Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Ermənistanın Dağlıq Qarabağda və Azərbaycanın işğal altındakı digər rayonlarında apardığı“erməniləşdirmə” siyasətiQafar ÇAXMAQLI,Müstəqil Araşdırmaçı Jurnalistər Liqasının rəhbəri,siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru“Erməniləşdirmə”nin tarixi kökləri“Dağlıq Qarabağ haradadır?” sualına çağdaş coğrafiya elminin birmənalı cavabı belədir”: “Bu bölgəAzərbaycanın mərkəzində yerləşir və digər Azərbaycan bölgələri, ilk növbədə isə Aran Qarabağla minbir telləbağlıdır”. Bəs tarix nə deyir?Rus işğalından az sonra Qarabağ xanlığı 1822-ci ildə ləğv edilib əyalətə çevrilmişdi. 1836-cı ildə Sankt-Peterburqda nəşr edilmiş “Obozreniye”də Qarabağ əyalətinin sərhədləri və sahəsi (13 min kvadratverst)verilmiş, onun xeyli hissəsinin dağlarla örtüldüyü qeyd olunmuşdu.Çarizmin apardığı işğalçı müharibələr nəticəsində XIX əsrin 20-30-cu illərindən etibarən Cənubi Qafqazaköçürülərək yerləşdirilmiş ermənilər bir müddət sonra silahlı dəstələrini yaradaraq azərbaycanlıları təhdidetməyə, böhranlı anlarda onlara qarşı kütləvi qırğınlar həyata keçirməyə başladılar. 1918-ci ildə CənubiQafqazda heç bir zaman olmayan Ermənistan adlı bir dövlət elan edildi. Azərbaycanlılara qarşı terror vəsoyqırımı Ermənistanda dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırıldı. 1920-ci ildə Azərbaycan və Ermənistan bolşevikRusiyası tərəfindən işğal edilib sovetləşdirildikdən sonra da ermənilərin azərbaycanlılara məxsus torpaqlarayerləşdirilməsi, onların sıxışdırılması, Azərbaycan ərazilərinin Ermənistana verilməsi siyasəti davam etdirildi.Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycan SSR xalq ədliyyə komissarı Behbud ağa Şahtaxtlı Rusiya Kommunist(bolşevik) Partiyası Mərkəzi Komitəsinə (RK(b)P MK) yazırdı ki, Zəngəzurda 123 min 95 nəfərazərbaycanlının, 99 min 257 nəfər erməninin yaşamasına baxmayaraq, 1920-ci il noyabrın 30-da Zəngəzurqəzasının qərb hissəsi Ermənistana verilmişdir. Bununla da Azərbaycanın Naxçıvan bölgəsi ilə, Türkiyənin isətürk dünyası ilə quru əlaqəsi kəsildi. Sovet Ermənistanında yaşayan azərbaycanlılara qarşı yürüdülən siyasətDaşnaksütyunun hakimiyyəti illərindəkindən o qədər də fərqlənmirdi.Sayca Azərbaycandakı ermənilərdən çox olmalarına baxmayaraq, Ermənistanda tarixi ərazilərdə yaşayanazərbaycanlılara muxtariyyət verilmədi. Azərbaycanda isə ermənilər üçün muxtariyyət yaradıldı. RK(b)P MKQafqaz bürosu plenumunun 1921-ci il iyulun 5-də keçirilən iclasında Dağlıq Qarabağ məsələsi müzakirə edildi.Azərbaycanlılarla ermənilər arasında milli sülhün zəruriliyi, Yuxarı və Aran Qarabağın Azərbaycan ilə iqtisadiəlaqəsi nəzərə alınaraq Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkibində saxlanıldı.Azərbaycan SSR 1922-ci ildə ZSFSR-ə qəbul olunanadək Yeni Bəyazid qəzasının Basarkeçər bölgəsi Rusiyaimperiyasının müəyyənləşdirdiyi sərhədlərində və Şərur-Dərələyəz qəzasının üçdə iki hissəsi artıq Ermənistanaverilmişdi. ZSFSR-ə qəbul edildikdən sonra isə Qazax qəzasının bir hissəsi, Cəbrayıl qəzasının və NaxçıvanMuxtar Sovet Sosialist Respublikasının bəzi kəndləri Ermənistanın tərkibinə qatıldı. Beləliklə, 1918-1920-ciillərdə Azərbaycanın 113895, 97 kvadratkilometr ərazisindən sovet dövründə yalnız 86,6 min kvadratkilometrqaldı. “Dağlıq Qarabağ” ifadəsi Birinci dünya müharibəsinin sonlarında terminləşməyə, yəni konkret siyasiməna kəsb etməyə başlayıb. Muxtar vilayətin ərazisi 4,4 min kvadratkilometrdir. 1970-ci ildə DQMV-də 150mindən bir qədər artıq əhali yaşayırdı. Vilayətin tərkibinə Xankəndi şəhəri, Əsgəran, Hadrut, Ağdərə, Martuni,Şuşa rayonları daxil idi.Öz saxtakarlıqlarından əl çəkməyən ermənilərin və Ermənistanın bu və ya digər formada Azərbaycana qarşıtəcavüzü bu gün də davam edir. Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərindəki qondarma rejim ErmənistanRespublikası tərəfindən bölgənin azərbaycanlı icmasına qarşı etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində yaradılmışqanunsuz strukturdur. Müasir dövrdə özünü “sivil” dövlət kimi qələmə verən Ermənistanın Azərbaycana qarşıtəcavüzü, soyqırımı, öz mənfur niyyətlərinə çatmaq üçün həyata keçirdikləri, törətdikləri hər bir əməl təkcəAzərbaycana deyil, bütün bunlara göz yuman dünya ictimaiyyətinə meydan oxumaq deməkdir. Bu işğalnəticəsində Azərbaycanın 20 mindən artıq insanı həlak olmuşdur, 20 faiz ərazisi işğal edilmişdir.Dağlıq Qarabağa və çevrəsindəki 7 Azərbaycan rayonuna ermənilərin yerləşdirilməsi fəaliyyətinə ötən əsrin90-cı illərinin ortalarından başlanılmışdır. Münaqişə zamanı keçmiş muxtar vilayətin rayon və kəndlərindənçıxarılan 50 mindən artıq azərbaycanlının evi talan edilmiş, yağmalanmışdı. Şuşa kimi mədəni səviyyəsi çoxyüksək olan bir şəhərə ermənilər divan tutdular. Burada Azərbaycan adına hər şeyin məhv edilməsinə, türkizinin itirilməsinə başlandı . Böyük bir mədəniyyət mərkəzi məhv edildi.300