6. Të përcaktojë se cilat janë bestytnitë (besimet e kota) <strong>dhe</strong> të tregojë se, në këtë çështje,muslimanët duhet të tregohen të zgjuar.Në fundet e periudhës së as'habeve, Maber el-Xhuheni (vd. 699) mohoi kaderin; më pas,pikëpamjet e tij vazhdoi t'i mbronte <strong>dhe</strong> zhvillonte Gajlan ed-Dimeshki (vd. 743). Përsëri në këtëperiudhë, Xhad b. Dirhem (vd. 736), duke thënë se Kur'ani është i krijuar, e ka bërë tëdiskutueshëm atributin "fjalë" (kelam) të Allahut. E<strong>dhe</strong> Xhehm b. Safvan (vd. 745), duke mos epranuar vullnetin e njeriut, parashtroi për herë të parë në historinë e islamit idenë epredestinacionit, fatalizmit (xhebr) <strong>dhe</strong> i komentoi atributet hyjnore në një mënyrë që çonte nëmohim. Gjithashtu, ky ka mbrojtur pikëpamjen se Kur'ani është i krijuar, ka pretenduar se nëjetën e pasme Allahu nuk do të shihet <strong>dhe</strong> se xhenneti <strong>dhe</strong> xhehennemi nuk janë të pafund. Paskëtyre lëvizjeve ideore lindi fraksioni mutezilit. 341 Mutezilitët mbrojtën pikëpamjet se Kur'aniështë i krijuar <strong>dhe</strong> se njeriu, aktet e tij të vullnetshme i krijon vetë, pa ndonjë ndërhyrje hyjnore, equajtën autorin e mëkatit të madh as besimtar, as mohues, duke paraqitur, kështu, ide të kundërtame besimin <strong>dhe</strong> pikëpamjet e përvetësuara prej muslimanëve gjer në atë periudhë.Ashtu siç do të shihet kur të shqyrtohet kjo periudhë e lëvizjeve ideore, përçarjet e paradolën në shesh në çështjet e atributeve të Allahut, kaderit, situatës së personit që kryen mëkat tëmadh <strong>dhe</strong> kalifatit (hilafetit si kontradiktë politike).D. VEPRIMTARITE E PARA LIDHUR ME <strong>KELAMI</strong>NVeprimtaritë që përgatitën mjedis për besimin sunnit <strong>dhe</strong> kelamin, nisën në shekullin Ihixhri. Megjithatë, veprimtaritë e para nuk qenë të atij niveli cilësor që të përfshinin tërëtematikën e akaidit <strong>dhe</strong> të bartnin veçori kelami.Emri më i rëndësishëm i kësaj periu<strong>dhe</strong> që vazhdoi gjer në fillimet e shek. X kur u themeluashkenca e kelamit sunnit, është imami Ebu Hanife (vd. 767). Janë mjaft të njohura pesë traktatetbesimore të tij ku trajtohen çështjet besimore. Përveç Ebu Hanifesë, kësaj periu<strong>dhe</strong> i përkasindijetarë si Shafiiu, Ahmed b. Hanbeliu, Taberiu <strong>dhe</strong> Tahaviu si <strong>dhe</strong> specialistë të hadithit siBuhariu, Darimiu <strong>dhe</strong> Ebu Davudi të cilët janë marrë me çështjet e akaidit <strong>dhe</strong> kanë shkruarvepra ku parashtrohet besimi sunnit duke hedhur poshtë pikëpamjet bidatiste (apokrife,jokanunore) 342 <strong>dhe</strong> bestyte.341 Në tekstet e kelamit, qoftë e<strong>dhe</strong> në ata të nivelit akademik, mutezilizmi përgjithësisht emërtohet "shkollëbesimore-juridike" (mez'heb). Mirëpo vetë emri "mutezile" rrjedh nga fjala "itizal" që do të thotë "ndarje, largim,fraksionim" sepse kështu u konsiderua në çastet e para largimi i disave (Vasil ibni Ata, etj.) nga vija selefite.Gjithashtu, po qe se mutezilizmi konsiderohet "mez'heb" duke e përngjasuar, në emërtim, me katër shkollatbesimore-juridike, çështja e këtyre të fundit fiton dimensione të reja. E<strong>dhe</strong> kur kjo çështje shihet nga pikëpamjaleksikologjike e semantike në arabisht, mes fjalëve "itizal-mutezile" që rjedhin nga rrënja "azl" (largim, ndarje,fraksionim) <strong>dhe</strong> "mezheb" që rjedh nga rrënja "zehab" (rrugë, drejtim, degë, doktrinë, shkollë, sistem) ka vetëm njënuancë afërsie sinonimike <strong>dhe</strong> jo një sinonimi të vërtetë, madje as të afërt! Prandaj e<strong>dhe</strong> emërtimi në shqip "fraksion"është më i saktë shkencërisht si <strong>dhe</strong> ndihmon për krijimin e një kuptimi të saktë të përmbajtjes së mutezilizmit.342 Më poshtë, kur do të flitet për kontributin e Gazaliut në shkencën e kelamit, do të theksohen risitë që i solli aikësaj shkence. Risia ose novatorizmi në arabisht (po ashtu <strong>dhe</strong> në osmanisht) quhen "bid'at", por në arabisht, ashtue<strong>dhe</strong> në terminologjinë islame sunnite, fjala "bid'at" bart më shumë një kuptim keqësues si më sipër, si një gjë esajuar që bie në kundërshtim me bazat e fesë duke u shmangur nga e vërteta <strong>dhe</strong> e drejta. Prandaj, për ta dalluar,140
E. <strong>KELAMI</strong>STET E PAREKelamistët para Gazaliut që pranohet si pikëkthesë në shkencën e kelamit, quhen "kelamistëte parë" (mutekaddimin), kurse kelamistët pas Gazaliut quhen "kelamistë të pasmë" (muteahhirin).Periudha e veprimtarive të para për të cilën sapo u bë fjalë më sipër e që vazhdonte gjer nëfillimet e shek. X, e cila është periudha e themelimit të kelamit sunnit, fillon me imam Ebu Hasanel-Esh'ariun (vd. 936) <strong>dhe</strong> bashkëkohësin e tij, Ebu Mansur el-Maturidin (vd. 944).Imam Esh'ariu, i cili kaloi dyzet vjet të jetës së tij lidhur pas fraksionit mutezilit, u nda, mënë fund, nga ky fraksion <strong>dhe</strong> formoi krahun esh'arit, një ndër dy krahët e rëndësishëm të kelamitsunnit. Kelamin esh'arit e zhvilluan më tej, pas Esh'ariut, kelamistë të tillë si Bakillani (vd. 1013),Ibni Fureku (vd. 1010), Abdylkadir Bagdadi (vd. 1037) <strong>dhe</strong> Xhuvejni (vd. 1085).Ndërsa imam Esh'ariu përhapte pikëpamjet e tij në Basra <strong>dhe</strong> Bagdad, imami Ebu Mansur el-Maturidi arriti të themelonte në Maveraunnehir 343 një shkollë kelami paralel me shkollënesh'arite. Në këtë shkollë të quajtur "maturidite", kanë dhënë kontribut të shquar kelamistë siHakim Semerkandi (vd. 953) <strong>dhe</strong> Ebu Jusr el-Pezdeviu (vd. 1100).F. <strong>KELAMI</strong>STET E PASMEPeriudha e kelamit të pasmë, e nisur me Gazaliun (vd. 1111), ka vazhduar gjer në kohëntonë. Veçoria më e shquar e kësaj periu<strong>dhe</strong> të quajtur e<strong>dhe</strong> "periudha klasike", është se u kadhënë vend me të tepërt temave filozofike, se, në këtë drejtim, ka shkuar gjer atje sa t'i njësojëkelamin me filozofinë që të mos dallohet dot ku mbaron njëri e ku fillon tjetri. E thënë ndryshe,veçoria më e dalluar e kësaj periu<strong>dhe</strong> është dalja në shesh e një botëkuptimi filozofik mbështeturnë zbulesën hyjnore.Gazaliu, si figura kryesore e kësaj periu<strong>dhe</strong>, i ka sjellë shkencës së kelamit këto risi:1. Ka mbrojtur pikëpamjen se nuk i jepet vlerë dijes së atij që nuk e njeh logjikën <strong>dhe</strong> kathënë se kjo duhet përvetësuar si një metodologji e përgjithshme në të gjitha shkencat.2. U ka dhënë shumë rëndësi çështjeve <strong>dhe</strong> temave filozofike. Gazaliu ka shkruar veprën"Tehafutu'l-felasife"(Ngutja e filozofëve) si kritikë ndaj filozofëve. Në këtë vepër, Gazaliu kaanalizuar një për një shkencat për të cilat interesoheshin filozofët, ka pranuar drejtësinë ethënieve të tyre lidhur me çështjet përkatëse të logjikës <strong>dhe</strong> matematikës, por ka mbrojturpikëpamjen se, në çështjet lidhur me shkencat e natyrës <strong>dhe</strong> teologjinë, filozofët kanë rënë nëmohim në tre çështje, kurse në shtatëmbëdhjetë të tjera kanë mendime të gabuara. Tri çështjet kufilozofët, sipas Gazaliut, kanë rënë në mohim, janë: gjithësia është e pasqenë (e pafundme),ndërkaq, risinë ose novatorizmin e vërtetë i cili s'bie në kundërshtim me bazat e fesë, bid'ati është ndarë në "bid'at-ihasene, bid'at-i makbûle (e re e bukur, e pëlqyer, domethënë risi, novatorizëm)" <strong>dhe</strong> "bid'at-i merdûde, bid'at-i seyyie(sajim i shtrembër, apokrif, jokanunor, që bie në kundërshtim me bazat e fesë)".343 Maveraunnehir që do të thotë "përtej lumit", është zona e Azisë Qëndrore përtej lumit Amudarja.141
- Page 1:
AKAIDIdheKELAMITekst mësimor për
- Page 5 and 6:
5. Duke shtresuar ndër zemra besim
- Page 7 and 8:
PJESA IIBESIMI DHE MOHIMIÇESHTJETA
- Page 9 and 10:
Profeti ka bërë të ditur se edhe
- Page 11 and 12:
Fjala e Dëshmisë:“Esh’hedu en
- Page 13:
“Ata që besojnë dhe kryejnë pu
- Page 16 and 17:
“Po, hyn në xhennet edhe në se
- Page 18 and 19:
këtë jetë, Allahu i Lartë, po t
- Page 20 and 21:
pohimi me gojë si dhe veprimi, dom
- Page 22 and 23:
person është musliman!” 51 Në
- Page 24 and 25:
Gjatë trajtimit të temave dhe ç
- Page 26 and 27:
PJESA IIIBESIMI TE ALLAHUÇESHTJETA
- Page 28 and 29:
mendjes dhe arsyes. Sepse, në saje
- Page 30 and 31:
Prandaj grindja mes nesh u bë shpe
- Page 32 and 33:
të bëhet përmes njohjes së argu
- Page 34 and 35:
domosdoshme, por e mundshme dhe, p
- Page 36 and 37:
II. Argumentet mbi ekzistencën e A
- Page 38 and 39:
Xhubejr b. Mut’im prej parësisë
- Page 40 and 41:
“O ju që keni besuar, kush prej
- Page 42 and 43:
“Allahu e do aksh njeri, edhe ti
- Page 44 and 45:
“(Allahu im!) Të lutem Ty me çd
- Page 46 and 47:
Atributet e domosdoshme të Allahut
- Page 48 and 49:
2. Atributet qenësore ose pozitive
- Page 50 and 51:
këmbë e, disa, mbi katër këmbë
- Page 52 and 53:
“Thuaj: “Ata do t’i ringjall
- Page 54 and 55:
PJESA IVBESIMI TE ENGJEJTÇESHTJETA
- Page 56 and 57:
“... E ata që janë pranë Tij (
- Page 58 and 59:
3. Israfili. Si njëri prej katër
- Page 60 and 61:
mundshme ekzistencën e engjëjve.
- Page 62 and 63:
Shejtani, i cili, megjithëse ashtu
- Page 64 and 65:
- Po ta shihnin?- Do të iknin me v
- Page 66 and 67:
“O ju që keni besuar! Besojeni A
- Page 68 and 69:
Kur’an ka dy ajete që flasin pë
- Page 70 and 71:
1. Ungjilli i Mateut. Shën Mateu
- Page 72 and 73:
Kur’ani qe shkruar i plotë dhe q
- Page 74 and 75:
Në Kur’an urdhërohen njerëzit
- Page 76 and 77:
të shohin modelin që duhet ndjeku
- Page 78 and 79:
4. Kur’ani është mrekullia më
- Page 80 and 81:
analizoi që të tre. Më në fund,
- Page 82 and 83:
PJESA VIBESIMI TE PROFETETÇESHTJET
- Page 84 and 85:
“Ky është një favor i Allahut.
- Page 86 and 87:
Profetit hadithet e shenjta (hadith
- Page 88 and 89:
1. Drejtësia (sidk). Çdo profet
- Page 90 and 91: E ngjashme me mrekullinë është
- Page 92 and 93: I. HZ. MUHAMMEDI, PROFETI I FUNDITP
- Page 94 and 95: "Nuk ka profet që të mos i jetë
- Page 96 and 97: * Vishej e jetonte thjesht.* Nuk u
- Page 98 and 99: PERMBLEDHJE1. Parashtroni mendimet
- Page 100 and 101: A. BESIMI NE JETEN E PASME"Jeta e p
- Page 102 and 103: pasme. Kur'ani ka vënë si qëllim
- Page 104 and 105: Besimi te jeta e pasme bëhet drit
- Page 106 and 107: D. KIAMETI DHE CILESIA E TIJNë ter
- Page 108 and 109: 5. Dalja e Jexhuxhit dhe Mexhuxhit.
- Page 110 and 111: Muhammedi ka njoftuar se, duke u ri
- Page 112 and 113: Faktin që pritja për atë që ka
- Page 114 and 115: V. Pyetja dhe llogaridhëniaPasi nj
- Page 116 and 117: I. XhennetiFjala "xhennet" që do t
- Page 118 and 119: Në Kur'an, lidhur me ata që ndodh
- Page 120 and 121: dyshim, janë të mira, por besimi
- Page 122 and 123: PJESA VIIIBESIMI NE KAZANE DHE KADE
- Page 124 and 125: paska shkruar Allahu, ky qenka fati
- Page 126 and 127: Sipas sunnitëve, vullneti i Allahu
- Page 128 and 129: Shkrimi, ulja e ngritja, falja apo
- Page 130 and 131: Po kështu, detyra e mjekut është
- Page 132 and 133: ugë sipas dëshirës së tij. Në
- Page 134 and 135: Lexim letrar: BOTEKUPTIMI I SHOKEVE
- Page 136 and 137: PERMBLEDHJE1. Ç'kuptoni me koncept
- Page 138 and 139: A. PERKUFIZIMI I KELAMIT"Kelam" do
- Page 142 and 143: Allahu di tërësitë dhe jo hollë
- Page 144 and 145: PJESA XLINDJA E SHKOLLAVE BESIMORE
- Page 146 and 147: thënë se me dorën e Allahut nën
- Page 148 and 149: Në këto luftëra, gjithashtu, nga
- Page 150 and 151: Sunnetit dhe që argumentet e këty
- Page 152 and 153: këtë vetëm Allahu e di. Ne, jo v
- Page 154 and 155: IV. Ndryshimet në pikëpamje mes e
- Page 156 and 157: a. Ndarja prej shumicës së muslim
- Page 158 and 159: 6. Imameti. Sipas imamitëve, imame
- Page 160 and 161: 1. Personat që kryejnë mëkat të
- Page 162 and 163: d. Drejtësia e Allahut e bën të
- Page 164 and 165: 5. Besimi, akti, mëkati i madh: Si
- Page 166 and 167: PJESA XIINJOHURI TE PERGJITHSHMEÇE
- Page 168 and 169: c. Konkluzionet besimore janë të
- Page 170 and 171: a. Mosekzistenca e vetëdomosdoshm
- Page 172 and 173: D. SHKAQET SHKENCOREMe fjalën "shk
- Page 174 and 175: PERMBLEDHJE1. Përkufizojeni konklu
- Page 176 and 177: PERMBAJTJAPJESA I: AKAIDI .........
- Page 178 and 179: C. PROFETESIA DHE ZBULESA HYJNORE .
- Page 180: III. Mutezilitët .................