Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────XX əsrin sonlarında dünyanın ən möhtəşəm imperiyalarından biri olan SSRİ-nin dağılması və dünyasosializm düşərgəsinin iflasa uğraması məqamında start götürmüş proseslərdən biri həmin imperiyanınkonturlarının qorunub saxlanması, onun köhnə sərhədlərində yeni adda köhnə məzmunlu qurumunyaradılmasına hədəflənmiş proses idi. Dağılan Sovetlər İttifaqının müxtəlif yerlərində cüzi fərqlərlə eyni ssenariəsasında törədilmiş münaqişə ocaqları eyni məqsədə, konkret iradənin reallaşmasına xidmət edir.Son bir neçə illər ərzində keçmiş sovet respublikaları ərazisində təşəkkül tapmış dövlətlərdə baş verənhadisələr, onlara qarşı edilən təzyiqlər qeyd olunan prosesin - köhnə imperiya ərazilərində yeni qurumunformalaşdırılması prosesinin növbəti mərhələlərinin başlamasından xəbər verir. Postsovet dövlətlərininoriyentasiyasın da müşahidə edilən dramatik gedişlər və onların üzləşdiyi problemlər müasir dünya durumununbaşlıca məsələlərindəndir. Müstəqil dövlətlərin öz xarici siyasətlərində fərqli addım atmaq cəhdləri ciddiçaxnaşmalara səbəb olur və dünya nəhənglərinin siyasətində özünü kəskin şəkildə göstərir.(3, s. 38)Dünyanın müxtəlif yerlərində baş verən milli münaqişələrin hər birində olduğu kimi Cənubi Qafqazdakımünaqişələr də ilk növbədə təzyiq vasitəsi olaraq zaman-zaman qabardılır, daim təsir gücünə malik olmaq üçüngərginlikdə saxlanılır. О cümlədən Azərbaycan-Ermənistan arasında açılmaz bir düyünə çevrilmiş DağlıqQarabağ münaqişəsi də öz kökləri ilə ümumdünya qarşıdurmasının bir elementi kimi lazım olan məqamlarda buvə ya digər cəhətdən hərəkətə gətirilir, onun barəsində qıcıqlandırıcı və avantürist ideyalar ortalığa atılır. Нələbir neçə il bundan əvvəl Balkanlarda Kosova münaqişəsində atılan addımlar, hazırkı dövrdə Ukraynada Krımməsələsinin özünəməxsus şəkildə “həlli” müxtəlif maraqlı qüvvələrin Qarabağ problemini öz maraqlarına uyğunşəkildə həll etmək cəhdlərinin edilməsi ilə nəticələnir. Verilmiş bəyanatlar bir birindən onu edənlərinmənsubiyyətindən asılı olaraq fərqlənir və fərqli effektə hesablanmışdır. (4)Ermənilər Qarabağı özlərinin yerinə yetirdikbri avantürist “xidmətbrinin” haqqı kimi qəbuletdiklərindən Krım ssenarisinin gedişi onlara məsələni tez müddətdə öz xeyirlərinə həll etmək ümidi verir.Onlar bu problemin onların istədikləri kimi həllinin müşküllüyünü başa düşürlər. Bunu erməni mətbuatının vəonlara havadarlıq edənlərin nəşr etdikləri yazılardan da müşahidə etmək olar. Onların bu yolda itkiləri kifayətqədər böyükdür. Faktik olaraq Ermənistana öz xəstə xülyasının və özgə siyasətinin girovuna çevrilməkləictimai-iqtisadi həyatda itirdiklərini etıraf etmək çətindir. Belə vəziyyətdə onlara öz əhalisinin boş vədlər vəyalançı vətənpərvərlik şüarları ilə başını aldatmaqdan başqa bir şey qalmır. Ermənistan əhalisinin bu yalanlaranə vaxta qədər inanacağı və ümid edəcəyi zaman məsələsidir.Rusiyanın bir sıra siyasi qüvvləri Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı etdikləri avantürist bəyanatlar birmənalıqarşılanmır. Rusiya Liberal Demokratlar Partiyasının lideri Vladimir Jirinovskinin ənənəvi sərsəm təklifləri ilkbaxışda qeyri-ciddi səslənsə də, konkret bir məqsədə istiqamətlənmişdir və Rusiyanın son illərdə aktiv şəkildəyeritdiyi siyasətin əhvali-ruhiyyəsini özündə əks etdirir. Rusiyanın bu problemi bu və ya digər formada həlledərək münaqişəyə son qoyacağı inandırıcı deyildir. Çünki bu münaqişənin xidmət etdiyi məqsədlər hələçatılmaq məqamından çox uzaqdır. Təsadüfi deyildir ki, konkret məqsədlərə uyğun bir məqamda dondurulmuşQarabağ münaqişəsinin hazırkı vəziyyəti ondan deyilən məqsəd üçün maksimum istifadə etməyə imkan verir.(5)Postsovet məkanında törədilmiş regional münaqişə ocaqlarınnın mahiyyəti, gedişi, həlli perspektivləri,missiyası haqqmda danışarkən onların ümumi məqsədə istiqamətləndiyini müşahidə etməmək mümkün deyildir.Düzdür, bu münaqişələr çoxsaylı cəhətlərinə görə, üzərində törədildiyi səbəblərin müxtəlifliyinə görə birbirindənfərqlənir. Onları birbşdirən ümumi cəhət isə qlobal bir tendensiyanın tərkib hissələri olması vəmünaqişə tərəflərinin qayğı və problemlərindən daha yüksəkdə dayanan fövqəlməqsədə xidmət etmələridir. Əkshalda həmin münaqişələrin qarşıduran tərəflərin özləri formatında danışıqlar əsasında sona çatdırılması çoxdanmümkün olardı.Tarixdə hadisə və proseslərin tam başlanğıc vəziyyətə' qayıtması qeyri-mümküridür. Çoxları mənimlərazılaşar ki, hegemonluq iddiaları və şansları nə qədər böyük olsa da, nə XIX-XX əsr imperiyalarına, və yayalançı sosialist ideologiyası təsiri altında mövcud olmuş sovetlər ittifaqına qayıtmaq real deyildir. Lakin bugünün reallığı kimi irəli sürülən sosial-iqtisadi, siyasi-hərbi qruplaşmalar və birliklər də çox hallarda nisbətənkiçik dövlətlərin hüquq və maraqlarının məhdudlaşmasına hesablanır. Düzdür, müasir dövrdə inteqrasiyalardankənarda qalmaq olmaz. Dünyada gedən qloballaşma və bütövləşmə prosesi bu və ya digər dövlətin, millicəmiyyətin iradəsindən asılı olmayaraq onları fakt qarşısında qoyur. Bu proseslər mütləqdir və ondan özünütəcridə cəhd etmək nəinki mümkün deyildir, həm də zərərlidir. Söhbət burada dövlətlərin, konkret olaraq isəpostsovet dövlətlərinin həmin inteqrasiya prosesində sərbəst, milli maraqlara uyğun seçim imkanından, onun buməsələdə , hüquqlarının təmin edilməsindən gedir. Hər hansı regional quruma daxil olunması digər bu tipliqurumlara münasibətdə çərçivələrin və məhdudiyyətlərin qoyulmasını nəzərdə tutur. Onlar isə həmişə konkretdövlətin maraqlarına uyğun gəlməyə də bilər.Digər tərəfdən, yuxarıda qeyd olunduğu kimi müasir dövrdə regional qurumlarda siyasi maraqlarıniqtisadi maraqları üstələməsi reallıqdır. Belə vəziyyətdə seçim imkanının məhdudlaşdırılması dövlətin özgəmaraqların girovuna çevrilməsi təhlükəsini yaradır.289