AKAIDI dhe KELAMI - El-Hikmeh

esimore e Esh'ariut është ndjekur dhe përdorur edhe nga kelamistët pasardhës, ndër të cilët, simë të njohurit, mund të përmenden: Bakillani (vd. 1013), Ibni Fureku (vd. 1015), Xhuvejni(1085), Gazaliu (vd. 1111), Shehristani (vd. 1153), Amidiu (vd. 1233), Fahredini Raziu (vd.1210), Kadi Bejzaviu (vd. 1286), Teftazani (vd. 1390) dhe Xhurxhani (vd. 1413).Me kohë, dijetarët esh'aritë filluan t'i jepnin më shumë vend interpretimit. Kohë pas kohesollën në kelam risi dhe ndryshime duke e sjellë këtë shkencë në një nivel të tillë që ta konkurojëfilozofinë.III. MaturiditëtMaturiditët janë fraksioni sunnit që mbështetet në pikëpamjet e themeluesit të tij, EbuMansur Muhamed b. Muhammed b. Mahmud el-Maturidi.Maturidi ka lindur në Maturidí, një lagje periferike e qytetit Semerkand të Uzbekistanitafërsisht në vitin 852. Nuk dihen shumë gjëra mbi jetën e tij. Nga analiza e veprave të tij kuptohetse ai ka qenë autoritet në fushat e kelamit, historisë së shkollave e fraksioneve besimore-juridike,metodës juridike dhe tefsirit. Në veprat e tij, Maturidi i ka mbrojtur parimet themelore tësunnizmit duke u mbështetur si në ajete e hadithe, ashtu edhe në argumente racionale, ka kritikuarnë veçanti pikëpamjet e mutezilitëve dhe shiitëve. Maturidi vdiq në Semerkand më 944. Ata që ekanë njohur Maturidin për imam, e kanë përmendur atë gjithmonë si "prijës dhe pishtar tëmendimit të drejtë". Imam Maturidi ka qenë hanefit dhe ka jetuar në një mjedis të lidhur passhkollës hanefite. Nga veprat e tij, "Te'vilatu'l-Kur'an" dhe "Kitabu'l-Tevhid" kanë arritur gjer nëditët e sotme.Në fushë të besimit, maturidizmi, krahas ajeteve dhe haditheve, e ka pranuar edhe arsyen sinjë element themelor për njohjen e fesë. Në disa çështje, maturidizmi është më afër selefizmit sesa esh'arizmi. Kurse në disa çështje të tjera ka zënë vend mes esh'arizmit dhe mutezilizmit sepseështë sjellur më racional. Një pjesë studiuesish e quajnë maturidizmin vazhdim të hanefizmit. Kjopër shkak se imam Maturidi ka shpjeguar dhe zhvilluar më tej parimet në fushë të akaidit tëvendosura nga imami Ebu Hanife. Ndikimi i Ebu Hanifesë dhe i hanefizmit në këtë kuptim ështënjë e vërtetë. Ndërkaq, kur shqyrtohen veprat e imam Maturidit dhe nxënësve të tij, shihet qartëse, në çështje të besimit, maturidizmi është një shkollë kelami e konsoliduar dhe e qëndrueshme.Megjithatë, për shkak se doli në skenë në një territor të mbyllur si Maveraunnehiri dhe u përhapnë një zonë larg qendrave shkencore e politike të kohës si Bagdadi dhe Basra, maturidizmi nuk ubë i njohur aq sa esh'arizmi. Dijetarët maturiditë më të njohur janë: Hakim Semerkandi (vd.1100), Ebu'l-Muin Nesefiu (vd. 1179), Sabuniu (vd. 1184), Ibnu'l-Humami (vd. 1457), Hizër Beu(vd. 1458).Një pjesë e madhe e hanefitëve që përbëjnë sot shumicën e muslimanëve të botës (afërsisht53%), në besim janë të lidhur pas fraksionit maturidit.Ndërsa në parimet themelore të sunnizmit, maturiditët kanë të njëjtat pikëpamje meesh'aritët, në disa çështje kanë pikëpamje të vetat.153