AKAIDI dhe KELAMI - El-Hikmeh

Allahu di tërësitë dhe jo hollësitë, ringjallja pas vdekjes do të jetë vetëm shpirtërore e jo edhetrupore.Bashkëkohës i Gazaliut, kelamisti i madh maturidit Ebu'l-Muin en-Nesefiu (vd. 1115), meveprën "Tebsiratu'l-Edil'le" është bërë, për maturiditët, kelamisti që ka nisur periudhën ekelamistëve të pasmë.Të përgatitur pas Gazaliut, kelamistët esh'aritë si Shehristani, Fahredini Raziu, Bejzaviu,Taftazani, Xhurxhani si dhe kelamistët maturiditë si Sabuniu, Omer Nesefiu, Ibni Humami, HizrBeu, me veprimtarinë e tyre kanë kontribuar në kelamin sunnit. Ata u kanë vënë gjoksin sulmevetë filozofëve kundër kelamit sunnit dhe, duke përfituar nga aspektet e filozofisë që nuk bien nëkundërshtim me bazat e besimit, kanë luajtur rol të madh në zhvillimin e mendimit islam.G. PERIUDHA E KELAMIT TE RIAshtu siç ka ndodhur me të gjitha shkencat islame, edhe kelami, duke filluar nga shek. XIV,nuk ka mundur më të bëjë studime të reja dhe origjinale. Kjo gjendje ka vazhduar gjer në krye tëkohës sonë. Në fillimet e shek. XX, përballë rrymave mohuese që nisën të duken në botën islame,edhe shkenca e kelamit ndjeu nevojën e vetëripërtëritjes e, kështu, filloi për këtë shkencëperiudha që u quajt "periudha e kelamit të ri". Veçoria më e dalluar e kësaj periudhe qe hedhjaposhtë e çdo lloj materializmi, e pozitivizmit si një pikëpamje filozofike si dhe përgjigjja ndajkritikave biologjike e psikologjike (evolucionizmi dhe frojdizmi) kundër fesë. Pas kritikës sërrymave të reja filozofike, duke përfituar edhe nga të dhënat e shkencave eksperimentale,argumentimi i ekzistencës së Allahut dhe mbrojtja e vlerave të shenjta duke shpjeguar bazat ebesimit islam, janë veçori të tjera të kelamit të kësaj periudhe.Në studimet dhe veprimtarinë e kësaj periudhe në vazhdim, duhen përcaktuar mirë shkaqetse si e pse mundën rrymat ateiste, materialiste dhe mohuese që i çojnë në mosbesim kryesishtindividët, pastaj edhe shtresat, të gjejnë mjedis të përshtatshëm për t'u shtresuar në ndërgjegjen enjeriut si dhe metodat e suksesit të tyre në këtë gjë. Më tej, është shumë e nevojshme që shkencae kelamit, duke u trajtuar përsëpari, të organizohet në atë mënyrë që, në vend të pikëpamjevemohuese, të vendosë vlerat dhe bazat e besimit islam, që të forcojë besimin te ata që besojnë dukemënjanuar ndikimet e dëmshme mbi ta. Eshtë e domosdoshme që filozofitë bazë ku mbështetenrrymat mohuese të analizohen një nga një nga këndvështrimi i islamit, që, pasi të shqyrtohenhollësisht kushtet sociologjike, psiko-sociale dhe socio-ekonomike të mjediseve ku janë përhapurkëto rryma, të përcaktohen si parimet shkencore, ashtu dhe masat e duhura që duhen marrë. Dhe,për këtë, duhen zhvilluar veprimtari të planifikuara e të programuara individuale e kolektive sidhe, duke i reflektuar në opinionin publik rezultatet e arritura, duhet siguruar, në këtë rrugë, qëndjenja dhe vetëdija fetare të gjejnë jehonë në shoqëri.142