Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Qarabağ münaqişəsi ətrafında bəzi mülahizələrİBRAHİM ƏLİYEVTarix üzrə fəlsəfə doktoruSovetlər imperiyasının məngənəsindən qopub ayrılmış postsovet dövlətləri mövcud olduqlan dövrərzində müxtəlif mərhələlərdən keçmiş, çoxsaylı maneələrlə üzləşmişlər. Hər bir dövlət beynəlxalq aləmdəözünün tutduğu yola və yeritdiyi siyasətə müvafiq yerini qazanmışdır. Həmin məkanda XX əsrin 80-ciillərindən SSRİ-nin dağılması ilə başlanmış dramatik proseslər təhlükəli məqamlarından birinə daxil olmuşdur.Əgər XX əsrin 80-90-cı illərində parçalanma prosesləri üstünlük təşkil edirdisə, yeni əsrin əvvəllərindənetibarən itirilmişlərin bir уегə toplanması cəhdləri daha çox müşahidə edilməkdədir. Parçalanma dövrününböhranından çıxmağa başlayan və keçid dövrünün problemlərini dəf edən Rusiyanın bir sıra qüvvələri keçmişməkanda itirilmiş nüfuzunu bərpa etmək məqsədi ilə yeni iddialarla çıxış edir. Zaman sübut edir ki, əslində buiddialardan heç vaxt imtina edilməmişdi, hələ qarışıqlıq dövründə yaradılmış münaqişə ocaqları, süniproblemlər hazırkı dövrün məqsədlərinə hədəflənmişdi. О münaqişələrin və ziddiyyətlərin həll edilməməsininsəbəblərini də bu məsələlərdə axtarmaq lazımdır.Müasir dövrdə Azərbaycanın ən böyük problemi olan Qarabağın işğalı və onun aradan qaldrınlmasındaqarşıya çlxan problemlərin həlli daim diqqət mərkəzində olmasına baxmayaraq, hələ də ciddi irəliləyişə nailolmaq mümkün olmamışdır. Məsələnin mürəkkəbliyi və belə müşkülə düşməsi onun gözə görünən və ilkbaxışda əsas səbəb hesab edilən cəhətlərinin çətinliyində deyildir, baxmayaraq ki, onlar heç də az əhəmiyyətkəsb etmir və onların həlli problemlərin bütövlükdə həlli üçün zəruridir.(l)Məsələ ondadır ki, region dövlətlərinin həyatında ciddi problemlər mənbəyi olan Qarabağ münaqişəsitörədildiyi gündən konkret məqsədlərlə bağlı olmuşdur. Bu gün о problemlər nəinki həll edilməmiş, hətta birqədər də dərinləşmiş və mürəkkəbbşmişdir. Əvvəlcədən qeyd etmək lazımdır ki, problemin başlıca hərəkətverici qüvvəsi münaqişə tərəflərinin bilavasitə mənafeyinə zidd məsələlərlə bağlılığı az-çox siyasətdən başıçıxanlar üçün çoxdan sirr deyildir. Eyni zamanda Qarabağ problemi region dövlətlərinin, xüsusən Azərbaycanınümumi problemlərinin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Onun dərk edilməsi yalnız həmin problemə ümumikontekstdən yanaşılması nəticəsində mümkündür.Müstəqilliyini əldə etdiyi vaxtda müasir dövrə kimi Azərbaycan ictimai həyatın bütün sahələrində əsaslıdəyişikliklərə nail olmuş, həm daxildə, həm də beynəlxalq aləmdə özünü təsdiq edərək, kifayət qədər nüfuzlu vəsayılıb-seçilən bir dövlət imicində öz yerini tutmuşdur. Müstəqilliyin ilk illərində ciddi təhlükələrlə üzləşməliolan Azərbaycan Respublikası Heydər Əliyevin yenidən hakimiyyətə qayıdışından sonra bütün maneələri dəfedərək əsaslı quruculuq işlərini reallaşdıra bilmişdir. Ölkəyə edilən təcavüzün dərinləşməsinindayandınlmasından tutmuş, daxildə sabitliyin təmin edilməsi, stabil fəaliyyət göstərə bilən hakimiyyətinformalaşdırılması, iqtisadi inkişafın geriləməsinin qarşısının alınması, yeni şəraitdə bu inkişafın genişlənməsiüçün şəraitin təmin edilməsi, vətəndaş qarşıdurmasının aradan qaldırılması, xarici iqtisadi əlaqələrin qurulması,beynəlxalq layihələrin reallaşdırılmağa başlanmasına qədər aparılan işlər əvvəlkindən xeyli fərqli birAzərbaycanın yaranmasına və dünyada tanınmasına səbəb oldu. Azərbaycan dünyada öz sözü, öz maraqları, özyeni və əvəzolunmaz xidmətləri olan bir dövlətə çevrilir. Avropanın və dünyanın eneıji təhlükəsizliyinin təminedilməsində əvəzsiz rolu olan Azərbaycan regionun və dünyanın sayılan aktorlarından birinə çevirilir. (2)Bütün bu məsələlər onun dünyada nüfuzunun artması, səsinin daha aydın eşidilməsi, maraqlarınıntanınması ilə yanaşı rəqiblərinin də aktivləşməsinə gətirib çıxarır. Xüsusilə onun ərazilərinin bir hissəsinin işğalolunmasına münasibətdə nümayiş etdirilən qarəzli mövqe, tecavüzkarın hərəkətlərinə göz yumulması, onunaçıq-aşkar və ya pərdələnmiş şəkildə müdafiə edilməsi məsələnin mürəkkəbliyindən xəbər verir.Beynəlxalq qanunlar və hüquq normaları dünyanın müxtəlif yerlərində gedən proseslərə münasibətdəfərqli tətbiq edilir. Son dövrlərdə Ukraynada baş verən hadisələr uzun illərdən bəri daha aşağı templə davamedən təhlükəli bir tendensiyanın yüksək nöqtəsi sayıla bilər Məsələ həlledici məqama yaxınlaşanda super gücləröz maraqlarını açıq şəkildə ortaya qoyaraq, dünyada hegemonluq iddialarını irəli sürməkdən çəkinmirlər.Dünyanın hər yerində gedən ziddiyyətli proseslərin, çevrilişlərin, hakimiyyət dəyişikliklərinin, lokalmüharibələrin, beynəlxalq çəkişmələrin kökündə dünya hegemonluğu uğrunda gedən mübarizə dayanır.Məsələyə bu kontekstdən yanaşanda onun mahiyyəti əsl qiymətini alır. Bu prosesdə hər bir subyektin yeri,oynadığı rolu, missiyası aşkar olur.Dünya proseslərində açıq şəkildə deyilməyən və gurultulu demokratiya frazeologiyası arxasındapərdələndirilən təkcə haqqında danışılan hegemonluq mübarizəsi və super dövlətlərin həqiqi maraqları deyildir.Dünyada müxtəlif xalqlara, onların qayğı və problemlərinə münasibətdə müşahidə olunan fərq müasir dünyadurumunun reallığıdır. Нəг şey mövcud dünya durumu və onun çərçivəsində olan real münasibətlərləmüəyyənləşir.288