Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────2) 10 min nəfərlik beynəlxalq sülhməramlı qüvvələrin Dağlıq Qarabağla işğal edilmiş rayonların arasında,xüsusilə də Kəlbəcər rayonunda yerləşdirilməsi;3) Dağlıq Qarabağa “müvəqqəti beynəlxalq statusun” verilməsi. Bu status Dağlıq Qarabağın seçilmişrəsmilərinə daha geniş legitimlik verməlidir, vətəndaşlarına isə dünyaya çıxışı təmin etməlidir, lakin DağlıqQarabağın beynəlxalq səviyyədə tanınmasını nəzərdə tutmur;4) Dağlıq Qarabağın gələcəyini müəyyən etmək üçün gələcəkdə qeyri-müəyyən tarixdə (təfsilatları hələdəqiqləşdirilməmiş qalan) referendumun keçirilməsi.Qafqaz, xüsusilə Qarabağ münaqişəsi üzrə mütəxəssis olan britaniyalı jurnalist Tomas de Vaal bildirir ki,sənəddə erməni tərəfi narazı salan əsas məqam Ermənistanı Dağlıq Qarabağla şose yolu ilə birləşdirən Laçınrayonunun statusudur, ermənilər bu rayona iki ərazini bir-birinə bağlayan “həyati əhəmiyyətli xətt” kimibaxırlar. Daha geniş mənada, erməni tərəfi onun Dağlıq Qarabağı müdafiə etmək imkanlarını zəiflədəcəkbeynəlxalq “təhlükəsizlik zəmanətlərinə” ehtiyatla yanaşır. Azərbaycan tərəfini narahat edən əsas məsələ isəDağlıq Qarabağın statusu haqqında gələcəkdə keçiriləcək referendumun məğzidir.Təəssüf ki, sənədin qəbulundan sonra da xarici işlər nazirləri, ölkə prezidentləri dəfələrlə görüşlər keçirsələrdə münaqişənin həllində yekun razılıq əldə olunmamışdır.Münaqişənin həlli istiqamətində, təbii ki, Azərbaycan bununla kifayətlənməyərək digər əhəmiyyətlibeynəlxalq təşkilatlar olan BMT, Avropa Şurası, NATO, Avropa İttifaqı və başqa qurumların diqqətinimünaqişənin həllinə yönəltməyi bacarmışdır. Lakin həmin təşkilatlar çərçivəsində də bu günə kimi probleminhəlli mümkün olmamışdır. Hətta BMT Təhlükəsizlik Şurasının münaqişə ilə bağlı qəbul etdiyi 4 qətnamədə (822, 853, 874 və 884-cü qətnamələr) ermənilərin təcavüzkar siyasəti pislənilsə də və erməni hərbibirləşmələrinin zəbt etdikləri Azərbaycan torpaqlarından qeyd-şərtsiz çıxmaları birmənalı şəkildə tələb olunsada, Ermənistan tərəfi buna məhəl qoymamışdır.Dağlıq Qarabağ probleminin müasir reallıqlar kontekstində araşdırılması nəticəsində məlum olur ki, artıq buproblem regionallıqdan çıxaraq qlobal mahiyyət kəsb etməyə başlamışdır. Çünki, yuxarıda da qeyd etdiyimizkimi, Azərbaycan Respublikasının siyasi strategiyasının ən ümdə məsələlərindən biri enerji təhlükəsizliyidir. Bugün Qərbə inteqrasiya siyasəti çərçivəsində reallaşdırılan neft və qaz layihələri ilə Avropanın enerjitəhlükəsizliyi aktorlarından birinə çevrilmiş respublikamızın üzləşdiyi bu problem həm də onun enerjitəhlükəsizliyinə, dolayısı ilə Avropa ölkələrinin enerji resursları ilə təminatına təsir göstərir. Bununla yanaşı,Azərbaycanın bölgədə ən inkişaf etmiş ölkə olması və regionun ən mühüm strateji hissəsində yer almasımünaqişənin həllində müxtəlif maraqlarla çıxış edən aktorların sayını artırır.Bu baxımdan Dağlıq Qarabağ münaqişəsində tərəflərdən əlavə 5 əsas aktor özünü göstərir: ABŞ, Rusiya,Avropa Birliyi, İran, Türkiyə. Məhz bu aktorlar öz mənfəətləri və bu istiqamətdəki manevrləri ilə DağlıqQarabağ problemi ilə bağlı fərqli həll yolları axtarışındadırlar.Məlum olduğu kimi, Dağlıq Qarabağ probleminin ən fəal və başlıca aktorlarından biri Rusiyadır.Münaqişənin yaranmasının tarixi səbəbkarı olan Rusiya bu gün onun həlli istiqamətində fəaliyyət göstərənATƏT-in Minsk qrupunun həmsədridir. Xüsusən müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycan RespublikasınınXəzər dənizindəki ehtiyatlarını Avropaya açması Rusiyanın regionla bağlı məsələlərdə fəallıq göstərməsinəsəbəb olmuşdur.1) Rusiyanın problemin həllində fəal rol oynaması heç də onun münaqişənin həllinə maraqlı olması iləəlaqədar deyil. Sadəcə olaraq, Rusiya münaqişə həll ediləcəyi tədqirdə məhz onun liderliyi əsasında həlledilməsini istəyir.Məsələnin həlli ilə bağlı digər mühüm aktor ATƏT-in həmsədrlərindən biri, hazırda dünyada superdövlətsəviyyəsinə yüksəlmiş Amerika Birləşmiş Ştatlarıdır. ABŞ-ın Dağlıq Qarabağ məsələsinə münasibəti hər zamanRusiya ilə münasibətlərinə uzlaşdırılmış şəkildə cərəyan edir. Xüsusilə Xəzər dənizi ehtiyatlarının dünyabazarına çıxarılması istiqamətində Rusiya ilə daim rəqabətdə olan ABŞ üçün əsas əngəl Dağlıq Qarabağməsələsi hesab olunur. Regionda enerji qaynaqlarının işlənməsində birinciliyi əldə saxlamaq naminə ABŞregional, eləcə də digər aktorların təsirini azaltmağa çalışır. Burada da əsas hədəf təbii ki, Rusiyadır. Digərtərəfdən, Bill Klinton dövründə bölgədə yaranan etnik münaqişələrə qarışmayan ABŞ 2001 - ci il 11 Sentyabrhadisəsindən sonra münaqişənin həlli istiqamətində aparıcı aktorlardan birinə çevrilmişdir. Bu darespublikamızın rəhbərliyi tərəfindən düşünülmüş diplomatik addımların atılması və beynəlxalq terrorizmləmübarizəyə dəstək olması nəticəsində mümkün olmuşdur.Ümumilikdə ABŞ - ın Dağlıq Qarabağla əlaqədar mövqeyi aşağıdakı kimi xarakterizə olunur:– Problemin mərhələli həllinin dəstəklənməsi;– problemin həllində çoxtərəflilik prinsipi;292