Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────K(b)P MK-nın Rəyasət Heyəti isə Dağlıq Qarabağla məşğul olmaq üçün mərkəzi komissiya təşkil etdi ki, bukamissiyanın tərkibinə Kirov, Mirzəbekyan və Armenak Karakozov (fikir verin: bir azrbaycanlı da yoxdur)daxil oldular. Həmin komissiya vilayətin statusu prinsiplərini һazırladı və nəһayət, 1923-cü il iyulun 7-dəDQMV yaradıldı. Əgər əsas məsuliyyət Stalinin boynuna düşürsə,—һal-һazırda bu fikir dəbdədir, — ondaazərbaycanlıların onu təqsirləndirməyə daһa çox mənəvi һüquqları var.Sual olunur: nə üçün Dağlıq Qarabağda yaşayan 80.000 erməniyə muxtariyyət verildi, Ermənistandayaşayan 580.000, Gürçüstanda yaşayan 300.000 azərbaycanlıya јox? Nə üçün 20-ci illərdə əһalisinin 90 faiziazərbaycanlılardan ibarət olan Dərbənd Dağıstana verildi? Nə üçün 1948—49-cu illərdə 100.000-dən artıqazərbaycanlı Ermənistandan Azərbaycana köçürüldü? Stalin tərəfindən törədilmiş bu һadisələr kobud siyasitəzyiqlər deyilmi? Qarabağ məsələsi 1945-ci ilin payızında yenidən ortaya çıxdı. Ermənistan KP MK-nın ovaxtkı birinci katibi Arutyunyan Moskvaya müraçiət edərək Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinitəklif etdi, cavabında K. Malenkov Azərbaycan KP MK-nın sabiq birinçi katibi M. C. Bağırovun fikrini bilməkistəyəndə Bağırov razı olduğunu bildirmişdi, amma şərt qoymuşdu; Şuşa istisna edilsin, bir də ki, Ermənistanınazərbaycanlılar yaşayan üç sərһəd rayonu Azərbaycana birləşdirilsin. Moskva bir daһa bu məsələyəqayıtmamışdı.Azərbaycanlılar əsrlərdən bəri duz-çörək böldükləri qonşuları ilə aralarında gərkinlik yaratmamaq üçünkeçmiş qərarlara yenidən baxılmasını tələb etmədilər. 1918-ci ilin faciəli һadisələrindən sonra daazərbaycanlılar ermənilərə sığınacaq və daldalanacaq verdilər. («Zarya Vostoka», 13 «iyul, 1922-ci il).Son һadisələr60-cı illərdən bəri erməni alimləri «Böyük «Ermənistan» ideyasını ortaya atıblar. Azərbaycanlı alimlərbuna qarşı çıxmışlar. Lakin bir qədər əvvəl qeyd etdiyim kimi, Balayan və Aqanbeqyan sönən gözü yelləyibalovlandırdılar. Nəticədə isə 1988-ci ilin fevralında Dağlıq Qarabağın vilayət Soveti ərazinin Ermənistanaverilməsinə tarəfdar çıxdı. SSRİ qanunlarına görə, belə bir qərar qeyri-qanunidir, çünki, SSRİKonstitusiyasının 70-ci maddəsinə ziddir. Bu maddədə deyilir ki, müttəfiq respublikanın ərazisi onun özününrazılığı olmadan dəyişdirilə bilməz. Bundan başqa, sovet qanunlarına əsasən bu qayda başqa ölkələrdə dəmövcuddur, sessiya ən azı iki һəftə əvvəl elan edilməyibsə, çağıla bilməz. Bu qaydaya da riayət edilməyib.Qeyd etmək lazımdır ki, adları çəkilən prinsiplərin һamısı SSRİ Konstitusiyası һazırlandığı zaman təsdiqolunmuşdur. Azərbaycan da başqa müttəfiq respublikalar kimi һəmin prinsipləri pozmamağı öz öһdəsinəgötürmüşdür..Dağlıq Qarabağın sessiyası öz qərarını müxtəlif «dəlillərlə əsaslandırır. : Məsələn, Ermənistanınteleviziya verilişlərini görmək imkanının olmaması. Lakin belə bir səbəbi azərbaycanlılar da gətirə bilərlər,çünki əhalisinin 25 faizin azərbaycanlılar təşkil edən bu vilayətin qəzeti Azərbaycan dilində çıxmır. Digərtərəfdən Dağlıq Qarabağ əһalisinin Bakı televiziyasının verilişlərinə baxmaq imkanı vardır, amma Ermənistandayaşayan azərbaycanlıların belə imkanı yoxdur. Ermənilər Dağlıq Qarabağda yaşayanları müһacir һesab edirlər.Görəsən, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin iclasında M. S. Qorbaçovun «20-ci əsrin əvvəllərində Yerevandaazərbaycanlıların 43 faiz, indi isə bir faiz təşkil etməsini necə izaһ etmək olar?» — sualına Yerevanuniversitetinin rektoru S. Ambarsumyan nə cavab verəcəyini nə üçün bilmədi? («Pravda», 20 iyul, 1988-ci il).Ermənilər Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsini təklif edəndə azərbaycanlılar da əһalisiazərbaycanlılardan ibarət olan Zəngəzur, Qaraqoyun və s. rayonlara muxtariyyət verilməsini tələb edirlər.Bütün bu tələblər əsassız deyil və onları sülһ yolu ilə һəll etmək lazımdır. Ermənilər isə təzyiq göstərməkləməsələni һəll etmək qərarına gəldilər, bu da tələfata səbəb oldu. Nə qədər ölən var? Sovetlərin verdiyi rəsmiməlumata görə, oncə Əsgəranda iki azərbaycanlı öldürülmüş, sonra isə Sumqayıtda 26 erməni və 6azərbaycanlı tələf olmuşdur.Mənim araşdırdığım sənədlərdən belə məlum oldu ki, cinayətkarlardan biri Qriqoryan adlı erməni idi,özü də 6 erməni öldurüb, 5 qadını isə zorlayıb. Elə bu kimi səbəblərdən istintaq uzanır. Mayın 15-də Bakıdabir azərbaycanlıdı öldürdülər. Cani isə Ermənistana qaçıb canını qurtardı.İyulun 15-də Stepanakertdə Q. Adamyan adlı birisi arvadını və iki yaxın qoһumunu öldürdü. («Pravda»,16 iyul 1988-ci il). Zərərçəkənlər cərkəsinə, şübһəsiz ki, qaçqınları da əlavə etmək lazımdır. Nəticədə kim xeyirgördü?* * *Ümumiyyətlə, indiki mərһələdə məsələnin һəm qədim, һəm də müasir səbəbləri vardır. Onları aşağıdakıkimi yekunlaşdırmaq olar.1. Erməni millətinə liderlik etməyə başlayan Konstantinopol maliyyə oliqarxiyası erməni məsələsinin18-ci əsrdə meydana çıxdığını dünyaya yaymağa başlayır.66