AKAIDI dhe KELAMI - El-Hikmeh

5. Besimi, akti, mëkati i madh: Sipas sunnitëve, besimi është vërtetimi me zemër, kursevërtetimi me gojë është kusht që pranimi me zemër të kuptohet. Akti nuk është pjesë e besimit,prandaj, po qe se njeriu që kryen një mëkat të madh, nuk e quan hallall (të miratuar, të lejuar),është besimtar mëkatar, është njeri i kibles (ehli kible), nuk quhet mohues (kafir). Sipasmutezilitëve, shiitëve dhe harixhitëve, akti është pjesë e besimit, shtohet e pakësohet. Personi qëkryen mëkat të madh, sipas mutezilitëve dhe shiitëve është mëkatar. Po qe se vdes pa u penduar,mbetet në xhehennem përgjithmonë. Kurse sipas harixhitëve, ky njeri është mohues (kafir).Ndërkaq, murxhitët thonë se ky njeri është besimtar i vërtetë dhe se mëkati i kryer nuk i sjell dëmatij vetë.6. Vullneti, kaderi, kazaja (irade, kader, kaza): Ndërsa xhebritët thonë se robi (njeriu) nukka asnjë lloj vullneti dhe, prandaj, është i detyruar të veprojë sipas kaderit të përcaktuar nga ana eAllahut, mutezilitët dhe shiitët thonë se njeriu e kryen aktin me vullnetin e vet të lirë, pra, njeriu ebën vetë kaderin e vet. Ashtu si në çdo çështje, edhe këtu, sunnizmi ka ndjekur një rrugë tëmesme, ka pranuar se njeriu ka vullnet të lirë, se aktin e zgjedhur prej tij me vullnetin e vet të lirë,e krijon Allahu, se Allahu që e njeh në mënyrë të paraqenë se ç'ka për të zgjedhur njeriu dhe që ezbaton atë, e përcakton kaderin e tij.7. E mira dhe e keqja: Sipas mutezilitëve dhe maturiditëve, akti është në vetvete i mirë apoi keq. Prandaj Allahu ka urdhëruar për mirë dhe e ka ndaluar të keqen. Sipas xhebritëve dheesh'aritëve, aktet nuk janë të mirë apo të keq në vetvete. Një gjë është e keqe pse e ka ndaluarAllahu dhe është e mirë pse e ka urdhëruar Allahu. Sipas maturiditëve, e mira e një pjese akteshmund të njihet edhe pa ardhur feja, si besimi te Allahu, drejtësia, etj. Një pjesë tjetër mund tënjihen me logjikë dhe gjykim, si të qenët e gënjeshtrës një gjë e mirë kur përdoret për ta shpëtuarnjë njeri të pafajshëm. Kurse një pjesë mund të njihen vetëm përmes mësimeve të fesë, si formadhe masa e adhurimeve.8. Imameti, kalifati: Sipas sunnitëve, kryetari i shtetit përcaktohet me anë të këshillimevedhe zgjedhjeve. Kryetari i shtetit nuk është i mbrojtur nga mëkatet. Sipas shiitëve, kryetari ishtetit caktohet ose emërohet. Imamët janë të mbrojtur nga mëkatet dhe nuk bien në gabime.9. Urtësia dhe shkaku: Sipas mutezilitëve dhe maturiditëve, në çdo akt dhe në çdo krijim tëAllahut ka një urtësi dhe një shkak edhe në se ne nuk mundemi ta rrokim atë. Sipas xhebritëvedhe esh'aritëve, nuk ka. Kërkimi i urtësive dhe shkaqeve në aktet e Allahut do të thotë t'i vëshkufij vullnetit të Allahut.164