13.07.2015 Views

Monitorinq ve qiymetlendirme 1.qxd

Monitorinq ve qiymetlendirme 1.qxd

Monitorinq ve qiymetlendirme 1.qxd

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

яsasыnda yenи qиymяtlяndиrmя sxemlяrиnиnbиr nюvц olan tяsvиrи qиymяtlяndиrmяsxemиnиn tяrtиb olunmasы mяsяlяlяrиnи nяzяrdяnkeчиrяcяyиk.Пraktиk tapшыrыq Tяhsиl NazиrlиyиnиnАзярбайъан Mцяllиmlяr Иnstиtutunda qabaqcыlиbtиdaи sиnиf mцяllиmlяrи цчцn tяшkиletdиyи иxtиsasartыrma kursunun mцdavиmlяrиnяtяklиf edиlmишdиr. Tяcrцbяlи mцяllиmlяrmцvafиq tяlиmat vя tюvsиyяlяrdяn sonraqarшыlarыna qoyulan tapшыrыьыn юhdяsиndяnuьurla gяlmишlяr. Yяnи onlar tяklиf olunanmяzmun standartlarыndan qиymяtlяndиrmяstandartlarыna keчиd etmиш vя bunun da яsasыndaqиymяtlяndиrmя sxemlяrиnи tяrtиbetmишlяr. Sevиndиrиcи haldыr kи, kurslardaяldя etdиklяrи bиlиk vя bacarыqlar sayяsиndяtяcrцbяlи mцdavиmlяrиn tяrtиb etdиklяrи qиymяtlяndиrmяsxemlяrи, bиr чox hallardaTN-nиn qиymяtlяndиrmя цzrя mиllи mяslяhяtчиlяrиnиntяrtиb etdиklяrи nцmunяlяrя tamuyьun olmuшdur.Rиyazиyyat fяnnиndяn "Яdяdlяr vяяmяllяr" mяzmun xяttи цzrя 1.1. яsas standartыnыnalt-standartlarыnыn qиymяtlяndиrиlmяsицчцn tяsvиrи qиymяtlяndиrmя sxemиnиntяrtиb edиlmяsиnя baxaq. Qeyd edяk kи, tяsvиrиqиymяtlяndиrmя sxemlяrи, bиr qayda olaraq,yekun qиymяtlяndиrmя mяrhяlяlяrиndяtяtbиq edиlиr. Mяzmun standartlarы aшaьыdakыkиmи <strong>ve</strong>rиlиb:1. Яdяdlяr vя яmяllяrЫ сиnfиn sonunda шagиrd:1.1. Say vя яdяd anlayышlarыnы, onlar arasыndakыяlaqяnи baшa dцшdцyцnu nцmayиш etdиrиr.1.1.1. 20 daиrяsиndя bиr-bиr (ardыcыl) dцzцnяvя tяrsиnя sayыr.1.1.2. 10 daиrяsиndя иkи-иkи rиtmиk sayыr.1.1.3. 20 daиrяsиndя яdяdlяrи oxuyur vяyazыr.1.1.4. Verиlmиш яdяdя uyьun яшya qrupunumцяyyяn edиr.1.1.5. Яшyalar чoxluьundan tяlяb olunansayda яшyanы ayыrыr.1.1.6. Bюyцk яdяdиn чox sayda яшya qrupuna,чох сайда яшйа групунун ися бюйцкядядя uyьun olduьunu nцmunяlяrlя gюstяrиr.1.1.7. 20 daиrяsиndя яdяdlяrи mцqayиsяedиr, mцqayиsяnиn nяtиcяsиnи ">", "", "


1.1.9. Sayы 10-la 20 arasыnda olan яшyalarqrupunu onluq vя tяklиk tяrkиbиnяayыrыr, saya uyьun яdяdи rяqяmlяrlя yazыrvя oxuyur.1.1.10. Sыra saylarыndan иstиfadя edиr.Sonra eynи bиr qrupa aиd olan alt-standartlarычяtиnlиk sяvиyyяsиnя gюrя nиzamlayыrыqvя qиymяtlяndиrmя sxemиndя чяtиnlиyиnartmasы qaydasы иlя aшaьыdan yuxarыyadoьru 4 (dюrd) sяvиyyяdя yerlяшdиrиrиk.Sяvиyyя Say anlayышlarыnыn baшa dцшцldцyцnцn nцmayишиnяdaиr qиymяtlяndиrmя sxemи1.1.Q1.4 1.1.10.Q4. Sыra saylarыndan иstиfadя edиr.3 1.1.1.Q3. 20 daиrяsиndя tяrsиnя ardыcыl saymaгdanчalышma hяllиndя иstиfadя edиr.2 1.1.2.Q2. Hesablama prosesиndя 10 daиrяsиndяиkи-иkи rиtmиk saymaгdan иstиfadяedиr.1 1.1.1.Q1. 20 daиrяsиndя dцzцnя ardыcыlsayыr.Sяvиyyя Яdяd anlayышlarыnыn baшa dцшцldцyцnцn nцmayишиnяdaиr qиymяtlяndиrmя sxemи 1.1.Q2.4 1.1.9.Q4. Sayы 10-la 20 arasыnda olan яшyalarqrupunu onluq vя tяklиk tяrkиbиnяayыrыr.3 1.1.8.Q3. Яdяdиn mцяyyяn model, sxem,dиaqram vя rиyazи иfadяnиn kюmяyи иlя ekvиvalentformalarda tяsvиr edилmяsиnя daиrчalышmalarы hяll edиr.2 1.1.7.Q2. 20 daиrяsиndя яdяdlяrи mцqayиsяedяrяk nяtиcяnи ">", "


Mяzmun standartlarы Sяvиyyя Qиymяtlяndиrmя standartlarы1.1. Say vя яdяd anlayышlarыnы, onlararasыndakы яlaqяnи baшa dцшdцyцnunцmayиш etdиrиr.1.1.1. 20 daиrяsиndя bиr-bиr dцzцnя vяtяrsиnя sayыr.1.1.2. 10 daиrяsиndя иkи-иkи rиtmиk sayыr.1.1.3. 20 daиrяsиndя яdяdlяrи oxuyurvя yazыr.1.1.4. Hяr bиr яdяdя uyьun яшya qrupunumцяyyяn edиr.1.1.5. Яшyalar чoxluьundan tяlяbolunan sayda яшyanы ayыrыr.1.1.6. Bюyцk яdяdиn чox sayda яшyaqrupuna, чox sayda яшya qrupununиsя bюyцk яdяdя uyьun olduьunu nцmayишetdиrиr.1.1.7. 20 daиrяsиndя яdяdlяrи mцqayиsяedиr, mцqayиsяnиn nяtиъяsиnи ">","", "


QИYMЯTLЯNDИRMЯ SИSTEMИ ВЯ ТЯЛИМИН КЕЙФИЙЙЯТИCAHAN ЩЯСЯНОВАТящсил Проблемляри Институтунун елми ишчисиcahan_hasanova@mail.ruMяqalяdя цmumi tяhsil sistemindя hяyata keчirilяn mцasir qiymяtlяndirmя sistemindяn,onun mahiyyяtiндян вя тялимин кейфиййятинин йцксялдилмясиндяки rolundandanышыlыr. Хариъи дил фянни нцмунясиндя мяzmun standartlarыndan qiymяtlяndirmя standartlarыnынщазырланмасы изащ олунур.Биз бу эцн дя, эяляъякдя дяэянъляримизи тящсиля, билийя ъялб етмялийик,тящсилин кейфиййятини артырмалыйыг,тящсил сащясини даща да мцкяммялляшдирмялийик.Щейдяр ЯлийевHazыrda цmumи tяhsиl сащяsиnдя апарыланислащатларын ясас мягсяди ъямиййятин ещтийаъвя тялябляри нязяря алынмагла тящсилинкейфиййятини йцксялтмяк, онун инкишафыны тяминетмякдир [1]. Бунунла ялагядар тящсилинкейфиййятини шяртляндирян амилляря, илк нювбядя,тящсилин мязмунуна, мцяллим щазырлыьынавя гиймятляндирмя системляриня йенидянбахылмасы зяруряти вардыр.Mялумдур ки, hяr hansы bиr kяшf, yenиlиkmцtlяq qиymяtlяndиrmя яsasыnda юzцnцdoьruldur. "Gцndяlиk ehtиyaclara cavab<strong>ve</strong>rиrми?", "Tяlяbatы юdяyиrми?" vя s. bukиmи suallarыn sцzgяcиndяn – qиymяtlяndиrиlmяprosesиndяn keчdиkdяn sonra mяhsuluntяtbиqи mяqbul hesab olunur. Qиymяtlяndиrmяkeyfиyyяtиn yцksяldиlmяsи vя иnkишafыnaxиdmяt edяn bиr proses olmalыdыr.Qиymяtlяndиrmя (dяyяrlяndиrmя) genишanlayыш olub иstяnиlяn sahяnиn vя цmumиlиkdяcяmиyyяtиn иnkишafыnыn bцtцn sahяlяrиndяbu vя ya dиgяr шяkиldя иstиfadя olunur.Mяsяlяn, cяmиyyяtdя mцяyyяn hadиsяyяmцnasиbяtи юyrяnmяk цчцn sosиolojи sorьularkeчиrиlиr, nяtиcяlяr цmumиlяшdиrиlиr vя hadиsяqиymяtlяndиrиlиr. Tяbabяtdя xяstяnиndиaqnozunu vя mцalиcяsиnи tяyиn etmяk цчцnчoxlu юlчmяlяr aparыlыr (иndиkatorlarыn qиymяtиmцяyyяn edиlиr), onlara яsasяn xяstяnиnvяzиyyяtи qиymяtlяndиrиlиr, dиaqnoz qoyulurvя dиaqnoza уйьун эялян mцalиcяцsullarы сечиляряк xяstя mцalиcя olunur. Yaxudpsиxologиya sahяsиndя hяyata keчиrиlяnyoxlamalar, monиtorиnqlяr hяr hansы bиr xцsusиyyяtи,cяhяtи, xarakterи ortaya чыxarыr. Buyoxlamalar sayяsиndя mцtlяq olaraq prosesиnqиymяtlяndиrиlmяsи hяyata keчиrиlиr. Belяmиsallardan чохлу sayda gяtиrmяk olar.Qиymяtляндирмянин mяqsяdи nяdиr?Ясас мягсяд тядрисин вя тялимин кейфиййятиниnйахшылашдырылмасы олмалыдыр. Тядриспросесинин еффектив планлашдырылмасы, тякъябилик вя баъарыглары дейил, щям дя шаэирдинфяалиййяти, инкишафы гиймятляндирмя просесининясасыны тяшкил етмялидир. Дярсин эедишинининтерактив йолла тяшкили дярсдя файдалы вяетибарлы якс-ялагяни тяшкил едир, юйрянянляряюзцнц тякмилляшдирмякдя кюмяк едир, формалашдырыъыфунксийа дашыйыр. Тялим просесизаманы бу ъцр гиймятляндирмя шаэирдинюзцня вя иътимаиййятя шаэирдин сявиййяси вяинкишафы барядя мцнтязям мялумат вермяйяимкан вериr. Тящсилин давамлылыьы вяюйрянмяйя мараг вя мотивасийа мящз белябир шяраитдян йараnыr.7Kurikulum. 2008. №2


MЯKTЯB ИDARЯЧИLИYИNDЯ MONИTORИNQQURBAN HЯSЯNOVБакы шящяри 212 №-ли орта мяктябин директоруг.щасанов@mail.ruSAHИBЯ ABBASOVAБакы шящяри 54 №-ли орта мяктябин директорус_аббасова@mail.азMяqalяdя monиtorиnг mяktяb иdarяetmя sиstemиnиn sяmяrяlи fяalиyyяt gюstяrя bиlmяsицчцn bиr vasиtя кими характеризя олунур. Qeyd oluнur kи, onun tяtbиq oluna bиlmяsи цчцnмяктябин идаряетмя системи mцяyyяn tяшяkkцltapma vя stabиllяшmя mяrhяlяsиnи keчиrmяlи,dиrektor vя onun komandasы belя bиr vasиtяnиn tяtbиq olunmasыna ehtиyac hиss etmяlи, onunzяrurиlиyиnи vя яhяmиyyяtиnи baшa dцшmяlиdиr."Monиtorиnq" termиnи XX яsrиn иkиncиyarыsыnda torpaqшцnaslыqda yaranmыш vя yerиnmяhsuldar qatыnda (torpaqda) aparылandaиmи mцшahиdяnи иfadя etmяk цчцn ишlяnmишdиr(иngиlиscя monиtor – mцшahиdя aparmaq,gюz qoymaq, nяzarяt etmяk vя s.). Termиnelmи иctиmaиyyяtиn xoшuna gяlmиш vя tezlиklяyayыlaraq, demяk olar kи, bцtцn elm vяpraktиk fяalиyyяt sahяlяrиnя daxиl olmuшdur.Monиtorиnq mцшahиdя edиlяn obyektlяrиnhalыnыn, vяzиyyяtиnиn юyrяnиlmяsиnиn elmиmetodudur. Sиstemиn halыnыn parametrlяrиndяnhansы daha mцhцmdцr, onu necяmцяyyяn etmяlи? Mцшahиdя qaydasы necяseчиlmяlиdиr, kяsиlmяz mцшahиdяnиn meyarlarыhansыdыr? Mцшahиdяlяr hansы tezlиklя aparыlmalыdыr?Toplanan иnformaсиyadan sиstemиnfяalиyyяtиnи korreksиya etmяk цчцnnecя иstиfadя olunmalыdыr? Xoшagяlmяz nяtиcяlяrиnalыnmaмаsы цчцn иш necя qurulmalыdыr?vя s. Gюrцndцyц kиmи, bunlar цmumиsuallardыr vя иnsan fяalиyyяtиnиn иstяnиlяnsahяsиnя, o cцmlяdяn tяhsиl sahяsиnя dяaиd edиlя bиlяr.Monиtorиnq anlayышы haqqыnda elmи яdяbиyyatdamцxtяlиf tяrиflяr mюvcuddur: monиtorиnq obyekt цzяrиndя uzunmцddяtlиvя kяsиlmяz mцшahиdя aparmaqla onunиdarя olunmasы vя ya proseslяrиn nяzarяtdяsaxlanmasы, xoшagяlmяz, krиtиk hallarыn yaranmasыnыnqabaqcadan mцяyyяn olunmasыdыr. monиtorиnq tяhsиllя baьlы mяsяlяlяrиnoptиmal hяllи yollarыnыn tapыlmasы mяqsяdи иlяpedaqojи prosesиn vяzиyyяtи, иnkишafыnыn kяsиlmяzolaraq elmи cяhяtdяn яsaslandыrыlmышdиaqnostиk vя proqnostиk иzlяnmяsиdиr. monиtorиnq mцstяqиl иdarя funksиyaсыdыrkи, onun vasиtяsиlя hяyata keчиrиlmиш pedaqojиfяalиyyяt qиymяtlяndиrиlиr, mяqsяdlя fяalиyyяtиnnяtиcяlяrи arasыnda яks-яlaqя yaradыlыr. monиtorиnq qиymяtlяndиrmя, nяzarяt vяproqnoz mяqsяdи иlя obyekt, hadиsя vя proseslяrцzяrиndя sиstemlи шяkиldя tяшkиl olunmuшmцшahиdяlяrdиr. monиtorиnq sosиal иnformasиyanыn dюvrиolaraq toplanmasы, цmumиlяшdиrиlmяsи, тящлилиvя tяqdиm olunmasыnыn elmи cяhяtdяn яsaslandыrыlmышsиstemиdиr [1-5].Gюrцndцyц kиmи, tяrиflяr kиfayяt qяdяrdиr.Sual yaranыr: bunlardan hansы dahadяqиqdиr, hansыnы rяhbяrlиk etdиyиn mяktяbdяmonиtorиnq цчцn яsas kиmи qяbul etmяkolar? Nяhayяt, bu tяrиflяrиn hamыsыnы bиr tamhalыnda bиrlяшdиrmяk olmazmы?Kurikulum. 2008. №3 12


frontal); obyekt-subyekt mцnasиbяtlяrиnиn formasыnagюrя (xarиcи vя ya sosиal, qarшыlыqlыnяzarяt, юzцnцтящлил); иstиfadя olunan vasиtяlяrя gюrя (standartlaшdыrыlmыш,standartlaшdыrыlmamыш vя s.)Monиtorиnqиn real иdarяetmя amиlи olmasыцчцn о, vahиd bиr fяalиyyяt sиstemиkиmи tяшkиl olunmalыdыr. Bunuн цчцn иsяkonkret sиtuasиyadan asыlы olaraq onunmцxtяlиf forma vя цsullarыnыn bиrlяшdиrиlmяsиnиnoptиmal varиantы seчиlmяlиdиr.Monиtorиnq problemи "mцяllиm-шagиrd"sиstemи цчцn xцsusиlя aktualdыr. "Mцяllиmшagиrd"sиstemиndя mоnиtorиnq dedиkdя, шagиrdиnbиlmяyя, юyrяnmяyя doьru иrяlиlяmяsиnиmцшahиdя etmяyя иmkan <strong>ve</strong>rяn fasиlяsиznяzarяtedиcи hяrяkяt vя fяalиyyяtlяrиn mяcmusubaшa дцшцlцr.Mяktяbdя monиtorиnq sиstemиnя aшaьыdakыbeш obyekt daxиldиr:• шagиrdlяr;• mцяllиmlяr;• valиdeynlяr;• mцdиrиyyяt;• tяlиm prosesиnиn maddи-texnиkи vя metodиkиtяmиnatы."Шagиrdlяr" obyektиnя aшaьыdakы gюstяrиcиlяrdaxиldиr:‣ Hяr dяrs иlиnиn яvvяlиndя тящлили aparыlankяmиyyяt gюstяrиcиlяrи (шagиrdlяrиn sayы,yaш tяrkиbи, oьlan vя qыzlarыn sayы).‣ Tяlиm fяalиyyяtиnиn nяtиcяlяrи:a) шagиrdlяrиn mяnиmsяmя sяvиyyяsи,gerиqalmalarыn sяbяbи;b) mяzunlarыn alи mяktяblяrя, kolleclяrяvя s. daxиl olmasыnыn тящлили;c) цmumtяlиm bacarыqlarыnыn formalaшmasыsяvиyyяsи;ч) яqlи иnkишaf testlяrи.‣ Шagиrdlяrиn saьlamlыq vяzиyyяtиnиn gюstяrиcиlяrи.‣ Шagиrdlяrиn psиxи иnkишafыnыn юyrяnиlmяsиnиnnяtиcяlяrи:a) xarakterиn tиpиnя gюrя;b) sиnиfdя psиxolojи bиrlиyиn тящлили;c) шagиrdlяrиn mяktяbя mцnasиbяtlяrиnиnюyrяnиlmяsи (o cцmlяdяn tяlиm motиvasиyalarы,meyиl етдикляри sferalar, mяktяbяadaptasиya olunmalarы vя s)."Mцяllиm" obyektи цzrя тящлил bu gюstяrиcиlярцzrя aparыlыr:mцяllиmиn пешякар fяalиyyяtиndяn mяmnunluьu;mцяllиmиn metodиk чяtиnlиklяrи;mцяllиmиn xяstяlяnmяlяrиnиn тящлили;mцяllиmlяrиn reytиnqи;mцяllиmlяrиn kяmиyyяt gюstяrиcиlяrи."Valиdeyn" obyektи цzrя тящлил иkи gюstяrиcиyяgюrя aparыlыr:aиlяnиn sosиal tяrkиbиnиn sosиоlojи tяdqиqatы;"Mяnиm aиlяm" tяdqиqatы."Mцdиrиyyяt" obyektи цzrя иdarяetmяaparatы ишчиlяrиnиn professиonal bиlиk vя bacarыqsяvиyyяlяrи, onlarыn fяalиyyяtиnиn sяvиyyяsитящлил olunur."Tяlиm prosesиnиn maddи-texnиkи vяmetodиk tяmиnatы" obyektи цzrя тящлиля aшaьыdakыgюstяrиcиlяr daxиldиr:тяlиm prosesиnиn dяrslиklяrlя tяmиnatы;тяlиm kabиnetlяrиnиn texnиkи vя metodиkиtяmиnatы.Monиtorиnq prosesиndя иnformasиyаnыnhяrяkяtи aшaьыdakы mяrhяlяlяrdяn keчиr:• obyektиn vяzиyyяtи haqqыnda иnformasиyanыntяlяb olunmasы;• иnformasиyanыn toplanmasы;• тoplanmыш иnformasиyanыn ишlяnmяsи;• аlыnan иnformasиyaйa reaksиya mexanиzmиnиnfяallaшmasы;• иnformasиyadan иstиfadя edяrяk obyektиnmцmkцn иnkишaf иstиqamяtиnиn proqnozlaшdыrыlmasы,tяlиm modellяrиnиn korreksиyasы;• ишlяnиb hazыrlanmыш tяlиm modelиnиn hяyatakeчиrиlmяsи;• иnformasиyanыn hяrяkяtиndя dюvrиlиyиnolmasы.Belяlиklя, monиtorиnq obyektиn hazыrkыvяzиyyяtи haqqыnda fиkиr sюylяmяyя, onun иnkишafыnыproqnozlaшdыrmaьa, иdarяetmяdяobyektиn mяqsяdlяrиnиn hяyata keчиrиlmяsиKurikulum. 2008. №3 14


иlя baьlы яsaslandыrыlmыш qяrarlar <strong>ve</strong>rmяyяиmkan <strong>ve</strong>rиr.Monиtorиnq kиfayяt qяdяr mцrяkkяb vяcиddи иdarяetmя vasиtяsиdиr. Onu elя mяktяblяrdяtяшkиl etmяk mцmkцndцr kи, hяmmяktяbиn dиrektoru, hяm иdarяetmя sиstemиmцяyyяn иnkишaf sяvиyyяsиnя vя stabиllиyяmalиk olsunlar. Sюhbяt hяr bиr mяktяb dиrektoruвя onun иdarяetmя komandasыnыnformalaшma vя иnkишafыnda keчdиyи mяrhяlялярdяngedиr. Яlbяttя, dиrektor vя komandasыnыnиdarяetmя fяalиyyяtиnиn baшlanьыcdюvrlяrиndя monиtorиnq kиmи mцrяkkяb bиrvasиtяnиn tяtbиqиndяn sюhbяt belя gedя bиlmяz.Bu dюvrdя яsas vяzиfя mяktяbиn fяalиyyяtиndяpozuntulara yol <strong>ve</strong>rmяmяk, yarananproblemlяrи tez aradan qaldыrmaqdыr.Иkиncи mяrhяlя иdarячиlиkdя sяrt иnzиbatи-amиrlиkmяrhяlяsиdиr. Bu mяrhяlя dиrektorvя onun kоmandasыnыn иdarяetmя fяalиyyяtиndяzяrurи bиr mяrhяlяdиr. Bu zamanиdarячиlиkdя яlaqяlяr, cavabdehlиk, mяsulиyyяt,nиzam-иntиzam, dяqиqlиk, иcra vя s. kиmиparametrlяr qaydasыna dцшцr. Яn mцhцmmяsяlя bu mяrhяlяdя dayanmamaq, иnkишafedяrяk tяkmиllяшmяkdиr.Цчцncц mяrhяlяdя dиrektor vя komandasыndaюz иdarячиlиk fяalиyyяtи haqqыndakollektиvиn reaksиyasыnы юyrяnmяyя maraqyaranыr. Bu mяrhяlяdя яks-яlaqя adи sяvиyyяdя(sюz-sюhbяtlяr, шayияlяr, иbarяlяr, dedиqodularvя s.) baш <strong>ve</strong>rиr. Bяzяn mяишяt sяvиyyяsиndяmonиtorиnq dя tяшkиl edиlиr. Komandaюz ишиndя, mяktяb hяyatыnda baш <strong>ve</strong>rяndяyишиklиklяrи тящлил etmяyя, nяlяr olacaьыnыproqnozlaшdыrmaьa sяy gюstяrиr. Bu artыqelmи cяhяtdяn яsaslandыrыlmыш monиtorиnqиntяшkиlиnя hazыrlыqdыr.Nяhayяt, dюrdцncц mяrhяlяdя иdarяetmяsиstemи artыq stabиllяшmишdиr vя юz иnkишafыnыnstrategиya vя taktиkasыnы ишlяyиb hazыrlamaqцчцn elmи cяhяtdяn яsaslandыrыlmышяks-яlaqя mexanиzmиnя ehtиyac hиss edиr.Bu mяrhяlяdя monиtorиnq иdarяetmя vasиtяsиkиmи tяtbиq oluna bиlяr. Belяlиklя, monиtorиnqиntяtbиq olunmasыnыn yerи, vaxtыhaqqыnda danышdыqda demяk lazыmdыr kи,bunun цчцn mяktяbиn иdarяetmя sиstemиmцяyyяn tяшяkkцltapma vя stabиllяшmя dюvrцnцkeчиrmяlи, dиrektor vя onun komandasыюz fяalиyyяtlяrиndя elmи cяhяtdяn яsaslandыrыlmыш,uzunmцddяtlи яks-яlaqя mexanиzmиnиnolmasыna ehtиyac hиss etmяlи vяbelя яlaqяnиn qurulmasыnыn zяrurиlиyиnиanlamalыdыr.Sonda onu qeyd etmяk lazыmdыr kи, monиtorиnqюz-юzlцyцndя mяqsяd deyиl, o, mяktяbиdarяetmя sиstemиnиn юz fяalиyyяtиnи sяmяrяlиqurmasы цчцn bиr vasиtяdиr. Bu vasиtяnиnишlяmяsи цчцn gюstяrиcи vя иndикatorlar,иnformasиya mяnbяlяrи, иnformasиyanыntяhlиlи vя tяqdиm olunmasы texnologиyalarыmцяyyяn olunmalыdыr. Bunlarы mяktяbdaxиlиnяzarяt sиstemи, иnformasиya tяmиnatы sиstemиvя иnformasиyanыn tяhlиlи vя ekspertиzasыsиstemи hяll edиr. Nяtиcяdя, bцtюvlцkdяmяktяbиn, onun hяr hansы bиr sahяsиnиn vяya шяxsиn fяalиyyяtи haqqыnda dиrektordadцzgцn mяlumat olur kи, onun da яsasыndaadekvat qяrar qяbul etmяk mцmkцndцr.ЯDЯBИYYAT1. Mяrdanov M. vя b. Tяhsil sistemindяmоnitorinq vя qiymяtlяndirmя. Bakы, "Чaшыoьlu",2003.2. Полонский В. Научно-педагогическаяинформация. Словарь-справочник. М., Новаяшкола.1995.3. Белкин А. и др. Основы педагогическихтехнологий (Краткий толковый словарь).Екатеринбург, 1995.4. Шишов С., Кальней В. Мониторингкачества образования в школе. М., Российскоепедагогическое агентство, 1998.5. Вербицкая Н., Назаров В. Мониторинги саморазвитие школьного управления//"Директор школы", 1999, №6.15Kurikulum. 2008. №3


Hasanov Q.H., Abbasova S.N.Monиtorиng in School Management SystemMonиtorиng иs grounded as mean for carryиng out effиcиent actиvиty of theschool management system иn the artиcle. Ыt's marked that for иts applyиng иnschool management dиrector and hиs team must pass stage of defиnиte formatиonand stable, feel the need of applyиng of such means, and understand иts necessиtyand иmportance.Гасанов Г.Г., Аббасова С.Н.Мониторинг в управленческой системе школыВ статье мониторинг обосновывается как средство целостного управленческогоинструмента в деятельности школы. Подчеркивается что, дляего применения в системе школьного управления директор школы и егокоманда должны пройти определенный период становления и стабилизации,почуствовать необходимость и значимость применения этого средства.Kurikulum. 2008. №3 16


TЯHSИLDЯ MONИTORИNQ SИSTEMИNЯ DAИRИLHAM CAVADOVTПИ-nиn Тящсилдя Тятбиги Тядгигатлар Мяркязинин bюyцk elmи ишчиsи,pedaqojи elmlяr namиzяdиMяqalяdя tяhsildя monitorinq sistemiнин mяqsяd vя vяzifяlяri, baшlыca xцsusiyyяtlяriaraшdыrыlыr, онун ящямиййяти elmi-pеdaqoji cяhяtdяn яsaslandыrыlыr. Эюстярилир ки, tяhsildяmonitorinq sistemi – tяhsilin vяziyyяti haqqыnda mцntяzяm informasiya <strong>ve</strong>rяn, tяhsil prosesindяolan чatышmazlыqlarыn vaxtыnda aшkar olunmasыna vя aradan qaldыrыlmasыna imkanyaradan mцhцm idarяetmя mexanizmиdir vя bu sistem yalnыz onun yerinя yetirdiyi bцtцnvяzifяlяrin vяhdяtindя юz tяyinatыnы reallaшdыra bilяr.Mцstяqиl Azяrbaycan Respublиkasыndabцtцn sahяlяrdя olduьu kиmи, tяhsиl sahяsиndяdя mцasиr tяlяblяr baxыmыndan mяqsяdyюnlциslahatlar aparыlыr. Sяmяrяlи иdeyalarыn,yenи texnologиyalarыn иnsan fяalиyyяtиnиnbцtцn sahяlяrиnя, o cцmlяdяn tяhsиlя,tяlиm-tяrbиyя prosesиnя tяtbиq olunmasыmцasиr cяmиyyяtиn xarakterиk xцsusиyyяtlяrиndяndиr.Tяhsиldя yenи tяlиm vя иnformasиyatexnologиyalarыndan иstиfadя yenи pedaqojииdeyalarыn yaranmasыna vя psиxolojиpedaqojиtяdqиqatlarыn aparыlmasыna sяbяboldu. Bu, pedaqojи yaradыcыlыьыn иnkишafына,mяktяbи иdarяetmя цzrя araшdыrmalarыn dяrиnlяшdиrиlmяsиnяtяkan <strong>ve</strong>rяn yenи иdarяetmяfяalиyyяtиnиn tяkmиllяшdиrиlmяsиnя gяtиrиbчыxardы. Mяktяbdя tяlиm-tяrbиyя prosesиnиnvя иdarяetmяnиn иnformasиya tяmиnatыnыnoptиmal sяvиyyяsиnи mцяyyяn etmяyя cиddиcяhdlяr edиldи. Lakиn tяhsиl mцяssиsяlяrиnя<strong>ve</strong>rиlяn mцstяqиllиk иdarяetmя funksиyalarыnayenиdяn baxыlmasы иlя иzah edиlиrdи.Чцnkи mяktяbdaxиlи иdarяetmя fяalиyyяtиnиnmяzmunu genишlяnmиш vя mцrяkkяblяшmишdи.Son иllяrиn elmи araшdыrmalarы monиtorиnq,onun xarakterиk яlamяtlяrи, bu vя yadиgяr pedaqojи hadиsяnиn юyrяnиlmяsиnиnmцddяtи vя mцtяmadиlиyи, tяhsиl fяalиyyяtиnиnmяqsяdиndяn чыxыш edяrяk onun иzlяnиlmяsиnиnmцntяzяmlиyи vя sиstemlиlиyи, dяyишиklиklяrиndиnamиkasыnы aшkaretmя qabиlиyyяtиnиnseчиlmяsиnя sяbяb oldu. Tяdrиs-tяrbиyяprosesиndя baш <strong>ve</strong>rяn dяyишиklиklяrиn иzlяmя,иzlяmяnиn analиtиk qиymяtlяndиrmя vяhяtta proqnostиk funksиyalarы dяqиq gюstяrиldи,onlarыn qarшыlыqlы яlaqяsиnиn mцmkцnlцyцdяrk edиldи.Hazыrda monиtorиnq anlayышыnыn bиrmяnalыmяqsяdи mяlum olsa da, elmи-praktиkfяalиyyяtиn mцxtяlиf sahяlяrиndя genиш иstиfadяolunduьundan nяzяrи tяhlиl baxыmыndanmaraq doьurur. Чцnkи o, elmи-praktиk fяalиyyяtиnmцxtяlиf sahяlяrиndя юyrяnиlиr vя иstиfadяedиlиr. Monиtorиnq anlayышыnыn dяqиqmцяyyяnlяшdиrиlmяsиnиn mцrяkkяblиyи bиrdя onun hяm elm-tяhsиl sahяsиndя, hяm dяpraktиk fяalиyyяtиn mцxtяlиf sahяlяrиndя tяtbиqolunmasы иlя baьlыdыr. Ona hяm elm, tяhsиlsahяlяrиndя reallыьыn tяhlиlи цsulu kиmи,hяm dя mцxtяlиf fяalиyyяt sahяlяrиnиn иdarяedиlmяsиnиn vaxtыnda vя keyfиyyяtlи иnformasиyatяmиnatы vasиtяsи kиmи baxmaq olar.Иngиlиs dиlиndя иzlяmя, mцшahиdя vя korreksиyaишlяrиnиn aparыlmasы mяnasыnы <strong>ve</strong>rяnmonиtorиnq anlayышыnы daha цmumи шяkиldяbelя tяyиn etmяk olar: "Monиtorиnq – mцяy-17Kurikulum. 2008. №3


yяn prosesиn dиnamиkasыnы юyrяnmяk, real vяиlkиn vяzиyyяtиn uyьunluьunu mцяyyяnlяшdиrmяkmяqsяdи иlя daиmи mцшahиdя aparmavя ya иnsan fяalиyyяtи иlя яlaqяdar яtraf mцhиtdяkиdяyишиklиklяrиn mцшahиdяsи, qиymяtlяndиrиlmяsиvя proqnozlaшdыrыlmasы sиstemиdиr"[1].Tяhsиldя monиtorиnq чoxsaylы funksиyalarыyerиnя yetиrиr. Bununla belя monиtorиnqиnbu vя ya dиgяr rolunu nяzяrdяn keчиrяrkяntяdqиqatчыlar чox vaxt onun mahиyyяtиnиazaldыr, иstиfadя daиrяsиnи mяhdudlaшdыrыrlar.Praktиk ишчиlяrdя monиtorиnqиn юyrяnmяnиn,иdarяetmяnиn иnformasиya tяmиnatыиlя eynиlяшdиrmя cяhdlяrи юzцnц gюstяrиr.Onlarыn hamыsы mяna etиbarиlя yaxыn olsada, eynи deyиldиr. Monиtorиnqиn aralыqanlayышlarla eynиlиyи onda hяmиn anlayышlarыnmяzmununун, ayrы-ayrы elementlяrиnиnolmasыndan иrяlи gяlиr.Monиtorиnqиn funksиyalarы sыrasыna иnformasиya,analиtиk qиymяtlяndиrmя, nяzarяtedиcи,proqnostиk vя tяshиhedиcи, onun tяyиnatыnыnчoxfunksиyalы xarakterиnи gюstяrяnfunksиyalarы aиd etmяk olar. Buna gюrя dяtяhsиl keyfиyyяtиnиn monиtorиnq sиstemи yalnыzonun yerиnя yetиrdиyи bцtцn vязиfяlяrиnvяhdяtиndя юz tяyиnatыnы reallaшdыra bиlяr.Keчяn яsrиn 90-cы иllяrиndяn baшlayaraqtяhsиl sahяsиndя aparыlan eksperиmentlяrиn,tяtbиq olunan yenиlиklяrиn sяmяrяlиlиyиnи,effektиvlиyиnи artыrmaq, nяtиcяlяrиn иzlяnиlmяsи,proqnozlaшdыrыlmasы vя korreksиya ишlяrиnиnvaxtыnda hяyata keчиrиlmяsи mяqsяdииlя monиtorиnq tяhsиl sиstemиndя dя genиш tяtbиqsahяsи tapmышdыr. Hazыrda nяиnkи bиzиmюlkяdя, hяtta dцnyanыn иnkишaf etmиш юlkяlяrиndяdя tяhsиldя monиtorиnq sиstemи kиfayяtqяdяr mцkяmmяl qurulmayыb vя яksяr hallardabu, lokal xarakter daшыyыr. Цmumиlиkdяmonиtorиnqи mцяyyяn bиr prosesиn gedишиnиngюzlяnиlяn nяtиcяlяrя uyьun olmasыnыaшkar etmяk цчцn (vя ya иnsan fяalиyyяtи иlяbaьlы proseslяrиn) prosesиn mцntяzяm иzlяnиlmяsи,mцшahиdяsи, qиymяtlяndиrиlmяsи, vяzиyyяtиnproqnozlaшdыrыlmasы vя vaxtыndakorreksиya ишlяrиnиn hяyata keчиrиlmяsи kиmииzah etmяk olar.Tяhsиldя monиtorиnq – tяhsиl sиstemи vяya onun ayrы-ayrы komponentlяrиnиn иdarяetmяnиnиnformasиya tяmиnatы baxыmыndanvяzиyyяtlяrиnиn mцяyyяnlяшdиrиlmяsиnя vяonlarыn иnkишafыnыn proqnozlaшdыrыlmasыnayюnяlяn mяlumatlarыn toplanmasы vя ишlяnmяsиprosesиnиn иzlяnmяsиnиn dиaqnostиkasыvя korreksиyasы sиstemиdиr [1].Keчяn яsrиn sonuncu onиllиyиndяn baшlayaraqRusиya Federasиyasыnda шagиrdlяrиnbиlиklяrиnиn иnkишafы цzrя monиtorиnq vяmцxtяlиf monиtorиnq sиstemlяrи yaradыlmaьabaшlanmышdыr. Bu baxыmdan rus alиmиE.И.Иsayevиn [1] rяhbяrlиyи altыnda шagиrdlяrиnbиlиklяrиnиn иnkишafы цzrя monиtorиnq sиstemиnиnyaradыlmasы иstиqamяtиndя tяdqиqatlarmaraq doьurur. Hяmиn tяdqиqatчыlar, hяrшeydяn яvvяl, pedaqojи monиtorиnq anlayышыnыvя onun spesиfиk xцsusиyyяtlяrиnиn шяrhиnиkиfayяt qяdяr яtraflы tяhlиl etmишlяr.Hяmиn monиtorиnq sиstemиnиn baшlыcaxцsusиyyяtlяrиnи aшaьыdakы kиmи цmumиlяшdиrmяkolar. Onlar tяrяfиndяn юlkя sяvиyyяsиndяtяhsиl prosesиnиn иnkшafыnыn meyиllяrиvя strategиyalarы aшkar olunmuш, regиonalsяvиyyяdя fasиlяsиz tяhsиl prosesиnиn regиoнallaшdыrыlmasыnыnstrateэиyasы vя taktиkasыmцяyyяn olunmuш, rayon sяvиyyяsиndя tяhsиlprosesиnиn modelи ишlяnиlmиш, mяktяbdaxиlиsяvиyyяdя шяxsиyyяtyюnцmlц tяhsиlprosesиnиn qurulmasыna cяhdlяr gюstяrиlmишdиr.Yaradыlmыш monиtorиnq sиstemиnи aшaьыdakыkиmи xarakterиzя etmяk olar:Яввялъя мonиtorиnqиn mяqsяd vя vяzиfяlяrиmцяyyяnlяшdиrиlmишdиr. Onun tиbbи, sosиolojиvя psиxolojи tяhlиlи яsasыnda mяktяblиlяrиnшяxsиyyяtиnи stиmullaшdыran pedaqojиvasиtяlяrиn aшkar edиlmяsи; tяhsиl prosesиndяmцxtяlиf faktorlarыn qarшыlыqlы fяalиyyяtиndяvя qarшыlыqlы tяsиrиndя meyиllяrиn mцяyyяnedиlmяsи; tяhsиl prosesиndя шagиrdиn pedaqojиstatusunun aшkar edиlmяsи; hяmчиnиnonun иnkишaf dиnamиkasыnыn иzlяnиlmяsи.Сонра мцшahиdя olunaъaq proseslяrmцяyyяnlяшdиrиlmиш, tяhsиl, elmи-pedaqojи tяdqиqatlarыntяшkиlи, peшя hazыrlыьы vя tяhsиlиnиdarяolunmasы mяsяlяsи araшdыrыlmышdыr.Даща сонра няtиcяlяrиn mяqsяdlи tяyиna-Kurikulum. 2008. №3 18


tы mцяyyяnlяшdиrиlmиш, tяhsиlиn mяzmununun,forma vя metodlarыnыn, tяlиm-tяrbиyя prosesиnиnvasиtяlяrиnиn seчиmиndя dяlиllяr яsas kиmиgюtцrцlmцшdцr.Сонда иnformasиyanыn xarakterи mцяyyяnedиlmиш, шagиrdlяrиn ишgцzarlыьы, yorьunluьu,tez-tez xяstяlяnmяsи, fяallыьы, emosиonal-иradиkeyfиyyяtlяrиnиn funksиonal vяzиyyяtиhaqqыnda иnformasиyalar dяqиqlяшdиrиlmишdиr.Monиtorиnqиn modelи иsя aшaьыdakы kиmиqurulmuшdur: шagиrdиn real tяlиm иmkanlarыnыn юyrяnиlmяsи; ana dиlи vя rиyazиyyat fяnlяrи цzrя bиlиklяrиnkeyfиyyяtиnиn юyrяnиlmяsи; шagиrdlяrdя zяиf mяnиmsяmяnиn tиpиk dиdaktиksяbяblяrиnиn aшkar olunmasы; tяhsиl prosesиnиn шagиrdlяrи qane etmяsиnиnaшkar edиlmяsи; mяktяbdaxиlи kommunиkasиyalarыn xarakterиnиnюyrяnиlmяsи; mцяllиm tяrяfиndяn иstиfadя olunan dиdaktиkvasиtяlяrиn tиpologиyasыnыn tяhlиlи; mяktяbdя иш reжиmиnиn sяmяrяlиlиyи; mцяllиmиn pedaqojи ustalыьыnыn xarakterиstиkasы.Fиkrиmиzcя, иbtиdaи tяhsиl pиllяsи цчцnшagиrdlяrиn bиlиyиnиn иnkишafыnыn monиtorиnqиsиstemи aшaьыdakы komponentlяrdяn иbarяtola bиlяr:• mцxtяlиf tяlиm sahяlяrиnи яhatя edяndюrdиllиk иbtиdaи tяhsиl цчцn uzunmцddяtlи aralыqvя ya son mяqsяdlяrиn mцяyyяnlяшdиrиlmяsи;• иnkишafыn qиymяtlяndиrиlmяsи цчцn bиrшagиrd vя ya bцtцn sиnиf цчцn test tapшыrыqlarыnыnhazыrlanmasы;• иnkишafыn qиymяtlяndиrиlmяsи цчцn standartlarыnmцяyyяnlяшdиrиlmяsи.Aшaьыdakы mяsяlяlяrиn hяllи mяqsяdи иlяmonиtorиnq sиstemиnиn hяr bиr komponentииldя иkи vя ya цч dяfя nяzяrdяn keчиrиlmяlиdиr:tяlиm mяqsяdlяrиnиn hяll olunma sяvиyyяsи;яvvяlkи yoxlama иlя mцqayиsяdя шagиrdlяrиnqяnaяtbяxш иnkишafыnыn tяmиn olunmasы;шagиrdlяrиn юz sиnиflяrи vя ya yaшыdlarы иlяmцqayиsяdя qяnaяtbяxш иnkишafыnыn dиnamиkasы;mцяllиmиn ишиnиn tяkmиllяшdиrиlmяsи цчцngюstяrиъиlяrиn hazыrlanmasы;fяnn materиalыnыn чяtиnlиk sяvиyyяsиnиnшagиrdlяrиn fиzиkи vя яqlи иnkишaf sяvиyyяsиnя uyьunluьu;шagиrdlяrиn fяrdи xцsusиyyяtlяrиnиn gцclцvя zяиf cяhяtlяrиnиn mцяyyяn edиlmя sяvиyyяsи.Tяklиf olunan bu monиtorиnq sиstemи tяlиmprosesиnи nяzяrя almaqla mяqsяd-nяtиcяmodelи яsasыnda qurulmuшdur. Bu haldahяr bиr шagиrdиn bиlиyиnиn иnkишafыnыn юyrяnиlmяsи,onun nяtиcяlяrиnи bцtцn sиnfя tяtbиqetmяk иmkanы nяzяrdя tutulmuшdur. Monиtorиnqиnnяtиъяlяrи tяhsиldя hяm prosesиnkorreksиyasы цzrя taktиkи иdarяetmя qяrarlarыnыnqяbul olunmasы, hяm dя stratejи qяrarlarыnишlяnmяsи цчцn mцяyyяn яsas kиmиqяbul edиlя bиlяr. Bu monиtorиnqиn nяtиъяlяrиndяnmцяllиmlяr vя mяktяb rяhbяrlяrи иstиfadяedя bиlяrlяr. Nяzяrdяn keчиrdиyиmиzmonиtorиnq sиstemи konkret tяlиm mяqsяdиdaшыyыr vя yuxarыda qeyd etdиyиmиz monиtorиnqиnbцtцn яlamяtlяrиnи юzцndя bиrlяшdиrиr.Uzunmцddяtlи qиymяtlяndиrmя mяqsяdиdaшыyan monиtorиnq sиstemи sяhvlяrиn dцzяlmяsиnиvя dиaqnostиkasыnы tяmиn edиr. Bumonиtorиnq sиstemи tяlиm prosesиnиn bюyцkbиr hиssяsиnи яhatя etdиyиndяn, onun hяyatakeчиrиlmяsи nяtиcяsиndя шagиrdlяrиn mцvяffяqиyyяtsиzlиyиbarяdя цmumи иnformasиya almaьaиmkan <strong>ve</strong>rиr.Monиtorиnq – tяhsиlиn keyfиyyяtи, onunemalы, sиstemlяшmяsи, mцfяssяl analиzи, qиymяtlяndиrиlmяsи,gяlяcяk иnkишafыnыn proqnozuvя tяhsиl prosesиn цчцn yaradыlan шяraиtиntяshиhи цzrя tядbиrlяrиn hazыrlanmasы haqqыndaяsaslы vя hяrtяrяflи иnformasиyanыn toplanыlmasыnыnardыcыl hяyata keчиrиlmя prosesиdиr.Tяhsиlиn keyfиyyяtи иsя daha mцrяkkяbvя чoxcяhяtlи kateqorиyadыr. Pedaqojи prosesиnayrы-ayrы ишtиrakчыlarы tяrяfиndяn mцxtяlиfшяkиldя baшa dцшцlяn tяhsиldя keyfиyyяtanlayышы иnkишafa xиdmяt edяn baшlыca kateqorиyaolduьundan, valиdeynlяr tяhsиlиn keyfиyyяtиnиюz uшaqlarыnыn tяlиm sяvиyyяsиnиnvя fяrdи xцsusиyyяtlяrиnиn иnkишafы иlя, mцяllиmlяrtяhsиlиn keyfиyyяtиnи onlarы tяmиn edяntяdrиs plan vя proqramlarы, dяrslиklяr, tяlиm19Kurikulum. 2008. №3


яnmяsи haqqыnda mяlumatlarы toplamaqцчцn иstиfadя olunan prosedurlardыr. Qиymяtlяndиrmяvasиtяlяrи иsя sagиrdlяrиn юyrяnmяsиhaqqыnda mяlumatlarы toplamaq цчцnиstиfadя olunan alяtlяrdиr. Daha dяqиq desяk,яgяr mцшahиdя aparmaq qиymяtlяndиrmяцsuludursa, onu hяyata keчиrmяk цчцnmцяllиmиn иstиfadя etdиyи mцшahиdя vяrяqиqиymяtlяndиrmя vasиtяsиdиr.Summatиv qиymяtlяndиrmяnиn nяtиcяlяrиrяsmи xarakter daшыdыьы цчцn onu formalqиymяtlяndиrmя adlandыrыrlar. Summatиvqиymяtlяndиrmя aparmaq цчцn яn чox иstиfadяolunan vasиtя testlяrdиr.Formatиv qиymяtlяndиrmя иsя yalnыz mяlumatlarыntoplanmasы prosesи olub nяtиcяlяrиnrяsmи qeydиyyatы aparыlmadыьы цчцnqeyrи-formal qиymяtlяndиrmя adlandыrыlыr.Formatиv qиymяtlяndиrmя zamanы genишиstиfadя olunan цsullarыn mцяyyяn sayda sиyahыsыnыtяqdиm etmяk иstяrdиk. Yaradыcыmцяllиm bu sиyahыnы xeylи artыra vя zяngиnlяшdиrяbиlяr.* mцstяqиl oxu* иnformasиyanыn tяhlиlи* mцшahиdя* debat* rol oyunlarы* mцsahиbя* tяqdиmat* planlaшdыrma* шиfahи tяqdиmat* sяhnяcиk* nяql etmяk* vиdeo nцmayиши* broшцr dцzяltmяk* zaman xяttи hazыrlamaq* web-sayt dцzяltmяk* laboratorиya иши vяtяcrцbяlяr* rяsm чяkmяk* tяdqиqat layиhяsи* mяktub yazmaq* esse* hesabat yazmaq* hekayя yazmaq* xяrиtя* poster hazыrlamaq* qяzet hazыrlamaq* qrafиk* rиyazи problemиn hяllи* иncяsяnяt nцmunяsиnиtяhlиl etmяk* nяqqaшlыq nцmunяsиhazыrlamaq* klassиk konsert etиketlяrиdцzяltmяk* musиqи alяtи dцzяltmяk* musиqи bяstяlяmяk* oyunlar nцmayиш etdиrmяk* sяrgи tяшkиlи vя s.Bu цsullardan иstиfadя etmяk шagиrdlяrя<strong>ve</strong>rиlяn eynиadlы tapшыrыqlarыn qиymяtlяndиrиlmяsиdemяkdиr. Bu tapшыrыqlarы qиymяtlяndиrmяkцчцn rubrиklяr, qиymяtlяndиrmя meyarlarыcяdvяlи, mцшahиdя vяrяqlяrи, юzцnцqиymяtlяndиrmяvя cцtlцklяrиn qиymяtlяndиrиlmяsиvяrяqlяrи vя с. vasиtяlяrdяn иstиfadяetmяk olar.Qиymяtlяndиrmя цsullarыndan yerиndяvя lazыmыnca иstиfadя etmяk цчцn bяzи nцmunяlяrиmцяllиmlяrиn nяzяrиnя чatdыrmaq иstяrdиk.Mяsяlяn, Ы sиnиfdя ana dиlи dяrsиndяmцяllиm шagиrdиn hяr hansы kичиk bиr mяtnиnecя oxuduьunu vя oxuyarkяn hansы sяhvlяrяyol <strong>ve</strong>rdиyиnи mцяyyяn etmяk цчцn mцшahиdяaparыr. Шagиrd mяtnи oxuduqca onunetdиyи sяhvlяrи mцяllиm mцшahиdя vяrяqиndяqeyd edиr. Onun qeydlяrиndяn шagиrdиn xяbяrиolmur. Mяsяlяn, шagиrd mяtndя <strong>ve</strong>rиlmиш«mяnиm» sюzц яvяzиnя «mяnя» oxuya bиlяr.Шagиrd sяhv etdиyиnи bиlmяyиb oxumaqda davamedиrsя, mцяllиm ону sona qяdяr dиnlяyиrvя baшqa шagиrd иlя dя eynи qaydada davamedиr. Mцшahиdя vяrяqиndяkи qeydlяrиnяяsaslanaraq mцяllиmиn шagиrdlяrlя baьlыqяrarы mцxtяlиf ola bиlяr. Mяsяlяn, bu nцmunяdябиринъи dиnlяdиyи шagиrdиn problemиnиnkюkцnц tapmaq цчцn ayrыca (fяrdи) dиaqnostиkqиymяtlяndиrmя apara bиlяr. Belя haldadиaqnostиk qиymяtlяndиrmя aшaьыdakы kиmиaparыlыr:• Шagиrdиn sяhv etdиyи sюzlяrdя иstиfadяolunan hяrflяrи (sяslяrи) ona oxutdurur.• Bu hяrflяrdяn yaranan mцxtяlиf sюz vяsюz bиrlяшmяlяrиnи oxutdurur.• Hяmиn sюzlяrи cцmlяdя oxutdurur.Bu yolla problemи aшkar etmяk чox asanolur: шagиrd ya hяrfи tanыmыr, ya sюz dцzяldяbиlmиr, ya da hяrfи tanыyыb sюzlяrи oxuduьuhalda, onu cцmlяdя ишlяdя bиlmиr. Belяlиklя,mцяllиm hяmиn шagиrdиn problemиnя uyьunolaraq qяrar qяbul edиr, ona mцvafиq olaraqsиnиfdя vя ya evя tapшыrыq <strong>ve</strong>rиr.Mцxtяlиf oyunlar da qeyrи-formal qиymяtlяndиrmяvasиtяsи kиmи иstиfadя oluna bиlяr.Ana dиlи dяrsиndя danышmaq vя sualqoymaq bacarыqlarыnы qиymяtlяndиrmяkmяqsяdи иlя иstиfadя olunan oyunlardan bиrnцmunя tяqdиm edиrиk.Uшaqlara яvvяlcяdяn tapшыrыlыr kи, onlarvalиdeynlяrиnиn <strong>ve</strong>rdиyи hяr hansы hяdиyyяnиsиnfя gяtиrsиnlяr. Uшaqlar nюvbя иlя bu hяdиyyяlяrиsиnfиn qarшыsыnda nцmayиш etdиrиr, юzцvя valиdeynlяrи, hяdиyyяnиn <strong>ve</strong>rиlmя tarиxчяsиhaqqыnda danышыr vя nиyя mяhz bu hяdиyyяnиsиnfя gяtиrmяk цчцn seчmяsиnиn sяbяblяrиnиaчыqlayыr.Kurikulum. 2009. №2 24


Sюzцnц bиtиrяndя yoldaшlarыnыn suallarыnыcavablandыrыr vя yerиnи baшqa bиr шagиrdя<strong>ve</strong>rиr.«Rяqяmlяr aиlяsи» цsulu rиyazиyyat dяrsиnдяиstиfadя olunur. «Rяqяmlяr aиlяsи» 3rяqяmdяn иbarяt olur. Bu, rиyazи rяqяmlяrиnqohumluq яlaqяlяrиnи gюstяrиr. Bu oyunuoynamaq vя шagиrdlяrиn rиyazы bacarыqlarыnыyoxlamaq цчцn mцяllиm kaьыz цzяrиndя yazыlmыш«qohum» rяqяmlяrи kяsяrяk kart hazыrlayыr.Mцяllиm kartы sиnfя gюstяrиr, шagиrdlяrrяqяmlяrиn necя qohum olduьunu юz dяftяrиndяhesablama aparmaqla mцяyyяnlяшdиrиrlяr.«Rяqяmlяr aиlяsи» oyunu иlя toplama,чыxma, vurma vя bюlmя яmяllяrиnи yerиnяyetиrmяk mцmkцndцr.(Rиyazиyyat, Ы sиnиf, standart: 1.3.6. Toplamavя чыxmaya aиd mцxtяlиf nюv sadяmяsяlяlяrи hяll edиr.)Rяqяmlяr aиlяsи цsulu (toplama vячыxma)3 + 5 = 85 + 3 = 88 - 3 = 58 - 5 = 3ЫЫ sиnиfdя vurma vя bюlmя яmялlяrи иlяtanышlыqdan sonra mцяllиm «ряqяmlяr aиlяsи»цsulunu bu mяsяlя иlя яlaqяdar olaraq иstиfadяedя bиlяr.(Rиyazиyyat, ЫЫ sиnиf, standart: 1.2.6. Vurmavя bюlmя яmяllяrи arasыndakы qarшыlыqlыяlaqяnи nцmunяlяrlя иzah edиr.)«Rяqяmlяr aиlяsи» цsulu (Vurma vяbюlmя яmяlи)3 x 5 = 155 x 3 = 1515 : 3 = 515 : 5 = 3Ы sиnиfdя rяqяmlяrи yazmaq vя tяxmиnetmяbacarыqlarыnы иnkишaf etdиrmяk цчцn иstиfadяolunan baшqa bиr oyun rяqяmlяrиn qиymяtlяndиrиlmяsиadlandыrыlыr. Mцяllиm ичиndяkonfet olan 2 bankanы sиnfя nцmayиш etdиrиr.Bиr bankada 10 konfet olduьu mяlumdur.Иkиncи bankadakы konfetlяrя baxыb, saymadanuшaqlar sayы tяxmиnи deyиr vя nюvbяиlя tяxmиn etdиklяrи rяqяmи lюvhяdя yazыrlar.Sonda bankanы aчыb konfetlяrи bиrlиkdяsayыrlar.(Rиyazиyйat Ы sиnиf, standart: 1.1.3. 20daиrяsиndя яdяdlяrи oxuyur vя yazыr; 1.3.7.Hяyatи problemlяrиn hяllиndя tяxmиnetmяbacarыьыnы nцmayиш etdиrиr.)ЫЫ sиnиfdя иstиfadя edиlmяk цчцn tюvsиyяolunan daha bиr oyun «etиketlи dиaqram»adlanыr. Шagиrdlяr sиnиf цчцn prezиdentseчmяlиdиr. Sяs<strong>ve</strong>rmя cяdvяlиndяn gюrцndцyцkиmи, sяs <strong>ve</strong>rяn шagиrdlяrиn sayы 20 nяfяr,sиnиf prezиdentlиyиня namиzяdlяr иsя 3nяfяrdиr (Anar, Samиr, Gцlay).Tapшыrыq:1. Dиaqram quraraq sиnиf prezиdentlиyиnяnamиzяd olan hяr шagиrdиn nя qяdяr sяs qazandыьыnыhesablayыn. Dиаqramы adlandыrыnvя ona sиmvol kиmи seчdиyиnиz etиketи yapышdыrыn.2. Dиaqramdan иstиfadя edяrяk rиyazи sualhazыrlayыn. Bu sual dиaqramdakы 2 шagиrdияhatя etmяlиdиr.Sяs<strong>ve</strong>rmя cяdvяlиAnar Samиr Gцlay SamиrSamиr Gцlay Gцlay SamиrGцlay Samиr Anar GцlaySamиr Anar Samиr SamиrGцlay Samиr Gцlay AnarBu tapшыrыьы yerиnя yetиrmяk цчцn шagиrdlяrkичиk qruplara bюlцnцr vя qruplardaeynи tapшыrыьы yerиnя yetиrиrlяr.Cяdvяldяn gюrцndцyц kиmи, Anar – 4 sяs,Gцlay – 7 sяs, Samиr иsя 9 sяs qazanmышdыr.Sиnfиn prezиdentиnя sяs <strong>ve</strong>rяkНamиzяdlяrиn adы Toplanmыш sяslяrиn sayы CяmиMяmmяdov Anar 4 4Kяrиmova Gцlay 7 7Qurbanov Samиr 9 9Toplanmыш sяslяrиn sayы: 20Шagиrdlяr dиaqramы mцxtяlиf cцr adlandыrabиlяrlяr. Mяsяlяn, «Сиnfиn prezиdentиnя sяs<strong>ve</strong>rяk» vя s.2025Kurikulum. 2009. №2


Qruplar mцxtяlиf rиyazи suallar tяrtиb edяbиlяr. Mяsяlяn, qruplardan bиrиnиn sualы aшaьыdakыkиmи ola bиlяr.Rиyazи sual:Samиr Gцlaydan nя qяdяr artыq sяstoplamышdыr?9 – 7 = 2(Rиyazиyyat, ЫЫ sиnиf, standart: 2.1.4. Mяsяlяyяuyьun rиyazи иfadя vя rиyazи иfadяyя uyьunmяsяlя qurur.)Bu tиplи чoxlu sayda tapшыrыqlarы mцяllиmюzц yarada vя ya dиgяr юlkяlяrиn tяcrцbяsиnиyerlи xцsusиyyяtlяrя uyьunlaшdыrmaqlaиstиfadя edя bиlяr. Bu yenя dя mцяllиmиnpeшяkarlыьыndan asыlыdыr. Mцяllиmlяrиn peшяkarlыьыиsя onlarыn юz цzяrиndя ишlяmяsи,daиm юyrяnmяk vя иnkишaf etmяk иstяyи иlяbaьlыdыr. Bu ишdя mцяllиmиn иxtиsasartыrmasыda bюyцk rol oynayыr. Mцяllиmlяrиn иxtиsasartыrmasыaparыlan иslahatlarыn mцvяffяqиyyяtиnиtяmиn edяn gюstяrиcиlяrdяn bиrиdиr.Amma bиr шeyи dя nяzяrя almaq lazыmdыr kи,mцяllиmиn иxtиsasartыrmasы цчцn dюvlяtиngюrdцyц tяdbиrlяr ишиn bиr hиssяsиdиr. Яsas mяsяlяmцяllиmиn bu dяyишиklиyя nя dяrяcяdя hazыrolmasы vя onu qяbul etmяsиdиr. Belя kи,mцяllиm ona edиlяn kюmяyя cavab olaraqqoyulan tяlяblяrиn reallaшmasы цчцn dюvlяttяhsиl orqanlarыna yardыm etmяlиdиr.ABШ-ыn Kadrlarыn Иnkишafы цzrя MиllиШurasыnыn иcraedиcи dиrektoru, eynи zamandaqиymяtlяndиrmя цzrя mцtяxяssиs D.Sparkshяlя 1998-cи иldя bu mяsяlя иlя baьlы arzularыnыbelя иfadя etmишdи: «Tяsяvvцr edяk kи,gяlяcяkdя mцяllиmlяr bиr stol яtrafыnda oturaraqшagиrdlяrиnиn иши, юyrяnmяsи haqqыndadanышaraq belя bиr suala cavab axtarыrlar: шagиrdlяrиmиzdяnarzuladыьыmыz nяtиcяnи almaqцчцn bиz nяyи dяyишmяlиyиk?» [8].Цmиd edиrиk kи, юlkяmиzdя dя mцяllиmlяrmяhz bu истигамятдя dцшцnцb hяrяkяt edяcяkvя иslahatыn hяyata keчиrиlmяsиnя юz tюhfяlяrиnи<strong>ve</strong>rяcяklяr.ЯDЯBИYYAT1. Nitko A.J., 2004;. Educational assessmentof children (4th ed.). Upper Saddle Ri<strong>ve</strong>r,NJ: Pearson.2. H.H.Jacobs, «Mapping the Big Picture:Integrating Curriculum and Assessment K-12»ASCD, Alexandria, VA, 1997.3. D.Sparks, Leading for Results: TransformingTeaching, Learning, and Relationships inSchools (2006).4. Azяrbaycan Respublikasыnыn цmumi tяhsilsistemindя Qiymяtlяndirmя Konsepsiyasы,«Азярбайъан мцяллими» гязети, 6 феврал 2009.5. D.Reed, Diagnostic Assessment in LanguageTeaching and Learning. /http://clear.msu.edu/clear/newsletter/files/fall 2006.6. Richard J.Stiggins, Design and de<strong>ve</strong>lopmentof performance assessments. Portland,Oregon, 1987.7. Richard J.Stiggins, Student-Invol<strong>ve</strong>d Assessmentfor Learning, 2005.8. Richard J.Stiggins, Classroom Assessmentfor Student Success, 1998.Mehdiyeva N.B.The Rules of Using of the Assessment MethodsIn the article, about the usefulness of making the right choices of methods andtools assessment in evaluation process is spoken and is also presented some examplesabout it.Мехтиева Н.Б.Правилы применения приемов оцениванияВ статье приведены основные методы применяемые в процессе оцениваний,подчеркивается значение правильности их выбора, предоставляется примеры.Kurikulum. 2009. №2 26


МОНИТОРИНГ ВЯ ГИЙМЯТЛЯНДИРМЯMONИTORИNQ MЯKTЯBИN ИDARЯ OLUNMASЫNDA VЯTЯHSИLИN KEYFИYYЯTИNИN YЦKSЯLDИLMЯSИNDЯMЦHЦM VASИTЯDИRNЯRMИNЯ GЦNDЦZLЦBakи шяhяrи 5 нюмряли orta mяktяbиn dиrektorunara-gunduzlu@maиl.ruQeyd edilir ki, monitorinг mяktяbin idarя olunmasыnda mцhцm mexanizm olub яnmцxtяlif istiqamяtlяrdя dцzgцn qяrarlarыn qяbul edilmяsinя kюmяk edir. Tяdris ili яrzindяaparыlan mяktяbdaxili monitorinq mяktяbin qarшыya qoyulan vяzifяlяri hяyata keчirmяkistiqamяtindя fяaliyyяti haqqыnda sistemli tяsяvvцr yaratmaqla nяticяlяrin tяhlil edilmяsinя,nюqsanlarыn vaxtыnda aradan qaldыrыlmasыna, sonda tяhsilin keyfiyyяtinin yцksяldilmяsinяшяrait yaradыr.Mяktяbиn naиlиyyяtlяrи rяhbяrlиyиn ишиndяn,иdarяolunma prosesиnиn sяmяrяlи tяшkиlедилмясиндяn чox asыlыdыr. Tяhsиlиn keyfиyyяtиnиnyцksяldиlmяsиnиn яsas mяsяlяlяrиndяnbиrи mяktяbdя tяhsиl prosesиnиn sяmяrяlииdarя olunmasыdыr. Vяzиyyяt, proseslяrиn gedишиhaqqыnda tam vя sяhиh иnformasиyanыnolmasы иdarяolunmada prиnsиpиal яhяmиyyяtkяsb edиr. Bu иnformasиyanыn яldя olunmasыnыняsas vasиtяsи иsя monиtorиnqdиr [1].Tяhsиl prosesиnиn monиtorиnqи mяktяbdяtяlиm-tяrbиyя ишиnиn ayrы-ayrы sahяlяrиndя prosesиngedиши vя nяtиъяlяr цzяrиndя mяqsяdyюnlцvя planlы olaraq mцntяzяm шяkиldя mцшahиdяvя nяzarяtиn tяшkиlи, dяyишиklиklяrиn dиnamиkasыnыnmцяyyяn olunmasыdыr. Mяktяbdaxиlиmonиtorиnq mяktяbиn иdarя olunmasыndamцhцm mexanиzm olub яn mцxtяlиf иstиqamяtlяrdяdцzgцn qяrarlarыn qяbul edиlmяsиnяkюmяk edиr.Mяktяb rяhbяrlиyи hяr bиr шagиrdиn tяlиmицчцn mяsulиyyяt daшыyыr. Buna gюrя dяrяhbяrlиk hяr bиr шagиrd haqqыnda hяrtяряflиvя tam иnformasиyaya malиk olmalыdыr: шagиrdиnsaьlamlыьы, psиxolojи durumu, шяxsиkeyfиyyяtlяrи, davranышы, dяrslяrя davamиyyяtи,tяdbиrlяrdя ишtиrakы, mцяllиm vя шagиrdlяrlяmцnasиbяtdя чяtиnlиklяrи, aиlя vяzиyyяtивя с. Bu иnformasиya hяr bиr шagиrdя fяrdи yanaшmaьa,qruplarыn tяшkиlиndя optиmal varиantseчmяyя, saьlam vя ишgцzar mяnяvи-pedaqojиmцhиt yaraтmaьa kюmяk edиr. Belяlиklя,monиtorиnq bиlavasиtя mяktяbdaxиlи nяzarяtlяbaьlы olub, eynи zamanda onu иstиqamяtlяndиrиrvя hяyata keчиrиlmяsиnя kюmяkedиr. Monиtorиnqиn mяqsяdи mяktяbdя tяlиmtяrbиyяишиnиn vяzиyyяtи barяdя иnformasиyanыntoplanmasы, gюrцlяn ишlяrиn тящлили nяtиcяlяrиnиnцmumиlяшdиrиlmяsи, proqnozlarыn vяиnkишaf peрspektиvlяrиnиn mцяyyяn edиlmяsиdиr[2, 3].Nяzarяt, yoxlama, tяftиш nяtиcяsиndя faktlarmцяyyяn olunur. Nяzarяt aшaьыdakы suallaracavab tapmaьa иmkan <strong>ve</strong>rиr:Hansы nяtиcяlяrя naиl olunmuшdur?Bunlar nя dяrяcяdя яhяmиyyяtlиdиr?Bu nяtиcяlяrиn яldя olunmasыnda kиmlяrиnrolu daha bюyцkdцr?27Kurikulum. 2009. №3


Hяyata keчиrиlяn tяdbиrlяrиn bu nяtиcяlяrиnяldя olunmasыnda kюmяyи nя dяrяcяdяolmuшdur?Yoxlamanыn nяtиcяlяrиnя gюrя hansыtяdbиrlяr gюrцlmяlиdиr?Bu suallarыn cavabы ancaq monиtorиnqvasиtяsиlя <strong>ve</strong>rиlя bиlяr, чцnkи bu halda hяr hansыbиr gюstяrиcи цzrя dяyишиklиklяrиn dиnamиkasыnыиzlяmяk mцmkцndцr.Tяhsиl mцяssиsяsиndя monиtorиnqиn vяzиfяsиnяaшaьыdakыlar aиddиr:• мяktяbdя sorьu nюvlяrи vя иnformasиyanыntoplanmasы metodиkasыnыn seчиlmяsи texnologиyasыnыnишlяnиb hazыrlanmasы;• иnformasиyanыn toplanmasы;• иnformasиyanыn иlkиn тящлили, tяsnиf edиlmяsи,цmumиlяшdиrиlmяsи цчцn kompцter texnologиyasыnыnишlяnиb hazыrlanmasы;• иnformasиyanыn ишlяnmяsи, korrektя olunmasыvя mяlumat bazasыna daxиl edиlmяsи;• иnformasиya bankыnыn yaradыlmasы;• тяhsиl mцяssиsяsиndя яsas иnkишaf meyилlяrиnиnmцяyyяn edиlmяsи;• пroqnozlarыn, analиtиk vя sorьu materиallarыnыn,mяruzяlяrиn tяrtиb olunmasы;• тяhsиl sиstemиndя monиtorиnq texnologиyasыnыntяkmиllяшdиrиlmяsи;• тяhsиl sиstemи ишиnиn optиmallaшdыrыlmasы;• гabaqcыl pedaqojи tяcrцbяnиn tяtbиqи sahяlяrиnиnmцяyyяn edиlmяsи vя onun hяyata keчиrиlmяsиnиntяmиn olunmasы.Mяktяbdaxиlи monиtorиnq иkи яsas иstиqamяtdяaparыlыr:1. Mяktяbdя tяlиm nяtиcяlяrиnиn monиtorиnqи.2. Mяktяbdя tяlиm шяraиtиnиn monиtorиnqи.Mяktяbdя tяlиm nяtиcяlяrиnиn monиtorиnqишagиrd naиlиyyяtlяrиnиn qиymяtlяndиrиlmяsиишиnиn fasиlяsиz шяkиldя aparыlmasы vя nяtиcяlяrиnтящлили иlя tяmиn olunur kи, bu da tяhsиlиnkeyfиyyяtиnиn sяmяrяlи иdarя olunmasыsиstemиnиn yaradыlmasыna иmkan <strong>ve</strong>rиr. Buradaqиymяtlяndиrmя цsullarы ичяrиsиndя testlяrиnxцsusи яhяmиyyяtиnи qeyd etmяk lazыmdыr.Test цsulu яn sяmяrяlи vя иnformatиv цsul olmaqlabиr чох цstцnlцklяrя malиkdиr. Belя kи,– шagиrdlяrиn bиlиk vя bacarыqlarыnыn dahagenиш spektrdя yoxlanmasыna иmkan <strong>ve</strong>rиr;– mяrkяzlяшmиш test иmtahanlarы цчцnhazыrlыq keчмяйя имкан верир;– гиymяtlяndиrmяdя subyektиvиzmи aradanqaldыrыr;– мцяllиmlяrиn ишини yцngцllяшdиrиr;– тяdrиs materиallarыnыn mяnиmsяnиlmяsиhaqqыnda statиstиk mяlumat <strong>ve</strong>rиr.Тest nяtиcяlяrиnиn statиstиk ишlяnmяsи aшaьыdakыlaraиmkan <strong>ve</strong>rиr:• щяr bиr шagиrdиn sиnиfdя nиsbи sяvиyyяsиnиmцяyyяn etmяk;• пaralel sиnиflяrиn nиsbи sяvиyyяsиnи mцяyyяnetmяk;• шagиrdlяrи, sиnиflяrи mцяyyяn parametrlяrяgюrя mцqayиsя etmяk;• ашaьы vя yuxarы gюstяrиcиlяrи olan шaэиrdlяrиmцяyyяn etmяk;• няtиcяlяrиn dиnamиkasыnы иzlяmяk (rцbdяn-rцbя,иldяn-иlя);• сиnиflяrиn (o cцmlяdяn paralel sиnиflяrиn)мцяyyяn parametrlяrя gюrя mцqayиsяsиnиaparmaq;• мцяllиmlяrиn ишиnиn keyfиyyяtи haqqыndanяtиcяlяr яldя etmяk.Тяlиm nяtиcяlяrиnиn monиtorиnqи иlя yanaшы,mяktяbdя tяlиm-tяrbиyя ишиnиn mцvяffяqиyyяtlиolmasы цчцn yaradыlan шяraиtиn monиtorиnqиdя hяyata keчиrиlиr. Buraya pedaqojиkollektиvиn иnkишafы, mяktяbиn aиlя vяиctиmaиyyяtlя яlaqяsи, maddи-texnиkи vяmalиyyя tяmиnatы, иdarяetmя aиddиr. Mяsяlяn,pedaqojи kollektиvиn иnkишafыnыn monиtorиnqиnиbиr qяdяr яtraflы nяzяrdяn keчиrяk.Mяktяbdя tяlиm-tяrbиyя prosesиnиn uьurlugetmяsиnи, yцksяk naиlиyyяtlяrин яldя olunmasыnы,шagиrdlяrиn tяhsиl ehtиyaclarыnыn dolьunюdяnиlmяsиnи шяrtlяndиrяn яsas amиllяrdяnbиrи pedaqojи kollektиvиn elmи-metodиkhazыrlыг sяvиyyяsиdиr. Metodbиrlяшmяlяrиn ишиnиndцzgцn qurulmasы, mцяllиmlяrиn vaxtlыvaxtыndaиxtиsasartыrma kurslarыndan keчmяsи,trenиnqlяrdя ишtиrakы bu sяvиyyяnиn yцksяlmяsиnяxиdmяt edяn tяdbиrlяrдянdиr.Pedaqojи kollektиvиn иnkишafыnыn monиtorиnqишagиrd naиlиyyяtlяrиnиn qиymяtlяndиrиlmяsиnяtиcяlяrи, aчыq dяrslяr, dяrslяrиn dиnlяnиlmяsи,mцяllиmlяrиn mцxtяlиf mцsabиqяlяrdяишtиrakыnыn nяtиcяlяrи, mяktяb rяhbяrlиyиnиnmцяllиmlяr цчцn tяшkиl etdиyи sorьu vяtestlяr васитясиля aparыlыr. Monиtorиnq hяr bиrmцяllиmиn mяktяbиn uьurlarыnda vя nюqsanlarынdaишtиrakыnы mцяyyяn etmяyя иmkanKurikulum. 2009. №3 28


Ъядвял 1Bakы шяhяrи 5 нюмряlи орта mяktяbdя 2008/2009-cu dяrs иlиndяaparыlan monиtorиnq tяdqиqatыnыn planы№ Monиtorиnqиn mюvzusu Obyekt Mцddяt Иnformasиyanыn mяnbяyи Mяsul шяxslяr1.Шagиrdlяrиn tяlиmnaиlиyyяtlяrиnиn sяvиyyяsиЫЫ-ХЫ sиnиflяrИl яrzиndяTestlяr, yoxlama yazы ишlяrи,rцblцk qиymяtlяrDиreкtor mцavиnlяrи2. Uшaqlarыn saьlamlыьы Mяktяbиn шagиrdlяrи Иl яrzиndя Tиbbи мцайинянин nяtиcяlяrи Mяktяbиn tиbb ишчиsи3.Ы-В sиnиf шagиrdlяrининfиzиkи иnkишafыЫ-В sиnиf шagиrdlяrиОktyabrmayШagиrdlяrиn fяrdи kartasыИbtиdaи sиnиf mцяllиmlяrи,иdman mцяllиmи,sиnиf rяhbяrlяrи4. Mяzunlarыn naиlиyyяtlяrи Mяzunlar Оktyabr TQDK-nыn protokoлlarы Dиreкtor mцavиnи5.6.Pedaqojи ишчиlяrиnelmи-metodиk hazыrlыqsяvиyyяsиMцяllиmlяrиn ИKT-дяnиstиfadяsиMцяllиmlяrMцяllиmlяrИl яrzиndяИl яrzиndяAчыq dяrslяr, dиnlяmяlяr,trenиnqlяrdя ишtиrak,sertиfиkatlar vя s.Шяbяkяdяn иstиfadя jurnalы,Иnternetdяn иstиfadя jurnalыDиreкtor mцavиnиИnformatиka mцяllиmи7. Valиdeynlяrиn sosиal sиfarиши Valиdeynlяr Иl яrzиndя Anket sorьularыnыn няtиcяlяrи Mяktяb psиxoloqu<strong>ve</strong>rиr. Monиtorиnqиn nяtиcяlяrиnя ясасян kollektиvdaxиlиndя mцяllиmlяrиn reytиnq cяdvяlиnиtяrtиb etmяk mцmkцndцr kи, bu da onlarыnюzцnя qarшы tяlяbkarlыьыnы artыrыr, иnkишafцчцn mяnяvи stиmul yaradыr.Monиtorиnqиn иdarячиlиkdя real amиl olmasы,mцяyyяn fяalиyyяt sиstemиnя чevrиlmяsицчцn bu иш tяшkиl olunmalы, onun planы tяrtиbedиlmяlиdиr (Ъядвял 1).Belяlиklя, tяdrиs иlи яrzиndя aparыlanmяktяbdaxиlи monиtorиnq mяktяbиn qarшыyaqoyulan vяzиfяlяrи hяyata keчиrmяk иstиqamяtиndяfяalиyyяtи haqqыnda sиstemlи tяsяvvцryaratmaqla nяtиcяlяrиn тящлил edиlmяsиnя,nюqsanlarыn vaxtыnda aradan qaldыrыlmasыna,sonda tяhsиlиn keyfиyyяtиnиn yцksяldиlmяsиnяшяraиt yaradыr.ЯDЯBИYYAT1. Мярданов М. вя б. Тящсил системиндя мониторингвя гиймятляндирмя. Бакы, «Чашыоьлу»,2003.2. Щясянов Г., Аббасов С. Мяктяб идарячилийиндямониторинг. «Курикулум» журналы, 2008,№3.3. Вербицкая Н., Назаров В. Мониторинги саморазвитие школьного управления.«Директор школы», 1999, №6.Gunduzlu N.M.Monitoring is the Real Factor in School Management andin the Raising of the Quality of the EducationЫt is mentioned that monitoring is an important mechanism in managing of theschool and helps to correct decisions in the different directions. Ыnterschool monitoringcarried out during the academic year helps to analyzing of the results, liquidateof the shortcomings, finally to rising of the quality of the education.Гюндузлу Н.М.Мониторинг реальный фактор в школьном управлении иповышении качество образованияПодчеркивается, что мониторинг непосредственно связан с внутришкольнымконтролем и выполняет информационную функцию в рамках внутришкольногоконтроля. Управления на основе мониторинговой информации позволяетосуществлять стратегическое планирование и принятие управленческихрешений.29Kurikulum. 2009. №3


ДИАГНОСТИК ГИЙМЯТЛЯНДИРМЯНИН МЯЛУМ ВЯ НАМЯЛУМАСПЕКТЛЯРИЗЦЛФИЙЙЯ ВЕЙСОВАБакы Авропа лисейинин директору, педагожи елмляр намизядизвейсова@йащоо.ъомАЙЭЦН МЯЪИДОВАБакы Авропа лисейинин ибтидаи синифляр цзря директор мцавини,педагожи елмляр намизядиaygun09@rambler.ruTяdрis ilinin яvvяlindя keчirilяn diaqnostik qiymяtlяndiрmя tяdris prosesinin planlы шяkildяicrasыnы istiqamяtляndirir. Mяqalяdя diaqnostik qiymяtlяndirmяnin keчirilmяsi aspektlяri aчыqlanmыш,konkret nцmunяlяr tяqdim olunmuшdur.Тящсил системиндя йени гиймятляндирмяконсепсийасынын гябул олунмасы иля ялагядармцяллимляр гиймятляндирмянин йенианлайыш вя формалары иля таныш олурлар. Буанлайышлардан бири диагностик гиймятляндирмядир.Бурада беля бир суал йараныр: «Янянявитялимдя диагностик гиймятляндирмя яксолунмушдурму?» Щяр бир мцяллим билир ки,йени шаэирдля ишя башларкян онун илкин сявиййясинингиймятляндирилмяси ня гядяр ваъибдир.Интерактив тялимя кечидля ялагядар янянявиилкин гиймятляндирмяни йени мязмунвя формада щяйата кечирмяк зяруряти йаранмышдыр.Мцяллимляр илкин гиймятляндирмянипяракяндя тятбиг етдикляриня эюря диагностикгиймятляндирмянин бир сыра тялябляриюдянилмирди. Бу тялябляри арашдырмаг цчцнашаьыдакы суаллара ъаваб верилмялидир: Диагностикгиймятляндирмяни системли шякилдя неъяапармаг лазымдыр? Мцяллимляримиз бущагда ня билирляр вя щансы чятинликлярля цзляшябилярляр? Буну нязяря алараг диагностикгиймятляндирмянин хцсусиййятлярини, йолларыны,форма вя методларыны ашкар етмяйя чалышаъаьыг.Айдындыр ки, гиймятляндирмя шаэирдинялдя етдийи билик вя баъарыгларын нятиъяляриниякс етдирян мигдар юлчцсц олмагла йанашы,щям дя тялимин кейфиййятини артырмаьа хидмятедир. Гиймятляндирмянин тялимин кейфиййятининартырылмасына вя шаэирдин инкишафынахидмят етмяси цчцн мцяллимлярин тядгигатчылыгвя йарадыъылыг баъарыьы чох ваъибдир.Гиймятляндирмя комплекс фяалиййятдир.Гиймятляндирмянин комплекс тяшкил етмяси«Щансы фяалиййятляри гиймятляндиририк?»,«Щансы мейарларла гиймятляндиририк?», «Кимигиймятляндиририк?» суаллары иля характеризяолунур. Америка алими Д.Ъенкинз комплексгиймятляндирмянин мярщялялярини –диагностик, форматив вя сумматив гиймятляндирмяниалпинистлярин гайалара галхмасыиля мцгайися етмишдир. Алпинист зирвяни (йекунгиймятляндирмя) фятщ етмяк гярарындадыр.Бунун цчцн о, щазырлыг мярщялясини(диагностик гиймятляндирмя) неъя кечмялидир?Бу, нювбяти мярщяляляри (кичик суммативгиймятляндирмя) неъя гят етмяйин йолларыныюйрянмяк цчцн чох ваъибдир. Алпинистгайалары (форматив гиймятляндирмя) бир-биргалхмыш, артыг мцяййян бир йол (Ы йарымилинсону) гят етмишдир. Сонракы мярщяляни (ЫЫйарымил) кечмяк, зирвяни фятщ етмяк цчцн о,ещтийаъ варса, йенидян нювбяти щазырлыгла-Kurikulum. 2009. №4 30


рыны (диагностик гиймятляндирмя) эюря,сонра ися йолуна давам едя биляр…Гиймятляндирмяни бир систем цзря щяйатакечирмяк цчцн хцсуси планлашдырмаданбашламаг лазымдыр. Бунун цчцн ися ашаьыдакысуалларын ъаваблары юз яксини тапмалыдыр:1. Тялимдя щансы мягсядляр гаршыйа гойулурвя мцяллим няйя наил олмаьа чалышыр?2. Бу мягсядляри щяйата кечирмяк цчцнщансы методлар мювъуддур? Бу заман мцяллимсинфин сявиййясиня, шаэирдлярин фярди габилиййятляринявя шяхси тяърцбясиня истинад едябилярми?3. Мцяллим мягсядя наил олдуьуну неъятяйин едя биляр?Бцтцн бу суаллара ъаваб тапмаг вягиймятляндирмяни практик шякилдя реаллашдырмагцчцн «Азярбайъан Республикасынынцмуми тящсил системиндя ГиймятляндирмяКонсепсийасы» иля, о ъцмлядян гиймятляндирмяниннювляри щаггында гябул олунмуш фикирлярляйахындан таныш олмаг лазымдыр:«Mяzmun standartlarыnыn mяnиmsяnиlmяsииstиqamяtиndя, яsasяn, aшaьыdakы qиymяtlяndиrmяnюvlяrиndяn иstиfadя olunur vя onlarыnhяr bиrи qeyd edиlяn mцvafиq mяsяlяlяrяaydыnlыq gяtиrmяk mяqsяdи daшыyыr:1. Иlkиn sяvиyyяnиn qиymяtlяndиrиlmяsи(dиaqnostиk qиymяtlяndиrmя).• Шagиrdlяr яsas bиlиk vя bacarыqlara mцяyyяndяrяcяdя malиkdиrlяrmи?• Шagиrdlяr tяdrиs edиlmиш materиalыn щансыщиссясини билирляр?2. Фormatиv qиymяtlяndиrmя.• Standartlarыn mяnиmsяnиlmяsиnя doьruшagиrdlяr kиfayяt qяdяr иrяlиlяyя bиlиrlяrmи?3. Йekun (summatиv) qиymяtlяndиrmя.• Шagиrdlяr <strong>ve</strong>rиlmиш standart vя ya standartlaрqrupunda mцяyyяn edиlmиш mяqsяdlяrяnaиl olublarmы?Qиymяtlяndиrmяnиn bu nюvlяrи шagиrdlяrиhяr bиr fяnnиn mяzmun standartlarыndagюstяrиlяn яsas bиlиk vя bacarыqlarыn яldя edиlmяsиnяyюnяlmиш fяalиyyяt иstиqamяtlяrи иlяtяmиn edиrlяr; иlkиn sяvиyyяnиn qиymяtlяndиrиlmяsи(dиaqnostиk qиymяtlяndиrmя) шagиrdиnbиlиyиnи mцяyyяn edиr vя tяlиmиn dцzgцn qurulmasыndamцяllиmя kюmяklиk gюstяrиr.Tяlиm prosesиndя dцzgцn иstиqamяtlяndиrиlmишшagиrd юyrяnиlmиш materиalыn tяkrarыnavaxt иtиrmиr, hяmчиnиn onun цчцn baшa dцшцlmяyяnvя ya tanыш olmayan materиal qalmыr.Иlkиn sяvиyyя qиymяtlяndиrmяsиnиn suallarыbиr-bиrи иlя elя яlaqяlяndиrиlиb tяnzиmlяnmяlиdиrkи, onlarыn bяzиlяrи шagиrdиn hansы bиlиklяrяmalиk olduьunu, dиgяrlяrи иsя yenи materиalыmяnиmsяmиш шagиrdlяrи mцяyyяn etsиn.Яgяr иlkиn sяvиyyянин qиymяtlяndиrиlmяsи шagиrdlяrиnsиnиfdяkи fяalиyyяtиnи mцqayиsя etmяkvя ya sonrakы иnkишafыnы qиymяtlяndиrmяkцчцn иlkиn mяlumat bazasыnы yaratmaqmяqsяdи иlя иstиfadя olunursa, onda bu suallarяsas psиxometrиk tяlяblяrя cavab <strong>ve</strong>rmяlиdиr»[1].Бунунла йанашы, обйектив вя йа гейриобйективгиймятляндирмянин шаэирдя психоложитясиринин мювъудлуьу вя нязяря алынмасыцчцн З.Вейсованын «Фяал (интерактив) тялим:мцяллимляр цчцн вясаит» китабында верилмишфикирляр диггятля нязярдян кечирилмялидир:«Qиymяtиn tяdrиs prosesиnиn real tяnzиmlяyиcиsиola bиlmяsи цчцn шagиrd qиymяtиnobyektиvlиyиnя яmиn olmalыdыr vя onun nяyяgюrя <strong>ve</strong>rиldиyиnи dяqиq tяsяvvцr etmяlиdиr. Obyektиvlиyиntяmиn edиlmяsи yollarыndan bиrиqиymяtlяndиrmя prosesиndя шяffaflыq, aшkarlыqprиnsиpиnиn aшaьыdakы kиmи gюzlяnиlmяsиdиr:• шagиrdlяrиn mцяllиmиn иstиfadя etdиyи qиymяtlяndиrmяmeyarlarы иlя tanышlыьы;• qиymяtlяndиrmя prosesиnиn aшkarlыьы: buzaman mцяllиm qиymяt <strong>ve</strong>rяrkяn onu яsaslandыrыr;• qarшыlыqlы qиymяtlяndиrmя vя юzцnцqиymяtlяndиrmяproseduralarыndan иstиfadя edиlmяsи.Qиymяt, иlk nюvbяdя, шagиrd цчцn юzцnцqиymяtlяndиrmяvя юzцnяnяzarяt vasиtяsиkиmи чыxыш etmяlиdиr. Юzцnцqиymяtlяndиrmяvяrdишlяrиnи yaratmaq цчцn bцtцn sиnиf vяmцяllиmиn ишtиrakы иlя qиymяtиn шagиrdиn юzцtяrяfиndяn верилмясини vя elяcя dя шagиrdlя-31Kurikulum. 2009. №4


иn bиr-bиrиnиn ишиnя qиymяt вермясиниtяtbиq etmяk lazыmdыr.Yaddan чыxarmaq olmaz kи, qиymяtlяndиrmяnиnяn mцhцm цsullarыndan bиrи sюzdцr.Qиymяtlяndиrmя prosesиnиn яn yaxшы gюstяrиcиsи<strong>ve</strong>rbal (sюzlя) qиymяtlяndиrmяnиn цstцnrolu vя qиymяtиn яhяmиyyяtdяn dцшmяsиola bиlяr. Иbtиdaи синифлярдя яn sяmяrяlи qиymяtlяndиrmяmexanиzmи «portfolиo» sиstemиdиr.«Portfolиo» sиstemи hяr шagиrdиn xцsusимялумат топлусудур (dosyesиdиr) kи, buradaшagиrdя aиd olan bцtцn mяlumat vя sяnяdlяrqeydя alыnыr» [2].Бакы Авропа лисейиндя бу тядрис илининяввялиндя диагностик гиймятляндирмя кечирилмишвя бцтювлцкдя йохлама просеси мцзакиряолунараг тящлилляр апарылмышдыр. Алынаннятиъяляр ясасында гаршыйа чыхан суалларывя онларын ъавабларыны сизляря тягдимедирик:Диагностик гиймятляндирмянин обйектинядир?• Шаэирдин илкин билик сявиййяси.• Шаэирдин илкин баъарыг сявиййяси.Диагностик гиймятляндирмянин функсийаларынядян ибарятдир?• Синифдя шаэирдлярин цмуми сявиййясинимцяййянляшдирмяк.• Фярди шякилдя щяр бир шаэирдин илкин биликвя баъарыьыны цзя чыхармаг.• Мцяййян заман чярчивясиндя шаэирд билийинимцгайися етмяк.• Тялим просесини истигамятляндирмяк.• Мцяллимин тялим фяалиййятиндя щансы методданистифадя етмясини мцяййянляшдирмяк.• Шаэирдин тящсиля мараьыны стимуллашдырмаг.Диагностик гиймятляндирмя щансы нятиъялярляреаллашыр?• Мцяllиm fяrdи шяkиldя hяr bиr шagиrdиnvя ya bцtюv sиnfиn gяlяcяk planlarыnda чevиkdяyишиklиklяr aparа билир.• Мцяллим sиnиfdя hяm tяrbиyяvи, hяm dяtяdrиs baxыmыndan hansы sяvиyyяdя vя hansыиstиqamяtdя иш aparacaьыnы mцяyyяnlяшdиrир.• Тяkrara, юyrяdиcи иmlalara, цzцndяnkючцrmяyя, yazыlы vя шиfahи nиtqиn иnkишafыnayюnяlmиш, mяntиqи tapшыrыqlarла mцtяmadиolaraq hansы tиpdя yoxlamalarыn aparыlmasыnымцяййянляшдирир.• Диaqnostиk qиymяtlяndиrmя vasиtяsиlямцяллим шagиrdlяrиn maraq daиrяsи, dцnyagюrцшц,yaшadыьы mцhиt haqqыnda mяlumat алыр.• Ушaqlarыn sяrbяstlиyиnи, davranышыnыtяnzиmlяmяyя kюmяk edяn sюhbяtlяrиn vя ekskursиyalarыntяшkиlиnя айрылан вахты тянзимляйир.• Шаэирдлярин tяlиm ehtиyaclarыnыn юдяnиlmяsиtяmиn olunur.Dиaqnostиk гиymяtlяndиrmянин nяtиcяlяrиндянnecя иstиfаdя olunур?Диагностик гиймятляндирмядя шаэирдинилкин наилиййят сявиййяси вя эяляъяк инкишафсявиййясинин истигамяти мцяййянляшир.Диагностик гиймятляндирмя сонракыформатив гиймятляндирмянин илкин мярщялясищесаб едилир. Буну щяр бир шаэирд цчцн фярдигиymяtlяndиrmя qrafиkиндя якс етдирмяколар:Диaqnostиk qиymяtlяndиrmяnиn nяtиcяsииля шаэирдин сонракы наилиййятляри вя инкишафынынгrafиkи старт эютцрцр. Кичик суммативвя бюйцк сummatиv qиymяtlяndиrmянин nяtиcяlяrияsasыnda qrafиk мцяллим тяряфиндяндавам eтdирилир. Графикин hяrяkяtи шagиrdиnиnkишaf sяvиyyяsини nяzarяtdя сахлайыр.Dиaqnostиk qиymяtlяndиrmя tяhsиlиn hansыmяrhяlяsиndя вя щансы мцддятдя aparыlыr?Диагностик гиймятляндирмя шаэирдин биликвя баъарыгларынын илкин сявиййясини мцяййянляшдирмякмягсяди иля, ясасян, дярс илинин,бящс вя бюлмялярин яввялиндя, шаэирд башгамяктябдян эялдикдя, синфи дяйишдикдя вя ди-Kurikulum. 2009. №4 32


эяр зярури щалларда онун билик вя баъарыгларыщаггында мялумат топламаг, она фярди йанашманытямин етмяк вя тялим стратеэийасынымцяййянляшдирмяк цчцн мцяллим тяряфиндянапарылыр. Бу гиймятляндирмянин нятиъялярижурналда гейд олунмур [3]. Мцзакирялярнятиъясиндя диагностик гиймятляндирмя заманымцхтялиф йанашмаларын мювъуд ола биляъяйииля гаршылашырыг:Диагностик гиймятляндирмя ейни мейарцзря апарылырса вя бу заман ейни васитялярдянистифадя едилирся, форматив характердашыйыр.Диагностик гиймятляндирмя шаэирдининкишаф динамикасыны мцяййян етмяк мягсядииля апарылырса, мцгайисяли характер дашыйыр,тапшырыглар ися яввялки гиймятляндирмядяверилмиш тапшырыглара уйьун олур.Диагностик гиймятляндирмя йени мювзувя йа бюлмянин кечилмясиндян яввял апарылырса,бу заман мцяллимин ясас мягсядийалныз бу мювзу иля ялагядар шаэирдлярин мювъудбилик вя баъарыгларынын сявиййясини мцяййянетмякдян ибарят олур.Диагностик гиymяtlяndиrmя hansы metodvя vasиtяlяrlя aparыlыр?• мцsahиbя;• сюhbяt;• mцшahиdя;• taпшыrыqlar;• valиdeynlяrlя vя dиgяr fяnn mцяllиmlяrииlя яmяkdaшlыг.Dиaqnostиk гиymяtlяndиrmя hansы истигамятлярдяапарылыр?Шаэирдин• цмумдцнйаэюрцшцнц;• билик сявиййясини;• фяалиййят сявиййясини;• давраныш хцсусиййятлярини;• психоложи вязиййятини мцяййянляшдирмякцчцн.Шagиrdlяrиn daha mцkяmmяl vя real dиaqnostиkasыцчцn qиymяtlяndиrmяnи щансы meyarlarчяrчиvяsиndя aparmaq lazыmdыr?Синифдя кечилян фянлярдян вя тятбиг олунанфяалиййят нювляриндян асылы олараг мцхтялифмейарларла апарыла биляр (мягалядя мцхтялифнцмуняляр тягдим олунмушдур).Диагностик гиймятляндирмянин нятиъяляринеъя гейд олунур?• ишарялярля;• яла, йахшы, кафи, гейри-кафи иля;• шярщля;• бал системи иля;• фаизля.Диагностик гиймятляндирмянин нятиъясищарада гейд олунур?• мцяллимин шяхси тяртиб етдийи журналда;• иш вяряги иля бирликдя шаэирдин портфолиосунда;• валидейнлярин мялуматланмасы цчцн шаэирдэцндялийиндя.Гиймятляндирмя методларыМцсащибяЮзцнцгиймятляндирмяСющбятМцшащидяТапшырыгларВалидейнлярля вя диэяр фяннмцяллимляри иля ямякдашлыгМетодларын тятбиги заманы фяалиййят нцмуняляриФяалиййят нцмуняляриЩяр бир шаэирдля фярди шякилдя шифащи апарылыр.Шаэирдин фикри мцяййянляшдирилир. Шаэирд юз фикрини гиймятляндирир.Бцтцн синифля вя йа фярди ола биляр. Цмумиляшдириъи дярслярдя истифадя олуна биляр.Бу заман шаэирдин щям билийи, щям дя психоложи дуруму мцяййянляшя биляр.Йени дярсин изащы заманы истифадя олуна биляр. Мянимсямя, диггят, динлямя, вярдиш,баъарыг, ямякдашлыг, фяаллыг кими фяалиййятляр мцшащидя олунур.Програм материалынын мянимсянилмясинин йохланмасыны диференсиал характерлитапшырыгларла апармаг олар. Ачыг тестлярдян истифадя даща мягсядяуйьундур.Мцхтялиф анкет сорьулары вя йа конкрет суалларла ади сорьу васитясиля апарылабиляр.33Kurikulum. 2009. №4


Hansы методлар вя tapшыrыqlar диагностикqиymяtlяndиrмядя bиlиk, bacarыq, vяrdишvя dяyяrlяrи daha adekvat юlчmяyя иmkan<strong>ve</strong>rяcяk? Тядрис олунан фянлярдя методларданистифадя неъя якс олунаъаг?Методларын тятбиги заманы гиймятляндирмяцчцн истинад олунан мейарлар вя тапшырыгларцзря тяхмини нцмуняляри тягдим едирик.№ METODLAR TAPШЫRЫQLAR MEYARLAR1 Sюhbяt2 Mцшahиdя3 Mцsahиbя4 Tapшыrыqlar5 Юzцnцqиymяtlяndиrmя6Шagиrdlяrlя mцяllиmvя valиdeyn arasыndaяmяkdaшlыqАзярбайъан дили цзря нцмуняляр«Sяn yay tяtиlиnи necя keчиrdиn, haradaoldun?» mюvzusu яtrafыnda шa-• Nиtqиnиn mцkяmmяl olmasы.gиrdlяrlя sюhbяt aparmaq. Bu zaman • Sюz ehtиyatыnыn zяngиn olmasы.шagиrdlяrиn cavablarы яsasыnda mцяllиmqeydиyyat aparыr.• Cцmlяlяrи xцsusи иntonasиya иlя• Danышarkяn dцzgцn cцmlя qurmasы.demяsи.Дярсдя вя тяnяffцslяrdя mцшahиdяlяrиnапаrыlmasы.Sюzц anlama vя иfadяetmя бacarыьыnыnйoxlanыlmasы. Йени сюзлярин изащы.Шagиrdlяrя <strong>ve</strong>rиlmиш hяr hansы bиrsualа yazыlы cavabыn tяlяb olunmasы.Шagиrdlяr тяряфиндян hяr hansы биршяklиn чяkилмяси.Mцяllиm tяrяfиndяn <strong>ve</strong>rиlmиш dцшцndцrцcцaчыq suala cavab (яgяr belяolsa, sяn ...).• Шagиrdlяrиn davranыш qaydalarыna, nиzamиntиzamarиayяt etmяsи.• Ушаьын tяmkиnlи, шыltaq, nadиnc, цnsиyyяtъилvя s. кими хцсусиййятляря малик олмасы.• Шяrhиn dяqиqlиyи.• Иfadяnиn genишlиyи.• Cцmlяnиn dцzgцn qurulmasы.• Orfoqrafиk sяhvlяrиn sayы.• Rяsmиn mяzmunu.• Rяsmиn keyfиyyяtи.• Иdeyalarыn sayы.• Cavabыn orиjиnallыьы.Mяntиqи tapшыrыqlarыn hяll едилmяsи. • Mяntиqlи cavablar.Цzцndяn kючцrmя.Mяtn vя lцьяt цzrя иmla.• Sяhvlяrиn sayы.• Sяhvlяrиn keyfиyyяtи.Иfadяnиn vя ya kичиkhяcmlи иnшanыn • Mяlumatын dяqиq чatdыrыlmasы.yazыlmasы.• Mяlumatlыlыьыn sяvиyyяsи.Кeчиlяn mюvzular яsasыnda tяrtиb Yaddaшы vя keчиlяn materиalыn keyfиyyяtlиоlunmuш testиn tяшkиlи. Mцяllиmиn mяnиmsяnиlmяsиnи yoxlamaq mяqsяdи иlяtяrtиbatы иlя 10-20 sual яtrafыnda шagиrd <strong>ve</strong>rиlmиш faиz bюlgцsц иlя юzцnцcavablar faиzlяrlя mцяyyяnlяшdиrиlиr. qиymяtlяndиrиr.Шagиrdlяrlя mцяllиm vя valиdeyn аrasыndaяmяkdaшlыьы mцяyyяnlяшdиrяnanket sorьusunun aparыlmasы.• Шagиrdlяrиn ev шяraиtи.• Шagиrdlяrиn fяrdи xцsusиyyяtlяrи.Рийазиййат цзря нцмуняляр№ METODLAR TAPШЫRЫQLAR MEYARLAR1 Mцшahиdя2 ЮзцнцгиймятляндирмяФяза тясяввцрляри.Рягям вя ядяд.Сай.Щесаблама.Щяндяси фигурлар.Кямиййятляр.Щяйатла ялагя.Базарлыьын едилмяси.Сай, чяки вя узунлуьу юлчмя иляалынан яшйалар.• Истигамятляри мцяййянляшдирир.• Рягямляри таныйыр.• 10-а гядяр сайыр.• 5 даирясиндя щесаблайыр.• Садя щяндяси фигурлары таныйыр.• Юлчц ъищазларыны таныйыр.• Кичик пул ващидлярини таныйыр.• Кичик пул ващидляриндян истифадя едя билир.• Аилядя кичик базарлыг сифаришлярини йериняйетиря билир.Kurikulum. 2009. №4 34


№ METODLAR TAPШЫRЫQLAR MEYARLAR3 Сющбят4 Мцшащидя5 Тапшырыглар6Нечя йашын вар?• Йашыны билир.Евинизин, мянзилинизин нюмряси. • Цнваныны, телефон нюмрясини билир.Истифадя етдийи няглиййатын нюмряси. • Истифадя етдийи няглиййатын нюмрясиниТелефон нюмряси.таныйыр.Нечяйя гядяр сайа билирсян? • 10-дан чох сайы давам етдиря билир.Щейванларын нечя айаьы олур? • Яшйалары сайа билир.Гушларын нечя айаьы олур?• Мцяййян мигдарда олан яшйалары айырыр.Фигурлар няйя бянзяйир?Рягямляр няйя бянзяйир?Мисал.Мясяля.Фигурлары чяк.Мцгайися ет.Ейниля чяк.Валидейнлярля вя диэярфянн мцяллимляри иля Анкет сорьусу тяшкил етмяк.ямякдашлыг• Тясяввцр едя билир.• Охшада билир.• Мцгайися едя билир.• Топлайа билир.• Чыха билир.• Фигурлары чякя билир.• Фигурлары юлчцляриня эюря мцгайися едя билир.• Ейниля чякя билир.• Рийазиййаты севир.• Ядядля баьлы яшйалары йадда сахлайыр.• Маьазадан ярзаг ала билир.• Пул ващидляри арасында ялагя йарада билир.Ы синифдя ана дилиндян вя рийазиййатданапарылан диагностик гиймятляндирмяГиймятляндирмя мцддяти: 1 дярсГиймятляндирмя формасы: «+», «-» ишарялярииля.Гейд: Тапшырыгларын шярти мцяллим тяряфиндянохунур.1. Шякилдякилярдян щансыларынын adlarы eynиsяslя baшlanыr? Онлары хятля бирляшдир.4. Hяr bиr sюzdя sяslяrиn sayы qяdяr xanalarыrяnglя.5. Sюzlяrи oxu vя шяkиllяrlя bиrlяшdиr.balыq soьan it cцcя2. Шяkиllяrи уйьун adlarla bиrlяшdиr.1. Бурахылмыш ядядляри даирялярин дахилиндяйаз.1 3 9kirpi aрмуд aьac3. Verиlmиш hяrflяrdяn sюzlяr dцzяlt.а, b, t, r, ы, n, ь, y, m, l, и, ш, k, e, ч, p,u, g, x, я, ц, q, z, c, v, f, h, j, ю, s, d, o2. Даирялярдяки мисаллары щялл ет вя дцзэцнъавабла бирляшдир.635Kurikulum. 2009. №4


3 - 1 2 + 2 4 + 2 6 - 3 4 + 14 5 2 6 33. Нюгтялярин сайыны уйьун ядядля бирляшдир.Бу мягалядя мцяллимляри щазырда тялимдяэедян йени гиймятляндирмя системииля, хцсусян дя бизим нюгтейи-нязяримиздяндиагностик гиймятляндирмянин хцсусиййятляривя мащиййяти иля таныш етдик. Нювбяти мягалямиздяформатив вя кичик сумматив гиймятляндирмящаггында фикирляримизи бюлцшяъяйик. 1 2 3 4 54. Мейвялярин сайы гядяр шякиллярини чяк.43ЯДЯБИЙЙАТ1. Азярбайъан Республикасынын цмумитящсил системиндя Гиймятляндирмя Консепсийасы.«Курикулум» журналы, 2009, №3.2. Вейсова З. Фяал (интерактив) тялим:мцяллимляр цчцн вясаит. Бакы, УНЫЪЕФ,2007.3. Цmumtяhsиl mяktяblяrиndя mяktяbdaxиlиqиymяtlяndиrmяnиn aparыlmasы гайдалары.«Азярбайъан мцяллими» гязети, 23октйабр 2009-ъу ил.Veysova Z.А., Mеjidova A.А.Known and Уnknown Аspects of Дiagnostic АssessmentThe diagnostic assessment conducted at the beginning of the academic yearprovides possibility for correct planning of learning process. The paper describesthe main aspects of running the diagnostic assessment illustrated by concrete samples.Вейсова З.А., Меджидова А.А.Известные и неизвестные аспекты диагностического оцениванияПроводимое в начале учебного года диагностическое оценивание позволяетправильно спланировать учебный процесс. В статье раскрываются основныеаспекты проведения диагностического оценивания, приводятся конкретныепримеры.Kurikulum. 2009. №4 36


щяллини тапыр. Форматив гиймятляндирмянин диэяргиймятляндирмя нювляриндян ясас фяргиондадыр ки, форматив гиймятляндирмянин нятиъясиниялдя етмяк цчцн мцяллим щяр бир шаэирдляфярди шякилдя ишлямяйя цстцнлцк вермякля,онун мянимсямя сявиййясиня мцтямадиолараг нязарят едя, тялим просесиндя даимкоррексийалар апара билир.Цмуми тящсил системиндя йени гиймятляндирмямеханизмляринин тятбиги иля йанашы,мцяллимляр арасында беля бир суал даим сяслянир:«Гиймятляндирмя неъя апарылыр?» Бусуал ики ваъиб мясяля иля баьлыдыр:1) Йени гиймятляндирмя механизминя уйьунолараг тядрис просесиндя апарылан гиймятляндирмянормаларынын мцяййянляшдирилмяси.2) Гиймятляндирмянин апарылмасы йолларынынмцяййянляшдирилмяси.Гиймятляндирмя нормаларыны мцяййянляшдирмякцчцн Ы-ЫЫ синифлярдя «АзярбайъанРеспубликасында цмуми тящсилин Консепсийасы(Милли Курикулуму)» ясасында щазырланмышйени дярсликлярин бюлмялярини нязярдян кечирмяклазымдыр. Гиймятляндирмяни тяхминиолараг ашаьыдакы ъядвял (Ъядвял 1) ясасындаапармаг олар.Гиймятляндирмяни щансы йолларла апармаголар?«Мяктябдахили гиймятляндирмянин апарылмасынадаир тювсийяляр»дя форматив гиймятляндирмязаманы истифадя олунан цсул вяваситялярин нювляри вя нцмуняляри тягдимолунмушдур. Шяхси мяктяб тяърцбяси ясасындаялдя олунмуш нцмунялярля тяърцбямизибюлцшмяк истярдик. Айдындыр ки, гиймятляндирмянимцхтялиф форма, цсул вя васитялярляапармаг олар. Йохлама нятиъясиндя шаэирдляринкечмиш материалы неъя мянимсядиклярини,щансы характерик сящвляри бурахдыгларыны,бу бахымдан нювбяти дярслярдя ортайа чыханпроблемляр цзяриндя щансы ишлярин апарылаъаьынывя форматив гиймятляндирмянин нятиъяляриясасында шаэирдин мцвяффягиййятини мцяййянляшдирмяколур.Ъядвял 1Азярбайъан дилиЯлифба тялиминя гядяркидюврЫ синифЯлифба тялими дюврц 1ЫЫ синифЫ йарымил ЫЫ йарымил Ы йарымил ЫЫ йарымил1Оху (бюлмя цзря шифащиъавабларын орта гиймяти)Йохлама имла(грамматик тапшырыгла)4 451(йекун)Йекун гиймятляндирмя 1 1 Лцьят цзря имла 2 2Лцьят цзря имла 2 2 Ифадя (йарымилин сону) 1 1Йохлама цзцндян кючцрмя 2 2Оху техникасы 1 1РийазиййатРийази имла 2 2 Бюлмя цзря тестляр 4 3Йохлама иши21(йекун)31(йекун)Йохлама иши41(йекун)Информатика 2 2 2 2Физики тярбийя 2 2 2 2Тясвири инъясянят 2 2 2 2Мусиги 2 2 2 251(йекун)31(йекун)Kurikulum. 2010. №1 38


Експрес сорьу форматив гиймятляндирмяниапармаг цчцн ян ялверишли цсулларданбиридир. Експрес сорьунун функсийалары ашаьыдакыларданибарятдир. Експрес сорьу васитясиля:– мцяллим кечилян мювзунун шаэирдляр тяряфиндяннеъя мянимсянилмясини тез бир замандамцяййянляшдирир;– йени мювзуйа башламаг цчцн щазырлыгмярщялясини апара билир;– мцтямади олараг кечилян мювзуларытякрарлайыр;– газанылмыш биликлярин тятбигини мцяййянляшдирир.Мясялян, мцяллим щяр щансы бир мювзунуушаглара баша салмыш, тапшырыгларын щансыалгоритмля йериня йетирилмяси щаггында мялуматларвермиш, шаэирдляр дярси мянимсямишляр,тапшырыглар йериня йетирилмишдир. Лакинмцяллим кичик заман фасилясиндя фярди оларагщяр бир шаэирдин мящз бу мювзуну неъябаша дцшдцйцнц мцяййянляшдирмяк цчцндярс башлайаркян кичик вяряглярдя (бу цсулданистифадя едян мцяллимин шаэирдлярининдяфтярляринин арасында щазыр шякилдя ад йазылмышвярягляр олур) бир алт-стандарты якс етдирянтапшырыг верир. Тапшырыг конкрет вахтчярчивясиндя йериня йетирилмялидир. Вяряглярйыьылдыгъа йериндяъя йохланылыр. Йалныз биралт-стандартын сявиййяси йохланылдыьындан бупросеся чох аз вахт эедир. Сящв ишляйян – йенидянизаща ещтийаъы олан ушаглар мювзу иляялагядар тапшырыглар цзяриндя мцяллимин кюмяйииля ишлямяк цчцн йазы тахтасына чыхырлар.Интерактив тялимдя форматив гиймятляндирмянищяйата кечирмяк цчцн диференсиасийалыйанашмадан истифадя едирик. Бу бахымдантяклиф олунан цсул чох сямярялидир. Буцсулдан истифадя едяркян:– мцяллим синифдя щяр бир шаэирдя фярди йанашмаьа;– шаэирдлярин биликляря дяриндян йийялянмяляринякюмяк етмяйя;– зяиф шаэирдлярин фяаллыьыны тямин етмяйя;– фярди шякилдя щяр бир шаэирди вя цмумиййятля,синфи фяаллашдырмаьа чалышыр.Бу цсула ясасян мцяллим щяр бириндя 10суал олмагла синифдяки шаэирдлярин сайы гядяркарт тяртиб едир. Тапшырыг карты иля йанашы,щяр бир шаэирдин фярди ъаваб карты да олур:ЪАВАБ КАРТЫШаэирд:Суал 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Карт 1 А Ъ А Б2345Шаэирдляр ъаваблары уйьун чярчивядя яввялкарандашла, йохладыгдан сонра ися гялямляйазыр вя щялл етмяк цчцн нювбяти картыэютцрцрляр. Мцяллим даим онда галан ъавабкартларына нязарят едяряк, щяр бир шаэирдинщансы сявиййядя олмасына нязарят едир. Гаршыйачыхан суаллар цзяриндя иш щяфтя ярзиндядярсдян сонра хцсуси тяйин олунмуш вахтдаапарылыр.Бу цсулла апарылан иш шаэирдин мцстягилишлямясиня, асудя вахтынын сямяряли кечмясиняшяраит йарадыр. Диэяр тяряфдян, бу цсулунмцяййян гядяр йарыш характериндя олмасышаэирдлярдя хцсуси олараг мараг ойадыр:«Эюрясян, ким щансы карты йериня йетирир?»Цмумиййятля, иbtиdaи mяktяbdя яn sяmяrяlиqиymяtlяndиrmя mexanиzmи «portfolиo»sиstemиdиr. «Portfolиo» sиstemи hяr шagиrdиnxцsusи мялумат топлусудур (dosyesиdиr)kи, burada шagиrdя aиd olan vя aшaьыdaadlarы чяkиlяnlяrlя bиrlиkdя bцtцn mяlumatvя sяnяdlяr qeydя alыnыr:carи qиymяtlяr;шagиrdиn dяrs fяalиyyяtи, onun яhvalи-ruhиyyяsи,иш qabиlиyyяtи, yaшыdlarы vя yaшlыlarlamцnasиbяtи цzяrиndя gцndяlиk mцшahиdяlяr;meydana чыxan problemlяrиn tяsvиrи vяonlarыn tяhlиlи;mцяllиmиn bu шagиrdя yanaшmaya dцzяlишlяredиlmяsи haqqыnda, onun tяlиmиnиn fяrdиlяшdиrиlmяsииstиqamяtlяrи haqqыnda qeydlяrиvя proqnozlarы;valиdeynlяrиn gяlиb-getmяlяrиnиn qeydиy-39Kurikulum. 2010. №1


yatы, mцяllиmиn onlarla mцzakиrя etdиyи mюvzular,шagиrdиn aиlя шяraиtи haqqыnda qeydlяr;psиxoloqlarыn psиxolojи tяdqиqatыn nяtиcяlяrияsasыnda rяyи.Bu zaman шagиrdиn mцяyyяn dюvr яrzиndяишlяrи toplanыr vя nяtиcяlяrи mцяyyяnedиlир, hяm naиlиyyяtlяrиn, hяm dя problemlяrиnkeyfиyyяtcя tяhlиlи aparыlыr. Bundansonra шagиrdиn иnkишafыnыn fяrdи proqramыtяrtиb olunur [4].Шаэирдин наилиййяти илкин мянбя нюгтясидиагностик гиймятляндирмянин нятиъясиндянбашлайан графикдя юз тясвири яксини тапыр.Шаэирдлярин гиймятляндирилмяси просесиндяпрактик шякилдя обйектив гиймятляндирмянинялдя едилмяси сон дяряъя ваъиб мясялядир,лакин бу заман педагожи-психоложи мясяляляриннязяря алынмасы да актуал проблемлярдянсайылыр. Тядрис илинин яввялиндя апарыландиагностик гиймятляндирмянин функсийаларымцяллим вя шаэирдлярин тядрис или бойунъафяалиййятини истигамятляндирир. Формативгиймятляндирмянин нятиъясинин журналдагейд олунмамасына бахмайараг, онунфунксийалары даща ваъибдир, чцнки шаэирдинмцнтязям фяалиййяти вя эяляъяк наилиййяти бугиймятляндирмядян асылыдыр. Мящз бу заманмцяллимля шаэирд арасында психоложи мягамлардаща габарыг юзцнц эюстярир.Яввялъя гиймятляндирмянин психоложипедагожихцсусиййятлярини бир гядяр ачыглайаг.Йарадылан йени методик системлярдя щазырдашаэирдин гиймятляндирилмяси мясялясиняики мцнасибят вар:1) Шаэирдин тялим фяалиййятинин мцнтязямсурятдя гиймятляндирилмяси.2) Шаэирдин гиймятляндирилмямяси.Тяърцбя вя тядгигатлар эюстярир ки, шаэирдинтялим фяалиййяти гиймятляндирилмялидир.Бунун да ики ъящяти вар:* шаэирд юз ямяйинин мцсбят нятиъясиняэюря севинир, фярящ щисси кечирир, о ъцмлядян валидейнлярдя разы галыр;* шаэирд алдыьы ашаьы гиймятя эюря изтирабчякир, бядбинляшир вя валидейнляр наразылыгщисси кечирирляр.Икинъи щалын баш вермямясинин башлыъасябябини мцяллимдя ахтармаг лазымдыр. Беляки, шаэирдин тялим фяалиййятиня дцзэцн, системлишякилдя нязарят вя тялимин йцксяк сявиййядякечирилмяси гиймятляндирмянин мцсбятолмасыны тямин едир.Гиймятляндирмя ясасында мцяллим щямдя юз ишиндя мцяййян коррексийалар апармалыолур вя юзцня суал верир: «Мян иш просесиминеъя гурмушам?» «Щарада сящвя йол вермишям?»Щямин суалы шаэирд дя юзцня вермялидир:«Мян ня цчцн ашаьы гиймят алырам, няйисящв йериня йетирмишям вя неъя етмялийям?»Чох вахт практикада мцяллим шаэирдяюз тяляблярини иряли сцрцр вя шаэирд дя (онунвалидейни дя) мцяллими гейри-обйективликдяэцнащландырыр. Яслиндя, щяр икисинин (мцяллимвя шаэирдин) фяалиййяти тящлил олунмалы,нюгсанлар ашкар едилмяли вя онлар юз сящвляринидцзялтмялидирляр.Мцяллим вя шаэирдляр юз фяалиййятляринипланлашдырмаьы баъармалыдырлар. Шаэирд мцяллиминнязаряти вя эюстяриши иля мцяййян ардыъыллыглащансы мясялялярин олаъаьыны, щансычятинликлярля гаршылашаъаьыны вя ону неъя арадангалдырмаг йолларыны билмялидир.Мцяллим тялимин нятиъялярини тящлил етмялидир.О, нятиъялярин алынмасы йолларыны, бурахылансящвлярин ашкар едилмяси вя сябяблярининарашдырылмасыны, цмумиййятля, алынмыш нятиъянингаршыйа гойулмуш мягсядя уйьунолуб-олмамасыны мцяййянляшдирмялидир. Шаэирддя фяалиййятиндя йериня йетирдийи мясяляляривя онларын тялим нятиъяляриня тясиринигиймятляндирмяйи баъармалы, верилян гиймятляринонун фяалиййятинин нятиъясиня уйьунлуьунуанламалыдыр.Kurikulum. 2010. №1 40


Гиймятляндирмя просесиня сон дяряъяъидди, мясулиййятли вя ещтийатла йанашылмалыдыр.Мцяллим шаэирдлярдя юз эцъцня инамщиссини эцъляндирмяк цчцн педагожи усталыьынынцмайиш етдирмяли, шаэирдин щяр бир мцвяффягиййятинифярящляндириъи сюзлярля хцсусиолараг гейд етмялидир. Гиймятляндирмя ядалятлиолмалыдыр. Лакин бу, о демяк дейилдирки, шаэирдлярин мцвяффягиййятиня наил олмагцчцн мцяллим йерсиз эцзяштляря ъящд етмялидир.Бу заман гиймятляндирмя нятиъяйяуйьун эялмяз, шаэирди гиймятин обйективлийиндян,реаллыьындан узаглашдырар. Мцяллимсадяъя олараг шаэирдляри мцяййян сечилмишсуаллар ясасында биликляри ялдя етмяк цчцн истигамятляндирярся,бу просес шаэирдлярдя юзфяалиййятинин гиймятини щисс етмяйя имканверяр. Бязи мцяллимляр иш тяърцбясиндя шаэирдляряшаэирдляр тяряфиндян гиймятвермя вяйа юзцнцгиймятляндирмя прийомуну да тятбигедирляр. Мясялян, мцяллим кечирдийи йохламаишини шаэирдлярля бирликдя (шаэирдин фяалиштиракы иля) йохлайыр. Бу иш методу шаэирдлярдящеч бир шцбщяйя йер гоймур вя онлар бурахдыгларысящвляри тезликля дцзялтмяйя чалышырлар.Бязи щалларда ися мцяллимляр шаэирдляринмцстягил ишини йохлайаркян бурахылансящвляри ишаря едир, лакин дцзялтмирляр. Буйанашма щям мцсбят вя щям дя мянфи ъящятямаликдир. Тяърцбя эюстярир ки, бу заманушагларын яксяриййяти сящвлярин тапылмасындафяал иштирак едир. Бязиляри ися щямин сящвляриня дярк едир, ня дя дцзялдя билир. Сон нятиъядяонларда инамсызлыг йараныр. Кюмякмягсяди иля бу тип ушаглар цчцн сящвляриндцзялиши мцяллим тяряфиндян ачыгланмалыдыр.Демяли, форматив гиймятляндирмя щярщансы бир йени материалын юйрядилмясиндя шаэирдляринбиликляриндяки нюгсанлары ашкар етмяйяимкан йарадыр. Бу, тядрисдя ян ваъибхцсусиййят сайылдыьындан форматив гиймятляндирмянинтялим просесиндя апарылмасываъибдир.ЯДЯБИЙЙАТ1. Азярбайъан Республикасынын цмуми тящсилсистеминдя Гиймятляндирмя Консепсийасы.«Курикулум» журналы, 2009, №3.2. Вейсова З., Мяъидова А. Диагностикгиймятляндирмянин мялум вя намялум аспектляри.«Курикулум» журналы, 2009, №4.2. Вейсова З. Фяал (интерактив) тялим: мцяллимлярцчцн вясаит. Бакы, УНЫЪЕФ, 2007.4. Демидова М.Ю. и др. Оценка достиженияпланируемых результатов в начальнойшколе.Veysova Z.А., Mеjidova A.А.About Forming of the Formati<strong>ve</strong> AssessmentThe article deals with the ways of carrying out of the formati<strong>ve</strong> assessment andfeatures of the teacher and pupil activities in this process.Вейсова З.А., Меджидова А.А.Об организации формативного оцениванияВ статье рассматриваются пути проведения формативного оценивания,особенности деятельности учителя и учащихся в этом процессе.41Kurikulum. 2010. №1


Cяdvяldяn gюrцndцyц kиmи, mяsяlяn,11-cи ишtиrakчы Muradov yalnыz testиn bиrиncиtapшыrыьыnы hяll edя bиlmишdиr, 17-cи ишtиrakчыOrucov иsя 8-cи tapшыrыqdan baшqa qalan tapшыrыqlarыnhamыsыnы hяll etmишdиr vя s.Bu cяdvяlя aиd daha nяlяrи bиlmяklazыmdыr:1. Testdя elя шagиrdlяr ola bиlяr kи, onlarыnnяtиcяlяrи ya 100%, ya da kи, 0% olsun.Mяsяlяn, 10-cу ишtиrakчы Axundov heч bиrtapшыrыьы hяll edя bиlmяmиш, 16-cы ишtиrakчыAlыyev иsя bцtцn tapшыrыqlarы hяll etmишdиr.Bиz hяmиn шagиrdlяrиn nяtиcяlяrиnи cяdvяldяnчыxaracaьыq. Ona gюrя kи, test nяtиcяlяrиnиnemalы nюqteyи-nяzяrиndяn belя nяtиcяlяr heчbиr яhяmиyyяt kяsb etmиr.2. Bиzиm baxdыьыmыz hal dиxotomиk haldыr.Dиxotomиk halda testdя ишtиrak edяnlяrиncavablarы иkи яdяdlя иfadя olunur: 0 vя 1.0-a doьru olmayan cavab, 1-я иsя doьru olancavab uyьun gяlиr. Praktиkada чox vaxt dиxotomиkhaldan иstиfadя olunduьundan bиzyalnыz bu hala baxacaьыq.3. Nяtиcяlяrиn emalы цчцn testdя ишtиrakedяnlяrиn adlarы vacиb deyиl, sadяcя ишtиrakчыlarыnsыra nюmrяlяrиnи yazmaq kиfayяtdиr.Yuxarыda qeyd olunan иkи nяtиcяnи чыxarsaqvя adlarыn yerиnя sыra nюmrяlяrиn yazsaq,1-cи cяdvяl aшaьыdakы шяklя dцшяr:Cяdvяl 2TapшыrыqИшtиrakчыlarыn1 2 3 4 5 6 7 8 9 10№-си1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 02 1 1 1 0 1 1 0 1 0 03 1 1 1 0 1 0 0 0 0 04 1 1 1 1 1 1 1 0 1 05 1 1 1 1 0 1 1 0 0 06 1 1 1 0 1 0 1 0 0 07 0 1 1 1 0 0 0 0 0 08 1 1 1 0 1 0 0 1 0 09 1 1 1 1 1 0 1 1 1 010 1 0 0 0 0 0 0 0 0 011 1 1 1 1 0 1 1 1 1 112 1 0 0 0 0 0 0 0 0 013 1 1 1 0 0 1 0 0 0 014 1 1 0 1 0 1 0 0 0 015 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1Cяdvяl 2-dя nяtиcяlяrи azalma sыrasы иlяdцzяk. Baшqa sюzlя, bиrиncи sяtиrdя яn yaxшыnяtиcя gюstяrяn шagиrdиn nяtиcяsиnи, иkиncи sяtиrdяona bяrabяr vя yaxud ona яn yaxыn ondanzяиf nяtиcяnи yazaq vя nяhayяt, lap axыrdaяn pиs nяtиcяnи yazaq. Yяnи nяtиcяlяrи azalmasыrasы иlя yuxarыdan aшaьыya qяdяr dцzяk.Bu mяqsяdlя иstяr Mиcrosoft Offиъe 2003,иstяrsя dя Mиcrosoft Offиъe 2007-nиn proqrampaketlяrиndя olan Eхъел proqramlarыndanиstиfadя etmяk olar. Exъel proqramыnы aчыbcяdvяl 2-nи orada yыьыrыq. Sonra bиrиncи шagиrdиnballarыnы qeyd edиb, Exъel proqramыnыnbaш sяhиfяsиndяkи «cяmlяmя» ишарясини basыrыq.Nяtиcяdя bиrиncи шagиrdиn yыьdыьы ballarыncяmи sяtrиn axыrыnda nюvbяtи yuvadayazыlacaqdыr. Hяmиn яmяlиyyatы qalan 14шagиrdиn yыьdыьы ballar цчцn dя aparыbnяtиcяlяrи axыrыncы sцtunda – fяrdи ballarsцtununda qeyd edиrиk. Bundan sonraaxыrыncы sцtundakы ballarы yuxarыdan aшaьыazalan sыra иlя dцzmяk lazыmdыr. Bununцчцn axыrыncы sцtun seчиlиr vя Exъel proqramыnыnbaш sяhиfяsиndяkи «sortиroвka иAfиltr» dцymяsи vя aчыlan pяncяrяdя Я ишarяsи basыlыr. Hяmиn komanda иlя axыrыncыsцtundakы fяrdи ballar yuxarыdan aшaьыazalma sыrasы иlя dцzцlmцш olur. Nяtиcяdяcяdvяl 3-ц almыш olarыq.TapшыrыqИшtиrakчыlarыn№-си1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Cяdvяl 3Fяrdиballar1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 92 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 93 1 1 1 1 1 1 1 0 1 0 84 1 1 1 1 1 0 1 1 1 0 85 1 1 1 0 1 1 0 1 0 0 66 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 67 1 1 1 1 0 0 1 0 0 0 58 1 1 1 0 1 0 1 0 0 0 59 1 1 1 0 1 0 0 1 0 0 510 1 1 1 0 1 0 0 0 0 0 411 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 412 1 1 0 1 0 1 0 0 0 0 413 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 314 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 115 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 114 13 12 8 7 7 7 4 4 2 78Яgяr bu cяdvяlя dиqqяtlя baxsaq, gюrяrиkkи, o hяm dя sцtunlara nяzяrяn nиzamlanmышdыr.Yяnи bиrиncи sцtunda ишtиrakчыlartяrяfиndяn яn чox hяll edиlmиш tapшыrыq, sonranиsbяtяn az hяll edиlmиш vя nяhayяt, axыrыncыsцtunda иsя яn az hяll edиlmиш tapшыrыьыnnяtиcяlяrи yazыlыb. Baшqa sюzlя, axыrыncыsцtunda шagиrdlяr цчцn яn чяtиn tapшыrыq цzrя43Kurikulum. 2010. №2


nяtиcяlяr <strong>ve</strong>rиlmишdиr. Bu, ondan иrяlи gяlиrkи, test tapшыrыqlarы, demяk olar kи, чяtиnlиklяrининartma sыrasы иlя dцzцlmцшdцr. Яgяr matrиsиnsцtunlarы belя dцzцlmяsяydи, bиz onu sяtиrlяrdяolduьu kиmи, yerlяrиnи dяyишdиrmяklяazalan sыra иlя dцzя bиlяrdиk.Cяdvяl 3-dяn, yяnи test yoxlamasыnыnnяtиcя matrиsиndяn bиzя lazыm olan aшaьыdakыparametrlяrи tapmaq olar:• Hяr bиr tapшыrыьы dцzgцn hяll edяn шagиrdlяrиnsayы Рж, baшqa sюzlя, яsas matrиsdяhяr bиr sцtun цzrя bиrlяrиn cяmи.• Hяr bиr tapшыrыьы sяhv hяll edяn шagиrdlяrиnsayы Wж = N – Рж, baшqa sюzlя, hяr bиr sцtunцzrя sыfыrlarыn cяmи. N = 15 шagиrdlяrиnцmumи sayыdыr.•j nюmrяlи tapшыrыьa <strong>ve</strong>rиlяn doьru cavablarыnpayы Pj kиmи hesablanыr. Рж parametrиR jNtapшыrыьыn чяtиnlиk dяrяcяsи adlanыr (лакин mяntиqиolardы kи, o, testиn yцngцllцk dяrяcяsиhesab edиlsиn).• j nюmrяlи tapшыrыьa <strong>ve</strong>rиlяn doьru olmayancavablarыn payы Qж = 1 – Pж иlя ишarя edиlиr.Bu cяdvяlя sonralar bиzя lazыm olacaqPж х Qж hasиllяrиndяn иbarяt daha bиr sяtиr яlavяetsяk, cяdvяl 4-ц alarыq.TapшыrыqИшtиrakчыlarыn№-си1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Fяrdиballar1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 92 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 93 1 1 1 1 1 1 1 0 1 0 84 1 1 1 1 1 0 1 1 1 0 85 1 1 1 0 1 1 0 1 0 0 66 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 67 1 1 1 1 0 0 1 0 0 0 58 1 1 1 0 1 0 1 0 0 0 59 1 1 1 0 1 0 0 1 0 0 510 1 1 1 0 1 0 0 0 0 0 411 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 412 1 1 0 1 0 1 0 0 0 0 413 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 314 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 115 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1Ъям 14 13 12 8 7 7 7 4 4 2 78R j 14 13 12 8 7 7 7 4 4 2W j 1 2 3 7 8 8 8 11 11 13P j 0,93 0,87 0,80 0,53 0,47 0,47 0,47 0,27 0,27 0,13Q j 0,07 0,13 0,20 0,47 0,53 0,53 0,53 0,73 0,73 0,87P jQ j 0,06 0,12 0,16 0,25 0,25 0,25 0,25 0,20 0,20 0,12Q j/P j 0,07 0,15 0,25 0,88 1,14 1,14 1,14 2,75 2,75 6,50lnQ j/P j -2,6 -1,9 -1,4 -0,1 0,13 0,13 0,13 1,01 1,01 1,87Cяdvяl 4Test ballarыnыn dиspersиyasы. Normayaиstиqamяtlяndиrиlmиш testlяr ишtиrakчыlarы bиrbиrlяrиndяnyaxшы ayыra bиlmяlиdиr [4]. Bu, odemяkdиr kи, fяrdи test ballarы bиr-bиrlяrиndяnkиfayяt dяrяcяdя fяrqlяnmяlиdиrlяr.Test nяtиcяlяrиnиn varиasиyasыnы dяyишяnиnorta qиymяtdяn fяrqlяrиnи tapmaqla mцяyyяnetmяk olar: X Burada Xi – и nюmrяlи ишtиrakчыnыn yыьdыьыцmumи bal,Xni 1niXiX iися ишtиrakчыlarыn yыьdыqlarыballarыn яdяdи ortasыdыr.Fяrdи ballarыn hamыsы цst-цstя dцшяrsя,onda varиasиya sыfra bяrabяr olar. Яgяr fяrdиballar цst-цstя dцшmцrlяrsя, onda bu yayыnmasыfыrdan fяrqlиdиr, lakиn mяnfи dя olabиlяr, mцsbяt dя. Amma onlarыn hamыsыnыncяmи sыfra bяrabяr olacaq. Bu sяbяbя gюrяtest ballarыnыn varиasиyasыnы xarakterиzя etmяkцчцn yayыnmalarыn kvadratыndan иstиfadяolunur:X 2i XYayыnmalarыn kvadratlarы cяmи testlяшmяdяишtиrak edяnlяrиn sayыndan asыlыdыr. Buasыlыlыqdan azad olmaq цчцn N-dяn tяrs mцtяnasиbasыlыlыq yaratmaq lazыm gяlиr. Nяtиcяdяbиz dиspersиya deyиlяn чox vacиb bиr anlayышagяlиrиk:S2X1N 1N Xi X i1Burada mцяyyяn sяbяblяrя gюrя dиspersиya-я yox, -я mцtяnasиb gюtцrцlцr.11NN 1Adяtяn, hesablamalarы asanlaшdыrmaq mяqsяdииlя dиspersиyanыn bu иfadяsиndя bяzи rиyazичevrиlmяlяr aparыlыr vя sondaS2X1N2 N X i X iN N 1i1 i1 dцsturu alыnыr.Bиzиm cяdvяldя olan <strong>ve</strong>rиlяnlяrdяn иstиfadяedяrяk bu dцstura gюrя dиspersиyanыhesablayaq:S15151415152 1 2 X Xi i1i12 X i N121022 15496 6014 6. 5Kurikulum. 2010. №2 44

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!