ANALIZA TAKMICENJA U ZNANJU - ICCG

PRAVAMJERAZNANJAANALIZAVTAKMICENJAU ZNANJU

Podgorica, 2007.

SadržajUVOD ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 7CILJ ANALIZE ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 9UZORAK ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 9IZVORI PODATAKA ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 9UPITNICI ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 9Upitnik za učenike ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 10Upitnik za nastavnike ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 11Upitnik za autore testova ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 12REPUBLIČKO TAKMIČENJE (2007) ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 13PROCEDURA TAKMIČENJA ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 13ANALIZA REZULTATA TAKMIČENJA ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 14Šta takmičenje znači za školu, nastavnika, učenika? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 21Kako su učenici odabrani za takmičenje? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 21Kada su učenici odabrani za takmičenje? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 23Kako su učenici i nastavnici motivisani za učešćena takmičenju? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 24Zašto se učenici prijavljuju za takmičenje? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 25Kako ovogodišnje nagrade doprinose motivaciji? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 27Kakva je obaviještenost o propozicijama takmičenja? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 28Kako se učenici pripremaju za takmičenje? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 30Poklapanje ili nepoklapanje sadržaja testa sa programom?∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 31Kakva je težina testova u odnosu na prethodnu godinu? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 35Zašto su loši rezultati na takmičenju iz pojedinih predmeta? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 39Kakva su postignuća iz stranih jezika? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 45Zašto su postignuća iz pojedinih predmeta konstantno dobra? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 49OCJENE OVOGODIŠNJEG TAKMIČENJA ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 50PODRŠKA ŠKOLE ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 52SUGESTIJE ZA BUDUĆI RAD ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 53MEĐUNARODNA TAKMIČENJA ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 56Kakva je informisanost o međunarodnim takmičenjima? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 56Kakva su iskustva zemalja u okruženju? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 58Koja su međunarodna takmičenja? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 59Kakvo je naše iskustvo na međunarodnim takmičenjima? ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 61DRŽAVNO TAKMIČENJE U ZNANJU (2008) ∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙∙ 62

UVOD„Obdarena djeca – to je cio svijet, osobeni svijet djetinjstva i naš je zadatakda odškrinemo vrata u taj svijet.”V. S. JurkevičOstvarivanje ovog zadatka pretpostavlja da se škola što brže oslobađa svojepretežne orijentacije na prosječnog učenika. Državno takmičenje u znanjuje prilika da se diferenciraju nadareni učenici i da se njima posveti posebnapažnja. Najuspješnijima treba obezbijediti uslove za usvajanje složenijihpojmova i razvijanje posebnih sklonosti i talenata. Ovaj složen i veoma važanzadatak može se rješavati samo kroz saradnju više institucija. Očekujemosaradničke konsultacije sa školama i fakultetima s ciljem provjere u praksiprezentovanih ideja i njihovog daljeg usavršavanja, bogaćenja i korigovanjanekih dosadašnjih navika.

CILJ ANALIZECilj ove analize je da se kontinuirano doprinosi kvalitetu takmičenja i izradi validnihinstrumenata za procjenu kvaliteta. Praktični značaj se sastoji u identifikacijiproblema i nedostataka, što omogućava donošenje stručno utemeljenihodluka o poboljšavanju kvaliteta državnog takmičenja i ujednačavanjukvaliteta sa međunarodnim takmičenjima. Međutim, neophodno je podsjetitida je reforma obrazovanja u Crnoj Gori u toku i da je takmičenje dio togprocesa. Očekujemo da će se ovakvim istraživanjima dobiti pouzdani indikatoriza unapređivanje kvaliteta takmičenja koje bi bilo usklađeno s međunarodnimrazvojnim trendovima i istovremeno primjereno našem kontekstu.UZORAKIZVORI PODATAKAZa analizu su korišćeni rezultati sa posljednjeg takmičenja, rezultati sa prošlogodišnjegtakmičenja, kao i analiza rezultata za period 2002 – 2006. godina.Da bi analiza bila kompletna, sakupili smo mišljenja i stavove neposrednihučesnika takmičenja, autora testova, takmičara i njihovih mentora.Bilteni: Kao i u prethodnoj analizi, i ove godine su nam značajan izvor podatakabili bilteni iz perioda 2002 – 2006.Analiza takmičenja u znanju: Značajan oslonac nam je bila i brošura Analizatakmičenja u znanju koju je Ispitni centar uradio nakon regionalnih i Republičkogtakmičenja 2006. godine.Baza podataka Ispitnog centra: Informatički sektor Ispitnog centra je formiraobazu u kojoj se nalaze svi podaci u vezi sa takmičenjem.UPITNICIKako su nam veoma važna mišljenja svih neposrednih učesnika, sproveli smoanketu u kojoj su autori testova, nastavnici i učenici bili u prilici da se izjasne opojedinim aspektima takmičenja. Imajući u vidu da se takmičenje organizuje zanajbolje učenike i znajući da je njihovo mišljenje najmjerodavnije, sprovođenjeankete smo počeli krajem septembra, po završetku đačkih ekskurzija.Svrha ankete je da se prikupi što više objektivnih i validnih podataka kako bise unaprijedio kvalitet Republičkog (Državnog) takmičenja učenika osnovnih isrednjih škola iz prirodnih nauka, istorije i stranih jezika.Upitnici su ciljano pripremani, za autore, nastavnike i takmičare, i tako sagledavajuisti problem iz tri ugla. Slična pitanja su postavljana učenicima inastavnicima radi upoređivanja stavova o pojedinim problemima. Upitnik za

učenike se sastoji iz tri područja: opšti podaci i dosadašnje iskustvo sa takmičenja,priprema za takmičenje i poglavlje koje se odnosi na takmičarske zadatke. Nekapitanja su otvorenog tipa, gdje se traži konkretan podatak, njihova preporukaili obrazloženje stava. Određena pitanja su tako formulisana da ispitanici putemskale procjenjuju pojedine aspekte važne za organizaciju takmičenja. Većinapitanja je zatvorenog tipa. Upitnik za nastavnike je sličan upitniku za učenike.Upitnik za autore testova se razlikuje od prethodnih. U njemu su, uglavnom, pitanjaotvorenog tipa. Cilj nam je bio da pored kritičkog osvrta dobijemo i stručnesugestije i preporuke Zavoda za školstvo i Univerziteta.Obrada: Najčešće se izračunavaju procenti kod pitanja zatvorenog tipa,kvalitativna analiza kod pitanja otvorenog tipa i prosječna ocjena kad su u pitanjuskale procjene.Poslije svakog pitanja, ostavljen je prostor za komentar i molba anketiranom danapiše svoje mišljenje. Svaki komentar je pažljivo pročitan i unesen u našu bazu. Ubrošuri ćemo, u rubrikama: komentar nastavnika, komentar učenika i komentarautora testa, navesti sva različita mišljenja bez obzira na njihovu učestalost javljanja.Želimo da uvažimo svako pojedinačno mišljenje, naročito ono koje se kritičkiodnosi prema poslu koji radimo, jer različita mišljenja pomažu da se popravljamo,razvijamo za dobrobit najboljih učenika.UPITNIK ZA UČENIKEAnketom smo obuhvatili 113 učenika VII i VIII razreda osnovne škole, 150 učenikaprvog razreda gimnazije (prošlogodišnji učenici osmog razreda) i 60 učenikapreostalih razreda gimnazije (ukupno 326 učenika). Procenat po regijama(gradovima) je dat u tabeli 1.Tabela br.1 - Procenat anketiranih učenika po regijamaRegijaSjeverna(Bijelo Polje,Rožaje, Pljevlja)Centralna(Podgorica, Nikšić,Danilovgrad)Južna(Budva,Cetinje)Procenat 33,13 59,81 8,90Takmičare koji su prošle godine pohađali IV razred nijesmo mogli anketirati(2,24% od ukupnog broja takmičara). Najviše anketiranih srednjoškolaca je iz Irazreda, što i ove godine potvrđuje očekivanja da se najbolji učenici osnovnihškola upisuju u gimnazije.U uzorku je znatno više takmičarki nego takmičara, što je posljedica većegučešća djevojčica na takmičenju. Podaci su dati u tabeli 2.10

Tabela br. 2 - Procenat učenika po polu (%) Pol Muški ŽenskiProcenat 36,80 61,35Procenat anketiranih učenika po razredima srazmjeran je procentu takmičaraza pojedine razrede i predmete. Najveći broj anketiranih su prošlogodišnjiučenici VIII razreda osnovne škole (46,43%) i III razreda gimnazije (7,10%), štoje srazmjerno broju predmeta iz kojih su se mogli takmičiti i učešću učenika natakmičenju.Anketirani učenici (326) su navodili predmete iz kojih su se takmičili naposljednjem Republičkom takmičenju, tako da se njih 231 takmičilo iz prirodnihnauka, 35 iz istorije i geografije i 60 iz stranih jezika. Kako je to izgledalo nasamom takmičenju govore sljedeći podaci: 727 takmičara iz prirodnih nauka,164 iz istorije i geografije i 266 iz stranih jezika (ukupno 1157).Na pitanje koju su ocjenu imali u vrijeme kad su birani za takmičenjeanketirani učenici su odgovarali na sljedeći način: jedan učenik je imaotrojku, 2 učenika ocjenu 4, 319 učenika 5 i tri učenika nije odgovorilo napitanje.UPITNIK ZA NASTAVNIKEOve godine smo se odlučili da, pored nastavnika iz osnovnih škola, anketiramoi nastavnike gimnazija koji su bili prošlogodišnji mentori na Republičkomtakmičenju. Upitnik je popunilo njih 145, takođe iz svih regija.Među mentorima su dvije trećine žena, što je možda posljedica polne strukturezaposlenih u školama (tabela br. 3).Tabela br. 3 - Procenat nastavnika po polu (%)Pol Muški ŽenskiProcenat 31,94 68,08Srazmjerno broju anketiranih učenika po regijama anketirani su i nastavnici.Procenat anketiranih nastavnika po regijama je prikazan u tabeli 4.Tabela br. 4 - Procenat nastavnika po regijama (%)RegijaSjeverna(Bijelo Polje,Rožaje, Pljevlja)Centralna(Podgorica, Nikšić,Danilovgrad)Južna(Budva,Cetinje)Procenat 31,72 49,68 17,93 Ukupan broj se ne slaže sa brojem u ovoj i nekim drugim tabelama zato što su pojedini učenici i nastavnicipropustli da odgovore na neka pitanja.11

Više od polovine, 68, 96 anketiranih nastavnika predaje prirodne nauke.Procenat po predmetima dat je u grafiku 1.Grafik br. 1 - Procenat nastavnika po predmetima (%)2522,76201510518,6215,8611,724,134,138,274,834,135,52matematikafizikahemijabiologijaistorijageografijaengleskiruskiitalijanskifrancuski0matematikafizikahemijabiologijaistorijageografijaengleskiruskiitalijanskifrancuskiJedan nastavnik je mogao pripremati više takmičara, zavisno od toga da li uškoli predaje u više razreda i koliko je takmičara moglo predstavljati školu.Anketirani nastavnici su navodili plasman svojih takmičara na ovogodišnjemRepubličkom takmičenju. Deset njihovih takmičara je osvojilo prvo mjesto,13drugo, 16 treće. Najveći broj takmičara (56) se našao u grupi od četvrtogdo desetog mjesta. Od jedanaestog do dvadesetog mjesta je 28, a prekodvadesetog 38 učenika. Neki nastavnici su se žalili da nijesu mogli izračunatikoje su im mjesto takmičari osvojili – što je nama pokazatelj da se web sajtIspitnog centra ne posjećuje onoliko koliko smo očekivali, jer je sa konačnimrezultatima objavljena i rang--lista za svaki predmet. Među anketiranimnastavnicima bilo je onih sa dugogodišnjim iskustvom na takmičenjima. Poredtoga što je bilo zadovoljstvo razgovarati sa njima, čuli smo veoma korisnesavjete koje ćemo iznijeti tokom analize.UPITNIK ZA AUTORE TESTOVAOve godine smo se odlučili da pripremimo i upitnik za autore testova i čujemonjihovo mišljenje o organizaciji i postignutim rezultatima na takmičenju. Odposebne važnosti je bio njihov komentar u vezi sa testovima i usaglašenost sameđunarodnim. Nažalost, od 26 upitnika koji su poslati autorima, uspjeli smoprikupiti 10 (informatike 1, matematike 2, biologije 4, ruskog jezika 1, hemije 1i fizike 1).12

REPUBLIČKO TAKMIČENJE (2007)PROCEDURA TAKMIČENJAZa Republičko takmičenje osnovnih i srednjih škola iz prirodnih nauka, stranihjezika i istorije prijavio se 1001 učenik iz 101 osnovne škole i 226 učenika iz29 srednjih škola. Prijave je trebalo dostaviti Ispitnom centru do 24. marta2007. godine. Škole koje nijesu imale mogućnosti da koriste elektronsku poštuovjerene i potpisane prijave trebalo je da dostave faksom ili poštom. Za školekoje su imale tehničke mogućnosti prijavljivanje je bilo olakšano jer su prijavai uputstvo za popunjavanje prijave bili objavljeni na web sajtu. Prijave koje sustigle poslije navedenog roka nijesu bile prihvaćene, tako da se jedan brojučenika nije mogao takmičiti zbog neažurnosti uprava škola. Ubrzo nakontoga spiskovi takmičara po predmetima su bili objavljeni na našem sajtu, gdjesu se mogla pročitati i u uputstva u vezi sa vremenom predviđenim za rad idozvoljenim i nedozvoljenim sredstvima za rad za pojedinačne predmete irazrede.Na takmičenju je učestvovalo 943 učenika osnovnih škola, dok jesrednjoškolaca bilo 214. Ako bismo uporedili prosječan broj učenika po školii pošli od činjenice da ima mnogo više osnovnih škola sa velikim brojemučenika, ta razlika bi bila neznatna (9,34 učenika po osnovnoj školi i 7,38učenika po srednjoj školi).Zbog velikog interesovanja, a u cilju efikasnije realizacije, takmičenje se odžalo14-15. aprila i 21-22. aprila 2007. godine na Prirodno - matematičkom i Elektro- tehničkom fakultetu (matematika i informatika) i Ekonomskom fakultetu (sviostali predmeti).Mjesto i raspored održavanja takmičenja bio je objavljen na sajtu Ispitnogcentra nedjelju dana prije početka. Takmičari su bili obavezni da dođu polasata prije predviđenog termina. Dok su učenici radili testove, za nastavnike--mentore su bile otvorene prostorije OŠ „Sutjeska”. Testovi su pripremani ipakovani u štampariji Ispitnog centra. Da bi ispratili regularnost takmičenja,zaposleni u Ispitnom centru su pored angažovanih nastavnika koji su prošliobuku (test-administratori) dežurali u svakoj sali.U sali je na svakom testu lijepljena šifra učenika (bar kod) koja je u našoj bazipovezana sa imenom učenika. Nakon završenog takmičenja, u prostorijamaIspitnog centra testove su pregledali ocjenjivači – profesori Univerziteta,savjetnici i nadzornici iz Zavoda za školstvo koje je, takođe, angažovao Ispitnicentar.Preliminarni rezultati pod šifrom učenika i sa brojem bodova po svakom zadatkuza učenike koji su se takmičili 14 -15. aprila 2007. godine bili su objavljeni18. aprila 2007. godine, dok su za učenike koji su se takmičili 21-22. aprila 2007.godine bili objavljeni 25. aprila 2007. godine na web sajtu Ispitnog centra.Odmah po završenom takmičenju, objavljeni su i testovi sa rješenjima.13

Učenici su se pod svojom šifrom, u određenom roku, mogli žaliti. Mogli su ipogledati testove u prostorijama Ispitnog centra, ali isključivo u prisustvumentora. Svaka žalba je posebno razmatrana i odgovor objavljen na sajtu.Konačni rezultati su objavljeni na web sajtu Ispitnog centra 27. aprila 2007.godine.Nagrade najuspješnijim takmičarima su uručene na svečanosti koja jeodržana 2. juna 2007. godine na Ekonomskom fakultetu.ANALIZA REZULTATA TAKMIČENJADosadašnjim republičkim takmičenjima, zaključno sa 2006. godinom,prethodila su školska i regionalna takmičenja (za osnovne škole). Regionalnatakmičenja su se održavala u šest gradova (regija). Na regionalnimtakmičenjima 2006. godine je učestvovalo 1778 učenika. Svi takmičari su uisto vrijeme rješavali testove koji su pripremljeni u Ispitnom centru. U svih šestgradova su bile organizovane posebne komisije po predmetima i razredimada ocjenjuju testove i razmatraju žalbe takmičara i mentora. Nakon toga jeodređeni broj (5 iz podgoričke, 3 iz nikšićke i beranske, po 2 iz bjelopoljske icetinjske i 1 iz pljevaljske) takmičara predstavljao svoju regiju na Republičkomtakmičenju (224 takmičara - osnovca).Radi lakše analize podijelili smo takmičare u tri regije i tabelom br. 5 predstavilizastupljenost po regijama.Tabela br. 5 - Procenat učenika i nagrada po regijama na Republičkomtakmičenju 2006. godine – osnovna školaRepubličkotakmičenje 2006.SjevernaregijaCentralnaregijaJužnaregijaUčenici 33,04 44,21 18,75Nagrade 28,57 50,00 21,43Ako uporedimo ove podatke sa ovogodišnjim takmičenjem (2007), kadasu izostala regionalna takmičenja, vidjećemo da je ukupan broj takmičaramnogo veći, dok se procentualna zastupljenost po regijama neznatnopromijenila, čak i kada je u pitanju broj nagrada. Ako posmatramo procentualnuzastupljenost nagrada, uočićemo da je srazmjerna broju učenika.Ovim smo pokušali izbjeći izvjesne nepravde koje smo uočili prošlogodišnjomanalizom npr. trećeplasirani učenik iz bjelopoljske regije često ima višebodova (ruski jezik) od prvoplasiranog iz primorske regije, ali je limitiran brojučesnika i on ne učestvuje na Republičkom takmičenju. Analizom smo uočilii niz propusta u vezi sa regularnošću regionalnih takmičenja, tako da smoodlučili da se takmičenje održava u jednom gradu da bi Ispitni centar mogaokvalitetno iskontrolisati i garantovati regularnost. Organizacija takmičenja u14

jednom gradu na izvjestan način olakšava učešće takmičarima koji tu žive,zato smo poredili odnos broja nagrada i broja takmičara (tabela 6).Tabela br. 6 - Procenat učenika i nagrada po regijama na Republičkomtakmičenju 2007. godine – osnovna školaRepubličkotakmičenje 2007.SjevernaregijaCentralnaregijaJužnaregijaUčenici 29,16 47,51 23,33Nagrade 22,92 54,17 22,92Takmičenju srednjoškolaca 2006. godine nije prethodilo regionalno takmičenje.Dakle, u organizaciji takmičenja za učenike srednjih škola nije bilomnogo promjena. Ipak, umjesto 284 takmičara (2006) bilo je 226 takmičara(2007). U tabeli 7 data je procentualna zastupljenost po regijama i možemoprimijetiti da zastupljenost nagrada ne prati broj učenika u centralnoj i južnojregiji (u centralnoj regiji su nikšićka i podgorička gimnazija koje tradicionalnoosvajaju najveći broj nagrada).Tabela br. 7 - Procenat učenika i nagrada po regijama na Republičkomtakmičenju 2007. godine – srednja školaRepubličkotakmičenje 2007.SjevernaregijaCentralnaregijaJužnaregijaUčenici 26,17 51,40 22,43Nagrade 26,47 69,39 12,24Izostanak regionalnih takmičenja znatno je povećao broj takmičara popredmetima i razredima. Najviše se učenika takmičilo iz engleskog jezika(100) i zaista možemo govoriti o popularnosti ovog stranog jezika. Jezici koji seizučavaju u manjem broju škola (njemački, italijanski i francuski) imaju za sadamanje takmičara, ali se broj povećava u odnosu na prethodne godine. Štose tiče broja takmičara iz matematike i fizike i, vidjećemo kasnije, uspjeha kojisu postigli, teško da možemo govoriti o popularnosti. Većina osnovnih školaje poslala takmičare iz istorije, geografije i biologije, pa je utisak da su ovipredmeti popularni za takmičare (grafik 2).15

Grafik 2. Broj takmičara po predmetima u osnovnoj školimatematika 6120100806040200biologija fizika hemija 77564 matematika 7biologija 64engleski jezik 93100fizika francuski jezik 848geografija 29hemija 8istorija 51italijanski jezik matematika 8matematika 8njemački jezik 82141ruski jezik 81149U tabelama 8 i 9 dat je broj učenika po razredima i broj bodova grupisanu tri kategorije. Najviše takmičara je bilo u VIII razredu osnovne škole (607)i III razredu srednje škole (100) zato što je i najveći broj predmeta iz kojih suse učenici takmičili. U VIII razredu je najveći broj učenika koji ima više od 60bodova (51,07%), dok je u III razredu taj broj nešto manji (45,00%) nego u IV16

azredu (50%). Ako u VIII i III razredu izuzmemo strane jezike, istoriju, geografijui informatiku i posmatramo postignuća samo iz prirodnih nauka, dobijamosasvim drugačiju sliku, uspjeh je približno isti kao i u ostalim razredima. Naročitou VIII razredu strani jezici znatno poprave uspjeh razreda (tabele 8 i 9).Tabela br. 8 - Postignuće učenika osnovnih škola po razredima (2007)Brojbodova VI VIIsvipredmetiVIIIsamoprirodne nauke0 - 39 75,00% 62,50% 26,03% 65,00%40 – 59 20,31% 17,28% 22,90% 15,24%60 - 100 4,69% 20,22% 51,07% 19,75%Brojučenika64 272 607Tabela br. 9 - Postignuće učenika srednjih škola po razredima (2007)BrojbodovaIIIsvipredmetiIIIsamo prirodnenaukeIV0 - 39 47,06% 64,86% 21,00% 40,83% 30,77%40 – 59 25,49% 27,02% 34,00% 31,65% 19,23%60 - 100 27,45% 24,32% 45,00% 27,50% 50,00%Brojučenika51 37 100 26Ako uporedimo ukupne rezultate učenika osnovne i srednje škole (tabela 10),uočićemo da je procenat učenika koji su osvojili više od 60 bodova skoro isti,39,02%, odnosno 38,32%. Više nego trećina osnovaca i trećina srednjoškolacaje osvojila manje od 40 bodova, dok su ostali u kategoriji od 40 do 59.Tabela br. 10 - Ukupna postignuća učenika osnovne i srednje škole naRepubličkom takmičenju 2007.Broj bodova Osnovna škola Srednja škola Ukupno0 - 39 374 (39,66%) 71 (33,18%) 445 (38,46%)40 – 59 201 (21,31%) 61 (28,50%) 262 (22,64%)60 - 100 368 (39,02%) 82 (38,32%) 450 (38,89%)Ukupno 943 214 115717

Rezultat za pojedine opštine smo izračunali tako što smo zbir prosječnih postignućapo osnovnim i srednjim školama iz jedne opštine podijelili sa brojem školau opštini. Kakva su postignuća učenika po opštinama pokazuje tabela 11).Tabela br. 11 - Prosječan broj bodova i broj takmičara po opštinamaOpštineProsječan brojbodovaBroj takmičaraTivat 62,48 24Žabljak 57,38 6Nikšić 55,38 181Bijelo Polje 55,24 80Mojkovac 54,00 4Golubovci 51,80 25Podgorica 49,13 320Bar 48,88 64Herceg Novi 48,07 53Ulcinj 47,58 18Danilovgrad 46,67 26Cetinje 46,60 33Kotor 46,36 35Berane 45,81 73Kolašin 41,91 22Pljevlja 39,31 73Budva 37,31 41Plav 36,33 12Plužine 35,00 6Tuzi 34,46 6Rožaje 33,89 47Andrijevica 31,40 8Računali smo prosječno postignuće po školama i ta rang - lista je dostavljenaškoli. Pored prosjeka je i broj takmičara, tako da se uočava nedovoljna i neracionalnaselekcija – veliki broj učenika se takmičio a rezultati su vrlo skromni.Nije dobro za učenikov emocionalni razvoj suočavati ga sa neuspjehom.Sljedeći grafici nam prikazuju broj nagrada po opštinama jer prosjek na nivougrada “prikriva” dobre rezultate pojedinih škola (npr. Gimnazija „TanasijePejatović“) .Gledano po opštinama, najviše nagrada su osvojile škole iz najvećihopština, Podgorica, Nikšić i Bijelo Polje. Poređenjem podataka sa ovogodišnjegi prošlogodišnjeg takmičenja uočava se ujednačenost u broju i raspodije-18

ljenosti po opštinama (grafici 3 i 4). Ako se gledaju pojedinačno osnovne škole,najbolje rezultate, po četiri nagrade imaju škola “Oktoih” iz Podgorice (2 prve i 2treće nagrade) i škola “Luka Simonović” iz Nikšića (1 druga i 3 treće nagrade).Grafik br. 3 - Republičko takmičenje 2006,broj nagrada po opštinama - osnovna škola133BarBerane14Bijelo PoljeHerceg NoviKotorNikšićPljevlja133PodgoricaŽabljakGrafik br. 4 - Republičko takmičenje 2007,broj nagrada po opštinama - osnovna škola1161 11431210BarHerceg NoviKotorTivatUlcinjNikšićPodgoricaBeraneBijelo PoljePljevljaŽabljakUkupan broj nagrada u srednjoj školi u 2006. godini je bio 48, dok su ove godi-19

ne srednjoškolci osvojili samo jednu nagradu više (49 od mogućih 69) . Najvišenagrada u srednjim školama i dalje osvajaju Gimnazija „Slobodan Škerović“,Podgorica (18) i Gimnazija „Stojan Cerović“ iz Nikšića (15). Slijedi Gimnazija„Tanasije Pejatović“ iz Pljevalja sa 3 nagrade, a zatim četiri gimnazije i srednješkole sa po dvije nagrade i pet sa po jednom nagradom (grafici 5 i 6).Grafik br. 5 - Republičko takmičenje 2006, broj nagrada po opštinama -srednja škola2 11 2222BarBijelo PoljeBudva14Herceg NoviKotorNikšićPljevljaPodgorica424RožajeTivatGrafik br. 6 - Republičko takmičenje 2007, broj nagrada po opštinama -srednja škola32 1 BarHerceg Novi2 1 1 1 1152Kotor2TivatCetinjeNikšićPodgoricaBeraneBijelo PoljePljevlja18RožajeDanilovgrad20 Prema Stručnom uputstvu uslov za prvu nagradu je 75 bodova, za drugu 62 i za treću 50 bodova.

ŠTA TAKMIČENJE ZNAČI ZA ŠKOLU, NASTAVNIKA, UČENIKA?Kako anketirani nastavnici i učenici procjenjuju značaj takmičenja na skaliod 1 do 5 vidi se iz tabele br. 12 gdje je data prosječna ocjena za pojedineaspekte.Tabela br. 12 - Značaj takmičenja za nastavike i takmičare (skala od 1 do 5)Takmičenje Nastavnici Učenicia opterećuje nastavnika 3,48 2,84bcznači širenje i produbljivanje znanja zaučenika i nastavnikaomogućava neposredan radnastavnika sa učenikom i upoznavanjena drugačiji način4,55 4,424,31 3,91d znači uvažavanje predmeta u školi 3,94 3,74e znači uvažavanje škole 4,15 3,78f besmisleno za učenika 1,38 1,24ghoduzme učeniku mnogo vremena,kojeg ionako ima premalooduzme nastavniku mnogo vremena,kojeg ionako ima premalo2,72 2,523,22 2,30Učenici svaku stavku procjenjuju nižom ocjenom nego nastavnici. Očiglednosu navedene tvrdnje bliskije nastavnicima i više pogađaju njihove interese.Najveća neslaganja su u procjeni utrošenog vremena i opterećenostinastavnika. Učenici, za razliku od nastavnika, to ne prepoznaju kao problem.KAKO SU UČENICI ODABRANI ZA TAKMIČENJE?Po Stručnom uputstvu (tačka 3) koje je dostavljeno školama takmičenja seorganizuju kao školska i Republičko takmičenje. Ispitni centar organizujeRepubličko takmičenje učenika osnovnih i srednjih škola. Školska takmičenjase održavaju do 15. marta tekuće godine. Nakon školskog takmičenja,predmetni nastavnici procjenjuju (na osnovu bodova koje su učenici osvojili)da li da prijave učenike za viši rang - Republičko takmičenje.Dakle, Stručno uputstvo upućuje na obaveznost školskih takmičenja i nadostavljanje broja bodova, uz ostale podatke, Ispitnom centru. Kako ovegodine nije bilo regionalnih takmičenja, na osnovu Uputstva bi bilo očekivanoda su svi takmičari odabrani na osnovu rezultata sa školskog takmičenja.21

Veći procenat učenika (u odnosu na prethodnu godinu) smatra da jeodabran na osnovu školskog takmičenja (grafik 7).Grafik br. 7 - Izbor učenika za takmičenje – odgovori učenika (%)8074706050484038,52006.2007.30202113,4100Rezultata školskogtakmičenjaNastavnikove aprocjene3Sam/a prijavio/la01Neki drugi načinOko polovine nastavnika bira učenike na osnovu takmičenja, a druga polovinana osnovu sopstvene procjene, želje učenika ili iz nekog drugog razloga (grafik8).Grafik br. 8 - Izbor učenika za takmičenje – odgovori nastavnika (%)60504950,640393031,22006.2007.201011,76,56,5340Rezultati školskogtakmičenjaPraćenje Sam/a prijavio/a Neki drugi načinŽeljeli smo da izvršimo poređenje broja bodova sa školskog i sa Republičkogtakmičenja, ali je iskrslo nekoliko prepreka zbog kojih je analiza postala22

nepouzdana. Prvo, na osnovu reakcije roditelja nakon objavljivanja bodovasa školskog takmičenja na sajtu Ispitnog centra, saznali smo da školskogtakmičenja nije ni bilo u jednom broju škola iako nam je dostavljen „brojbodova“. Neke škole nijesu ni dostavile te podatke, dok su druge različitovrednovale testove (maksimalan broj bodova na testu nije bio isti).Upoređujući podatke za škole koje su nam dostavile podatke i bodovaleškolski test (maksimalan broj bodova 100), uočili smo pravilo da što je manjibroj takmičara, slaganje broja poena sa školskog i Republičkog takmičenjaje veće (npr. Škola „Braća Bulajić“, Vilusi 88 poena na školskom, a 82 naRepubličkom; škola „Aleksa Bećo Đilas“ iz Ravne Rijeke, gotovo da se poklapabroj bodova).Kad su u pitanju srednje škole, najveće slaganje bodova je kod Srednjemješovite škole „Mladost“ iz Tivta koja je poslala 4 takmičara.KADA SU UČENICI ODABRANI ZA TAKMIČENJE?Međutim, u odnosu na prethodnu godinu smanjio se procenat učenika koji suodabrani na početku školske godine u korist onih koji su odabrani na školskomtakmičenju (grafik 9).Grafik br. 9 - Vrijeme odabira takmičara – mišljenje učenika (%)454038,73940353026,228,6252015162006.2007.1056,550Početak školskegodineU toku šk. godineMjesec prijetakmičenjaNeposredno predtakmičenjeSlično je i mišljenje nastavnika, s tim što oni izbor izvrše znatno ranije, a školskotakmičenje uglavnom potvrdi ono što su im bile namjere (grafik 10).23

Grafik br. 10 - Vrijeme odabira takmičara – mišljenje nastavnika (%)605044,841,8504030302006.2007.2016107,540Početak školskegodineU toku školskegodineMjesec prijetakmičenjaNeposredno predtakmičenjeTakmičari se regrutuju iz grupe koja ide na dodatnu nastavu i najčešćepripreme počnu znatno prije školskog takmičenja. Nastavnici različitokomentarišu izbor učenika za Republičko takmičenje. Jedni učenike biraju naosnovu svoje procjene, ali u dogovoru sa učenikom. Za druge je bitno školskotakmičenje, dok je za neke bitan psihološki profil učenika.KAKO SU UČENICI I NASTAVNICI MOTIVISANI ZA UČEŠĆE NA TAKMIČENJU?Ove godine je veći broj učenika koji su sami odlučili da se prijave za takmičenjea manji ( u odnosu na prošlu godinu) procenat je onih na koje je presudnouticao nastavnik. Uprava škole i roditelji nemaju uticaja (tabela 13).Tabela br. 13 - Ko vas je najviše motivisao da se prijaviteza takmičenje (%)? (mišljenje učenika)Godina Uprava škole Kolege Roditelj Učenici Neko drugi2006. 0 29,70 3,50 66,30 0,502007. 1,00 19,00 0,00 78,00 2,00Nastavnike i dalje motivišu dobri i ambiciozni đaci, dok su uprave škola i ovegodine zatajile (tabela 14).Tabela br. 14 - Ko Vas je najviše motivisao da prijaviteučenike za takmičenje (%)? (mišljenje nastavnika)Godina Uprava škole Kolege Roditelj Učenici Neko drugi2006. 12,00 2,00 1,30 70,70 13,302007. 11,00 2,00 0,00 84,00 4,0024

Komentar nastavnika: ► Moje mišljenje je da najboljim učenicima trebapružiti šansu da i na ovaj način provjere svoje znanje; ► Volim da radim satakmičarima; ► Sam sebe motivišem (lično ustrojstvo, karakter, entuzijazam)nagrada sigurno nije nikakav motiv!ZAŠTO SE UČENICI PRIJAVLJUJU ZA TAKMIČENJE?Želja da se sazna više je glavni motiv za takmičenje po mišljenju i nastavnikai učenika. Nastavnici u nešto većem procentu smatraju da je učenicimaznanje najvažnije. Oko četvrtine jednih i drugih smatra želju za takmičenjemvažnom, a nije zanemarljiv ni broj učenika koji osiguravanje ocjene vide kaomotiv (tabela 15).Tabela br. 15 - Šta je, po tvom mišljenju, najčešći motivza učešće na takmičenju (%)?2007.godinaDa seosiguradobraocjenaDa se ispune inastavnikovaočekivanjaŽelja dase višesaznaTežnja zapostignućem Druženje NeštodrugoUčenici 11,00 1,00 49,00 26,00 8,00 5,00Nastavnici 5,00 1,00 59,00 27,00 4,00 4,00Komentar nastavnika: ► Najčešće je to želja roditelja; ► Primamljiva nagrada;Ljubav prema jeziku i mogućnost odlaska u Moskvu; ► U našoj školi, izbor zanajboljeg đaka školske godine ili generacije...Komentar učenika: ► Ljubav prema tom predmetu; ► Da naučimo nešto više,da nam pomogne da bolje uspijemo na fakultetu i da nam bude lakše, akonam je cilj da studiramo taj predmet; ► Možda je cilj da osvojimo ako imavrijednih nagrada; ► Pa, kad nema ko drugi, why not?; ► Oslobađanje sanastave;25

NAGRADE NAJBOLJIMAOvogodišnje takmičenje je donijelo niz novina kad su u pitanjunagrade za najbolje. U nagrađivanje najboljih uključilo se višeinstitucija i dodijeljene su sljedeće nagrade:VLADA CRNE GORE► 200 eura za osvojeno prvo mjesto (30 takmičara)► 150 eura za osvojeno drugo mjesto ( 35 takmičara)► 100 eura za osvojeno treće mjesto (32 takmičara)ISPITNI CENTAR► kamp italijanskog jezika na Ivanovim Koritima za sve nagrađeneosnovce i srednjoškolce koji su osvojili drugo ili treće mjesto (47takmičara)► kamp francuskog jezika na Ivanovim Koritima za sve nagrađeneosnovce (19 takmičara)► kamp engleskog jezika u Bijeloj (8 takmičara)► po 200 eura učenicima koji su osvojili maksimalan broj bodova - 100(3 takmičara)ZAMTES► kamp engleskog jezika u Bijeloj za prvoplasirane srednjoškolce(13 takmičara)T-MOBILE► mobilni telefon i pripejd paket za sve učenike koji su osvojili prvomjesto (30 takmičara)ČIKOM► USB – 1GB za sve učenike koji su osvojili više od 95 bodova(12 takmičara)ALTRA LINGUA► rječnik engleskog jezika i knjiga za sve srednjoškolce koji su osvojiliviše od 95 bodova (6 takmičara)OXFORD CENTAR► knjiga za sve osnovce koji su osvojili više od 95 bodova(6 takmičara)U skladu sa Stručnim uputstvom, tačka 16, sponzori mogu dodjeljivati nagradeprema svojim kriterijumima u dogovoru sa Ispitnim centrom.Nagradu - boravak u Moskvi za takmičare ruskog jezika - dodjeljuje Ruskikonzulat i ta nagrada je nezavisna od Ispitnog centra.26

KAKO OVOGODIŠNJE NAGRADE DOPRINOSE MOTIVACIJI?Vrijednost nagrada se znatno povećala u odnosu na prethodna takmičenja.Zanimalo nas je koliko ovogodišnje nagrade doprinose motivaciji učenika zaučešće (grafik 11).Grafik br. 11 - Koliko ovogodišnje nagrade doprinose motivaciji učenika zaučešće na takmičenju (%)?8075706051504043UčeniciNastavnici302010151050Motivišu Nijesu dovoljne Nešto drugoTri četvrtine učenika smatra da su ovogodišnje nagrade bile dosta dobarmotiv za učešće na takmičenju. Veliki broj anketiranih nije informisan onagradama, što znači da je trebalo bolje informisati javnost. Da li je web sajtIspitnog centra dovoljan izvor informacija ili nije dovoljno posjećen?Komentar učenika: ► Mislim da je najveća motivacija za učenika dobro mjestokoje je osvojio, kao i da veći broj ljudi sazna za uspjeh, materijalne nagrade surelativne; ► Nijesu važne, važno je znati; ► Ja nijesam ni znao koje su nagrade;► Mislim da ih motivišu mnogo više nego nagrade prošlih godina;► Ja sam dobila čokoladu... i to od profesora.Komentar nastavnika: ► Trebalo bi svi učesnici da dobiju bar neku simboličnunagradu; ► Pojma nemam; ► Nijesu važne!; ► Ovogodišnje nagrade su dobarpočetni korak u dobrom pravcu.Ako ponovo pogledamo grafik broj 4 i 6 i izbrojimo broj nagrađenih takmičara,vidjećemo da je od 1157 učesnika nagrađeno 97. Međutim, 43% nastavnikasmatra da ovogodišnje nagrade nijesu dovoljne, a veliki broj njih da bi trebalonagraditi više učenika. Pitali smo ih koje bi to nagrade, po njihovom mišljenju,bile adekvatne.Komentar nastavnika: ► Da veći broj učenika dobije nagradu (do određenogbroja) a ne samo I, II i III mjesto. Nagrade prilagoditi postignutim rezultatima;► Odlazak u inostranstvo na odmor; ► Ovaj trend bi trebalo nastaviti pa ubudućeučenicima obezbijediti neko putovanje gdje će uz ostale sadržaje27

upoznati i naučiti nešto novo i iz naučne oblasti iz koje su se takmičili; ► Najboljima,ako je to moguće, ponuditi jednogodišnje školovanje u razvijenimzemljama, gdje bi upotpunili svoja znanja, a iskustva pri povratku prenijelisvojim drugovima; ► Da se pošalju u neku zemlju, da vide kako su učenicitamo organizovani i motivisani za takmičenja, kao i nove mogućnosti druženjasa vršnjacima. A što se tiče ovogodišnje nagrade iz ruskog jezika, da se neštouradi da to ne bude samo poziv učeniku i nastavniku za odlazak u Moskvu, većako je nagrada da zaista bude nagrada; ► Kad je strani jezik u pitanju, mislimda bi učenike trebalo poslati u stranu zemlju na usavršavanje jezika, makarmjesec; ► Boravak u zemlji čiji jezik izučavaju. Pod ovim podrazumijevam- boravak i mentora i učenika; ► Pa, koliko vidim, đacima su pojačanenagrade u odnosu na ranije godine, a nastavnicima??? Ravnopravnost unagrađivanju??? A koja bi po vašem mišljenju, bila adekvatna nagrada zanastavnika - mentora??? Da li je ova trenutna zaista adekvatna; ► Mislim dasu ove godine nagrade bile dobre i nadam se da će svake sljedeće godinebiti još bolje. Npr. kamp u inostranstvu na kome bi se učenici upoznali sa nekiminteresantnim temama iz predmeta iz kojeg su se takmičili.Ove godine se uradilo mnogo u odnosu na prethodne godine.Komentar učenika: ► Učešće u nekom ljetnjem kampu gdje bi učenici proširiliznanje iz tog predmeta; ► Najbolja nagrada bi bila putovanje u neku stranuzemlju na 10 dana, mobilni telefon i određena novčana nagrada; ► Pet danau Budvi sa svojim najboljim drugom i nastavnikom; ► Karta za festival „Exit”;► Priznanje udruženja matematičara u CG; ► Vrhunska literatura iz navedenogpredmeta; ► Neka dobra knjiga sa sadržajem predmeta iz kojeg se takmičiili neko putovanje koje bi omogućilo praktičnu primjenu svega što se učiiz datog predmeta; ► Omogućiti učeniku da produbi svoja znanja iz dateoblasti npr. poslati ga da se usavršava ili se bavi eksperimentalnim radomna nekom poznatijem univerzitetu; ► Nagrada bi trebalo da odgovarapredmetu iz kojeg se učenici takmiče; ► Realno gledano, najkorisnije bi biloda se najboljim učenicima obezbijedi još nekoliko časova učenja sa najboljimprofesorom iz datog predmeta; ► Druženje sa veoma uspješnim profesorima,veoma je korisno i povećava motive učenika; ► Ovogodišnje nagrade su biledobre, naročito kamp; Ne bih mijenjala;Najčešći komentar je bio da su nagrade ove godine bile dobre, da su djecamalo iznenađena, jer do sada su dobijala samo diplome i knjige. Takođeje veliki broj takmičara želio usavršavanje iz svog predmeta kroz literaturu,kontakte i priznanja strukovnih udruženja. Kad se ima u vidu broj učenika ibroj škola u Crnoj Gori, može se razmišljati da li je 21 nagrada iz matematikeili po 18 iz većine drugih predmeta – ipak previše!KAKVA JE OBAVIJEŠTENOST O PROPOZICIJAMA TAKMIČENJA?Neposredno pred takmičenje pojavljivali su se problemi zbog nedovoljneobaviještenosti o propozicijama takmičenja. Svim školama je dostavljenoStručno uputstvo o takmičenju i analiza prethodnog takmičenja. Takođe suna sajtu bile sve informacije u vezi sa propozicijama. Da li je to dovoljno?Podaci u graficima 12 i 13 govore da nije.28

Obaviještenost nastavnika, a takođe i učenika, lošija je u odnosu na prošlugodinu.Grafik br. 12 - Obaviještenost o propozicijama takmičenja (%)- mišljenje učenika706057,4 5850403038,6402006.2007.20100Da Djelimično Ne423Obaviještenost učenika je identična kao i prethodne godine, što nampokazuje ili da nijesmo dovoljno uradili na informisanju bez obzira na izradui brošure i web sajta ili da škole nijesu navikle na ovakav način informisanja ikomunikacije.Grafik br. 13 - Obaviještenost o propozicijama takmičenja (%)- mišljenje nastavnika807070,160595040372006.2007.3023,92010640Da Djelimično NeO propozicijama takmičenja učenike su, uglavnom, informisali nastavnici(70%), dok se njih 24% informisalo na web sajtu Ispitnog centra. Nastavnici su29

se nešto više informisali putem web sajta (40%), dok je njih 30% koristilo Stručnouputstvo. Očekujemo da će od naredne godine naš web sajt biti glavnomjesto informisanja, a elektronska komunikacija zamijeniti pisma i telefax.Koji su izvori informisanja učenicima i nastavnicima najdostupniji i najkorisnijividi se iz grafika 14 i 15.Grafik br. 14 i 15 - Iz kojih izvora su se informisali učenici a iz kojihnastavnici o propozicijama?Mišljenje učenikaSajt Ispitnog centra2%24%Stručno uputstvoDnevna štampa70%2%2%Informisao/la me jenastavnik/caNeki drugi izvor (upiši koji)Mišljenje nastavnika5%16%6%40%Sajt Ispitnog centraStručno uputstvoDnevna štampa33%Informisao/la me jekolega/inicaNeki drugi izvor (upiši koji)KAKO SE UČENICI PRIPREMAJU ZA TAKMIČENJE?Način pripremanja učenika za takmičenje zavisi od niza okolnosti: ambicijanastavnika, organizacije rada škole, ličnosti učenika, njegovih uslova zaučenje...Priprema učenika za takmičenje je najbolja kada se kombinuje redovnanastava sa dodatnom i samostalnim radom učenika. No, da li se uspjehna takmičenju može postići samo učenjem na redovnim časovima? Svakipeti takmičar se priprema na redovnim časovima uz pomoć predmetnognastavnika, što se vidi iz grafika 16.30

Grafik br. 16 - Oblici pripreme učenika za takmičenje – mišljenje učenikaNa časovima dodatnenastave30%3% 1% 1%37%Uz pomoć predmetnognastavnika na redovnimčasovimaUčeći sa drugom/aricomSamostalnoUz pomoćroditelja/rodbine6%22%Uz pomoć instruktora –privatni časoviNa neki drugi načinKako nastavnici najčešće pripremaju takmičare, vidi se iz grafika 17. Takođesu najčešći oblici dodatna nastava i samostalan rad. Oni u nešto manjemprocentu biraju redovnu nastavu kao oblik pripremanja.Grafik br. 17 - Oblici pripreme učenika za takmičenje – mišljenje nastavnikaNa časovima dodatnenastave0% 3%Na redovnim časovima36%47%Dajete im zadatke zasamostalan rad14%Pripremaju se uz pomoćinstruktora – privatničasovi, kurseviUz pomoćroditelja/rodbineNa neki drugi načinPOKLAPANJE ILI NEPOKLAPANJE SADRŽAJA TESTA SA PROGRAMOM?Poklapanje sadržaja testa sa nastavnim programom definisano je Stručnimuputstvom, tačka 7. Učenici osnovnih škola se takmiče u rješavanju zadatakakoji proizilaze iz nastavnih programa za osnovnu školu, za odgovarajućipredmet i razred. Učenici srednjih škola se takmiče u rješavanju zadataka kojiproizilaze iz nastavnih programa za odgovarajući predmet i razred gimnazije.U zadacima se može zahtijevati i ključno znanje iz prethodnih razreda,31

sposobnost primjene znanja u novim situacijama, kao i korelacija sa srodnimpredmetima.Učenici procjenjuju da je ovogodišnji test više u saglasnosti sa programom uodnosu na prošlogodišnji (grafik 18).Grafik br. 18 - Da li se sadržaj testa poklapa sa sadržajem gradiva (%)?(mišljenje učenika)706050403031,54261,8522006.2007.20106,70Da Djelimično NeSlaganje učenika i nastavnika u procjeni je gotovo apsolutno (grafik 19).Grafik br. 19 - Da li se sadržaj testa poklapa sa sadržajem gradiva (%)?(mišljenje učenika i nastavnika)6050525140424030UčeniciNastavnici20100Da Djelimično NePolovina učesnika takmičenja smatra da je poklapanje testa i programadjelimično. Njihovo međusobno slaganje u procjeni je više nego izraženo. Oko40% smatra da poklapanje postoji i da test prati program (grafik 20).32

Grafik br. 20 - Smatraš li da je poklapanje gradiva neophodno i opravdano (%)?(mišljenje učenika i nastavnika)908070605040UčeniciNastavnici30202623100Da Djelimično Ne50Značajna većina anketiranih smatra da je poklapanje testa i gradivaneophodno i opravdano, ali ima i drugačijih mišljenja. Obrazloženja su datau komentarima.Komentar nastavnika:DA ► Zato što je metoda po kojoj se radi u školi dobra, prilagođena uzrastui nudi više od onog što je učenicima potrebno; ► Da bi učenici bili sigurnida su u potpunosti pripremljeni za takmičenje; ► Učenici nemaju vremena zadodatna učenja, pa je neophodno poklapanje gradiva razreda koji učenikpohađa, a ne da se daju testovi iz prethodnih razreda, gradivo se zaboravlja,a teško je; ► To su učenici osnovne škole!NE ► Treba zadati pola zadataka iz gradiva, a pola zadatka težih tj. zadatakaza talente. Tako se ne bi dešavalo da se dobri učenici demorališu ako osvojemali broj poena, iako školsko gradivo znaju dobro; ► Mogu i neki sadržaji vangradiva; ► Zato što postoje teme van programa zanimljive za učenike; ► Učenicikoji učestvuju na “državnom” takmičenju moraju raditi mnogo toga štonije predviđeno nastavnim planom.Ukoliko se gradivo ne bi poklapalo sa takmičarskim testovima, nastavnicipredlažu da se na početku školske godine školama proslijedi programtakmičenja.Komentar učenika:DA ► Djeca često nemaju vremena i literature da proučavaju materiju kojanije u vezi sa gradivom; ► Zbog toga što će učenici rješavati probleme kojesu radili u toku pripreme za takmičenje ili bar njima slične; ► Zato što ćemo misve naučiti što ima u našoj knjizi; ► Zato što nijesmo učili ništa van programa; ►Da bi se obezbijedila ravnopravna osnova za sve učesnike; ► Kako bi učenikznao koji dio gradiva da sprema, jer je besmisleno da na takmičenju rješavazadatke sa kojima nije mogao da dođe u dodir; ► Da, zato što ćemo moćilakše da se pripremimo i svi ćemo imati jednaka prava za pobjedu.33

NE ► Zato što u školi nije dovoljno teško i uglavnom je jednolično; ► Zato štotakmičenje služi za proširivanje znanja; ► Zato što na takmičenje idu darovitiučenici, koji su već savladali gradivo predviđeno planom i programom i kojihoće da nauče više; ► Nije svrha da se lekcije nabubaju, već da se shvatisuština i eventualno nauči nešto više, razvije logičko razmišljanje i nauči kakoda se primijeni znanje iz drugih oblasti; ► Takmičenja postoje radi proširivanjaznanja stečenog u školi, a ne za utvrđivanje.KOMENTARI AUTORA TESTOVABiologija: Po mom mišljenju, testovi moraju biti prilagođeni školskom programuu potpunosti, ali sama pitanja moraju biti osmišljena tako da se taj takmičarpripremi za njih bolje nego za odgovor u školi „za pet“. Dakle, da odgovorbude rezultat njegovog povezivanja činjenica, razmišljanja, izvođenjazaključaka... a ne samo navođenje definicija iz udžbenika. Napominjemda sam kroz razgovor sa nekim učenicima i profesorima zaključila da oni nekoriste preporučene udžbenike, već su vrlo često u upotrebi stari, što može bitii dodatni razlog njihovog eventualnog neuspjeha na takmičenju.Matematika: Takmičarski zadaci uglavnom treba da se poklapaju sa važećimnastavnim programima, iako ne uvijek. Npr. većina logičko-kombinatornihzadataka se može dati u skoro svim razredima osnovne škole. Nivoznanja za rješavanje takmičarskih zadataka iz matematike u velikoj mjeriprevazilazi nivo znanja stečenog kroz usvojeno gradivo u toku redovnenastave, sa ciljem da se njihova težina postepeno primiče težini zadatakasa nacionalnih takmičenja država sa većom tradicijom i solidnim uspjesimana međunarodnim olimpijadama. Testovi na Republičkom takmičenju trebada traže primjenu znanja i rješavanje težih problema. Ne treba nagrađivatiučenika na takmičenju zato što je uspješno reprodukovao teme koje surađene u redovnoj nastavi.Detalj sa takmičenja, Ekonomski fakultet34

KAKVA JE TEŽINA TESTOVA U ODNOSU NA PROŠLU GODINU?Najveći broj mentora (50%) i učenika (44%) smatraju da testovi nijesu ni teški nilaki. Ipak, učenici kažu da su nešto lakši od prošlogodišnjih (grafici 21 i 22).Grafik br. 21 - Težina testova – mišljenje nastavnika (%)605047,7504037,735302006.2007.2017,9131005,5210Veoma teški Teški Ni teški ni laki Laki Veoma lakiGrafik br. 22 - Težina testova – mišljenje učenika (%)605047,7444037,734302006.2007.20100 10105,512Veoma teški Teški Ni teški ni laki Laki Veoma lakiZa razliku od učenika, nastavnici procjenjuju da su testovi za nijansu teži. U35

sljedećim tabelama je prosječan broj bodova po predmetima za osnovnui srednju školu (tabele16 i 17). Za razliku od prethodnih godina, kada je bilaznačajna razlika u postignuću između osnovne i srednje škole u korist osnovne,ove godine je prosječan rezultat gotovo identičan.Tabela br. 16 - Prosječan broj bodova po predmetima za OŠMaksimalan broj bodova 100,00Njemački jezik VIII 73,90Engleski jezik VIII 69,80Italijanski jezik VIII 68,67Istorija VIII 67,60Ruski jezik VIII 67,22Francuski jezik VIII 65,00Biologija VIII 63,30Biologija VII 59,14Geografija VIII 53,70Hemija VII 30,52Hemija VIII 30,37Matematika VI 29,80Matematika VII 29,20Matematika VIII 27,14Fizika VIII 26,10Fizika VII 14,30Prosječan broj bodova za OŠ 48,4936

Tabela br. 17 - Prosječan broj bodova po predmetima za SŠMaksimalan broj bodova 100,00Njemački jezik III 84,00Fizika IV 72,75Hemija II 66,44Biologija IV 64,83Biologija III 64,53Francuski jezik III 63,71Biologija I 61,28Ruski jezik III 61,11Engleski jezik III 60,75Italijanski jezik III 59,14Hemija I 50,17Hemija IV 48,67Biologija II 43,45Matematika III 43,00Hemija III 42,80Fizika III 35,44Fizika II 32,00Matematika IV 31,25Fizika I 29,20Matematika II 23,33Matematika I 22,54Informatika IV 10,00Informatika III 5,00Prosječan broj bodova za SŠ 46,76U tabeli za osnovnu školu izdvojili su se jezici, istorija i geografija u prvoj polovinitabele i iznad prosjeka, a ispod prosjeka su matematika, fizika i hemija.Biologija i hemija u srednjoj školi su nešto bolje urađene nego u osnovnoj. Uodnosu na ostale razrede, uočava se lošiji prosjek biologije u II razredu. Ispod37

prosjeka su matematika za sve razrede srednje škole, informatika i fizika zaprva tri razreda. Dobar je prosjek za fiziku IV, ali se takmičio mali broj učenika,svega četiri.Ako rezultate osnovaca sa Republičkog takmičenja ove godine uporedimosa prosječnim postignućem za period 2006-2007, kada su organizovanaregionalna takmičenja, zapaža se da su znatno lošiji. U 2007. godini smanjiose broj takmičara koji su osvojili više od 60 bodova, a povećao se broj onih kojisu osvojili ispod 40 bodova (grafici br. 23 i 24).Grafik br. 23 - Ukupno postignuće učenika osnovnih škola (%)706058,4454,6504038,740,93Prosjek 2002 - 2006.302019,1316,8420,3626,2624,65Republičko takmičenje2006.Republičko takmičenje2007.10060-100 40-59 0-39Grafik br. 24 - Ukupno postignuće učenika srednjih škola (%)504540353036,237,7137,3829,943,5641,2832,71Prosjek 2002-2006.252020,9920,24Republičko takmičenje 2006.Republičko takmičenje 2007.15105060-100 40-59 0-39Procenat srednjoškolaca se smanjio u kategoriji najlošijih i nešto povećao usrednjoj kategoriji. Procenat najboljih je skoro isti u analiziranom periodu.38

ZAŠTO SU LOŠI REZULTATI NA TAKMIČENJU IZ POJEDINIH PREDMETA?Najveće razlike su u prosječnom postignuću iz hemije. U VII razredu pobjednikje imao 77,50 bodova. Bolje je urađen test u VIII razredu, gdje je pobjednikosvojio 96 bodova. Najviše učenika osnovne škole koji su se takmičili iz hemijeje imalo ispod 40 bodova (72,03%) (grafik 25).Grafik br. 25 - Postignuće učenika osnovnih škola iz hemije (%)8072,03706062,8362,55040Pprosjek2002-2006.3020109,3225,6721,8718,6411,515,62Republičkotakmičenje 2006.Republičkotakmičenje 2007.060-100 40-59 0-39Kao što se vidi iz grafika br. 26, postignuće učenika iz geografije je ove godinebilo mnogo lošije. Četiri takmičara su osvojila preko 90 bodova, ali ima i onihkoji imaju ispod 20 bodova. Vjerovatan razlog lošijeg rezultata je u izostankuselekcije učenika u školama (grafik 26). Slična je situacija i sa rezultatima izistorije.Grafik br. 26 - Postignuće učenika osnovnih škola iz geografije (%)9081,9180706050403040,7931,5827,63Prosjek 2005-2006.Republičko takmičenje 2007.2016,19101,9060-100 40-59 0-3939

Na takmičenju iz matematike rezultati su iz godine u godinu sve lošiji. U VIrazredu su nešto lošiji u odnosu na VII i VIII. U svakom razredu je po više od 20takmičara koji imaju manje od 20 bodova (grafik 27).Grafik br. 27 - Postignuće učenika osnovnih škola iz matematike (%)8073,96706059,3665,950Prosjek 2002-2006.40Republičko takmičenje 2006.Republičko takmičenje 2007.302018,6915,921,9518,1818,34107,69060-100 40-59 0-39Rezultati fizike zaslužuju posebnu pažnju i komentar. Samo jedan takmičarVII razreda je uradio više od polovine testa, a 53 ih je ispod granice od 20bodova (grafik 28).Grafik br. 28 - Postignuće učenika osnovnih škola iz fizike (%)12010095,68067,9164,5260-1006040-590-39402011,1720,9316,12 16,131,752,630Prosjek 2002-2006.Republičko takmičenje2006.Republičko takmičenje2007.Ovi pokazatelji govore da nije jedini problem u testu. Uzroci ovako lošegrezultata su kompleksniji. Takmičari smatraju da je uzrok nedovoljna pripremai neadekvatan test, a mentori smatraju da je test pretežak.Autor testa smatra da je razlog neadekvatna pripremljenost takmičara,odnosno:► nedostupnost adekvatne literature za pripremu nadarenih učenika,40

► nedovoljan angažman (u kvantitativnom i/ili kvalitativnom smislu)mentora u toku pripremanja takmičara.U gotovo svim predmetima su nešto lošiji rezultati ove godine u odnosu naprethodne. Izuzetak je biologija, gdje su takmičari ove godine postigli boljirezultat (grafik 29).Grafik br. 29 - Postignuće učenika osnovnih škola iz biologije (%)706060,1657,7350403025,5238,5727,1434,2825,5960-10040-590-392014,2116,66100Prosjek 2002-2006. Rep. takm. 2006. Rep. takm. 2007.Da li su rezultati lošiji zato što nije bilo regionalnog takmičenja i adekvatneselekcije? Kakva je zaista selekcija na školskom takmičenju? Anketiranitakmičari i mentori razloge nalaze u pripremi i testu (grafici 30 i 31).Grafik br. 30 - Kako objašnjavaš izuzetno loše rezultate na takmičenju izpojedinih predmeta? (mišljenje učenika) (%)605048 494036,13027,72328,62006.2007.2017107,60Testovi preteškiNedovoljnapripremaNeadekvatantestNe prijavljujuse najbolji0Neko drugoobjašnjenje41

Oko polovine anketiranih učenika smatra da je glavni razlog loših rezultatanedovoljna priprema učenika. Nešto manje od petine anketiranih učenikarazlog vidi u teškim testovima. U čemu nastavnici vide uzroke loših rezultatta,vidi se iz grafika 31.Grafik br. 31 - Kako objašnjavate izuzetno loše rezultate na takmičenju izpojedinih predmeta (%)? (mišljenje nastavnika)3530252430,42726,62920151919152006.2007.101050Testovi preteškiNedovoljnapripremaNeadekvatantestNe prijavljujuse najbolji0Neko drugoobjašnjenjeU graficima 30 i 31 upoređeni su odgovori anketiranih 2006. i 2007. godine.Anketirani učenici smatraju da je 2007. godine bilo manje pripreme negoprethodne godine, a nastavnici smatraju da je test bio neadekvatan.Glavni razlozi lošeg uspjeha iz pojedinih predmeta su nedovoljna priprematakmičara i neadekvatan test – neprilagođen programu.Komentar nastavnika: ► Takmičenje je u aprilu, a na testovima je kompletnogradivo predviđeno za tu školsku godinu; ► Neadekvatni testovi, nedovoljnospremljeni đaci, loš rad nastavnika – mentora; ► Ponekad najbolji “moraju” natakmičenje iz drugih predmeta; ► Pojedini nastavnici primoravaju djecu da setakmiče iz predmeta koji ne vole; ► Vrlo često se za takmičenje ne prijavljujunajbolji učenici već idu vredni prosečni đaci. Oni su izuzetno radni, što neznači da će postići dobar rezultat, a nama kao predmetnim nastavnicima jevrlo neprijatno da takvog učenika sprečimo da učestvuje.Komentar učenika: ► Profesori ne rade dovoljno sa učenicima, a oni sami nemogu dobro da se spreme; ► Trema, blokada mozga!Analizirajući postignuća učenika osnovne škole na ovom i prethodnim takmičenjima,možemo zaključiti da je nedostatak selekcije glavni razlog ovogodišnjihloših rezultata. Za učenike srednje škole ni ranije nije bilo regionalnihtakmičenja i jedina selekcija su školska takmičenja.42

Srednjoškolci su uglavnom postizali slične rezultate kao i prethodnih godina.Grafik br. 32 - Postignuće učenika srednjih škola iz fizike (%)8073,837063,96054,555060-1004040-593025 24,2421,210-392012,2313,9211,11100Prosjek 2002-2006.Republičko takmičenje2006.Republičko takmičenje2007.Može se uočiti poboljšanje rezultata iz fizike u odnosu na raniji period.Grafik br. 33 - Postignuće učenika srednjih škola iz matematike (%)908084,8180,471,877060504060-10040-590-393020107,65 7,657,8411,7612,515,60Prosjek 2002-2006.Republičko takmičenje2006.Republičko takmičenje2007.Rezultati iz matematike su, takođe, za nijansu bolji u odnosu na prethodniperiod. Slični su i rezultati iz hemije.43

Grafik br. 34 - Postignuće učenika srednjih škola iz hemije (%)45403533,7840,837,533,3341,1835,2930252025,4229,1623,5360-10040-590-39151050Prosjek 2002-2006.Republičko takmičenje2006.Republičko takmičenje2007.Grafik br. 35 - Postignuće učenika srednjih škola iz biologije (%)504540353038,57 38,5735,7134,2827,1425,7145,1540,3860-1002540-59200-391513,461050Republičko takmičenje2006.Republičko takmičenje2006.Republičko takmičenje2007.Pomak ka boljim rezultatima ipak se može uočiti kod prirodnih nauka u srednjojškoli. Nadamo se da će se ta tendencija nastaviti, jer ovakvim rezultatimasigurno niko nije zadovoljan.44

KAKVA SU POSTIGNUĆA IZ STRANIH JEZIKA?Ove godine učenici su se takmičili iz pet stranih jezika: engleskog, ruskog,italijanskog, francuskog i njemačkog. Kao i prethodnih godina, takmičenjeje organizovano za učenike/ce VIII razreda osnovne škole i III razreda srednješkole. Sadržina testa je bila ujednačena tako da su kod svih jezika bileobuhvaćene sljedeće oblasti: razumijevanje slušanog teksta, razumijevanjepročitanog teksta, poznavanje leksike i gramatike, pisanje vođenog sastava/eseja(100 - 120 riječi za VIII razred, 150 - 180 riječi za III razred srednješkole). Korišćenje rječnika nije bilo dozvoljeno. Rad na testu trajao je 120minuta. Autori kažu da bi usmena provjera vladanja jezikom bila vrlo korisna uslučajevima kada ima kandidata sa istim brojem poena. Naravno, to zahtijevadrugačiju organizaciju i znatno duže vrijeme trajanja takmičenja.Kontinuitet dobrih rezultata, kad su u pitanju strani jezici, nije izostao ni ovegodine. Procenat takmičara iz osnovne škole koji su osvojili više od 60 bodovakreće se od 59,18% do 81% (grafik 36).Grafik br. 36 - Republičko takmičenje, prosječno postignućeiz stranih jezika za osnovnu školu (%)90808172,73706059,1861,9 62,06504036,7338,0937,9360-10040-590-393027,2720100134,080 0 0Engleski jezik Ruski jezik Italijanski jezik Francuski jezik Njemački jezikUčenici srednjih škola postigli su nešto lošije rezultate, tako da se procenatnajuspješnijih kreće između 50% i 71,43% (grafik 37).45

Grafik br. 37 - Republičko takmičenje, prosječno postignućeiz stranih jezika za srednju školu (%)8071,43706050403054,1741,6655,555044,45 42,8628,57505060-10040-590-39201007,144,160 00Engleski jezik Ruski jezik Italijanski jezik Francuski jezik Njemački jezik2Međutim, ako uporedimo ova postignuća sa postignućima iz 2006. godine,vidjećemo da su dosta lošija, posebno iz ruskog jezika (grafik 38).Grafik br. 38 - Republičko takmičenje, prosječno postignućeiz ruskog jezika za osnovnu školu (%)12010095,0510080604059,1836,7360-10040-590-392004,95Prosjek 2002-2006.0 0 0Republičko takmičenje2006.4,08Republičko takmičenje2007.Objašnjenje lošijih rezultata jednog od autora testova:„Lošiji rezultati od očekivanih mogli bi se objasniti i ponovnim uvođenjemu strukturu testa zadatka „Pisanje sastava na zadatu temu“, za šta većinatakmičara očigledno nije bila dovoljno pripremljena. Pored toga, daćusebi za pravo da kažem da pojedini nastavnici ili nijesu učinili dobar odabir46

kandidata ili svog kandidata nijesu dovoljno pirpremili.“Međutim, činjenica da je kod svih stranih jezika konstantno veoma mali brojtakmičara u kategoriji od 0 do 39 bodova je zaista za pohvalu (grafici 39 - 41).Grafik br. 39 - Republičko takmičenje, prosječno postignuće iz italijanskogjezika za osnovnu školu (%)100908082,6188,897060504030201007,39Prosjek 2002-2006.11,1161,938,090 0 0Republičko takmičenje2006.Republičko takmičenje2007.60-10040-590-39Drugačiju sliku daju postignuća iz francuskog jezika za srednju školu, gdje sutakmičari ove godine pokazali najbolje rezultate (78,43% je imalo iznad 60bodova, dok je taj procenat za period 2002-2006. iznosio 63,23, a za 2006.54,54%) (grafik 40).Grafik br. 40 - Republičko takmičenje, prosječno postignuće iz francuskogjezika za srednju školu (%)90807063,2380,8871,436054,5450403027,2728,5760-10040-590-392018,18105,880Prosjek 2002-2006.Republičko takmičenje2006.Republičko takmičenje2007.047

Prvi put ove godine učenici osnovnih i srednjih škola su se takmičili iz njemačkogjezika, što je možda i bio razlog malog broja prijavljenih (11 za osnovnuškolu i 2 za srednju). Osnovci su i ovog puta postigli znatno bolje rezultate.Konstantno dobri rezultati su, iako ove godine nešto lošiji, iz engleskog jezikaza osnovnu školu (grafik 41).Grafik br. 41 - Republičko takmičenje, prosječna postignuća iz engleskogjezika za osnovnu školu (%)100908091,7394,12817060504060-10040-590-3930201008,26Prosjek 2002-2006.0 0135,88 Republičko takmičenje2006.Republičko takmičenje2007.48

ZAŠTO SU POSTIGNUĆA IZ POJEDINIH PREDMETA KONSTANTNO DOBRA?Kako anketirani objašnjavaju razlike u postignuću između pojedinih predmetaiz prirodne grupe i jezika, istorije i geografije (grafik 42)?Grafik br. 42 - Kako objašnjavaš izuzetno dobre rezultate na takmičenju izpojedinih predmeta (%)? (mišljenje učenika)60565040373026,22006.2007.20101520,713160Testovi lakiPripremljeniučeniciPonavlaju seslični testoviPrijavljuju senajbolji0Neko drugoobjašnjenjeViše od polovine takmičara smatra da je ključ uspjeha u dobroj pripremiučenika. U odnosu na prošlu godinu, manji procenat smatra da razlogeuspjeha treba tražiti u lakšim testovima koji se ponavljaju (grafik 43).Grafik br. 43 - Kako objašnjavaš izuzetno dobre rezultate na takmičenju izpojedinih predmeta (%)? (mišljenje nastavnika)605047,8454030222006.2007.20101210,416,4 16,4138,90Testovi lakiPripremljeniučeniciPonavlaju seslični testoviPrijavljuju senajboljiNeko drugoobjašnjenje49

Nastavnici imaju isto mišljenje kao i njihove kolege anketirane prošle godine.Učenici i nastavnici različito komentarišu ovakva postignuća iz stranih jezika.Komentar učenika: ► To su predmeti koji mogu lako da se nauče, a kad suu pitanju matematika i fizika dovoljan je loš dan ili blokada da se uradi loše.A još su zadaci teški; ► Prijave se samo oni učenici koje taj predmet iskrenozanima; ► Dolazi im poznato gradivo već pređeno u školi (sve iz školske knjige)pa bi i prosječan đak dosta uradio; ► Naučiš napamet da ništa ne promakne,mala veza i 100 bodova.Komentar nastavnika: ► Koncepcija ovih testova je bitno različita u odnosuna testove prirodnih nauka; ► Testove pripremaju stručni saradnici i nastavnici,koji dobro poznaju rad (neposredno) u učionici i imaju mnogo razumijevanja iosjećaja za ono što je važno da učenici pokažu na testu. Testovi iz francuskog suprava mjera za to, pokazalo se ove godine, bez obzira na slab plasman mojihučenika; ► Vjerovatno se sami učenici pripremaju, bez pomoći nastavnika???A, da, kad su strani jezici u pitanju, naročito engleski jezik, tačno je da pojedininastavnici ne rade ništa s takmičarima, jer se ti takmičari spremaju nanekom drugom mjestu, van škole, i pojedini znaju bolje od svojih nastavnika!;► Učenici znaju tačno šta će naučiti - razne podatke, događaje itd., dok izmatematike i fizike treba da ima ideju kako da riješi problem (dovoljna jednagreška i zadatak netačan).OCJENE OVOGODIŠNJEG TAKMIČENJAAnketirani učesnici su ocjenjivali pojedine aspekte takmičenja na skali od 1do 5, kao školske ocjene. Prosjek ocjena je prilično visok po svim stavkama.Učenici najbolje ocjene daju za stavke koje se odnose na samo testiranje– trajanje, uslove i dežurstvo, dok nastavnici više vrednuju ono što se višetiče njih – prijavljivanje, trajanje i vrijeme održavanja. Dežurstvo je dobilo većuprosječnu ocjenu nego prošle godine. Očekivali smo znatno poboljšanjeocjene za uslove rada za takmičare jer smo uz pomoć Ekonomskog fakultetaobezbijedili takmičarima izuzetno dobre uslove za rad (klimatizovaneučionice, udobne tapacirane stolice, prijatan ambijent...). Učesnici su poduslovima, vjerovatno, procjenjivali i izostanak smještaja, hrane i pića jer subili prilično nezadovoljni ovim „nedostacima“. Nastavnici su naročito iskazivalinezadovoljstvo, iako su svjesni da je to urađeno u cilju povećanja vrijednostinagrada za takmičare. Ispitni centar će i dalje insistirati na povećanju kvalitetatakmičenja i adekvatnog stimulisanja najboljih učenika.Što se tiče vremena održavanja takmičenja, zadovoljniji su prošlogodišnjimvremenom (maj) nego ovogodišnjim (april) (tabela 18). Nažalost, Ispitnicentar nije u mogućnosti da promijeni vrijeme takmičenja zbog jako obimnihposlova koji se moraju odraditi u maju i po Zakonu su obavezni (nacionalnotestiranje, matura...). Iskustvo nam govori da su učenici u maju posebnoopterećeni, naročito učenici VIII razreda osnovne škole i IV razreda srednje.50

Tabela br. 18 - Ocjena organizacijeUčeniciNastavnici2006. 2007. 2006. 2007.Prijavljivanje takmičara 3,71 4,08Trajanje izrade testa 4,21 4,26 4,14 4,41Vrijeme održavanja takmičenja 3,95 3,74 4,08 3,79Uslovi rada za takmičare 3,90 3,82 3,48 3,62Dežurstvo 3,77 3,85 3,47 3,74Komentar nastavnika: ► Početna pozicija takmičara neravnopravna (učeniciiz naše škole uveliko putuju, dok njihovi drugovi iz Podgorice još spavaju).Po dolasku naši učenici, nakon što su prevalili dugo i mučno putovanje, bezpredaha počinju takmičenje - ovo se desilo učenicima koji su se takmičili izhemije); ► Djeca poslije puna 2 sata rada na testu, nijesu dobila ni sok od 20centi, već su ih nastavnici vodili na ručak i piće! Organizacija pod parolom „Daprođemo što jeftinije!” Sramota!!! Ne zbog nastavnika nego zbog djece!!!;► Nijesam sigurna da sami mentori imaju potpun uvid u potpunu organizacijutakmičenja, već više donose zaključke na osnovu komentara takmičara i sl.Ima i ovakvih mišljenja:► Nikad bolje nije organizovano takmičenje nego prošle školske godine;► Uslovi su vam bili vrhunski!!!Komentar učenika: ► Neorganizovan prevoz. Smatram da ipak treba da sepovede računa o tome da učenici odmorni, ni gladni, ni žedni, rade test;► Smještaj za učenike koji na takmičenje dolaze iz udaljenih krajeva CG (putkoji traje 3-6 časova neposredno prije takmičenja može drastično da pokvarirezultate); ► Svakako bi trebalo omogućiti učestvovanje na Republičkomtakmičenju svim učenicima koji su na školskim takmičenjima osvojili maksimalanbroj poena iz određene oblasti (do sada je mogao učestvovati samojedan učenik iz date oblasti u mojoj školi); ► Dežurni profesori bi mogli da budui predmetni tako da bi određene nedoumice kada je u pitanju tekst bileotklonjene; ► Izuzetna ljubaznost;Najviše primjedbi takmičari su imali na ozvučenje dok su radili dio testa izstranih jezika koji se odnosio na slušanje. No, pojedinim takmičarima to nijesmetalo, pa su i na taj dio testa osvajali veliki broj bodova ili, čak, maksimalan.Ispitni centar će se potruditi da za ovaj dio takmičenja priprema kvalitetnijesnimke vodeći računa o tajnosti.51

Tabela br. 19 - Procjena dežurstva zavisno od predmeta -prosječne ocjene (1 – 5)Prirodna grupapredmetaIstorija igeografija3,863,81Strani jezici 3,68PODRŠKA ŠKOLEPodršku od strane uprave škole učenici i nastavnici procjenjuju slično. Razlikese pojavljuju u kategorijama podsticanje i osiguravanje uslova, jer te kategorijenastavnici ocjenjuju višim ocjenama od učenika. Nažalost, najlošije su ocjene(od pozitivnih) u kategoriji nagrađivanja koje izgleda izostaje (tabela 20).Tabela br. 20 - Podrška rukovodstva škole – prosječne ocjene (1 – 5)UčeniciNastavniciPodstiču 3,50 4,00Pomažu 3,36 3,21Osiguravaju uslove 3,14 3,60Cijene 3,91 3,97Ometaju 1,57 1,39Nagrađuju 2,80 2,64Ne prepoznaje se uloga škole u organizaciji takmičenja. Očekuje se,svakako, da škole svojim učenicima i nastavnicima obezbijede usloveprevoza, smještaja, ishrane... Zadatak Ispitnog centra je organizacija samogtakmičenja, što podrazumijeva sve aktivnosti oko izrade testa, rješavanja,ocjenjivanja, regularnosti takmičenja. Imali smo primjera da su škole plaćalehotelski smještaj za svoje nastavnike i učenike, što je potpuno u skladu sanovom ulogom škole u decentralizovanom sistemu u kojem škola morapreuzimati veću odgovornost za svoje rezultate (tabela 21).Tabela br. 21 - Nagrađivanje od strane škole po regijama -prosječne ocjene(1 – 5)RegijeProsječnaocjenaCentralna 2,89Sjeverna 2,78Južna 2,2952

Komentar nastavnika: ► Školama je uglavnom važno da učenici učestvuju natakmičenju, kako će se pripremiti, kad, u koje vrijeme i koliko, mogu li oni toda postignu (učenici i nastavnici) zbog svih obaveza - o tome se malo vodiračuna, a o nagradama ne treba ni govoriti; ► Rukovodstvo škole u kojojradim nema baš velike mogućnosti za nagrađivanje ni pomaganje pripremetakmičenja. Može da pruži samo moralnu podršku, što i čini; ► Uopšte ne znajuo takmičenju, osim što istaknu obavještenje; ► Nikakvu čak ni moralnu podrškunemamo za uspjeh na takmičenju to je nešto nevažno; ► Ove godineimam vrlo loše iskustvo. Naime, ne samo da moj uspjeh nije adekvatnonagrađen od strane uprave škole već sam nagradu koja je uplaćena oko 20.juna dobila tek 8. septembra i to poslije mnogo peripetija i ličnog insistiranjada mi isplate istu?! Upravi moje škole je drago kada učenici postignu dobrerezultate, ali ničim ne motivišu ni učenike ni mentore; ► Do sada imam dobrerezultate svake godine, a vodila sam učenike već 15 godina na takmičenja.Sada, dolaskom nove direktorice, prvi put sam nagrađena od škole za dobropostignute rezultate.Komentar učenika: ► Izgleda da su i profesori nemotivisani, pa ne motivišu niučenike, a škola kao da je pomalo i nezainteresovana za takmičenje; ► Mislimda bi naši nastavnici trebalo da budu mnogo više aktivniji i ažurniji kada je upitanju takmičenje, kako bi učenici postigli što bolje rezultate; ► Nijesam čakbila obaviještena za vrijeme i datum; ► Škola ima apsolutno indiferentan odnosprema takmičarima; ► Na takmičenje sam otišla iz čiste radoznalosti, i ne mislimda je to mjerilo znanja; ► Samo psihički ometaju takmičara; ► Prošle godinesam umalo diskvalifikovana jer škola nije blagovremeno poslala podatke oučenicima. Takođe, nikada nijesam dobila bilo kakvu (moralnu i materijalnu)podršku, niti nagradu za postignute uspjehe; ► Rukovodstvo bi barem mogloda ukaže solidarnost i zahvalnost što smo se takmičili za školu, bez ikakvihzahtjeva. Ni mrva zahvalnosti, niti šta drugo; ► U svemu ovome najviše sampodrške dobila od predmetnog nastavnika koga cijenim i zahvalna sam mu;► Ne nailazi se na pretjerano razumijevanjje profesora prema takmičarima(olakšanje gradiva iz njihovih predmeta radi što intenzivnijeg korišćenjavremena za odabrani predmet, što ne znači zapostavljanje gradiva); ► Našaškola je našla sponzore koji su nam omogućili smješataj, jer su takmičenjapočinjala rano, a mi smo daleko od mjesta takmičenja pa je put bio besmislenako bismo krenuli istog dana kada počinje takmičenje; ► Direktor naše školeizuzetno podržava učesnike raznih takmičenja, a pogotovo one koji postignudobre rezultate, i nagrađuje ih u skladu sa mogućnostima škole.SUGESTIJE ZA BUDUĆI RADKomentar učenika: ► Dao bih savjet organizatorima da ne stavljaju takmičaresvih uzrasta iz istog predmeta u istu učionicu, već da nas razmjeste po različitimprostorijama; ► Mislim da bi trebalo da provjerite da li svi nastavnici takmičenjeshvataju ozbiljno - da li uopšte spremaju svoje učenike za takmičenje; ► Dazadaci budu u skladu sa zadacima iz udžbenika. Da se takmičari pripremajuod početka školske godine, jer mislim da za mjesec ne može ni ekspert da53

se pripremi; ► Što se mene tiče ne bih ništa mijenjala. Samo zamjeram štoprošle godine nije bio obezbijeđen obrok za takmičare, pa su ga oni moralikupovati. Možda to nije problem za nas u okolini Podgorice, ali djeci sa sjeverapredstavlja veliki problem; ► Takmičenje na koje sam bila bilo je veoma lijepoorganizovano. Mogli bi da budu malo bolji uslovi za takmičare i da kombiji nebudu rasklimatani. Da se ne sjedi čitav dan nakon takmičenja ispred zgradeu kojoj se to takmičenje održava. Da nas stalno časte sokovima, sendvičima.► Organizatorima budućih takmičenja savjetovala bih da i dalje primaju inagrađuju učenike iz okolnih gradova, i da uvijek imaju dobro opremljeneustanove i prostorije; ► Bolje informisanje učenika o organizaciji takmičenja,postignutim rezultatima. Bolja organizacija vremena, tj. mogućnost dase odmore takmičari, nakon testova, umjesto sjedjenja oko škole, i moždaobilazak grada, ili neki izlet. Osim internet sajta, rezultati mogu biti objavljeniu nekim novinama, što predlažem, i u svakom slučaju neki detalj, kao uspomenasa takmičenja (olovka sa znakom Ispitnog centra bi bila sasvimdovoljna). Ostalo, u redu je. Toliko, i hvala i vama!; ► Da obezbijede podrškuučenicima, novčanu nagradu ili stipendiju za najbolje i da poruče predmetnimnastavnicima da je potrebno više želje i volje ukoliko žele da bolje pripremesvog učenika-cu; ► Mislim da ove godine zaslužujete mnogo kritika, jer uslovinijesu bili ravnopravni za sve, pogotovo za nas učenike iz Pljevalja. Krenulismo u 5 sati ujutru da bismo stigli na vrijeme i pravo iz kombija smo prešli narad testova. A tek što su se stariji profesori namučili. Čitav dan su proveli nastepeništu ispred zgrade. Nijesmo imali čak ni ručak organizovan. Bolje jebilo prošlih godina, kada smo boravili kod druge djece i ostajali 2-3 dana.Družanje je bilo bolje, kao i sve ostalo. Ako ove godine bude ista organizacijaja ne vjerujem da ću se takmičiti, kao ni moji drugovi i drugarice iz Pljevalja,stvarno je naporno... A, da, umalo da zaboravim, da su testovi teški iz nekihpredmeta, jer ih sastavljaju studenti koji čak ne znaju program određenograzreda. I bilo je bolje dok je bilo regionalno takmičenje. Nadam se da će vamove iskrene sugestije bar malo pomoći da poboljšate organizaciju...; ► Da sebolje pozabave prevozom učenika, kao i za njihov smještaj, kao i poštovanjezadatog vremena predviđenog za početak takmičenja. Takođe ljubaznostje bila na visokom nivou, neka nastave tako; ► Smatram da je neophodnoprovjeriti tačnost rezultata školskog takmičenja pojedinih učenika, od straneorganizatora. S obzirom na to da na takmičenje može doći i prosječan učenik(a veoma ih je mnogo), organizatori imaju dosta posla bez razloga. Svemu jeuzrok netačan rezultat školskog takmičenja i ubacivanje prosječnih učenikaod strane njihovih nastavnika i škole. Na školskim takmičenjima imaju visokerezultate, a na drugim takmičenjima ne mogu ispuniti ni minimum; ► Nemamnikakvih primjedbi; ► Samo nastavite tako. Prošlogodišnji testovi iz biologije sumi se svidjeli. Nijesu odstupali od gradiva, bili su jako realni, nijesu tražili premalo,ni premnogo; ► Takmičenje je, kao događaj, proteklo izuzetno regularno,čak prijatno. Vidljiv je vanredan pomak u organizaciji, mada je nama biloljepše i zanimljivije kada su trajala po par dana; ► Ove godine je organizacijabila jako dobra, samo veće novčane nagrade i da se ne nagrađuju samoprva 3 mjesta već prvih 5; ► Prošlogodišnje takmičenje je bilo na vrhunskomnivou, želio bih da svako bude tako. Takođe bih se htio zahvaliti Ispitnomcentru na dobrim nagradama; ► Smatram da je prošlogodišnja organizacija54

ila sasvim dobra. Jedina zamjerka je to što je na web sajtu trebalo da izađeviše pitanja, odnosno zadataka sa prošlogodišnjih takmičenja!Komentar nastavnika: ► Seminari na kojima bi se nastavnici obavještavalio svemu za što smatrate da treba da znaju. Saradnja Centra i nastavnikaje neophodna; ► Nastavnici rade suviše samostalno u smislu da nemajudovoljno saradnje niti sa ostalim nastavnicima niti sa ljudima koji organizujutakmičenja. Neuspjesi takmičenja su prirodna posljedica takvog odnosaprema nastavnicima; ► I ovi uspjesi koji postoje su zarad interesovanja samedjece, zaista nedovoljni; ► Da ni pod kojim uslovima ne režiraju takmičenje,da se ne pristaje na takmičenje forme radi, da radovi budu dostupni svimučesnicima - mislim na prigovor i da članovi komisija po mogućnosti budunormalni ljudi; ► Dostaviti školi po jedan probni test - kako bi se odabrao praviučenik za takmičenje. Pripremanje nije dovoljno samo na časovima dodatnenastave, prekovremeni rad vrednovati; ► Da škola nije obavezna učestvovatina takmičenju ako nema učenika koji pokazuje izuzetno interesovanje italenat; ► Ispitni centar treba, na početku školske godine da organizujetestiranje zainteresovanih učenika za takmičenje; ► Aktiv nastavnika treba daodabere nastavnika koji će voditi dodatnu nastavu. Fond časova dodatnenastave treba da bude 2 časa sedmično (blok čas) i da se ti časovi plate višenego redovan čas. Za jedan čas dodatne nastave u 15 dana ne može seuraditi ništa; ► Da se vrati raniji termin održavanja takmičenja - prva polovinamaja. Smatram da nije u redu da sastavljači testova razmatraju prigovore(pogotovo kada se oni odnose na rješenja u ključu), nego neko neutralan. Nevjerujem da su novčane nagrade (još ovako simbolične) motiv za nastavnikajer bi značilo da su svi koji ne osvoje neko od prva tri mjesta uzalud radili. Boljiuslovi rada su ono što nam treba! Možda je bolje da se testiranja obavljajupo opštinama - u isto vrijeme, isti testovi, pa se prosljeđuju Ispitnom centru napregled?; ► Više pažnje pokloniti sastavljanju testa. Svi takmičari su odabraniod strane svojih mentora kao reprezenti svoje škole. Testovi moraju imatiodgovarajuću težinu da bi se jasno odvojili najbolji, a ne da razlika bude 1bod ili čak pola boda, što pokazuje da test nema težinu; ► Molim vas, datestovi ne budu „gole” istorijske činjenice. Pažnju terba usmjeriti ka opštemobrazovanju, u skladu sa temama iz udžbenika. Učeniku nijesu bitne godine,koliko bi trebalo da su važne uzročno posljedične veze. Po mom mišljenju,za učenika je važnije da zna Staljinovo nesrećno djetinjstvo, nego neki miriz perioda njegove vladavine; ► Takmičenje treba da bude organizovanotako da testovi sadrže pitanja vezana za suštinu, a ne za formalnosti i običneinformacije. Učenici treba da pristupe takmičenju sa školskim znanjem, tj.prema nastavnim planovima i programima, koji se ne poklapaju s pitanjimana testu, te su profesori obavezni da iz te oblasti pripreme učenike; ► Pri izradizadataka treba voditi računa da zadaci budu lakši, da svaki takmičar možeda riješi po jedan tačan zadatak, jer su u pitanju najbolji đaci. Sa slabimplasmanom djeca se razočaraju i sljedeće godine uzimaju drugi predmet ili neučestvuju na takmičenju. Koristiti zbirke koje koriste đaci kako bi se imao boljiuvid u težinu zadataka; ► Takmičenje treba nastaviti. Svim mentorima dozvolitida su prisutni na takmičenjima; ► Da se da veća važnost i upozori direktor. Dadirektor shvati i nastavnika i takmičara. Takmičenje održati u februaru ili martu55

jer su učenici prilično opterećeni u aprilu kada se bliži kraj nastavne godine;► Što se tiče organizacije takmičenja ove školske godine bila je na zavidnomnivou, učenici su takođe bili motivisani i nagradama koje su najbolji osvojili,ali mislim da testovi iz hemije nijesu bili adekvatni za nivo učenika VII i VIIIrazreda. Pojedini zadaci su iz programa srednje škole - gimnazije. Nije problemda ih takmičari savladaju u toku pripreme, već što su zadaci iz tih oblastineočekivani za njihov uzrast; ► Smatram da je sve u najboljem redu - naravnorukovodeći se izjavama učenika - takmičara; ► Iznenađujuće (za razliku odprethodnih godina) da je ovo takmičenje odlično uspjelo, vjerovatno što jerazlika u načinu vođenja takmičenja. Možda bi trebalo organizovati druženjementora.MEĐUNARODNA TAKMIČENJAKAKVA JE INFORMISANOST O MEĐUNARODNIM TAKMIČENJIMA?Autori testova smatraju da su postignuća iz matematike i fizike lošija zato štosu testovi teži da bi bili sličniji testovima na međunarodnim takmičenjima. Akoje jedan od ciljeva takmičenja priprema i selekcija za međunarodna, onda jesličnost potrebna. Koliko su učesnici informisani o organizaciji, sadržaju testovana internacionalnim takmičenjima?Koliko su učenci i nastavnici informisani o međunarodnim takmičenjimapokazuje sljedeći grafik (grafik 44).Grafik br. 44 - Koliko si informisan/la o međunarodnim takmičenjimaiz pojedinih predmeta (%)?6054565040403830NastavniciUčenici20100U potpunosti Djelimično Nijesam informisan/a56

Da li naši testovi na takmičenjima treba da budu što je moguće sličniji testovimasa međunarodnih takmičenja? Mali broj i nastavnika (11%) i učenika (10%)misli da ne treba (grafik 45).Grafik br. 45 - Smatraš li da naši testovi na takmičenjima treba da budu štoje moguće sličniji testovima sa međunarodnih takmičenja (%)?6057504445403033NastavniciUčenici201011100Da Djelimično NeKomentar učenika:DA ► Zato što samo najbolji moraju predstavljati zemlju na međunarodnimtakmičenjima, a ta selekcija može se izvršiti samo kroz teške testove; ► Dabi zaista najbolji otišli na međunarodno takmičenje i da bi nam bilo lakše nameđunarodnom takmičenju; ► Na međunarodnim takmičenjima testovi sukoncipirani tako da se više favorizuju znanja koja se mogu primijeniti i kojasu povezana sa životom; ► Zato što tako na najbolji način postajemo svjesninivoa sopstvenog znanja; ► Djelimično, jer ne bi trebalo da bude toliko teškokao međunarodna, a ipak ne toliko lako da bi čak i učenik koji se nije spremao,uradio dobro.NE ► Mi učimo što niko ne uči; ► Ne zato što je naše gradivo i znanje, po mommišljenju, mnogo opširnije nego gradivo i znanje učenika iz stranih zemalja pabi po tom principu naši testovi bili prelaki.Komentar nastavnika:DA ► Zbog prohodnosti naših učenika na međunarodnim takmičenjima, alimoramo biti bolje informisani o sadržaju i načinu takmičenja.NE ► Konkretno iz fizike nemamo opremljene kabinete za eksperiment!57

KAKVA SU ISKUSTVA ZEMALJA U OKRUŽENJU?Kada su u pitanju takmičenja u drugim zemljama, uočili smo da ih uglavnomorganizuju društva matematičara, fizičara, hemičara, biologa, istoričara,astrologa... Državne institucije se uključuju kada se radi o takmičenju nadržavnom i međunarodnom nivou. Dakle, društva donose svoje statute,program takmičenja za određenu oblast i nivo, kalendar i slično.Navešćemo kako to rade u nekim državama iz okruženja.BiH – takmičenje iz fizikeZa osnovne škole program takmičenja se sprovodi na tri nivoa: opštinsko,kantonalno i federalno takmičenje, a za srednje škole: kantonalno, federalnoi državno takmičenje. Na takmičenju osnovaca učestvuju učenici VII i VIIIrazreda. Na takmičenju srednjoškolaca, zbog različitih programa fizike porazredima u srednjim školama i različitih kantonalnih programa u gimnaziji,takmičarske kategorije su definisane prema oblastima, a ne prema razredima.Kantonalna takmičenja se odvijaju u organizaciji Ministarstva obrazovanja,nauke i informisanja kantona prema jedinstvenom programu i pravilima kojavrijede za sve kantone Federacije BiH. Federalno takmičenje se odvija uorganizaciji Društva fizičara u BiH i uz pomoć Ministarstva obrazovanja, nauke,kulture i sporta Federacije BiH. Društvo fizičara u BiH učestvuje u organizaciji isprovođenju takmičenja za odabir olimpijske ekipe.SLOVENIJA – takmičenje iz matematike (stručne škole)Školska takmičenja organizuju škole u martu saglasno pravilniku koji izdajeZavod za školstvo i Društvo matematike, fizike i astronomije. Za regionalnotakmičenje se prijavljuje 3% svih đaka jednog razreda srednjeg stručnogobrazovanja. Za regionalno takmičenje su zadužene regionalne komisije isamo 0,3% takmičara jednog razreda srednjeg stručnog obrazovanja iz svakeregije se prijavljuje za državno takmičenje. Državna komisija pravi konačanizbor tako što detaljno pregleda testove djece koju su regionalne komisijeprijavile, čime ujedno provjerava regularnost na regionalnom nivou. Državnakomisija ima pravo da pozove još jedan broj takmičara koji su postigli veomadobre rezultate na regionalnom takmičenju.SLOVENIJA – takmičenje iz slovenačkog jezikaTakmičenje za Cankarevo priznanje organizuje Slavističko društvo Slovenije iZavod za školstvo RS. Učenici se takmiče u znanju slovenačkog jezika. Takmičenjese organizuje za učenike osnovnih (VII i VIII razreda zajedno) i srednjih škola(srednjih stručnih škola, I i II razreda četvorogodišnjih stručnih škola i gimnazija iIII i IV razreda četvorogodišnjih stručnih škola i gimnazija).58

SRBIJA - takmičenje iz hemijeRepubličko takmičenje iz hemije učenika osnovnih i srednjih škola održava se uorganizaciji Srpskog hemijskog društva, Ministarstva prosvete Republike Srbije iHemijskog fakulteta.SRBIJA - takmičenje iz istorijeRepubličko takmičenje iz istorije organizuje Društvo istoričara Srbije „StojanNovaković”. Ovom takmičenju prethode školska, opštinska i okružna.HRVATSKA – takmičenje iz matematikeHrvatsko matematičko društvo, u saradnji s Ministarstvom prosvjete i sportaRepublike Hrvatske organizuje takmičenja iz matematike za učenike odčetvrtog razreda osnovne škole do četvrtog razreda srednje škole. Takmičenjase organiziraju na četiri nivoa: školska, opštinska, županijska i državno. Svakaškola, za svoje zainteresovane učenike, organizuje školsko takmičenje iz matematike.Ono se realizuje prema zadacima koje sastavljaju nastavnici pojedineškole, a po pravilu se održava početkom drugog polugodišta. Najboljeplasirani učenici odlaze na opštinska takmičenja koja se održavaju početkommarta po jedinstvenim kriterijumima i jedinstvenim zadacima za svakukategoriju takmičenja. Zadatke za ovaj nivo takmičenja sastavljaju članovidržavne komisije za matematička takmičenja. Najbolje plasirani učenici iduna Županijsko takmičenje. Županijska takmičenja se odvijaju početkomaprila, po jedinstvenim kriterijumima za cijelu Republiku Hrvatsku. Učenicise takmiče u rješavanju problemskih zadataka koje je pripremila Državnakomisija. Županijski odbori i komisije sprovode takmičenje prema dobijenimuputstvima, a sve izvještaje dostavljaju Državnoj komisiji. Najuspješniji učenicičetvrtog, petog i šestog razreda osnovne škole na županijskim takmičenjimapozivaju se na regionalna takmičenja. Regionalna takmičenja se održavajuza četiri područja u Republici Hrvatskoj: Osječku, Riječku, Splitsku i Zagrebačkuregiju. Najuspješniji učenici sedmog i osmog razreda osnovne škole, kao i svihrazreda srednje škole pozivaju se na Državno takmičenje. Program susretaobuhvata rješavanje problemskih zadataka, seminar za nastavnike – mentorei savjetovanje. Na Državnom takmičenju se određuje i šestočlana ekipa zaučestvovanje na Međunarodnoj matematičkoj olimpijadi, kao i učenici osnovnihi srednjih škola koji će biti pozvani u Ljetnju školu „Ruđer Bošković”.KOJA SU MEĐUNARODNA TAKMIČENJA?Internacionalne olimpijade iz prirodnih nauka su predviđene za (seniore)učenike srednjih škola iz cijelog svijeta.IMO - Internacionalna matematička olimpijada (The International MathematicalOlympiad, since 1959; not held in 1980), A delegation consists of twoleaders and six students.59

IPhO - Internacionalna olimpijada iz fizike (The International Physics Olympiad,since 1967; not held in 1973, 1978, 1980). Delegacija se sastoji od dva lidera ipet učenika.IChO - Internacionalna olimpijada iz hemije (The International Chemistry Olympiad,since 1968; not held in 1971). Delegacija se sastoji od dva lidera i četiriučenika.IBO - Internacionalna olimpijada iz biologije (The International Biology Olympiad,since 1990). Delegacija se sastoji od dva lidera i četiri učenika.IOI - Internacionalna olimpijada iz informatike (The International Olympiad inInformatics, since 1989).Zanimljive su i olimpijade:IAO - Internacionalna olimpijada iz astronomije (The International AstronomyOlympiad, since 1996),IGEO - Internacionalna olimpijada iz geografije (The International GeographyOlympiad (every other year since 1996),ILO - Internacionalna lingvistička olimpijada (The International Linguistic Olympiad,since 2003),IPO - Internacionalna olimpijada iz psihologije (International Philosophy Olympiad,since 1993).REGIONALNE OLIMPIJADE IZ PRIRODNIH NAUKA(REGIONAL SCIENCE OLYMPIADS):EUSO - Evropska olimpijada iz prirodnih nauka (Europian Union Science Olympiad),IEO - Internacionalna elektrotehnička olimpijada (International ElectrotechnicalOlympiad) in the Euro-region Neisse (since 1995)PROPOZICIJE MEĐUNARODNE MATEMATIČKE OLIMPIJADEPravo učestvovanja na međunarodnoj matematičkoj olimpijadi imajusvi učenici koji na prvi dan rješavanja zadataka nijesu navršili 20 godina inijesu upisali fakultet. Ekipe koje predstavljaju države biraju se na državnimtakmičenjima. Od 1983. g. svaka država može u ekipi imati najviše šestčlanova (do 1981. po osam članova, a 1982. četiri učenika). Zadnjih godinana MMO dolazi preko 400 učenika.Svaka država, osim domaćina, može predlagati zadatke za takmičenje.Između pristiglih 100 -150 predloga, specijalna komisija koju formira domaćin,bira oko 30 zadataka. Oni su najčešće grupisani u četiri područja: algebra,ge-ometrija, kombinatorika i teorija brojeva. Na početku održavanja Olimpijade,međunarodni žiri bira šest zadataka, po tri za prvi i tri za drugi dan rješavanja.Nakon pregleda svih rješenja odlučuje se o nagradama najuspješnijimučenicima. Pri tome se vodi računa da ukupan broj nagrađenih ne bude veći60

od polovine ukupnog broja učesnika, pri čemu zlatnu medalju može dobitinajviše 1/12 takmičara, zlatnu i srebrnu - njih najviše 1/3, dok ostali dobijajubronzanu medalju.KAKVO JE NAŠE ISKUSTVO NA MEĐUNARODNIM TAKMIČENJIMA?Matematička balkanijada - BugarskaNakon Republičkog takmičenja, šestočlana ekipa najuspješnijih takmičarapredstavljala je Crnu Goru u Bugarskoj. Bećo Merulić i Radovan Krtolica su i ovogputa podijelili plasman i osvojili bronzanu medalju u konkurenciji 72 takmičara iz12 zemalja. Zadaci su prevazilazili program za srednje škole, ali to nije iznenadilodomaćine, Bugare, kao ni takmičare iz Rumunije i Turske (bilo je takmičara kojisu osvojili maksimalnih 40 bodova). Bronzanu medalju dobili su i učenici sa5 bodova, dok je za zlatnu trebalo osvojiti najmanje 34 boda. Našem učenikuRadovanu Krtolici je nedostajalo nekoliko bodova za srebrnu medalju.48. međunarodna matematička olimpijada – VijetnamNa ovoj olimpijadi Crnu Goru su predstavljala tri takmičara, učenici gimnazije.U konkurenciji je bilo 97 zemalja sa po najviše 6 takmičara, uzrasta do 18,5godina. Maksimalan broj bodova je bio 42 a pobjednik je imao 35 bodova.Naš najbolji takmičar je osvojio 9 bodova i dobio pohvalu.Međunarodna olimpijada iz fizike – IranPosljednja olimpijada iz fizike održana je u Iranu. Mogli su učestvovati učeniciod 12 do 19 godina, s tim što su radili jedan isti test i vježbu u eksperimentalnomdijelu. U konkurenciji 73 zemlje sa 327 takmičara našu zemlju je predstavljalo5 učenika, gimnazijalaca. Nagrade su ovog puta izostale. Organizacijatakmičarskog dijela zahtijeva odlično znanje engleskog jezika, tim lidera kojiimaju zadatak da za kratko vrijeme prevedu zadatke i vježbe na svoj jezik.Učesnici kažu da zadaci nijesu komplikovani, ali se razlikuju od zadataka nakoje su naša djeca navikla. Zanimljivo je da timovi imaju samo 15 minuta zažalbe.61

DRŽAVNO TAKMIČENJE U ZNANJU (2008)Nakon analize organizacije, rezultata takmičenja i sprovedene ankete međumentorima i takmičarima, došli smo do zaključka da i ove školske godinetakmičenje organizujemo po razredima, ali po reduciranoj šemi. Naime, nećese organizovati takmičenje iz matematike u VI razredu, kao ni fizike, hemije ibiologije u VII razredu (tabela 22).Tabela br. 22 - Državno takmičenje školske 2007/2008 - predmeti i razredi RAZREDPREDMETOsnovna školaSrednja školaVII VIII I II III IVMatematika * * * * * *Fizika * * * * *Hemija * * * * *Biologija * * * * *Istorija *Geografija *Engleski jezik * *Ruski jezik * *Francuski jezik * *Italijanski jezik * *Njemački jezik * *Informatika * *Propozicije takmičenja su definisane novim Stručnim uputstvom, koje je poslatoškolama. Po uputstvu školska takmičenja su obavezna. Testovi na školskomtakmičenju moraju imati maksimalan broj bodova - 100. Nakon školskogtakmičenja, predmetni nastavnici procjenjuju (na osnovu bodova kojesu učenici osvojili) da li da prijave učenike za viši rang - Državno takmičenje.Da bi se učenik takmičio na Državnom takmičenju, na školskom takmičenjumora osvo-jiti najmanje 75 bodova od maksimalnih 100 (odnosno uraditinajmanje 75% testa). Škola ne mora imati predstavnike u svim kategorijama.Na Državno takmičenje osnovne i srednje škole mogu poslati najviše iz jednograzreda za odgovarajući predmet po 1 učenika ako škola ima do 600 učenika62 Takmičenje u osnovnoj školi će se odvijati po programu osmogodišnje osnovne škole. Učenici VIII razredadevetogodišnje osnovne škole moći će da se takmiče iz matematike sa VII razredom osmogodišnje osnovne škole.

i po 2 učenika ako ima preko 600 učenika.Obavještenje o datumu i mjestu održavanja takmičenja, kao i sve ostaleinformacije, nalaziće se na web sajtu Ispitnog centra. Na naslovnoj straniweb sajta se nalazi link »pitanja i odgovori« koji možete koristiti ako želitedobiti neke dodatne informacije. Za one koji žele da se detaljnije informišuo međunarodnim takmičenjima i primjerima zadataka sa tih takmičenja nasajtu se nalazi link Internationa Science Olympiads.Kao što se može zaključiti iz analize i navedenih propozicija, ciljnam je da škole za takmičenje prijavljuju samo nadarenu djecukoja pokazuju izuzetne rezultate u određenoj oblasti.63

SPONZORI REPUBLIČKOG TAKMIČENJAIspitni centar zahvaljuje svim sponzorima nagrada naRepubličkom takmičenju:Vladi Crne GoreZAMTES -uT - Mobile -uČIKOM -uAltra LinguiOxford centruPosebnu zahvalnost Ispitni centar duguje Ekonomskomfakultetu u Podgorici koji je svih dana takmičenja ustupioveliki broj sala i omogućio da se takmičenje realizuje naizuzetno visokom nivou.

ANALIZA TAKMIČENJA U ZNANJUIzdavačJU Ispitni centarUrednikProf. dr Željko JaćimovićPripremiliZorica MinićVesna LazovićInformatička podrškaVerica IvanovićBiljana BulatovićRadovan SredanovićDizajn i tehnička pripremaSvetlana MiličkovićLektorDragana ŠubarićŠtampaIVPE, CetinjeTiraž500 primjerakaPodgorica, 2007.

Novaka Miloševa 10/4, Podgoricawww.iccg.cg.yuic@iccg.cg.yu