С02алгашкы концентрациялары [С0]о=0,05моль/л; [С02]0=0,01 моль/л болса,олардыц тепе-тецщк концентрациялары кандай?12. Нг(Г)+12(Г)=:2Ш(Г)реакция тепе-тевдш [Нг]=0Д5 моль/л; [12]=0,05моль /л; [Н1]=0,9 моль/лболганда орнатылды. Заттардьщ алгашкы концентрацияларын есептеш з.3 .2М0 ^ 2N0+02реакция тепе-тецдт [М02]=0,06моль/л; [>Ю]=0,24моль/л;[02]=0,12моль/л. Реакцияныц тепе-тецщк константасын жене N02алгашкы концентрациясын есептешз.14. А(Г)+В(Г)= С(Г)+Г(Г)реакция тепе-тецщп [В]= 0,5 моль/л; [С] =0,2 моль/л орнатылды.Кт.т=4-10'2 А мен В заттардын алгашкы концентрациясын есептешз.15. Н2+02 = 2 Н20 АН°= -483,6кДжСаСОз = Са0+С02 АН°=Й 79кДж37

кысымды жене температураны жогарылатсак, реакция тепе-тецщп кайжакка ыгысады?16. 2СОЮ2 = 2С02 ДН°= -566кДжN2+02 = 2NO АН°=180кДжреакциялар тепе-тевдт кай жакка ыгысады егер:а) температураны темендетсе;э) кысымды жогарылатса.17. С02(Г)~1"СГрафИТ= 2СО(Г)врекеттесетш заттар концентрациясын капай езгерту керек, тепе-тещцкпоц жакка ыгыстыру уппн.18. Н20 (Г)+С0(Г)= СОад+НадС02(г)+Сграфит= 2С02(Г)N2(r) +ЗН2(Г)= 2NH3(r)298 жене 1000К реакциялардын тепе-тецщк константасын есептешз.19. А+В=АВ реакция упйи AG°298=8 кДж/моль. Алгашкыконцентрациялары [Ао]=[В0]=1 моль/л. Реакцияныц тепе-тецщкконстантасын жене А, АВ, В заттардыц тепе-тецщк концентрацияларынесептешз.5 Ертщцлер5.1 ЕрМнд1лер концентрация бойынша есептеулер журпзу.Пайдаланатын формулаларШерЩяд( Ш зп Ш epindm (5.1)EpireH заттын процентах концентрациясы -W api6iMeH белгшенещМолярлы концентрацияW= (т ш /niCp.ai) *100 % (5.2)С„ = шмх /V (л) М (г/моль) (5.3)влшем 6ipniri моль/л немесе оны М opi6i мен белгшейщ. МыеалыCuS04 ертцщЫнщ концентрациясы 2 моль/л немесе 2 М CuS04eprrinzyci.Эквивалент! (нормальды) концентрация38

Сщ—mMT(r) /иЦг-эш) V (л) (5.4)влшем 6ipjiiri r-экв/л немесе оны н api6i мен белплейдь Мысалы H2S04концентрациясы 2 г-экв/л немесе 2н H2S04 e p m a a ic i.Ертндшщ келем! мен массасы арасындагы байланысты тыгыздыкаркылы керсетуге боладыР= Шер/V г/мл, г/см 5; Шертад = P * V (5 .5 )ендеше молярлы жене эквивалент концентрацияларды да тыгыздыкаркылы ернектеуге боладыСм=10р W/M (5.6)Сн= Юр W / т (5.?)1 есеп2% -Ti ертщ и алу ушш 250 г суда неше г AgNOj epiTy керек?Шешу!W/AgNOj/ =2% W= т „ * 100%/ т ^ .Шер-ш=250 г т т = Win ^ 100%Н1^д= ШЯгт+ ПЦ)-шШд„ =? m»r=W(mWI+ Шер-шУ 100%тпт- х деп белплешкх=2(х+250)/100: 100х=2х+500; Х=500/98=5,10 гЖауабы - 5,10 г к уш е нитратын epiTy керек2 есепКелемй 5л 8%-Ti мыс нитраты ертндгсшщ тыгыздыгыр =1,075 г/мл-ге тец. Cu(N03)j ертндщеп массасы кандай?Шешу!V=5 л =5000 мл W=100%mjer/mep.riW=8%nv»=p-V=5000-1,075=5380гp= 1.075 г/мл m ^ W - т ^ д ,/100= 8 -5380 /100=43Orm „ = ?Жауабы - мыс нитратыныц ертндшеп массасы 430г3 есеп39

4 0 0 г 50% KyxipT кышкылыньщ е р т щ ц с ш буланды рганнан кеШн,е р т н д ш щ м ассасы 3 0 0 грам ота азайды . К алган е р т н д ш щ процентикконцентрациясы кандай?Шешу!т Ср-Д1=400 гБуланган кезде ертндш щ массасы езгеред1, олW|=50%epireH заттыц массасы сол шамада калады.Шер-д| бул= 300 г Сондыктан буландырганнан кейш калганертндщ е затгыц массасы тец:W2=?m*r==Wi»mlep.ai /100 =(50- 400)/100=200 гW2 =(nWm2ep.« )100= (200/300)-100=6 6%Жауабы - буландырганнан кейш ертндшщ концентрациясы 66%.4 есеп40 гр 12% -Ti ертщ ц дайындау ушш 68% -Ti азот кышкылыньщертндш щ (р=1,41 г/мл) кандай келем1 кажет?Шешу!Шер = 4 0 г12%-Ti е р т н д щ е п заттыц м ассасы 68% -T iW |= 6 8 %е р т н д щ е п м ассасы на тец.W0=12 %pi=l,41 г/мл 1) Шот =W- Шер-д /100= 40 12/100=4,8г2) Бершген ер тн д ш дайындау уппн, 68 % ертщцнщV = ?кандай массасы кажет:iriiep-ш=4,8-100/68=7,06 г3) 68 % ертндшщ кандай келем1 кажетV=miep-a/pi=7,06/l,41=5 млЖауабы - 5 мл куюрт кышкылы ертндйл кажет.5 есеп250 мл 0,1 М куюрт кышкылы ертщцсш дайындау уппн кандайкелемде тгыздыгы р =1,84 г/мл тец куюрт кышкылы ертщцсш алукерек?IUemyiУ2=250мл=0Д5л Аныктамалар бойынша р=1,84г/мл куюртСм=0,1 моль/л кышкылыньщ процентик концентрациясы 96%P i= l ,84г/мл1) 250мл 0,1 М ертндщеп H2S04 массасы:W]=96%mMt=V2- Ст -М =0,25- 0,1-98=2,75г----------------------- 2) 96% H2S04 epiT- т ц неше мл кажет:V,=? Шзат ' W)/100=V, P,i W,/10040

У ,= (т« 100)/(рГ W, )= 2,57 100/1,84 -96=1,4 млЖаубы -1,4 мл 96 процент куюрг кышкылы ертндда керек6-есепТыгыздыгы 1,3г/мл-ге тек HjSO^tui 40% ертндш щ эквивалентпжене молярлы концентрациясын есепте.IlleimiW/H2S(V=40%р=1,3г /млС„=?Сн=?Жауабы: С„=5,3 м оль/л, С„= 10,6 г-экв/л.7-есеп1)1 л ягни 1000мл ертндш щ массасыт«р.в=р V =1,3 1000=1300 г2) 1300 г ергг-де затгын массасыт э= (1300- 40 %У100%=520 г3) M (H 2SO ,«)= 98 г/м о л ьС„=520/(98 1 )=5,3 м оль /л4) nv, (H2S04)=98/2С„=520/(49 1)=10,6 г-экв/л500м л 10%-Ti ертнд1 дайындау унлн 37,23% туз кышкылынын(тыгзэдыгы 1 ,19г/м л) жене судьщ неше мл кажет?Шешу!W=10%У=500млW=37,23%р=1,19г/млСызбануска пайд алану Fa болады1) 37,23% 1010%0(Су) 37,23V / НС I / *pt=?катынасыСоиымен кышкыл мен судыц массаларын10:27,23-болу керек2) аныктама бойынша 10% HCI тыгыздыгыр=1,049 г/мл3) 500 мл 10 % ертндш цнщ массасыnV;»=V- р=500 1,049=524,5 г4) барлыгы канша сапмак бар: 10+27,23=37,23 г41

5) дайындалатыц epiT-н щ массасы осы табылган салмакбел1ктерше пропорционал таралу керек, сондыктан 10% epiTinoiдайындау ушш 37,23% HCI-дан неше г кажет екенш былай табайык524 10/37,23=140,9 г6 ) 37,23% -Ti epiT-н щ колем!7) судыц массасыV=mep/p=140,9/1,19=118,4мл524,5-140,9=393,6 г немесе 383,6млЖауабы - 118,4 мл туз кышкылы жэне 383,6 мл су керек.8 -есеп200мл 0,5 М AI2/SO4/3 ертндю не 150 мл 2 М ВаС12 ертндцсшкосканда тузтетш барий сульфатыныц массасы кандай?Шешу!реакция тецдеу1 бойынша34,2г ХгAI2(S04)3+3BaCI2= 2 A ia 3+3BaS04|342г 3-233V(AI2(S04)3)=200 м л =0,2 лCm(AI2(S04)3)=0,5 м о ль/лУ(ВаС12)=150мл= 0,15лСм(ВаС12)=2 моль/лM(AI2(S04>3)=342 г/ мольМ(ВаС12)=208 г/мольM(BaS04)=233 г/мольm(BaS04)=?1) m(AI2(S04)3)=0,2 • 0,5 -324= 34,2 г2) m(BaCI2)=0,15 -2 -208=62,4 г3) Кай зат артык мелшерде алынган?v (Al2(S04)3)=34,2/342=0,1 мольv (ВаС1г)=62,4/208=0,3 мольВаС12 артык мелшерде алынган, сондыктан тунбага тускен BaS04-TiHмассасын алюминий сульфаты бойынша есептейшз:4) 34,2г AI2(S04)3----------------XrBaS0442

342r AI2(S04)3----------------- 699 rBaS04X=34,2- 699/342=69,9 r BaS045.1.1 Зертханалык жумыс. Ертндшерд) дайындауРеактивтер: кургак NaCI, Na2C 03, К2Сг2 ертнделер: H2S04,NaOH.Ыдыстар: таразы, ареометр, елшеуш стакандар, колбалар (50,100,1000 мл), пипеткалар, цилиндрлер, жал пак тухгп колбалар.1 таяарибе. Ареометр бойынша ертнденщ тыгыздыгын аныктауЕртщпш шыны цилиндрге куйып, ареометрш салады. Суйыктын белареометр белгзсше келу керек. Егер ете ауыр немесе женш ареометралынса оны суйыктан шыгарып сумей шайып орнына салады. Ертндшщтыгыздыгы ареометр белпсшдеп суйыктын бетше сэйкес келген шамагатен.2 тэж 1р и бе. Эр-турл1концентрацияда ертндолерда дайындау:а) 5% натрий хлориде ертндесш дайындау. Тэж1рибеш келескезекпен орындауга болады:1) 250г 5% -Ti ертнде дайындау ушш керек№С1 массасынжэне келемш аныктаиыз;2) Таразыда керек мелшерде кургак затты елшеп алыныз;3) 0 лшеу1ш цилиндрмен суды елшеп алыныз;4) Кургак затты жалпак Tyirri колба немесе стаканга салыныз:5) Колба немесе стаканга цилиндрден б1ртшдеп судыц 1/3 бел1гшкушп, затты epiremue араластырыцыз, содан кешн калган суды косыцыз.е) 0,1М Ыа2С 03 1н К2Сг20 7 ертндолерш дайындау. Бул теж1рибетде келеЫ кезекпен орындаймыз:1) 500 мл 0,1М Na2C 03 жене 200мл 0,1н К2Сг207ертнделерщ дайындауга керек заттарды массаларын есептец1з;2) таразыда кургак заттарды елшеп альщыз;3) елшеуш колбага воронка аркылы кургак затты салыныз;4) елшеуш колбага дистилде сумей кургак зат калдыгыменшайып ж1берщ1з;5) колбага 'Л белтне дейш су косып араластырыцыз;6) колбаныц беллсше дейш су куйып, туппн жауып api-6epiтенкерш араластырыцыз;43

7) ареометр аркылы дайындаган ертндшщ тыгыздыгын аныктаппроценттж концентрациясын есептещз.б) 0,1М жэне 0,1н куюрт кышкылы ертндшерш дайындауТэж1рибеш орындау уппн келен операциялар жасаймыз:1) Зертханадагы 10-15 % H2S04 ертндшершщ, тыгыздыгынареометр аркылы аныктацыз, процентик концентрациясын есептещз;2) 100 мл 0,1 М /0,1 н/ ерп-д1 дайындау Fa кажет кышкылыньщкелемш есептещз;3) 100 мл елшеуш колбага воронкадан кьпнкылдыпипеткамен куйып, пипетканы сол колбага сумей ш этщз;4) Onnieyini колбага белпсше дейш дистидщ су куйып,тыгындап, араластырьщыз.3 т а ж !р и б е . Концентрациялары эр-турл! ер^пщцлерда араластырыпбаска ертщ й алу.Ол yiuiH 30 % жэне 5% NaOH ертцщлершен 200 мл 10% ертщ цдайындайды. Тэж1рибеш келес! кезекпен орындайды:а) 30 % жэне 5 % NaOH ертндшершщ кэлемш есептеу;э) цилиндрмен керекп мелшерд1 елшеп алыцыз, косыцызараластырыцыз.Есептер1. 280 г суда 40г глюкоза ер1ткен пайда болатын ертншншконцентрациясын есептещз (% елшем1 мен).2. Тыгыздыгы 1,075г/мл, 5л 8% ертщ ц дайындау уппн неше граммNa2S03 керек?3. 25%-Ti ертщцнщ 1мл келеминде epireH запын массасы 0,458г.Осындай ертндш щ тыгыздыгы кандай?4. 400г 50% H2S04 ертщцс1нен 100г суды буландырды. Калганер тщ ц тц концентрациясы кандай болады?5. 10% ертщ ц алу уппн неше грамм 30% NaCI ертщцсш косукерек?6. ЗООг 20%-Ti жэне 400г 40% ертндшерд1 косып араластыргандапайда болган ер1т1нд1шц проценгпк концентрациясы кандай?7. 5% ертщ ц алу уппн 100мл 20% H2SO4 epiTinaiciHe (р=1,14г/мл)кандай келемде су косу керек?44

8. 1л ертндще 224r HN03 бар (р=1,12 г/мл). Осы ертндшщпроцентик концентрациясы кандай?9. 8%-Ti CuS04 ертщцсш алу ушш, судьщ кандай келемшде 25гCuS04 5Н20 epiTy керек?10. 2% AgNOj epiimaiciHe, артык мелшерде NaCI косканда 14,35 гAgCI тунбасы тузщщ. AgN03алынган массасы кандай?11. 15% H2S04 ертщцсш алу ушш 400 г суда неше литр SO3 epiTyкерек.12. 300 мл 0,2М ертцщ дайындау ушш неше грамм NaN03 алукерек.13.0,1 н ертндшщ кандай келемде 8 г Cu(N03)2 болады?14. 1л 0,25н H2S04 epiT-щ дайындау ушш неше мл. 6% (р=1,84г/мл)H2S04 ертцщ алу кажет.15. 40% HN03 ертщцсшщ тыгыздыгы р= 1,25 г/мл. Осы ертндшщмолярлы концентрациясын есептещз?16. 500 мл 0,5н ертцщ дайындау ушш, неше мл 2н H2S04ертцщсшен алу керек.17. 1 литр 2н ертцщ дайындау ушш, неше мл. 38% (р=1,19г/Ш1)HCI ертцщсшен алу кажет.18. 400 мл 0,5н CaCI2 ертцщсше артык мелшерде сода ертщцсшкосканда неше грамм тунба тузйад?5.2 Электролит еместердщ физика-химиялык касиеттер!Электролит еместердщ суйытылган ертндшер1 керсететшкасиетгер - epincim буыныц кысымы, кату жене кайнау температуралары,осмос кысымы - ертнщ концентрациясына Faua теуелдьEpincim бу кысымыныц ертнщ усладе теменде>а Ар Раульзацына багынадыPi=N p0; Ар=р0 - Pi= Ро- Nj/(n,+n2) (5.8)мунда pi - ерггюштщ ертцщ успндеп буынньщ парциалды кысымы; р0- epinciui буыныц таза epinriiu успндеп кысымы; N2 - epireH заттыцмольдш улеЫ; П| - ерташтщ моль саны; п2- epireH заттыц моль саны.Ертндшщ кату (кристалданау) температураныц темендеу1А^рист=К-т, (5.9)45

мунда К - ергпаштщ криоскопиялы турактысы, ш - epireH запынмоляльд! концентрациясы.Ертндшщ кайнау температурасыныц жогарлауы At цдйнAt кайн. = Е'Ш, (5.10)мунда Е - ергпаштщ эбуллиоскопиялык турактысы.Осмос кысымы я, кПая —CRT, (5.11)мунда С - ертщцнщ молярлы концентрациясы, R - универсалдыгаз турактысы, Т- температура.4 кесте-Кейб1р ертоштердщ криоскопиялыкжене эбуллиоскопиялык турактыларыК ЕСу 1 , 8 6 0,52Бензол 5,1 2,57Этил эфир1 - 1,16Диэтил эфщп 1,73 2 , 0 21 Мысал25°С су буыныц кысымы 3,166 кПа (23,75 мм.сн.б.). Осытемпературада 5% карбамид CO(NH2) 2 СУ ертцщ успндеп бу кысымынесептещз.IllemyiPi=Nip0 формуласын колдану yniiH Ni табу керек. 100г ертндще 5г карбамид бар (М (CO(NH2 ) 2 =60,05 г/моль) жене 95 г су (М(Н2 0 )= 18 гг/моль). Ендеше карбамид жене судыц моль сандары генп2=5/60,05=0,083 моль; П]=95/18,02=5,272 мольСудыц моль улесш тапкандаNj= n,/fo,+ n£=5,272^,272+0,083)= 5,272/5,355=0,98546

Демек: я i =0,985 ■3,166=3,119 кПаЖауабы - 3,119 кПа.2 Мысал250 г суда 54 г глюкоза СбН120 6 epireH. Осы ертнде кандайтемпературадан бастап кристалданады?Шешу!1 0 0 0 г суга есептегенде глюкоза салмапл 216 г болады.М(СбН1 2 0 6) =180 г/моль, ягни ерггаданщ моляльдеп ш=216/180=1,2 моль1 0 0 г суда.А ^ к р и с т (5.9) формул ас ын пайдаланып есептейм1з:Д*крисг= 1»86-1Д0=2,23 °С болса, глюкоза ертндеа -2,23°С бастапкристалданады.Жауабы: ертнде -2,23°С температурадан бастап кристалданады.Есептер1. 298 К температурада 0,5 М глюкоза ертндесшщ осмос кысымыкандай болады?2. 298 К температурада ертнде осмос кысымы 1,24 МПа. Осыертнденщ 0°С осмос кысымын есептещз.3. 298 К ертнде керсетеггн осмос кысымы 618,5 кПа. Ерпнджщ100 мл келем!нде 2,30 зат болтаны. Заттыц молекулалык массасынесептещз.4. 10% карбамид ертшдесшщ бу кысымы 373 К температураданешеге тен?5. 100 г суда 9 г глюкозаны epiTce ертндшщ кайнаутемпературасы кандай болтаны?6 . 50% сахароза CuHaOii кай температурада кристалданабастайды?7. 40% этил спирп С2Н5ОН кай температурада кристалданабастайды?8 . 200 г суда 5 г зат ершсенде пайда болтан ертнде - 1,45 °Скристалданады. Затгьщ молекулалык массасы кандай?9. 13,0 г затты 400 г диэтил эфир! (С2Н$)20 ершсенде пайда болганертнденщ кайнау температурасы 0,453 °С жогарлады. EpireH заттыцмолекулалык масасы кандай?47

10. 15% спирп бар су - спирт коспасы (р=0,97 г/мл) -10,20 °Скристалданады. Спирттщ молекулалык массасын есептеп ертндшщ 293К температурада осмос кысымын табьщыз.5.3 Элйз электролиттер диссоциациясыСуда немесе полюсп ер1тюштерда электролиттер катион женеаниондарга дешн ыдырайды. Иондарга толык ыдырамайтынэлектролиттер - элыз электролиттер. Элаз электролиттер ертнд1пер1ндетепе-тендйс орнатылады. Мысалы, cipxe кытщылынкщ судагыертщцсшдеОнда тепе-тендйс константасыСНзСООН = 1Г + СНСОО'Kg=[HT] • [СНзСОО ] / [СНзСООН ]мунда Kg- диссоциялану константасы.Диссоциацияга ушыраган электролит молекулаларыньщ улес1ндиссоцияланударэжес1 деп атайды - а.диссоциацияга ушыраган молекулалар саныа = ----------------------------------------------------------жалпы молекулалар саныKg жэне a 6ip GipiMeH Оствальдтын суйылту зацы аркылы байланыскана 2 сК = --------(1-а) (5.12)мунда С-электролитпц молярлы концентрациясы, моль/л.Элс1з электролиттер уппн а ете Kind шама, сондыктан 1-а=1. Ондатендеуда былай жазуга боладыК=а 2 с немесе а= (К/С) 1/21 -mi мысал48

0 , 1М ертндще cipxe кышкылынын диссоциялану дэрежеЫа= 1,32-10 2 Кышкылдын диссоциациялану константасын есептешз.Шешу!Оствальд зацы бойыншаК=а2 • с/1-а * (1,32 10'2)- 0,1/(1-0,0132)=1,77-10'5Немесе Kg=a2 • с=

НСОО'-иондарынын жалпы концентрациясы тец (0,1 +Х). Сонымендиссоциациялану константасы:Kg=[H+].[HCOO ] / [НСООН]= X (0.1+Х) / 0.2-Х= 1 .8 - 1 O' 4Бфтектес иондар катысында НСООН диссоциациясы басылады.Сондыктан X ете кшпсентай шама. Онда 0,1+Х - 0 . 1 жене 0,2-Х ~ 0.2Kg= 0,1*Х /0,2= 1.8-10-4Х=3,6-1 О^моль/лЖауабы: HCOONa тузын косканда сутек иондарыныц концентрациясы6 - 10‘3/З,6-Ю‘4=16,6 есе азайды.Кеп непзд1 кышкылдар мен непздер диссоциациясы сатылы етеде.МысалыН3Р04 = IT + Н2РО4 Kg1=7J5-10' 3H2P04*« lT+HPO' 24 Kg2=6r3 10‘8НР042*= Н++Р043* Kg3= ip - 1 0 125-uii мысалКуюрт сутепшц диссоциялану константалары Kgi=6 - 10*8Kg2= l-1 0 * 0,1М H2S ертщ цанде Н*; HS‘; S' 2 иондар концетрациясынесептещз.IUeuxyiH2S диссоциациясы ею сатылы жэне 2-nii сатыда пайда болатын Ниондарыныц концентрациясы ете аз, сондыктан [H+]=[HS‘],сонда [If] =[HS ]=Kg, -С= 6 •№* 0.1=7.7-10'5моль/лKg2=[H l -[S2 ]/[HS ][IT] ~[HS']=Kg2=l • 10'14моль/лЕсептер1. Май кышкылыныц С3Н7ОН Kg=1.5*10‘ 5 0;005М ерггщщдепдиссоциялану дэрежесш есептеу.2. 0,2Н HCI ертндщеп хлорлылау кышкылынын диссоциацияланудэрежесш есепте.3. 0,2Н НСООН кышкылыньщ ертндще а=0}03. Кышкылдындиссоциациялану константасын есепте.4. KeMip кышкылыныц 1-nii саты бойынша диссоциялану дэрежеыа (0,1н ертндще) тец 2,11 ■10‘2..Kg i-да есепте.5. Егер НСООН кышкылыныц epiT-де а=0,03 тец болса [Н*]нешеге тец?50

6 . 0,02M H2S0 3 ертнднйндеп [Hf] концентрациясын есептеу. 2-miсатыны ескермеуге болады.7.0,07М H2Se ертцшанде [ НГ]; [HSe’J; [Se2+] есептеу.8 . 1л 0,00SM cipxe кышкылынын ертндкане 0,05моль CH3COONaтузын косканда [Н*] иондарынын концентрациясысы неше есе азаяды?9. HNO3 кышкылынын ертадцсшщ концентрациясы кандайболады егер а=0 ,2 .10. 300 мл 0,2М СН3СООН ертндшщ концентрациясы exi есе есуушш канша колем су косу керек.5.4 Судын иондык кобейт!НД1с1. Сутектлк керсеттошСу оте алаз электролит. Су молекулалары сутек (немесе оксонийионыН30 +) жане гидроксид—иондарына ыдырайдын2о=н++он'диссоциация тене-тендш сол жакка ыгыскан. Диссоциацияланупроцесшщ тепе-тецдмс константасын былай ернектелед!:Kg=[ Н+] [ОН-]/ [Н20 ] (5.13)Суйытылган ертндшерде судын концентрациясы аз езгеред!, сондыктан[H20]=const деп санауга болады. Онда /1/ тецдеудо былай жазуга болады:РГ] [ OBT]=Kg [Н20] =Кшо (5.14)мунда К_н2сг судыц иондык кебеипщисьТаза суда 25 °С температурада[Н+]= [01Г]=10' моль/л. Ендеше судыц иондык кебетщщс! тец:КН2о=[Н+] ■[ОВГ]=1 -1014 (5.15)[Н*] жане [ОН'] концентрациялары тец ертндщердц нейтралды депатайды. Кьппкыл ертндшерде [Н4] > [ОН ] орта кьшщыл. Currimертндшерде [Н* ] < [ОН'] орта ciinini.Н* жане ОН - концентрацияларын пайдалану ынгайсыз, сондыктаносы шамалардыц Tepic алган ондык логарифмiH колданады:-Ig[H+J=pH - сутект1 кврсеткмп (5.16)-Ig[OH"]=pOH - гидроксилд! керсетюш (5.17)31

[Н+] -[ОН']=Кн20 осы тецдеуд! былай езгертуге боладырН+рОН=14 (5.18)Нейтралды ертндшерде рН=7;кышкыл ертцщде [Н+]>1-10' 7 моль/л,ягни рН7.1 -iui мысалЕртцщде рН=4,60. Сутек иондарыньщ концентрациясынаныктацыз.IUeniyipH-IgPT][Н+]=110‘4’60=2,5 -10 моль/л2 -iui мысалСутек иондарыньщ ертндщеп концентарциясысы 4'10'3моль/л.Ертндшщ рН-ын есепте.UleiuyipH=-Ig рГ] = -Ig4 • 10'3—(-3Ig 10+Ig4)= -(3+0.60)=2.403-uii мысалрН=10,80 болганда гидроксид-иондарынын концентрациясынешеге тец ?IUeuiyiрН+рОН=14.рОН=14-10,80=3,20[ОН]=1- 10‘3'20=6,31 -ЮЛкмпЛл4-mi мысалрН=4,18 тец 0,01М KOMip кышкылы ертщцсшде карбонат,гидрокарбонат иондар концентрациясын есепте.IUeuiyi[Н*]=1-10'418=6,61 -10' 5 моль\лН2СО3 ею непздц кышкыл, сондыктан l-nii саты бойынша:Kgl=[H+] [НСО'з] / [Н2С03] = 4/5-10*7[HC03']=Kg, [H2C0 3]/[H+]=^j45 10 - 1 10 ^ 6.61 10‘5 =6,73*10'5 моль\лЕкшш саты бойынша:52

Kg2=[H+] • [CO32] / [НСО^^-бР -ю "[СОз2‘ ]=Kg2 [НСОз ] /[Н+]= 4,69-10'11*6,73 10s/6,61- 10'5=4,810 имоль/лЕсевтер1. Егер гидроксид [ОН*] иондардын концентрациясы а) 10"4 ; в) 3,2•Ю"6; 6)7,4-10' 11 болса сутек иондарыныц концентрациясы кандайболады?2. Егер сутек иондарыныц концентрациясы а) 10'3; а) 6,5-Ю*8; б)2,7-10‘ 10 ертндшердщ рН-ын есепте.3. Егер сутек иондарыныц концентрациясы а)10'3; а) 6,1 -10'®; б)1,4-10' 12 болса ОН' иондар концентрациясы нешеге тец?4. Off ион концентрациясы тец а) 4,6-Ю-4; э)5 ■10**; б) 9,3-10"9.Ертндшщ рН-ын есепте.5. Cipxe кышкылыныц 0,1н ергг-де а =0,042. Ертндшщ pH нешегетец?6 . 1л ертцшсшде 0,1 г NaOH бар. Ертндшщ pH нешеге тец?7. Канныц рН=7,36, суйек миы суйыгыныц рН=7,53Дан мен суйекмиындагы Н+иондар концентрациясын есепте.8 . рН=6,2 тец болганда f f жене Off иондарыныцконценртациясын есепте.9. а) 0,02М NH4OH; в) 0,1М HCN; б) 0,05Н НСООН; в)0.01МСН3СООН осындай ертндшердщ рН-ын есепте.10. рН=5,2 тец ертндщеп СН3СООН концентрациясы кандай?11. 0,2н ертцшсшде элсп 6 ip непзд! кышкыл уш1н а=0,03. Осыер1-пнш уппн сутек жене гидроксид иондар концентрациясын есепте.12. Егер а) 0,2М HCI epmnoiciH;е) 0,2М СН3СООН ертщцсш;б) 0,1М CHjCOONa ертцщсшею есе сумей суйылтса pH калай езгереш?13. pH 1 caHFa асу уппн сутек иондарыныц концентрациясын калайезгерту керек?5.5 Туздар гидролиз!Гидролиз дегешм1з - сулы ертндще заттыц су мен айырылыпалмасу реакциясы. Гидролиз иетижеанде ертнд1шц рН-ы езгередкМысалы, натрий ацетатынын сулы ертншс1нде орта элс1з currini, рН>7.53

Ацетат иондары СН3СОО' су молекуласы мен эсерлескенде елс1зэлектролит cipKe кышкылы СН3СООН пайда боладыCHjCOO' + Н20 = СНзСООН + ОН"Ал натрий катионы су мен врекеттеспейда, ce6 e6 i ол купгпэлектролит натрий гидроксидш бередц, ол ертндще кайтадиссоциацияга ушырайды.Туздыц курам ына байланысты гидролиз 3 турл1 журедь1. Элс1з кышкыл мен Kynrri непз тузыньщ гидролиз! анионбойынша журед1KCN + Н20 = HCN + КОНК+ + CN' +H zO = HCN + K+ + OH'dST + H20 = HCN + 0H'орта ckrrini2 . Элаз непзбен купгп кышкыл тузыныц гидролиз! катионбойынша журед1NH4CI + Н20 = NH4OH + НС1NH4++C1'+ Н20 = NH4OH + Н* + СГNHL,++ Н20 = NH4OH + I tорта кышкылды3. 0 лс1з непзбен элс1з кышкыл тузыныц гидролиз! катионыбойынша да анион бойынша да журедй:CH3COONH4 + Н20 = NH4OH + СНзСООНСНзСОО' + NH4+ + Н20 = NH4OH + СНзСООНКоп непздц элаз кышкылдар немесе кеп-непзда алспз непздертуздарыныц гидролиз! сатылы журед!. Мысалы алюминий хлоридшщгидролиз!I сатыда А1С13 + НОН = А10НС12 + НС1П сатыда А10НС12 + НОН = А1(ОН)2С1+ НС1Ш сатыда А1(ОН)гС1+ НОН = А1(ОН) 3 + НС1Гидролиз процесш сипатгайтын сандык сипаттамалар - гидролиздэрежес! мен гидролиз константасы.Г идролиз дэрежес!h = ПридюЛИЗГЕ КАтаСКАН МОЛЕКУЛА /ПЖАЛПЫ молекула (5.19)54

Гидролиз константасы Кг элаз электролиттпц ионизациялануконстантасына тэуелщ- гидролиз катион бойынша журген жагдайда Кг = Кшо / К-кышкыл- гидролиз анион бойынща журген жагдайда Кг - Кшо I Кнепз- гидролизге ею ион да катысатын жагдайдаКг = Кщо / Кюлшдыл КнепзГидролиз кайтымды процесс, ол ею карама-карсы реакциядантурады - гидролиздену (тура журетш реакция) жэне бейтараптау (Kepiжуретш реакция). Гидролиз тепе-тецщпне эсер етегш факторлар -ертндшщ концентрациясы жэне температура. Ертндще гидролизгеушырайтын заттар концентарциясы азайган сайын гидролиз тепе-тецдтоц жакка карай ыгысады. Демек, суйытылган ертндшерде гидролизnponeci тез жургеш. Гидролиз эндотермиялык процестерге жатады,сондыктан жогары температурада бейтараптау реакциясына Карагандагидролиз басым болады, тепе-тецщк оц жакка ыгысады.5.5.1 Зертхаиалык жумыс. Туздар гидролиз!Реактивтер: кургак натрий ацетаты, алюминий хлориду натрийкарбонаты, калий хлорцщ, аммоний ацетаты, универсалды индикаторкагазы, лакмус, фенолфталеин, 0,5н СНзССХЖа, 0,5н Na2C03, 0,5н AICI3,0,5н MgCIj, 0,5н SbCIj, 0,5н NH4CI.Куралдар: су мойыишасы, пробиркалар,1 тэж!рибе. Туздар ертнщлершщ ортасын тексеру6 пробиркага лакмус ертнщсщ кую. 1 пробирканы бакылау уппналып кою,калгандарына- б1реуне-аммоний ацетатын, еюнннсшеалюминийхлорищн,уппшшсше- натрий карбонатыи, терпмшсше- калийхлорищн, 6eciHiuiciHe- натрий ацетатын. Лакмус тусшш e3 repyi бойыншаортаныц рН-ын аныктацыз. Нетижелерд! кестеге келлродз.Кандай туздар гидролизге ушырайды? Гидролиз реакцияларынмолекулалык жэне ионды-молекулалык турде жазыцыз.2 тэж!рибе. Непзщ жэне кышкыл туздарыныц пайда болуы.а) Алюминий ацетатынын гидролиз!. Пробиркага 7-8 тамшыалюминий хлорищц жэне натрий ацетатыныц ертнщсшен тамызыцыз.Пробирканы кыздырыцыз. Тунбага алюминийдщ непзщ тузы тусед1А1(ОН)2СНзСОО. Реакция тендеуш жазыцыз. Кандай туздаргидролизшщ нэтижеанде непзд1 туздар пайда болады.55

в) Натрий карбонатыныц гидролиз!. Пробиркага 1/3 белтне деЙ1нсу тамызып, натрий карбонаты кристалдарын ертщ з. Унивврсалдыиндикатор кагазы аркылы pH мэшн аныктацыз. pH маш кандай иондарбар екенш бшдереде. Гидролиз реакцияныц тендеуш жазыцыз. Кайтуздар гидролиз! нэтижесшде кынщыл туздар пайда болады.3 тэж!рибе. Туздардын толык гидролиз!.2 пробиркага 6 - 8 тампш А1С13 ертндесшен тамызыцыз. Eiпробиркага- аммоний сульфиден, еюнппге- натрий карбонатын. Eipitnuiпробиркада куюрт сутеп болшеде, ек!нш!с!нде газ. Тунбага кандай заттусед!? Реакция тендеуш жазыцыз. Неге алюминий сульфиде жэнекарбонаты пайда болтан жок?4 таж1рибе. Г идролизге веер ететш факторлара) Туз табигатыныц acepi. 2 пробиркага 2/3 белшне дейшдистилденген су куйыцыз. 1 пробиркага Na2S 0 3eKiHniiciHe Na2C 0 3кристалдарын салыцыз. Эр пробиркага 1тамшы фенолфталеин. Реакциятендеулерш жазыцыз. Кай туздын ертндесшде фенолфталеин Tyci анык?Кай туз гидролизге жаксы ушырайды? Неге? Кай ер!тшдеде сутекиондары коп?а) Туздын гидролизше температура acepi. Пробиркага натрийацетатын ертщ з. Реакция тендеуш келпрщ!з. Ер!тшденщ рН-ы кандай?Пробиркага 1тамшы фенолфталеин косып, оны су мойыншасындакыздырыцыз. Кыздырганда гидролиз реакциясыньщ тепе-тендш кайжакка ыгысады?б) Ертндеш суйылтудыц acepi. Пробиркага 2-Зтамшы SbCI3epiiiHfliciH тамызыцыз. Ак-тусп SbOCI тунбасы гидролиздец 2-uiiсатысында пайда болады. Реакция тендеуш жазыцыз. Гидролизконстантасын жазыцыз. Кай реагент косканда гидролиз константасытемендейд1? Кандай туздар гидролизше суйылту эсер ernenai?в) Гидролизге сутек иондар концентрациясыныц acepi.Алдындагытаж!рибеде алынган SbOCI ертндесше 4-5 тамшы туз кышкыльштамызыцыз. Реакция тендеуш жазыцыз. Гидролиз тепе-тендш кай жаккаыгысады?Жатгыгулар1. Na2C03, NaBr, К 2СОз, CUSO4, KNO3 осы туздардын кайсысыгидролизденед!? Гидролизге ушырайтын туздар уппн реакциятендеулерш молекулалык, ионды-молекулалык турде келпр!щз.56

2. KI, AICI3, K2S, ZnS04, NaCN, NaN03 осы туздар ертцщлершщортасы кандай? Сойкес реакция тендеулер1 молекулалык, иондымолекулалыктурде жазыцыз.3. Na2C03 гидролизденуш сатылап иондык турде жазу? Кай сатыдагидролиз купгп?4. AI2(S04b + Na2S=AI2(S04)j + Na2COj=Реакция тендеулерш аяктап, молекулалык, ионды-молекулалык турдежазыцыз.5.6 Epirinrmc кебейпнд1с1Нашар еритш купгп электролит ерггшдешде тунба мен ертндшепиондар арасында тепе-тецдйс орнатылады.МысалыBaS04 ♦-* Ва* + S042Тунбада ертцщдеБул процеспн тепе -тецщк константасыК= [BaI+]*[S042] / [BaS04]мунда [BaS04]=const, ендеше K*[BaS04]=const.K*[BaS04]=EK - epirinrrix кебейтщшсьEK (BaS04) = [Ba24]*[S042]Белгйн температурада канык ертндодеп нашар ернтш купгпэлектролиттщ иондар концентрациясыныц кебейпщца туракты шама.Егер электролит 2 немесе одан кеп б!рдей ионга ыдырайтын болса,осы иондар концентрациясыныц дарежеа езгеред!Мысалы: CaF2= Са2++2Г EKfCaF^ [Ca2+]*[F] 2Тунбага тусу жене тунбанын еру жагдайлары.1 1егер ЕК[ Катион]*[Анион]Iтунба ерши.57

18°С магний гидроксидшщ epiriorhri ^М ОЛюль/л. Осытемпературада магний гидроксидшщ Mg(OH) 2 epirinrriK кебейтшдкпнЕК есептешз.IUeniyiMg(OH> 2 «-Mg2* + 20Н~1моль 1моль 2моль[Mg(OH)2]= 1,7*10'4 моль/л. Enaenie:[Mg2+]=l,7* 10^моль/л.[01Г]=2* 1,7* Ю^моль/л.ЕК (Mg(OH)2) =1,7*10'4 *(3,4* 10“4)2= 1,96* 10'*'2 мысал20°С коргасын йодидшщ epirinrriK кебейтщщс1 ЕК(РЫ2)=8*10‘9.Осы температурада туздыц epirinniriH есептешз.IUeniyiРЫ2 = РЬ2+ + 2Г1моль 1моль 2мольнемесе epirinrriri аркылы:Бмоль/л. S мол ь/л. 2*8моль/л.EK(PbI2H P b 2+]*[I]2=S*(2S)2=4S3=8*10‘9.S=3V8 * 10/4= 1,3 * 10° моль/л.3 Мысал0,02н СаС12 мен Na2S0 4 ерпндшщ б1рдей келемдершараластырган. Кальций сульфаты тунбага тусед! ме?lllemyi0 .0 2 . ертндшершар аластырганда иондар концентрациясы 2 есеазаяды, туздар концентрациясы 0,01 моль/л болады. Сонда[Са +]=[S042"]=0,005 моль/л.[Са2+]*[8042>5*10‘3*5*10-3=25*10'6=2,5*10‘5моль/л.А н ы ктамалар бойынша ЕК (CaS04)= 1,3 * 10 .ЕК (Са S04)> [Ca2+]*[S042'] ендеше тунба туспейдьБсептер1. 35°С СаСОз-ныц epinuriri 8=6,9*10'5моль/л. ЕК(СаСОз)=?2. 25°С S(PbBr2)= 1,32* 10'2моль/л. ЕК(РЬВг2)=?3.500 мл суда 18°С 0,0165г Ag2CЮ4 ерцщ. Бул туздыц ЕК=?5*

4. 100 мл канык СаС03 ертндоандеп СаС03 массасын есепте.ЕК(РЫ2) нешеге тен?5.1л каньщ AgBr ертндаандеп т (Ag+)=?5. 25°С 1г BaS04 epiTy уппн каншама мл су керек.6 . 100мл 0,02и K2S0 4 ертндкш е 100мл 0,01 н СаС12 ертцгцсшкосканда тунба туседц ме?7. 100 мл 0,02М Pb(N03 ) 2 ертндосше 200мл 0,2н НС1 ерттщщсшкосканда тунба туседо ме?8 . 2 0 мл 0,5% ZnCl2 ертндгсше (р=1 г/см) 18 мл 0 , 1 н аммиакepiiiaaiciH косканда тунба туседо ме?9. Ертндще 0,01 моль Na2S0 4 жане 0,001 моль Na2C 0 3 бар. Осыертндаге 0,5л 0,01М СаС12 epiT inaiciH косканда кандай зат тунбагатуседа.10. 100мл 0,01н Sr(N03) 2 ертнд!С1не 100мл 0,02н Na2S04ертндгсш косканда ертцщынде неше моль Sr2+ иондар калады.11. 200мл 0,1н AgN03 ертндмлне 300мл 0,1н NaCl epiT-ciHкосканда неше грамм Ag+ ионы ертнш де калады?1 2 . 1 л канык epiTiHOicme 0 , 1 моль Ыа^Одосканда туздынepirinniri неше есе азаяды. a(Na2S04)=50%б Комплексп косылыстар6.1 Комплексп косылыстар ж1ктелу! жане номенклатурасыКристал торында комплексп иондары бар курдел1 заттарды -комплексп косылыстар деп атайды. Лиганд балшектер1 орталыккомплекс тузуш1 атомды коршайды. Лигандтар мен орталык атомарасындагы байланыс санын координацнялык сан аныктайды, ендеше олметалдыц осы косылысга керсепп турган валенттипп. Атом курамындабос валентп орбитальдары бар металдар комплекс тузуге беЙ1м болады.Мысалы !C,[F

1. Лиганд - зарядталган белшек.Мысалы: цианидтер KU[Fe(CN) 6 ],Na[Ag(CN) 2];родаиидтерК3[Со(СК8 ) «];нитриттер Na3 [Co(N02)6]; тиосульфаттар K3 [Ag(S2C>3) 2].Аталуы:K4 [Fe(CN) 6] - калийдщ гексацианоферраты,Na[Ag(CN) 2] - натрийд1ндицианоаргентатыK3 [Co(CNS) б] - калийдщ гексароданидокобальтатыNa3 [Co(N02)6] - натрийдщ гесанитрокобальтатыK3 [Ag(S20 3) 2] - калийдщ дитиосульфатоаргентаты2. Лиганд - молекула: аммиакаттар [Ag(NH3)2]Cl, [Cu(NH3)4 ]S0 4;аквакомплекстер [А1(Н20 ) 6 ](>Юз)2; карбонилдер [Fe(CO)5]Cl3;нитрозилдер [Co(NO)6]S0 4 .Аталуы: [Cu(NH3)4]S0 4 - тетраамминмыстыц сульфаты[A1(H2 0 )6](N0 3 ) 2 - гекса аква алюминий нитраты[Fe(CO)j]Cb - пентатекпр хлорид 2 - гексанитрокобальт гидроксида3 .1шкжомплексп косылыстар - хелаттар. Лиганд ретшде аминдер,аминокарбон кышкылдар жене олардыц туындылары.[Cu(NH2CH2CH2NH2) 2]+ этилендиамин, ею амин тобы аркылы мысатомы мен байланысады. Хелаттар Tipi организмде аткаратын функциясыете мацызды. Мысалы тем1рдщ io u d комплексп косылысы - гемоглобин- оттегш тасымалдаушы фермент.6.2 Комплексп косылыстардагы байланыс табигатыСырткы сфера жене комплексп ион ионды байланыс тузедо. EipaK,комплексп косылыстьщ турактылыгы комплексп ионныц курылысынабайланысты, туп нускасына келгенде, комплекс тузупп орталык атом менлиганд арасындагы байланыска теуедщ. Казыргы кезде бул ковапентпбайланысты валентп байланыс схемасы ВБС жене лигандтардьщкристал epici теорисы аркылы туацщредь ВБС бойынша осы ковалентпбайланыстьщ тузшу механизм! - донорлы-акцепторлы. Лигандтардьщэлектрон жуптары металдыц бос d-орбитальдарына багытталады.Лигандтардьщ кристалл epici теориясында металдыц валентпорбитальдарына лигандтар тузепн epic ecepiH ескередк Лигандтар epiciэсершде метал ионындагы валентп d-орбитальдар энергиясы езгередо:уш d-орбитальдар (dxy, ^xz, dYz) энергиясы темендейдо оларды d3>ал еюd-орбитальдар (dzf d^.y) энергиясы еседа оларды сЦ орбитальдар депатайды.60

[C o C N H ^3« it ft !ftЖалгыз электрондар барЖогары спиши комплекс- f d >it + -f -f -fI *If - f ' * Л,жалгыз электрондар жоктемен-спищц комплексдиамагнитпПарамагнитпА деген1м1з d3 жене cfy орбитальдар энергияларыньщ айырмашылыгы.Лиганд epici кунгп болтан сайын шамасы да есед!, жалгыз электрондарсаны да азаяды. CN" лиганд epici купгп болса, NH3 лиганд epici елоздеу,сондыктан цианид уппн А- энергия айырмашылыгы жогары.6 3 Комплекса косылыстар днссоцнациясыКомплексп косылыстар жаксы электролиттер, сулы ертндщ е ею ' Гтурл! диссоциацияга ушырайды. Алдымен комплексп молекуланындисоциациясы, кейш комплексп ионньщ диссоциациясы.Алгашкы диссоциация[Ag(NH3)2]Cl = [Ag(NH3)2] + + Clмунда [Ag(NH3)2]+ комплексп ион пайда болады. Екшпплейдиссоциацияга комплексп ионньщ e 3 i катысады[Ag(NH3)2] + = Ag+ + 2NH3Алгашкы диссоциация тепе-тецщп оц жакка толыгы мен ыгыскан болса,екшпплей диссоциация кайтымды. Демек оны тепе-тецщк константаменсипаттауга боладыK = [Ag+][NH3 ] 2/[[Ag(NH3)2]+]61

Оны тураксыздык константасы деп белплеад - K t y p -сы зд - Тураксыздыкконстантасы комплексп ионныц тураксыздыгын (не турактылыгын)бщщредо. Негурлым тураксыздык константаныц шамасы томен,солгурлым оньщ туракталага да жагары болтаны. Мысалы кум1стщкомплексп иондар катарында[Ag(N02b ]' [Ag(NH3)d+ [Ag(S20 3)2] - 3 [Ag(CN)2]K t y p-с ы з д 1 , 3 * 1 0 '3 6 , 8 * 1 0 '8 1 * 1 0 * 13 1 * 1 0 21Оцта карай комплексп иондар турактылыты жогарылайды.63.1 Зертханалык жумыс. Комплексп косылыстарРеактивтер: Мор тузы, кызыл лакмус кагазы, 2н HCI, 2н H2S04,2н NaOH, 25%NH3, 0,lHAgN03, 0,5HNiS03, 1н CuS04, NtttCNS каныкканepiriimici, 0,5н K 4Fe(CN)6 , 0,5н K3Fe(CN)6,0,5 н КМп04,0,5н CrCI3Куралдар: Су моншасы, тамшылаткыш пипетка, микропробирка.1 тэжрибе. ГидроксокомплекстерПробиркага 111 хром тузын жене тамшылатып NaOH куйыцыз.Тунба тузшуш жэне api карай epyiH бакылацыз. Тунба пайда болу жанееру реакцияпарыныц тендеуш жазыцыз.2 тэяарибе. Катионды комплекстерПробиркага 3-4 тамшыдан никель сульфатыныц жане Ылп epiT-сщкуйыцыз. Тунба тузшгешц бакылацыз. Пипеткамен суйыкты сорыпапыцыз. Тунбага 5-6 тамшы 25% аммиак epiT-сщ косыцыз. Кандайкубылысты бакыладыныз? Никель тузыныц алташкы epiT-щ жанетажфибенш сонында пайда болган ертщ щ ынщ TyciH салыстырыпTyciHflipini3. Никельдщ координация саны 6-га тец. Никель гидроксид!пайда болу, оньщ аммиак пен эрекеттесу реакцияларын жане комплекспкосылыстар электролипк диссоциялану процесш жазыцыз.3 таж1рибе. Комплексп косылыстардын алмасу реакциясынакатысуыПробиркага 4-6 тамшыдан мыс сульфатыныц жанеK4Fe(CN)6KOMnneKcri туздын ертщцлершен куйыцыз. Кандай тусп62

тунба тузшедо? Реакция тендеуш молекулалык жене ионды-молекулалыктур>нде жазып келпродз.4 твж1рибе. Комплексп косылыстардыц тотыгу-тотыксыздандыруреакцияларына катысуа) Пробиркага 5-6 тамшы кум1с нитраты epiTiHiiiciHeH куйып,успне NaOH ертщцсшен тамшылап косыцыз. Пайда болтан тунбаны25% аммиак ертщцсшде epiTy керек. Пробиркага мырыштынгрануласын с алыцыз. Кум1стщ комплексп косылыс пайда болуын жэнеоньщ мырышпен эрекеттесу реакцияларын жазыцыз. Соцгы реакциядакай ион тотыктыргыш болады.в) Пробиркага 4-5 тамшы калий перманганаты ертщцсшен куйып2н куюрт кышкылы мен кышкылдатъщыз. КчРе(СЫ)б ертндш щ Tyciтусазденгенше косу керек. Реакция тендеуш жазганда мынажагдайларды ескеру керек: (1 1 ) TeMip комплекс! ( I ll) TeMip комплексшедейш аусады, ал калий перманганаты кышкыл ортада ( 1 1 ) марганецсульфатна дейш тотыксызданады.5 таж!рибе. Кос туздарПробиркага аздап Мор тузыныц кристалдарын салыцыз. Мор тузы-(NH4)S0 4 FeS0 4 6 H2 0 . Успне 6 - 8 тамшы су жэне 7-8 тамшы 2н NaOHертщцсшен косып су мойыншасында кыздырыцыз. Пробирканыцуспне ьютал кызыл лакмус кагазын устацыз. Кагаздыц Tyci езгеред1 ме?Кандай газ болше/ц? Реакция тендеущ жазыцыз. Кос тузыныц баскакомплекстершц ерекшелт неде?6 тэж 1рибе. ( 1 1 1 ) хром аквокомплекстершщ гидрат изомериясыCiCI3 6Н20 3 Typni изомер тузед!Сг[(Н20 ) 5]С1з=[Сг(Н20)5С1]С12=[Сг(Н20)зС1з]Н20Кешшл-кулгш кою-жасыл ашык-жасыл2 пробиркага CrCV6H20 кристалдарын салып 10 тамшы су косыцыз.Пробирканыц 6 ipeyiH су мойшасында кыздырыцыз. Ертндш щ Tyciкалай озгередо? Кай изомер белме температурасында, кайсысы жогарытемпературада туракты? Изомерлерд1 атацыз63

Есептер мен жаттыгулар1. Келеа косылыстарда комплекс тузуппнщ тотыгу дэрежесшжэне координация саныц аныктаныза)K[AuBr4]f) K[Pt(NH3)Cl5]e)K2[Cd(CN)4]Д) H[Co(H20) 2(CN4)]б )Ca[ZrF6]ж) [Pt(NH3)5CI]CI3B)Na3[Ag(S20 3)2] 3 )Na 2[FeN0 3(CN)5]r)[Pt(NH3)2CL,]и) K[Cr(S04)2]2.Келесп комплексп иондардыц зарядтарын кврсепщз.a) [Bi+30 4] f) [Сг+3(Н20 ) 4С12]а) [Cr+3(NH3)SCI] д) [Co+3(NH3b(N02)4]б ) [Pd+2(NH3b(CN)2] ж) [Zr+4(OH)6]B)[Fe+3F6]з) [Ag+(CN)e]r) [Hg+2(SCN)4] и) [Fe+2(H20 ) 5Br]3. Келеа косылыстарды атацыз: [Pt(NH3)6CI2]CI2; [Pt(NH3)5CI]CI3;K3[Fe(CN)6]; K ^ C N M Щ СДО ДО K[Pt(NH3)4CI2]; K[VF6]; Ba[BFs];Na2[MoF6]; K2[Zr(OH)6]; [Co(H20) 6]CI3; Cs[Ag(CN)2]; K2[PdBr4].4. Келеа реакцияларды аяктаныз:[Cd(NH3)4]S04+BaCI2=IC,[Fe(CN)6]+FeCI3=7 Тотыгу-тотыксыздану реакция л ар7.1 Тотыгу-тотыксыздану реакцнялардыц тецдеулершкурастыруТотыгу-тотыксыздану реакцияларды ионды-молекулалык балансaflici мен тецеспргенде келес1 Tdprinri сактау жен:1 Реакция теццеуш жазу. Тотыгу дарежеа езгеретш элементтердакорсету, тотыкгыргыш пен тотыксыздандыргыпггы аныкгау.2 Алгашкы жене пайда болтан иондар мен молекулалар катысымен журетш тотыгу жене тотыксыздану процестершщ схемасын жазу.3 Схемаларда ар элементтш атомдар санын тецеспру. Сулыретндшерде су молекуласы немесе сутек не гидроксид иондарыкатысытынын ескеру керек.4 Схемалардыц оц жане сол жагындагы зарядтар санын тецеспру.64

5 Тотыгу жэне тотыксыздану схемаларында электрондар санынтецеспру уппн керекп кобейпаш тауып, коэффициенттер аныктау.6 Тотыгу-тотыксыздану реакция ны ионды-молекулалык. турдежазу, коэффициенттерд1 кою.7 Стехиометриялык коэффициенттерд1 молекулалык тевдеуге кою.1 мысалКелес1 реакция тевдеушH2S + С12 + Н20 = H2S04 + НС1электрон-ионды баланс eflici мен тецеспру.Шешу1Реакция нзхижесшде хлордын тотыгу дэрежес1 0-ден - 1 -ге дейштемендейдг - ол тотыктыргыш; алкуюрттщ тотыгу дэрежес1 - 2 -ден +6 -гадейш жогарылайды - ол тотыксыздандыргыш. Сонымен хлортотыксыздану процесше каты садыС12 + 2е = 2СГКуюрт cyreri тотыгу npoiteciHe катысады, натижеанде куюрт 4 оттекатомдарымен байланысып сульфат -анионы пайда болады. Реакцияга сумолекуласы катысады, сондыктан оттел атомдарын судан аламызH2S + 4Н20 ~8 е = S04 2'+ ЮН*Сонымен тотыгу жене тотыксыздану процестерш жазамызС12 + 2 е = 2СГH2S + 4Н20 - 8 е = S04 2'+ ЮНГБершетш жене косылатын электрон сандар катынасы 2:8 немесе 1:4.Ендеше тотыксыздану процесше катысатын болшектердц 4-ке, тотыгупроцесше катысатын белшектер/й 1 -ге кобейтемп4 / С12 + 2е —2СГ1/ H2S + 4Н20 - 8 е = SO4 2'+ ЮН465

Реакцияныц ионды-молекулалык тендеу14С12 + H2S + 4Н20 = 8 СГ + S04 2'+ ЮНГСтехиометриялык коэффициенттерш койып тотыгу-тотыксыздаиуреакцияныц молекулалык тецдеуш жазамыз4С12 + H2S + 4Н20 = 8НС1 + H2 S0 4Кышкылды, нейтралды, currim ортада тотыгу-тотыксыздаиуреакциялар эр-турл1 етедь Кышкылды ортада тотыксыздану (не тотыгу)процесше Н+ иондары катысады. Мысалы, перманганат ионытотыккаида, ионныц курамыидагы оттегш ертндцдеп артык болатынсутек иондары байланыстырадыМ п04' + 8 НГ + 5е = Мп2+ + 4Н20Нейтралды ортада тотыгу не тотыксыздану процестерше сумолекулалары катысады. Мысалы, нитрат-ионы тотыккаида, ионныцкурамыидагы оттек атомдары су молекулаларымен байлаиысыпгидроксид-иондарыи тузедц:NO3' +6Н20 + 8 е = NH3 + 90Н-Ciirrini ортада тотыгу не тотыксыздану процесше гидроксид иондарыкатысады. Онда ертцщ деп артык гидроксид-иондары сумолекулаларын тузеда. МысалыC rq2' + 40Н" +3е = СЮ42" + 2Н20Есептер1 . Тотыгу-тотыксыздаиу процестер схемаларыи толыктырьщыз:Кышкылды ортадаN 03' = N 0 2Мп04' = Мп2+Сг3+ = Сг20 72'Нейтралды ортада66

n o 2 = n o 3'Mn04 = Mn02S 0 f = S 0 42‘Cijnim ортадаCrO‘2 = СЮ42'a i = a i o 2N0 3 =NH32. Реакция тецдеулерш аякгацызMn(OH) 2 + Cl2 + КОН = Мп02Мп02 + 0 2 +КОН = К2Мп04 +FeS04 +Вг2 +H2S04 =NaAs02 +I2 +NaOH = Na3As04 +3. Концентрл1 азот кышкылыньщ катысуымен журетшреакцияларды аяктяцызc + h n o 3 = c o 2+Sb + HN03 = Н8 Ю 3+Bi + HN03 = Bi(N03 ) 3 +PbS + HN03 = PbS04 + N0 2 +4. Концощш куирт кышкылы мен журет1н реакциялардыаяктацызНВг + H2S04 —Вг2 +S + H2S0 4 = s o 2 +Mg + H2S0 4 = MgS04 +5. Реакция тецдеулерш аяктап тецеспрщ1з.НВг + КМп04 =МпВг2 +НС1+СЮ3 = С12 +NH3 + Вг2 —N2 +Cu20 + HNO3 = NO +K2S + K2Mn04 +H 20 = S +N02 + KMn04 + H20 = KNOjKI + K2Cr20 7 + H2S04 = I2 +Ni(OH) 2 + NaCIO +H20 = Ni(OH) 3 +Zn + H3As03 + H2S04 = AsH3 +6 . Сутек пероксид] катысуы мен журет1Н реакцияларды аяктап,тенеспр^щз.PbS + Н20 2 =НС10+Н20 2 = НС1 +KI+ Н20 2 -67

KMn04+ H20 2 = Mn02 +I2+ H20 2 = HIOj +РЬОг + H2O2 = o 2 +7. Реакция тецдеулерш аякгап, тецес-прщп.KI + KNOj + СН 3СООН = NO +KMn04 +KNO2 + H2 S0 4 = KNOj +H2SO3 +C12 +H20 = H2 S04H2S0 3 +H2S = S+Na2S2 0 3 +I2 = Na2S40 6Cl2 +I2 +H20 = ШО3 +8 . Реакция тецдеулерш аяктап, тенест1р1щз.I2+ Ва(ОН) 2= Ba(I03) 2 +K2 S03 =K 2S+HCLO3 = сю2+Р2О3 + Н2О = Р Н 3 +Р +КОН + Н20 = КН Р04 +РН3Те +КОН = К 2ТеОэ +Си 12 = Си! + 12КсЮ3 = КС1 +n h 4n o 2 = n 2 +9. Eni тотыгатын элемент! бар реакцияны аяктап, тецесприцзCU2S + HN0 3i0hu. = Нг804 +FeS2 + 0 2 =10. Реакция тецдеулерш аяктап, тецесгпрвдз.FeS04 +0 2 +Н20 =Р+К М п04 + Н20 = КН 2Ю 4 +К2Н Р0 4 +Mn(N0 3 ) 2 +NaBi0 3 +HNO3 = HMn04 +FeS2 + HNO3 конц.= H2 S0 4 +(NH4 ) 2Cr20 7 = N2 +BiCl3 + SnCl2 +KOH = Bi +NaC103 +H2S = H2S0 4 +КСЮ 2 +Вг2+КОН =7.2 Гальвани элемент!, электродтык потенциалдарГальвани элеменп-химиялык тотыктыру-тотыксыздану реакцияэнергиясын электр энергиясына айналуыныц нвтижесшде ieremiH курал.68

Эр Гальван и элемент! металдан жасалган 2 электродтан турады - Tepicзарядталган анод (-), мунда тотыгу npoueci журед1; оц зарядталган катод(+), онда тотыксыздану npoueci журедь МысалыZn+2 AgN0 3=Zn(N0 3)2+2 AgРеакция непзшде icreirriH Гальвани элемент! Hi н схемасын осы лайкорсетуге болады: Zn / Zn(N0 3 ) 2 // AgN03 / Ag. Немесе ионды турде:/Zn /Zn2+ // Ag+ / Ag+. TiriHeH (/) бершген сызык металдармен оньщертядюшщ, ал "ппнен бершген 2 сызык электрод ертндшершцарасындагы шепн керсетедьЭр электродта журетш процес электродтьщ потенциялымен фсипатталады. Гальвани элемент! журетш тотыгу-тотыксыздану реакциякайтымды, оган сайкес максимальщ кернеущ - Гальвани элементшщэлектр козгауыш куш деп атайды. Электр козгауыш K y u ii Е ею электрпотенциал айырымына тецПотенциалы жогары электрод - катод, потенциалы томен электрод -анод.Электр потенциалдар заттар потенциалына жане температурагабайланысты. Оны Нернст тендер корсетед!мунда ф° - стандартты электрод потенциалы; R-универсал газтурактысы;Т- температура; F -Фарадей саны 96500Кл\моль; n-электрондар саны;[Ох]-затгыц тотыккан куйдеп концентрациясы, [Red]- заттыцтотыксызданган куйдеп концентрациясы.МысалыFe3++e'=Fe2+п=1 ;[Ox]=[Fe3+][Red]=[Fe+]M n0/+8H++5e'=Mn2++4H20n=5;[Ox]=[Mn(V] [Н*]'[Red]=[Mn2+](7.1)9= 9°+2^RT/F Ig(Ox]/[Red], (7.2)69

1 мысалГапьвани элемент! 0,1М Zn(N03 ) 2 ертцщЫ ндеп мырыштан,0,002М Pb(N0 3 ) 2 ертндщ еп коргасыннан турады. Гальвани элемент!электр козгаушы куш есептеу, элемент схемасын салу.IUeuiyiМеталдардьщ стандарт электрод потенциал шамаларынаныктамалардан табамыз4>°Zn2+/Zn= " 0 ,7 6 ВФ°рь2+/рь= - 0 ,1 3 В9 z n = - 0 , 7 6 + 0 , 0 5 9 / 2 I g 0 , 1 = - 0 , 7 9 ВФр ь = - 0 , 1 3 + 0 , 0 5 9 / 2 I g 0 , 0 2 = - 0 , 1 8 ВГальвани элементшщ электр козгауыш куппЕ = Ф рь-Ф 2 п= - 0 ,1 8 - ( - 0 ,7 9 ) = 0 ; 6 1Вфр^фгп, ендеше Zn - анод (-), ал РЬ - катод (+). Анод пен катодга журетшпроцестер(-) анод: Zn-2e-=Zn2+(+) катод: РЬ2++2е=РЬ °Г альвани элементшщ схемасын келеы турде жазуга болады-Zn / Zn(N0 3 ) 2 0,1М // Pb(N0 3 > 2 0,002М I Pb+Егер электрод ре-пнде б1рдей метал алсак, Гальвани элеменпнщжумысы тен электрод потенциалы байланысты болады. ОсындайГ альвани элементтн - концентрациялык элемент деп атайды.2 мысалAg / Ag(N03) 0.001М // AgN03 0.1M / Ag. Осындай Гальваниэлементшщ электр козгаушы кушш есепте.IUeuiyi9°Ag+/Ag= 0 ,8 0 В9 , = 0 . 8 0 + 0 , 0 5 9 I g 0 , 0 0 1 = 0 ;6 2 B70

ф2>фь ендеше ф2-катод, есептещз4. Каныккан РЬВг2 ертцщсшде [Вг] 1 моль/л коргасыннынпотенциалын есептещз. ЕК (РЬВг2 )= 9,1 * 1 O' 65. Zn/ZnSOV/CuSOVCu(Pt) Н2 / H2S04//Hg2S04/HgSn/SnSO*// H2S04 / H2 (Pt)Mg/MgCl2//NiCl2/Niосындай Гальвани элементтер1нде журетш химиялык реакциялардыжазыцыз.6 . Fe + Cd(N03) 2 = Fe(N03) 2 + CdZn+ FeCl2 = Fe + ZnCl2Cd +CuBr2 = Cu + CdBr2осы реакциялар непзшде жумыс icreirriH Гальвани элементшщ схемасынxenTipitu3.7. [Ni2*] = 0,001 моль/л [Со2*] = 0,1 моль/лNi/NiS0 2//CoS0 4 /Co осы Гальвани элемент! ушш электр козгауыш кушшесептещз.«P2=0,80+0,0591g0,l =0,74В8 . Каныккан Ag2CЮ4 ертндшндеп электрод потенциал

7.3 Тотыгу-тотыксыздану реакциялар багытыГальвани элеменпнде потенциалы жогары реакцияга катысатыны- тотыктыргыш, ал потенциалы томен реакцияга катысатыны -тотыксыздандыргыш. Гальвани элемент! ндеп процесс оз ерюмен журедц,ягни Гиббс энергиясы азаяды. Ендеше процестердщ электродтыкпотенциалдарын салыстырып тотыгу-тотьщсыздану реакцияныцбагытын да аныктауга болады.1 -uii мысал2NaCl + Fe2(S04) 3 = 2FeS04 +С12 + Na2S04Реакция кай багытта оз ерюмен журед1?IUeuiyiреакцияныц ионды-молекулалык Typi2СГ+ 2Fe3+ = 2Fe2++ + Cl2С12 +2е = 2СГFe3+ + е = Fe2+Ф,=1,36ВФ2=0 , 7 7 Вфрфг» ендеше тотыктыргыш хлор молекуласы, тотыксыздандыргышкатионы. Реакция сол жакка карай журедкЕгер мвндер1 ж акын болса, реакция багыты заттарконцентрациясына байланысты2 -mi мысал2Hg +2Ag+ = 2Ag + Hg22+Кумк жене сынап иондарыныц концентрациясы [Ag+] =10"4 моль/л,[Hg2 +] = 10' моль/л.Реакция багытын аныктацыз.IUeuiyiМеталдардыц стандартты электрод потенциалдарынаныктамапардан тауып, тотыгу жене тотыксыздану процестерш жазамызHg22+ + 2е = 2Hg ф, =0,79 ВAg+ + е = AgФг =0,80 ВФ,= ф,°+0,059/2* Ig[Hg22+] 1 0,76 В72

Ф2= ф2°-Ю,059* Ig[Ag+] = 0,56 В(pi>4>2 жогары, ендеше реакция сол жакка карай журедьГальвани элементшщ стандартты электр козгауыш кунистандартты Гиббс энергиясы мен байланыстыnFE°= -AG° (7.3)Баска жагынан Гиббс энергиясы тепе-тещцк константасына да тэуелд!AG° = -2,3RTlgK (7.4)Ендеше nFE° = 2,3RTlgK (7.5)3 мысал25 С температурадаHg2(N0 3)j+ 2 Fe(N0 3) 2= 2Hg +2Fe(N03 ) 3реакциянын тепе-тецщк константасын есептещз.LUeiuyiреакциянын ионды-молекулалык TypiHg22+ + 2Fe2+= 2Hg + 2Fe3+Hg* + 2e = 2Hg ф, =0,79 ВFe2+ +e = Fe3+ф> =0,77 ВЭлектр козгауыш купиЕ°= ф,-ф2 - 0,79- 0,77 = 0,02 ВТотыгу-тотыксыздану реакциянын тепе-тещцк константасыlgK = nE°/0,059 = 0,678К = 4,76Есептер1. Keneci реакциялар кай багытта ез ерю мен отедк73

Н202+НС10=НС1-Ю2+Н202HI03+5H202=I2+502+6H20I2+5H20 2=2HI0 3+4H20НзР0 4 +Ш=НзР0 з+1 2+Н2 0H3P03+SnCI2+H20=2HCI+Sn+H3P04НзРОз+РЬ (N0 3)2+H2 0 =Pb+HN0 3+HjP0 4H 3P03+2A gN 03+H 20=2A g+2H N 03+H 3P032. П-валентп те\йрд1 Ш-валентп тешрге дейш суды ертндщеа)КВг; а)К1 аркылы тогыксыздандыруга болама екен?3. Zn+CuS04=Cu+ZnS04Zn +Pb(CH3COO)2=Zn(CH3COO)2+PbОсы реакциялардыц тепе-тецщк константасын есептешз.4. Cd-Sn; Cu-Pb Гальвани элeMemrepiнде журетш реакциялар уппнтепе-тецщк константасын есептешз.5. Келеа реакциялардыц кайсысыцда калайы +4-тен +2гетотыксызданады.ZnCI+m=ZnCI2+l2+HCIZnCl4 +H2 S=ZnCI2+S+HCI6 . Келеа реакциялардыц кайсысы аркылы перманганат-ион оцжакка журетш реакцияга оз ерюмен катысады:Mn04 "+Ag= M n042 +Ag+Мп04‘ +3 Ag+2H20=M n02+3 Ag++40H"Mn04' +8 Н*+5Ag=Mn2++5Ag++4H207. Суды ертндщ е [Н+]=0,01 моль/л болганда кай реакция журещa) 2 FeCl3+Hg=2 Fe3 )2+HgCl2э) HgCl3+2FeCl2=4 g+2FeCl38. К 2Сг20 7, РЬ02 кышкылды ортада, HN0 3 осылардьщ кайсысыKyurri тотыктыргыш.9. Кышкылдык ортада кай зат: HgCI2, CrCI2 куп ттотыксыздандыргыш10. Сггв} ' 2 Сг3*Sn+ 4 —►Sn+ 2Pb03' 2 РЬ02‘2Осы тотыктыргьшггарга тотыксыздандыргыш тандацыз.11. Сх°—♦Сг20 7 ' 2РЬ -*• РЬ0 2Sn —»Sn02Осы реакциялар концентрациясы HN0 3 катыс журед1 ме?74

12. Стандарты жагдайда реакциянынCr2++Fe3+=Cr3++Fe2+Е°=1.178В, тепе-тецщк константасын есептещз.13. pH жогарылатканда тепе-тецщк кай жакка ыгысады.Na2S03+Br2+ H20=Na2S04+HBr3K2Mn04+2H20=Mn02+2KMn04+4K0HK2Cr20 7+7H2S04+6ffl=4K2S04+Cr2 (S04)j+3l2+7 H207.4 ЭлектролизЕю электрод жене электр ертнщсшен (не балкымасынан) туратынжуйеде электр тогын етюзгенде журетш npouecri - электролиз депатайды. Жуйедеп катиондар Tepic зарядталган электродка - катодтабагыштайды, аниондар оц зарядталган электродка-анодка багыиггайды.Сонымен катод Tepic зарядталган элек|грод, анод оц зарядталган электродболтаны. Гальвани элемент! ндепдей: катодта тотыксыздану npoueci,анодта тотыгу npoueci етещ. Демек, Гальвани элеменпнде журетшпроцесс пен электролиз кез1ндеп электрохимиялык реакциялар 6 ip-6 ipiHeкарама-кайшы. Гальвани элеменпнде электрохимиялык реакцияныннетижесвде электр энергиясы белшещ (ягни химиялык энергия электрэнергияга айналады), ал электролиз аркылы баска жагдайда ете киынететш реакцияны электр энергия непз!нде журпзещ (ягни KepiciHnie,электр энергия химиялык энергия айналады). Сондыктан eiuipicreактивп металдарды (алюминий, кальций, натрий, т.т.б.) женебейметалдарды, ecipece фтор, хлор, оттепн бос куМнде электролизэщамен алады.Катодта журет1и процестерЕгер жуйеде 6ipHenie тотыксыздандыргыш болса, катион ецактивп, ягни электрод потенциалы ец жогары тотыктыргыш 6ipiHuiiтотыксызданады.Нейтралды ортада pH 7-ге тец ендеше сутек потенциалы-0,41 В.Туздардын нейтралды ертнщлершщ электролиз! жургенде катодтапотенциалы -0,41 В жогары металл 6 ipimni тотыксызданады. Ал егерион потенциалы -0,41 В элдекайда кем болганда, катодта сугеп Н2белшещ. Потенциал -0,41 В жуык болганда, катодта металдыц несутектщ бел1ну1 ертцщ концентраиясына, электролиз жагдайынабайланысты болады. Мысалы: кьппкылдык ортада Ni тузынынертнщсшщ электролиз! жургенде катодта ею реакция журу! мумюн75

Ni+2+2e'=NiгьГ+ге^Нг

не балкымадан ететш ток мелшерше жене сэйкес заттардынэквивалент массаларына пропорционал.Фарадей зацын келес! тевдеумен керсетуге боладыm —m3It/F, (7.6)мунда т э заттьщ эквивалентпк массасы, г-экв; I- ток купи, A; t-уакыт, сек.; F-Фарадей саны F=96500 Кл/мольЕсептер1. NaOH, NiClj балкымаларынын инергп электродта журетшэлектролиз процесш жазып керсепщз. Катодта не белшед1, анодта небелшедй?2. Платина электродында H2S04, CuCl2, Pb(NOa) 2 сулыертндшершщ электролнзш сипаттаныз. Эр жагдайда катод пен анодтакандай заттар белшш шыгады?3. Графит аноды катысымен журетш ВаС12, PbS04 сулыертндшершщ электролнзш сипаттаныз. Эр жагдайда катод пен анодтакандай заттар белшш шыгады?4. KeMip аноды катысымен журетш FeCh, Ca(NOj) 2 сулыертндшершщ электролиз! н сипаттаныз. Эр жагдайда катод пен анодтакандай заттар белшш шыгады?5. а) мырыш аноды; е) KeMip аноды катысында журетш мырышхлоридшщ СиСЬ сулы ертщисшщ электролиз! н жазып керсеттадз. Эржагдайда анодпен катодта кандай заттар белшш шыгады?6 . Ертндще (П) никель, (I) кумк, (П) мыс катиондары бар. Осыертндщен ток япберген жагдайда кай метал ец 6ipiHUii белшш шыгады?Кандай электродта ?7. Ертндще Fe + , Agf, Bi3+ катиондары бар. Осы ертндщен токж1берген жагдайда кай метал ен 6ipiHiui белшш шыгады? К&ндайэлектродта ?8 . П валентп метал хлорндшщ электролиз! жургенде анодта 560 мл(к.ж.) газ, ал катодта 1 , 6 г метал белшш шыкты. Бул кандай металл?9. Кумк нитраты ертндкш ен 30 минут шпнде купи 6 А токЖ1берш. Катодта бел!нген кум1стщ салмагы кандай?10. 2 моль суды толык ыдырату уппн купи 2 А токты канша уакытетюзу кажет ?77

11. КОН сулы ертщ цсш ен 40 минут шйнде купи 10 А токж1бер1лдь К-Ж- анодта оттек 0 2 кандай колемде белшш шыгады?12. 1 сагат iniiime купи 3 А токты куюрт кышкылы ертндасшенетюзда. Катодта кандай зат жене кандай колемде белшш шыгады?13. Калайы хлориданщ SnCl2 сулы ертндаЫнщ электролиз!нетижесшде 4,48 л (к.ж.) хлор С12 белшш шыкты. Катодта белшгенметалдыц салмагы кандай?14. Ш валентп метал тузыныц ертщ цсш ен 45 минут аралыгындыкунн 1,5 А ток ж1берщщ. Электролиз нетижесшде 1,071 г метал белшеда.Бул кай металл?15. NaOH ертщ цсш щ (келем1 400 мл, концентрация 10% ,тыгыздыгы 1,1 г/смэ ) электролиз! нэтижесшде 56 (к-ж.) оттеп 0 2белшедь Электролиз аякталган соц ертндш щ процентикконцентрациясы кандай болады?16. Калий хлоридамен ластанган 10 г КОН -дан суда epirin,электролиз журпзда. Осы кезде анодта 224 мл (к.ж.) хлор С12 белшдкЭлектролитан ыдырауы толык журеда деп ескере отырып, калийгидроксидандеп калий хлоридашц массалык улесш есептещз.17. 2 л 60 %-Ti (тыгыздыгы 1,05 г/см ) КОН ертщ цсш ен электртогын епазедь Ертнданщ концентрациясы 2 есе еседа ме элде кемидаме? Электродтарда кандай заттар жэне кандай мелшерде белшшшыкты?8 Элементтер химиясы8.1 Галогендер жэне олардыц косылыстары.Бакылау сурактар.1. Галогендер атомдарыныц калыпты жэне козыган куйдепэлектрондык формулаларын жазыцыз. Неге фтор баска галогендергеКараганда валеннпл1п тек I жэне тотыгу дэрежеа -1 гана болады?2. Не себептен галоген молекулалары eici атомды? Галогенмолекулаларындагы байланысты ВС жэне МО эдастер1мен сипаттацыз.3. С12-Вг2-12 Осы катарда атомдар арасындагы байланыс 6 epiicririкалай езгеред1?4. F-Cl-Br-1-At Осы катарда иондану энергия жене электронгатарткыштык калай езгереда? Оны капай тус1ндаруге болады?5. Кандай тотыгу дережеде галогендер: а) тек тотыктыргыш; е)тектотыксыздандыргыш;в) ею функцияны да аткарады.78

6 . Фтор су мен калай ерекеттеседо? “Фтор” суы деген реактив барма?7. Хлор суын, бром суын, йод суын алу реакцияларын жазыцыз.8 . HF-HCl-HBr-Ш катарында Н-Галоген байланыс 6 epiKTiniri калайезгередо?9. Гапогенсутектердеп, сштш металдар галогенид-тервдеп,галоген оксидтершдеп байланысты ВС адйпмен сипаттапсалысгырыцыз.10. +1,+3,+5,+7 тотыгу дарежеде хлор оксидтершщ жанекьпнкылдарыныц курылымды формулаларын жазып, атаныз.Кышкылдардыц электролнттпк кушш, 6epiicririH, тотыгу-тотыксызданукасиеттерш салысгырыцыз.11. Концентрл1 жане суйытылган туз кышкьшы кандай металдармен эрекеттеседа? Реакция тендеулерш жазыцыз.8.1.1 Зертханалы жумыс. Хлор жане оныц крсылыстарыКуралдар: хлорды алуга арналган прибор, шыны таякша,кристаллизатор, жылыткыш, химиялык стакан 2 S-S0 мл.Реактивтер: кургак заттар - натрий хлориде, натрий бромцш,калий йодиш, калий дихроматы, калий перманганаты, алюминий женемырыш мет.; индикаторлар- кок лакмус кагазы, универсалды индикаторкагазы; ертндшер - 0,5 н NaCl, 0,5 н NaBr, 0,1 н KI, 0,1 н AgN0 3 , 0,5 нFeCl3, 0,5 н К2СГ2О7, 0,5 н КМп04, 0,5 н Na2S20 3i HCL»^бензол1 таж1рибе. Хлорды алуХлорды алуга арналган прибормен колдану керек. Пробиркага 2-3кристалл калий дихроматынан успне 2-3 тамшы концентрл1 тузкышкылын тамызыцыз. Хлор газ ку!нде кандай тусп болады? Хлор суындайындацыз.Реакция тецдеуш жазыцыз.2 тэж!рибе. Бром мен йодтыц органнкалык epiTiciurre epyi3 пробирка аламыз:1-nii пробиркада: 2-3 тамшы хлор суы + 5-6 тамшы бензол;2-uri пробиркада: 2-3 тамшы бром суы + 5-6 тамшы бензол;3-iui пробиркада: 2-3 тамшы йод суы + 5-6 тамшы бензол.79

Пробиркалардапл суйыктарды араластырып, су мен бензол 6ip-6ipiiueepiMeyiH бакылацыз. Кай суйык, жецш? Кай суйыктыц ryci озгереда?Неге? Осы теж1рибе аркылы хлорды, бромды, йодты 6ip-6ipiHeH капайайыруга болады?3 тэж 1рибе. Галогендердщ тотыктыргыш касиеттерш салыстыру3 пробирка аламыз:1-uii пробиркада: 3-5 тамшы NaBr epmHoici +2-3 тамшы бензол +3-4тамшы хлор суы;2-uii пробиркада: 3-5 тамшы KI epmHoici +2-3 тамшы бензол +3-4 тамшыхлор суы;3-Hii пробиркада: 3-5 тамшы KI epmHoici +2-3 тамшы бензол +3-4 тамшыбром суы.Ертндшерд1 шыны таящпа мен араластырыцыз. Бензолдыц ryciбойынша кай пробиркада кандай галоген болшгенш аныктацыз. Реакциятецдеулерш жазу, электронды-ионды eoici мен тецеспрвдз. Галогендерарасында тотыктыргыш касиеп капай озгередц.4 Таиарибе. Галогенидтердщ тотьщсыздандыргыш касиеттершсалыстыруа) юрт кышкылы мен тотыксыздандыру.3 пробирка аламыз:1-uii пробиркада: 2-3 микропшатель NaCl +2-3 тамшы H^SO^»^2-uii пробиркада: 2-3 микропшатель NaBr +2-3 тамшы H2S0 4kohu3-mi пробиркада: 2-3 микрошпатель KI +2-3 тамшы H2 S0 4 KOHUKayinci3AiK ережелер1н сактацыз. Жумыс тартпа шкафтыц астындажурпзшед1. Эр пробиркада 6 ipimni ак тупн, кешн бром мен йодтыц бураTycrri буы пайда болады. Баяулап 2-mi пробиркада SO2 6eniHyiH, З-uiiпробиркада H2 S бел1ну1н Hici аркылы бакылацыз.Реакция тецдеулерш жазу, электронды-ионды эдк» мен тецеспру.Галогенсутектердш imii^e тотыксыздандыргыш касиет капай озгереш?в) Калий дихроматын тотыксыздандыру.3 пробирка аламыз:1-uii пробиркада:2-4 тамшы К 2СГ2О7 +1-2 тамшы H2 S04 +2-3 тамшы KI2-ш1 пробиркада:2-4 тамшы К2Сг20 7 +1-2 тамшы H2 S04 +2-3 тамшы NaBr3-uii пробиркада:2-4 тамшы К 2СГ2О7 +1-2 тамшы H2 S04 +2-3 тамшы NaClКай кезде реакция журген жок? Неге?80

Реакция нэтижеанде калий дихроматы (ИГ) хром сульфатына дейштотыксызданады. Реакция тендеуш жазыцыз, электронды-ионды балансэ/xici мен тецеспрщз.б) (III) Тем1р хлоридш тотыксыздандыруКалий дихроматтыц орнына (Ш) тем1р хлорид ертцдасш алыпалдыцгы тэж1рибеш орынданыз. Кай кезде реакция журмейд!? Неге?Реакция тецдеуш жазу, электронды-ионды баланс eflici мен тецеспрвдз.Г алогенид-иондарды тотыксыздандыргыш касиеп есу i бойыншаорналастырыцыз.5 таж1рибе. Галогенид-иондарга сапалы реакцияларKyMic хлоридш, бромидш, йодид!н алмасу реакциялар аркылы тузу.AgClAgBrAgI -заттардын Tycrepi кандай болады? Кестеден ЕК келпружене салысгырыцыз. Алмасу реакцияларды молекулалык жене иоидымолекулалыктурде жазыцыз.6 теж1рибе. Натрий гипохлоритш алуКонусты пробиркага 10-15 тамшы 2 н Ылп ертндгсш тамызып,пробирканы суык суга салыныз. Цилиндр тер!ЗД1 немесе микроколбага(шыны т у тт бар) 2-3 кристалл калий перманганатын салып, устше 1-2тамшы су жене 3-4 тамшы концентрл1 туз кышкылын тамызыцыз.Пробирканы штативке орналастыру, шыны тупкшеш curri ертндйсшесалу, пробиркадагы белшш жаткан хлорды отк1з1щз. Егер хлор баяубелшсе пробирканы аздап кыздырыцыз.Куралды суреттеу, хлордын ciirri мен ерекеттесу реакциясынжазып, электронды-ионды баланс e,oici мен тенеспрщ 1з.7 теж!рибе. Гипохлорит, хлорат, перхлоратгардыц тотыктыргышкасиеттерш салыстыру3 пробирка аламыз:1-nii пробиркада: 3-5 тамшы KI + 2-3 тамшы NaCIO ер тц щ а;2-nii пробиркада: 3-5 тамшы KI + 2-3 тамшы КСЮ3 + 2-4 тамшы H2S0 43-nii пробиркада: 3-5 тамшы KI + 2-3 тамшы КСЮ4 + 2-4 тамшы H2 S0 4Кандай кубылыс байкалады? ГТ°, СЮ'-СЮ, СЮ3‘ - СГ ескерш реакциятендеулерш жазыцыз. CLO'; СЮэ' ; CL04" осы катарда тотыктыргышкасиет калай езгеред!?II

Есептер мен жаттыгулар1 .Реакция тецдеулерш аяктацыз:12 + СЬ2 + н 2о = ш о 3+....К 2Сг20 7 + KI + H 2S 0 4 = I2 + Cr2 (S0 4 ) 3 + ... .КСЮ 3 +M n02 +КОН = K2M n04 + НС1 + ....КС1 + HNO3 = NO + ....KIO3 + KI + H2 S 0 4 = I2 + ...,СаСЮ2 + Н20 2 = СаС12 + .....Са(ОН)г + С12 =КСЮ 3 = КСЮ 4 + ....2. Коэффициенттерда койып тецдеулерда молекулалык формасындажазыцыз:Ю3' +S032' + = 12 + S 042' + Н20Br +Мп04' + Н* = Вг2 + Мп2+ + Н20СЮ' + М п042' + Н20 = Cl' + М п04' + OIT3. Кай реакцияныц натижеспнде бром бос кушнде белшедо?КВг + 12 =КВЮ з + 12 =KBr + H2S 0 3 =КВг + КВЮз + Н20 =К В Ю 3 + С 12 =4. Кай реакцияныц нэтижес1нде йод бос кушнде бел1недц?КЮ 3 + С12 =КЮ з + Вг2 =KBr + S 0 2 + H 20 =KI + KIO3 + Н20 =KI + Вг2 =5. Фтор су мен орекетгескенде кандай заттар пайда болады?A) HF + HFO0 )H 2 + F2OБ) H2F2 + 0 2B) H2FOГ) h 2f 2o 26 . Н СЮ - Н СЮ 2 - НСЮз - Н СЮ 4 осы катарда бер1ктшк,тотыктыргыш жэне кышкылдык касиетгер капай езгеред1?7. 168 г калий гидроксид1нен неше грамм бертолле тузын алугаболады?82

8. Г алогендердщ су мен жене curri ертндшерймен ( ыстык женесуык) ерекеттесу реакцияларын жазыцыз.9. Натрий фторшц, аммоний фторищ, кремний фторщцертндшершде орта кандай болады?10. Реакция тецдеулерш аякгацыз жене тецеспрвдз.F2 + NaOH -К2С03 + С12 + н2о=НС103 + НС1 =NaCl + KC103+H2S04 =NaCЮ2 + Вг2 + NaOH =KI + H2S04 =ВгС15 + Н20 =I2 + HNOJ -КВг + КСЮз +H 2S04 =8.2 Бор, алюминий жене олардыц косылыстарыБакылау сурактар1. Алюминий жене бор атомдарыныц электрондык формуласынжазу, Ш-nii топтыц непзш тобшасындагы элементтердщ ретпк HOMepiескен сайын атом радиусы калай езгеред1?2. Алюминий мен бордыц кандай табиги косылысгарынб1леаздер?3. вндаркгте бор мен алюминийда калай алады?4. Магний боридшщ, бор оксидшщ, диборанныц жене боркышкылыныц структуралык формулаларын жазыцыз.5. Алюминий оттеп жене алт 1 мен калай ерекеттесед1? Реакциятецдеулерш жазыцыз.6. Суйытылган жене конц. туз, куюрт, азот кышкылдарыертндшер1мен алюминийдщ ерекетгесу реакцияларын жазыцыз.7. Алюминий оксид1 мен гидроксидшщ химиялык касиеттершсипатгацыз.8. Алюминий гидроксидшщ амфотерл! касиетш реакциятецдеулер1 аркылы керсет1шз.9. Бор мен алюминийдщ оксидтершщ, гидроксидтершщ химиялыккасиеттерш салыстырыцыз. Неге III-uii топтыц непзп тобшасындагыбаска элементтермен салыстырганда бордыц жене оныц оттекикосылыстарыныц химиялык Kacnerrepi ерекше?10. Эр Typni кышкылдардан тузшген алюминий туздарыныц83

гидролиз! калай журед1? Молекулалык жене молекула-иондык турдереакция тецдеулерш жазыцыз.11. Ортобор кыпщылын б1рпндеп кактаган кезде кандай заттарбелшед1?12. Бор хлорщцндеп байланыс кандай орбитальдар будандасуаркылы тузшед!?13. Неге алюминий натрий карбонатыныц ертндоанде еридо?8.2.1 Зертханалы жумыс. Бор кы ш кы лыКу рал дар: су моншасы, штатив, TeMip пластинка, шыны таякдпа,фарфор таякша.Реактивтер: бор кышыкылы, бура, лакмус, универсалдыиндикатор катазы; ертндш ер - конц. жене суйытылган H2S04, HN03,НС1, 0,1 н A gN 03, 0,5 н ChS0 4, 0,5 н бура, 0,5 н NaC03, метил спирп.1 таиарибе. Бордыц ортокышкылын алуПробиркада 5-6 тамшы ыстык бура ертцщ Ы (Na2B40 7* ЮН20 ) +2-3 тамшы конц H2S 0 4 араластырыцыз. Бор кышкылыныц туз1лушбакылау.Реакция тецдеулерш жазыцыз. Натрий тетрабораты кандай кышкылдыцтузы? Оныц формуласын KenTipy.2 тэж1рибе. Бор кышкылыныц кышкылдык касиеттер13 пробиркага 5-8 тамшы дистидщ су куйып, эр 6ipeyiHe 6ipHenieкристалл бор кышкылынан салып ертщ з. 1-uii пробиркага 3-5 тамшылакмус ертндцсшен тамызьщыз. Орта кандай? 2-nii пробиркага 1микрошпатель кургак магний унтагынан салыцыз. Кандай газ болшеш?3-mi пробиркага универсалды индикатор кагазын салып pH-ты аныктау.Бор кышкылыныцыцыз магний мен эрекеттесуш, кышкылдыцдиссоциациясын жазыцыз. Бор кышкылыныц диссоциациялануконстантасын кестеден тауып кандай электролит екешн аныктацыз.3 тэж!рибе. Бор кышкылыныц сипаттамалы реакцияларыа) Жалынды бояуФарфор таякшасын катты кыздырып бор кышкылыныц унтагынасалыцыз. Кайтадан жалынга типз1щз. Жалын кандай туске боялады?б) Борметидщ эфир1н алу84

Тигельге 3-4 кристалл Na2B40 7 + 3-4 тамшы концепций H2S04ертндаа + 5-6 тамшы метил спирп косьщыз. Коспаны шыны таякшамен араластырып, пайда болтан бор метилде эфирд! жагыныз. ЖалыннынTyci кандай? Бор кышкылыныц метил спирп мен эрекеттесу реакциясынжазыцыз. Концентрл! куюрт кышкылы туз1лген суды cinipin эфиргидролизше жол бермейде.4 твж1рибе. Натрий тетраборатыныц гидролиз!Пробиркага S-6 тамшы лакмус + 3-4 тамшы бура ертндесшенкосьщыз. Лакмус Tyci калай озгереде? Орта кандай?Реакция ттацдеулерш жазыцыз. Гидролиздец I-mi сатысындаортобор кышкылы мен натрий метабораты NaBOj, ал II-uii сатыбойынша ортобор кышкылы мен натрий гидроксиде тузигедк5 тэжирибе. Бораттарды алу.3 пробиркага 3-4 тампты каныккан Na2B40 7 ертндесшентамызыцыз.1-nii пробиркага + 3-4 тамшы AgNOj ертндесшен;2-nii пробиркага + 3-4 тамшы CuS04 ертщщсшен;3-uri пробиркага 3-4 тамшы A12(S04)3 ертцщсшен косыцыз.Тузшген тунбалардыц тусш байкацыз. Барлык жагдайда ортоборкышкылы, l-mi пробиркада кумю метабораты, -2-ппЫнде Си0НВ02, -3-де А1(ОН)з. Неге соцты ею жагжайда орта туздар тузйлмейде?8.2.2 Зертханалы жумыс. Алюминий1 тэж1рибе. Алюминийдец кышкылдар мен эрекеттесу!а) Суйытылтан кышкылдар мен эрекеттесуа.3 пробирка металды алюминий белшепн саламыз:1-uii пробиркага +5-8 тамшы 2 и НС1;2-mi пробиркага +5-8 тамшы 2 н HN03;3-uii прробиркага +5-8 тамшы 2 н H2S04Реакция журмеген жагдайда баяу кыздырута боладыРеакция нэтиженнде кандай газ дар белшеде? Реакция тендеулершжазыцыз электронды-ионды баланс едеЫ мен тенесттр1щз.э) Концентрлй кышкылдар мен эрекеттесу.Суйытылтан кышкылдардыц орнына концентрл! кышкылдарды алыпалдыцгы тэж1рибеш кайталау. Кай кышкыл мен реакция журмейде?15

Неге? Реакция тецдеулерш жазыцыз. Кыздырганда HNO3 - NO2 дейш,H2SO4 - S дейш тотыксызданады.2 тэж 1рибе Алюминищц пассивтеуПробиркага S-8 тамшы туз кышкылын тамызып алюминийбклшегш салыцыз. Сутеп болшуш бакылайсыз. Алюминищцпробиркадан алып, шаю жане концентрл1 азот кышкылыныц ертщ цсш есалыцыз (2-3 мин). Алюминийш шыгарып, сумен шейш туз кышкылынакайтадан салыцыз. Сутеп неге балшбецщ?3 таж1рибе. Алюминищц сштшш сулы ер тщ ц ан д е epiTyПробиркага алюминий белшепн салып 3-4 тамшы су косыппробирканы кыздырыцыз. Газ белшед1 ме? Пробиркага S-8 тамшы 2 нcurri ертщ цсш ен косу. Сутек бел1нуш байкау. Алюминийдщ судаepiMey ce6e6i - бепнде алюминий оксидц болуы. Curri оксидкабыкшасын epinn металдыц сумен эрекетгесуше жол ашады.А120 3 + NaOH + Н20 = Na[Al(OH)4]А1 + ЗН20 = А1(ОН)3 + ЗН2А1(ОН)3 + NaOH =Na[Al(OH)4]4 таж1рибе. Алюминий гидроксидш алу жане касиеттерш зерттеу2 пробиркага 2-3 тамшы алюминий тузын тамшылап, устше 2-3тамшы 2 н NaOH ертщ цсш ен косыцыз. Eip пробиркага 3-5 тамшы 2 нНС1 тамызып, -2-ппсше 2 н NaOH ертщ цсш ен тамызыцыз. Реакциятецдеулер1н жазыцыз.5 таж1рибе. Алюминий туздарьшыц гидролиз!Пробиркага 5-6 тамшы алюминий хлорщц жане натрий карбонатыepinHAUiepiH араластырыцыз. Не байкалады? Реакция тецдеулер1нжазыцыз.1. Реакция тецдеулерш аяктацыз:Н3ВО3 + NaOH =Na2B40 7 + NaOH =Есептер мен жаттыгулар86

Na2B40 7 + H2SO4 + H2O =СГ2О3 + B2O3 =Na2B407 + NiS04 =Al + K2Cr20 7 + HC1 - C1CI3 + .......A1 + К2СЮ4 + NaOH = Na2[Cr(OH)4] +.......2. Ортобор кышкылы ас содасы мен суыкта ерекеттеспейш, 6 ipaKкыздырганда натрий тетрабораты пайда болады. Неге? Реакциятецдеулерш жазыцыз.3. Кандай ертщщш алюминийден жасалган ыдыста кайнатугаболмайды: сынап нитраты, натрий нитраты, сода, калий хлорида.4. Корундтыц ситмен балкуын жане пайда болтан заттыц куюрткышкылы мен арекеттесу реакциясын жазыцыз.5.А13+ = [А1(ОН)4]‘ осы e 3 repicri ic жузшде калай етюзуге болады?6 . Алюминий сульфаты жане натрий ацетаты бар ертндашкайнатканда кандай зат тунбага тусед1? Ортаныц реакциясы кандай?7. Калий алюминатыныц гидролизш жазыцыз.8 . Егер ертндщ е А13+ жане S2' иондары катар болса кандайреакция журу! мумюн?9. Алюминий жане бор хлоридтер1 сумей арекеттесуреакцияларында кандай айырмашылык бар? Реакция тецдеуш жазыцыз.8.3 CLrrbii жэне cimtni—жер металдарБакылау сурактар1. Сштш жэне бериллий магний, С1лпл1-жер металдардынэлектрондык формулаларын салыстырыцыз.2. Элементтердац атомдары кандай валенттипк керсетеда?3. Топ iminae гидроксидтердш касиеттер! калай езгеред1?4. Неге eicimui топтыц косымша топшасында турган элементтернепзп топшада турган элементгерге Караганда комплекс тузуге бейш?5. Неге жанып жаткан магнийда сумей euiipyre болмайды?6. Судыц кермектшл деген1м1з не? Кандай иондар судыцкермектштн аныктайды?7. Су кермектштн кандай едастер мен жоюга болады?8 J.1 Зертханалы жумыс. CLnitii жэне с1лт1л1-жер металдарКуралдар: шыны таякша, химиялык стакан, пробиркалар.17

Реактивтер: мрамор, металды кальций, фенолфталеин, i36ec су;ертндш ер- 2 н НС1, 2 н H2S04, 2 н NaOH, 0,5 н СаС12, 0,5 н ВаС12, 0,5 нSr(N03)2, 0,5 н Na2C 0 3, 0,5 н Na2S041 тэмарибе. Кальцийдш су мен врекеттесу1Пробиркага 1/3 белтн е дейщ су куйып пинцетпен металлыкальцийдш юшкентай 6ip б ел тн салыцыз. Кандай газ болшедц? Неге сулайланады? Пробиркага фенолфталеин косканда ортаныц кандай екешнбшем1з? Реакция тецдеуш жазып тотыктыргыш пен тотыксыздандыргьпптыкерсепшз.2 твж]рибе. Кальцийдш карбонаты мен гидрокарбонатыПробиркага 1/2 белтн е дейш i36ec суын тамызып KeMip кышкылгазын етюзвдз. Кальций карбонатыныц тунбага тускетн байкацыз.KeMip кышкыл газды тунба epiremue етюзщз. Реакция тецдеулер1нжазыцыз.3 тэж]рибе. Сштш-жер металдардыц карбонаттарыКальций, стронций, барий карбонаттарын ион-алмасу реакцияларыаркылы алыцыз. Пайда болтан карбонаттарына туз, куюрт, cipKe кышкылдарыныцecepiH бакылацыз.Реакция тецдеулер1н жазыцыз. Карбонаттардыц ЕКаныктамалардан Kenripin, салыстырьщыз.4 тэж1рибе. С1лтш1-жер металдардыц сульфаттары3 пробирка аламыз:1-mi 2-3 тамшы СаС12 + 3-4 тамшы Na2S042-nii 2-3 тамшы Sr(N03)2 + 3-4 тамшы Na2S043-uii 2-3 тамшы ВаС12 + 3-4 тамшы Na2S04Тускен тунбаларга туз кышкылыныц ecepiH байкау.Реакция тецдеулер1н жазыцыз. Неге барий карбонаты суйытылгантуз кышкылында ерида, ал барий сульфаты ер1мейщ? ЕК пайдаляныпTyciHflipiHi3.6 тэж 1рибе. Натрий пероксид1а) Натрий перокснданщ су мен ерекеттесу!.

Пробикага микрошпательмен натрий пероксидш салу, успне 8-10тамшы дистилда су тамызып, араластырыцыз. 1-2 тамшы фенолфталеинкосканда Tyci калай езгеред1? Орта кандай? Реакция тендеуш жазыцыз.э) Натрий пероксидшш тотыкгыргыш касиеткТигельге 3 микрошпатель натрий пероксидш, успне микрошпательушшде хром сульфатыныц унтагын салыныз. Крспаны араластырып,тигельдо уш-бурышка салып коспа балкыганша кыздырыныз. Тигельд1суытып 8-10 тамшы дистильд1 су косып араластырыцыз. EpiriHjiiHiпробиркага куйыцыз. Пайда болтан натрий хроматыныц Tyci кандай?Реакция тендеуш жазыцыз.б) Натрий пероксидшш тотыксыздандыргыш касиеткПробиркага 4-5 тамшы КМп04 оньщ успне 1 микрошпательнатрий пероксидш косып араластырыцыз. Реакция тендеуш жазыцыз.Есептер мен жаттыгулар1. Литийдщ электрондык потенциалы ец томен болганымен оньщхимиялык активтшт баска cinrim металдарга К а р а г а н д а томен. Неге?2. H2S, Н2, С12.СО* газ натрий гидроксищмен сийршещ?3 .KNO3, H2S, КСН3СОО осы туздар ертндшервде орта кандайболады?4. Na - NaOH - Na2C03 - NaCH3COO Осы ауысулар кандайреакциялар нвтижезднде журу! мумкш?5. Реакция тендеулерш аяктацыз.Na20 2 + KI + H2S04 =Na20 2+Fe(OH) 2 + H20 =Na202 + KMn04 + H2S04 =Na + H2 =L13N + H2 =NaH + H20 = H2 + ......6. LiOH - NaOH - KOH - RbOH - CsOH осы катарца непздоккасиет калай озгерещ?7. Егер ертцщде Са2+, Ва2+ иондары катар болса кандай реактиваркылы екеуш де тунбата Tycipyre болады?8. 20 мл 0,1 М барий хлорцщ ертщ иа мен 30мл 0,1м куюргкышкылын араластырганда тунба тузйгед! ме?89

Колданылган адебиет т!з1м11. Б1р1мжанов Б.А., Нурахметов Н.Н. Жалпы химия.-А.: Ана тш ,1992.-639 б.1. Аханбаев К- Химия: оку орындарына дайырлык бешмдер1 менкурстарына арнапган оку куралы.-А.:Анатш, 1993.2. Сейтжанов А. Жалпы химия ecemepi мен жаттыгуларынаметодикалык нускау.- А.: Ана тш , 1984.-78 б.4.Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия.-М.: Высшаяшкола, 1981.-679 с.5. Глинка H.JI. Общая химня.-М.:Химия,1982.-702 с.6. Бейорганикалык химиядан семестрлж тапсырмалар.- А.:РБК,1995.-76 6.7. Соколовская Е.М., Зайцев О.С., Дитятьев А.А.Программированные задачи по общей химии.-М.: Изд. МГУ, 1977.-252 с.8. Свиридов В.В., Попкович Г.А., Васильева Г.И. Задачи, вопросыи упражнения по общей и неорганической химии.-Минск: Изд.БГУ, 1982.-351 с.9. Бабич JI.B., Балезин С.А., и др. Практикум по неорганическойхимии.-М.: Просвещение, 1991.-320 с.90

Мазмуны1 Химияньщ непзп TycimKTepi 31.1 Атом-молекулальщ iniM 31.2 Химиялык эквивалент. Эквивалент зацы 51.3 Непзп газ зацдары 81.4 Химиялык формулалар бойынша есептеулер 121.5 Химиялык формулаларды аныктау 132 Атом курылысы жане Д.И.Менделеевтщ периодты зацы 152.1 Атомдагы электрондардыц куш. Квант сандары 152.2 Атомдык орбитальдардыц толтыру peri 172.3 Д.И.Менделеевтщ периодты зацы жэне периодтык жуйе 192.4 Элемент атомдарыныц Kacnerrepi 203 Химиялык байланыс 213.1 Ковалентп байланыс. Валентп байланыс схемасы 213.2 Молекулалык орбитальдар эдаа 243.3 Ионды байланыс 254 Химиялык урдостер журу зацдылыктары 274.1 Химиялык реакциялардын энергетикасы 274.2 Химиялык реакцияныц жылдамдыгы 324.3 Химиялык тепе-тецдак 335 Ертндьпер 385.1 Ертндшер концентрация бойынша есептеулер журпзу. 385.2 Электролит еместердщ физика-химиялык касиетгер! 455.3 Элыз электролиттер диссоциациясы 485.4 Судыц иондык кобейтщща. Сутекпк керсеткни 515.5 Туз дар гидролиз! 535.6 EpirinrriK Ke6efiTuuici 576 Комплексп косылыстар 596.1 Комплексп косылыстар жйстелу1 жэне номенклатурасы 596.2 Комплексп косылыстардаш байланыс табигаты 606.3 Комплексп косылыстар диссоциациясы 617. Тотыгу-тотыксыздану реакциялар 647.1 Тотыгу-тотыксыздану реакциялардын тецдеулер1н курастыру 647.2 Гальвани элемент!, электродтык потенциалдар. 687.3 Тотыгу-тотыксыздану реакциялар багыты 727.4 Электролиз 758 Элементтер химиясы 7891

8.1 Галогендер жане олардыц косылыстары 7 88.2 Бор, алюминий жане олардьщ косылыстары g38.3 Сш тш жане currini—жер металдар втЭдебиет Ti3iMiпп92

Акимбекова К. Ж.ЖЖалпы жене бейорганикалык химияпешнейСырттай бйим алатын студенттерге арнаулыОКУ ЭДГСТЕМЕЛПС КУРАЛПодписано в печать 20.12.2003.Гарнитура Times.Формат 29,7 х 421/2 Бумага офсетная.Усллечл. 3,36 Тираж 300 экз.Заказ №0330Научно-издательский центрПавлодарского государственного университетакм. С. Торайгырова637000, г. Павлодар, ул. Ломова, 64