Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin tarixi sovet və Rusiya tarixşünaslığındaHavva Məmmədova,tarix elmləri doktoru, professor mamedova@mail.ruNazim Məmmədov,AMEA A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun a. e. i., tarix elmləri doktoru n.@yahoo.comAzərbaycan tarixi üçün həlledici hadisələr-iqtisadi, siyasi, tarixi cəhətdən önəmli hadisələr düzgünaraşdırılmalıdır. Bu bizim üçün lazımdır. Bu günümüz üçün önəmlidir, gələcəyimiz üçün vacibdir.İlham ƏLİYEVAçar sözlər: Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ, Ermənistan, tarix, münaqişə, arxiv sənədləri.Ключевые слова: Азербайджан, Нагорный Карабах, Армения, история, конфликт, документы изархива.Key words: Azerbaijan, Nagorni Karabakh, Armenia, history, conflict, archives documents.Azərbaycan SSR-in Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin (1923-1991-ci i1lər) tarixi - Vətən tarixinin ənmürəkkəb və ziddiyyətli bir dövrünü əhatə edir. Bu dövrün 1920-1930-cu illərində Azərbaycanda (həmçinin onunayrılmaz bir hissəsi olan Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində) idarəçiliyin yeni sistemi yaranmış, iqtisadiyyatda,cəmiyyətin ictimai-siyasi həyatında, mədəni-mənəvi aləmində köklü dəyişikliklər baş vermişdir. Eyni zamandahamin dövrün xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də 1941-1945-ci illəri əhatə edən Böyük Vətən müharibəsi illəri,1946-1991-ci illərdə isə quruculuq, mürəkkəb, ziddiyyətli inkişafla xarakterizə olunmuşdur. Yenidən, hərtərəfli dərintəhlil edilməsinə və qiymətləndirilməsinə ehtiyac olan əsas problemlərə peşəkar tarixçilərin prinsipial elmimünasibətlərinin müəyyənləşdirilməsi mə- [səh. 54-55] sələsi bu gün daha kəskin xarakter almışdır. Bəhs olunandövrdə Dağlıq Qarabağda sovet hakimiyyətinin qurulmasını şərtləndirən amillər - “kollektivləşdirmə, sənayeləşdirməvə mədəni quruculuq” azərbaycanlılara qarşı repressiyalar, dini-milli adət-ənənələrə qarşı mübarizə, süni surətdəazərbaycanlıların sayının azaldılması, Azərbaycanın qədim yer adlarının erməniləşdirilməsi, Dağlıq QarabağınAzərbaycandan qoparmaq cəhdləri və onun törətdiyi ağır nəticələr, erməni və ruslardan ibarət totalitar rejiminbərqərar olması, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün pozulması və digər məsələlərin analitik təhlili və düzgün,obyektiv qiymətləndirilməsi mövzunun aktuallığını şərtləndirən amillərdir.Azərbaycanın Dağlıq „Qarabağ bölgəsinin tarixinin tədqiqi son dövrlər daha ciddi xarakter almışdır. Dövlətbaşçımızın bu sahəyə diqqət və qayğısı bu işi daha da sürətləndirmişdir. Belə ki, Azərbaycan RespublikasınınPrezidenti Ilham Əliyev 27 aprel 2011-ci ildə AMEA-nın illik ümumi yığıncağındakı çıxışında göstərmişdir ki, “Bugün tarix elmləri ilə bağlı olan məsələlər daim diqqət mərkəzindədir. Biz bu məsələyə çox böyük diqqət göstəririk.Man çox şadam ki, tarixçilərimiz çox sanballı və əsaslı asarlar yaradırlar. Xüsusilə Ermənistan-Azərbaycan, DağlıqQarabağ münaqişəsinin mövcudluğu bizə diktə edir ki, bu sahəyə daha da böyük diqqət göstərək. Çünki bu bölgənintarixi ermənilər tərəfindən daim saxtalaşdırılır, daim təhrif olunur. Şadam ki, alimlərimiz mənim çağırışıma müsbətcavab verərək qısa müddət ərzində Dağlıq Qarabağın tarixi ilə bağlı Çox gözəl və real faktlara əsaslanmış əsərləryaratmışlar... Bu gün Ermənistan dövləti bizə qarşı ərazi iddiası ilə çıxış edir. Torpaqlarımız işğal altındadır. DağlıqQarabağ bütövlükdə işğal edilib. Dağlıq Qarabağ azali Azərbaycan torpağıdır. Erməni təbliğatı bütün dünyada bizəqarşı işə salınıbdır. Biz sübut etməliyik ki, Ermənistan da, Dağlıq Qarabağ da bizim torpaqlardır. Bu sahədə görülənişlərlə kifayətlənmək olmaz. Dəyərli elmi araşdırmalar, elmi əsərlər, kitablar yazilmalıdır və mən deyərdim ki, buçox vacibdir. Bu sahədə xeyli işlər görülmüşdür və çox şadam ki, bu istiqamətdə işlər gedir. Biz bu sahədəki işimizidaha da gücləndirilməli, müasirləşdirməliyik. Həlli vacib olan məsələlərə nəinki alimlərimiz, hesab edirəm ki, bütünictimaiyyət fəal qoşulmalıdır” (səh. 5, 6, 18). Əlbəttə, Prezidentimizin yuxarıdakı darin məzmunlu çıxışı bizim üçünmühüm məramnamə rolunu oynamaqla, mövzunun aktuallığında şübhə yeri qoymur.Qeyd edək ki, XX yüzilliyin 70-80-ci illərində humanitar-ictimai elmlər sahəsində mühüm nailiyyətlər əldəedilmişdir. Ramiz Mehdiyev, Ziya Bünyadov, Cəmil Quliyev, İqrar Əliyev, Yaqub Mahmudov, Tofiq Vəliyev, Adil303