Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────rus dilində çap etdirdiyi "Dağlıq Qarabağ" kitabçasında da tarixi həqiqətlər saxtalaşdırılırdı. Xalq yazıçısı Mirzəİbrahimov xatırladırdı ki, o vaxt həmin kitab bizə çatan kimi Azərbaycan KP MK-nın birinci katibiM.C.Bağırov işə qarışdı və o kitabı satışdan çıxardılar. Müəyyən vaxtdan sonra M.Şaginyan məktub yazaraq"səhvlər"ini düzəltməklə kitabın yenidən nəşrini ondan xahiş etsə də, Mir Cəfər qətiyyətlə rədd edib: "İndi dəmənim əlimlə bu işi görmək istəyir" - deyib, az sonra Bakıya gələn rus incəsənət xadimlərinin arasında olanM.Şaginyanı isə M.C.Bağırov otağından qovub... İllər sonra Mir Cəfər Bağırovun Dzerjinski (indiki Şəhriyar)klubunda təşkil olunan məhkəməsində ona qarşı bu hadisə də bir ittiham kimi səsləndirilir.Belə kitablardan biri də ötən əsrin 80-ci illərində qaniçən Zori Balayan tərəfindən yazılır və həmin sərsəmfikirlər orda da özünə yer tapır.1945-ci ilin payızında müharibədən dərhal sonra Ermənistan KP MK-nın katibi A.Harutyunov ÜİK(b)P MKnınmüzakirəsinə DQMV-nin Ermənistana verilməsi barədə təklif-layihə təqdim edir, xüsusi vurğu ilə bildirir ki,Dağlıq Qarabağın əhalisinin əksəriyyəti ermənilərdən ibarət olduğu üçün həmin ərazi Ermənistana verilməlidir.ÜİK(b)P katibliyi isə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi M.C.Bağırovun rəyini öyrənmək üçün onamüraciət edir. Ermənilərin dəlillərini alt-üst edən M.C.Bağırov bildirir ki, əgər bu səbəbdən Yuxarı QarabağınErmənistana verilməsi məqbul sayılırsa, DQMV-nin Şuşa rayonu istisna olunmaqla ərazisi Ermənistana veriləbilər. Ancaq bu şərtlə ki, azərbaycanlıların yaşadığı Vedi, Qarabağlar və Əzizbəyov rayonları Azərbaycanaverilsin, habelə vaxtilə Gürcüstana (Borçalı) və Dağıstana (Dərbənd və Məhərrəmkənd rayonları) verilənAzərbaycan torpaqları geri qaytarılsın. Bununla hələlik bu məsələ qapadılır."Hətta 1960-cı illərdə SSRİ-də antitürkiyə kampaniyasının gücləndiyi şəraitdə yenidən bu problemi ortayaatdılar. 1965-ci ildə Dağlıq Qarabağın Ermənistana ilhaq edilməsi barədə 45 min nəfərin "imzaladığı" petisiyaMoskvaya təqdim edilmiş, lakin bu iddialar təmin edilməmişdir." (Y.Mahmudov, K.Şükürov, Qarabağ: realtarix, faktlar, sənədlər.)Qarabağın qara günləri1987-ci ilin noyabrında erməni akademik A.Aqanbekyan Parisdə Dağlıq Qarabağ "problemi"ninyenidənqurma və demokratiya şəraitində həllini tapacağına ümid etdiyini bildirdi. Əvvəllər gizli fəaliyyətgöstərən erməni "Qarabağ Komitəsi" açıq fəaliyyətə keçdi. 1988-ci ilin fevralından İrəvanda və Xankəndidə(Stepanakert) mitinqlər başladı. Fevralın 20-də Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Sovetinin sessiyası vilayətinstatusuna baxılması haqqında Azərbaycan SSR Ali Sovetinə müraciət etdi. Fevralın 20-də Əsgəran rayonundaerməni terrorçuları iki azərbaycanlı gənci qətlə yetirdi, 19 nəfəri yaraladı.Moskvanın "1988-1995-ci illərdə Azərbaycan SSR-in Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin sosial-iqtisadiinkişafını sürətləndirmək tədbirləri haqqında" 1988-ci il 24 mart tarixli qərarı erməni separatçılarını daha daruhlandırdı. "Nəhayət, Moskva Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini Azərbaycan SSR-in tərkibindən çıxarmaqistiqamətində daha bir addım atdı: SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti 1989-cu il yanvarın 12-də "Azərbaycan SSRinDağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində xüsusi idarəçilik formasının tətbiqi haqqında" qərar qəbul etdi. Məqsədaydın idi: Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində yaradılmış Xüsusi İdarə Komitəsi muxtar vilayətinAzərbaycandan alınıb Ermənistana verilməsini təmin etməli idi. Lakin bunu başa düşən Azərbaycan xalqınındemokratik mübarizəsi nəticəsində noyabrın 28-də Xüsusi İdarə Komitəsi ləğv edildi. Ancaq bunun əvəzindəyeni bir qurum - Təşkilat Komitəsi yaradıldı. Ermənistan SSR bu vəziyyətdən istifadə edərək dekabrın 1-dəDağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi haqqında antikonstitusion qərar qəbul etdi. Bu Ermənistantərəfindən Azərbaycan SSR-in ərazi bütövlüyünə qarşı açıq hüquqi müdaxilə aktı idi. Moskva, gözlənildiyikimi, bu kobud müdaxilə faktına da göz yumdu. 1991-ci il avqustun 30-da Azərbaycan SSR Ali Soveti dövlətmüstəqilliyinin bərpa edilməsi haqqında bəyanat qəbul etdi, oktyabrın 18-də isə "Dövlət müstəqilliyi haqqındaKonstitusiya Aktı" qəbul olundu. Dağlıq Qarabağın erməni separatçıları isə yaranmış vəziyyətdən istifadəedərək separatçı siyasi təşkilatlanmanı davam etdirirdilər. Onlar 1991-ci ilin sentyabrında "Dağlıq Qarabağrespublikası" adlanan oyuncaq qurumun yaradıldığını elan etdilər. Azərbaycan Respublikası həmin qurumutanımaqdan imtina edərək noyabrın 26-da DQMV-ni milli ərazi qurumu kimi ləğv edir, "Dağlıq QarabağMuxtar Vilayətinin yaradılması haqqında" Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 1923-cü il 7 iyul dekretivə "Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti haqqında" Azərbaycan SSR-in 1981-ci il 16 iyun qanununu qüvvədəndüşmüş sayır." (Y.Mahmudov, K.Şükürov, Qarabağ: real tarix, faktlar, sənədlər.) Həmin qərarla şəhərlərin tarixiadları qaytarılaraq Stepanakert Xankəndi, Mardakert Ağdərə, Martuni isə Xocavənd adlandırıldı. Əsgəran vəHadrut rayonları ləğv edildi, Xocalı şəhəri mərkəz olmaqla Xocalı rayonu yaradıldı, ləğv edilmiş Əsgəranrayonunun ərazisi Xocalı rayonunun tərkibinə, Hadrut rayonunun ərazisi isə Xocavənd rayonunun tərkibinəverildi.Bu isə son. Amma belə sonluq olmaz272