DaÄlÄ±q QarabaÄ mÃ¼naqiÄ¢Ési - Prezident KitabxanasÄ±

More documents

Recommendations

Info

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────ki, bu da öz növbəsində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə yol aça bilər. Əks halda, sülhün qarşılıqlırazılaşma nəticəsində əldə edilməsi yaxın gələcəkdə qeyri-mümkün görünür.Ermənilərin 2015-ci il ərzində daha aqressiv münasibət göstərəcəyi gözlənilə bilər. Bu vəziyyət biristisnaya söykənir. Azərbaycan öz gucləndirilmiş ordusu ilə Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş ərazilərinihərbi yolla azad etmək uçun israrlı olmaq niyyətini açıq şəkildə bildirməlidir. Yalnız bunun nəticəsi kimi,ermənilər hazırda 2015-ci ilə nəzərdə tutduğu məqsədindən taktiki olaraq əl çəkməlidirlər ki, bu da öznövbəsində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə yol aça bilər. Əks halda, sülhün qarşılıqlı razılaşmanəticəsində əldə edilməsi yaxın gələcəkdə qeyri-mümkün görünür.Digər aydınlaşdırılmalı məsələ "soyqırım" sözünün istifadəsi və bundan hansı məqsədin güdülməsidir.Prezident Barak Obama tərəfındən "Mets Yegern" ("böyük faciə") ifadəsinin işlədilməsi təsadüfi idimi? Eynilə,Türkiyənin bəzi "ziyalıları" tərəfindən başlanılan "üzr istəyirik" kampaniyasında "böyük fəlakət" ifadəsitəsadüfən səsləndirildimi? Əsla yox. Bu ifadə Obamanın 2009-cu il aprelin 24-də etdiyi çıxış ərəfəsindəTürkiyənin ictimai rəyini hazırlamaq məqsədi daşıyırdı. Bu hadisələrdən əvvəl biz qeyd etmişdik ki, həm 2009-cu, həm də 2010-cu ilin aprelində Obama beynəlxalq termin olan ingiliscə "genosid" ("soyqırım") sözü əvəzinəerməni kəlməsindən istifadə edəcəkdir. Gözləntilərimiz özünü doğrultdu. Hamı ingilis "genosid" termini haqdadanışdığı halda, ermənicə olan "Mets Yegern" ifadəsinin işlədilməsini təşviq etmək üçün çox böyük, lakin gizlinfəaliyyət aparıldığını diqqətdən kənarda qoyur. Əmin ola bilərsiniz ki, ermənilərin bu məsələdə niyyətibeynəlxalq müzakirə açmaq və sonradan bu ifadəni ədəbiyyata daxil etdirməkdir.Son illərdə ermənilər yəhudiləri müşahidə edərək onların təcrübələrini təkrar edirlər. Bu gün "Holokost"söylənildiyi zaman, sözün etimologiyasından asılı olmayaraq, yəhudilərin soyqırımı yada düşür. Ermənilər də"Mets Yegern" kəlməsini dünyaya təqdim edib "erməni soyqırımı" mənasının yaddaşlarda həkk olunmasınıistəyirlər. Əslində, ermənilər "genosid" terminində israr edərək və onun ətrafında ictimai kampaniya quraraqdünyanın diqqətini "Mets Yegern"ə cəlb etməyə çalışırlar. "Genosid" və "Mets Yegern" terminlərinin istifadəsibarədə müzakirələr sırf ictimai rəy kampaniyası xarakteri daşıyır.Son illərdə ermənilər yəhudiləri muşahidə edərək onların təcrübələrini təkrar edirlər. Bu gün "Holokost"söylənildiyi zaman, sözün etimologiyasından asılı olmayaraq, yəhudilərin soyqırımı yada düşür. Ermənilər də"Mets Yegern" kəlməsini dünyaya təqdim edib "erməni soyqırımı" mənasının yaddaşlarda həkk olunmasınıistəyirlər.«Azerbaijan Focus».-2010.-№3.-S.27-32.216
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Kollektiv yaddaş, emosiyalar və etnosiyasi münaqişə:Dağlıq QarabağRauf QARAGÖZOV,Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin aparıcı elmi işçisi,psixologiya elmləri namizədi.GirişHər bir münaqişədə olduğu kimi Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində də psixolojiaspekt əhəmiyyətli dərəcədə iştirak edir, lakin siyasi və hüquqi aspektlərdən fərqli olaraq nadir hallarda xüsusitəhlil predmeti olur. Münaqişənin başlıca olaraq hüquqi və siyasi aspektlərinin müzakirəsi ilə məşğul olanekspertlər konfliktdə bir-birinə münasibətdə mənfi rəy və xoşagəlməz hisslər, düşmənçilik münasibətləribəsləyən, neqativ stereotiplərlə yanaşan tərəflərin arasında qarşılıqlı anlaşmanın əldə edilməsində çətinliklərinmövcud olduğunu ən yaxşı halda gözucu olaraq qeyd edirlər. Lakin, bizim fikrimizə görə, münaqişənin psixoloji"tərkibi", xüsusən də onun sülh yolu ilə həlli istiqamətində mövcud olan səylər nəzərə alınarsa, daha ətraflı təhliltələb edir. Bu yazıda mən Qarabağ münaqişəsinin yaranması və həllində kollektiv yaddaşın rolu üzərində xüsusidayanmaq istərdim. Bunun üçün, ilk növbədə, kollektiv yaddaşın nə olduğunu müəyyən etməliyik.Kollektiv yaddaşın sosiomədəni modeliBizim model üçün sosiomədəni yanaşma aspektində işlənilmiş bəzi ideya və kateqoriyalar vacibəhəmiyyət kəsb edir. 15 Bu yanaşma çərçivəsində kollektiv yaddaş müxtəlif, ilk növbədə, tarixi rəvayətlərlə(narrativlərlə) şərtləndirilmiş fenomen kimi nəzərdən keçirilir. Tarixi rəvayətlər (salnamələr, xronikalar, məktəbdərslikləri və s.) kollektiv hafizəyə yardımçı olan mədəni vasitələr hesab olunur. Həm də bu zaman təhkiyələrinmüəyyən xüsusiyyətləri kollektiv yaddaşın formalaşmasına spesifik təsir göstərir. Belə xüsusiyyətlərdən birikimi C. Verç çoxçalarlı rəvayətlərin təməlində duran mücərrəd və ümumi təhkiyə formalarını ayırd edir vəbunları "sxematik nəqli şablon" adlandırır". 16Bu şablonlar bir mədəniyyətdən digərinə keçdikcə dəyişir, özünün aşkar olunması üçün xüsusi refleksiyatələb edir və hətta sxemə uyğun gəlmədiyi halda belə öz tarixinin ən mühüm hadisələri barədə süjetin qurulmasıüçün model qismində istifadə edilir. Müəllif belə şablonlardan biri kimi spesifik rus sxematik nəqli şablonunudiqqətə çəkir və onu "yadelli (xarici) qüvvələr üzərində zəfər" adlandırır. Tədqiqatlarımız 17 göstərdi ki, buqəbildən olan şablonların qorunması və daim yaşaması üçün tarixi yazı, tarixi mətnlərin istehsalı və istehlakıprosesini nəzarətdə saxlayan dövlət və kilsə kimi hakimiyyət institutları xüsusi rol oynayır. Sonralar mədəni vətarixi sosiallaşmanın müxtəlif formaları vasitəsilə kütləvi şüura "yeridildiyi" halda bu şablonlar kollektivtəcrübənin müəyyən konfiqurasiyasının yaranmasına səbəb ola bilər ki, bunları mən kollektiv yaddaşınpatternləri adlandırıram. Kollektiv yaddaşın patternləri dedikdə insan qruplarının tarixi mətnlərdə, dərsliklərdə,mədəni artefaktlarda (ədəbiyyat, incəsənət), sosial institutlarda (muzeylər, memorial komplekslər, sərgilər)özünün keçmişi, qəhrəmanlarının və özgələrin əməlləri, məramı haqqında davamlı və geniş yayılan, cəmiyyətdəyaddaş siyasəti ilə dəstəklənən təsəvvür və qavrayışlarını nəzərdə tuturuq.Kollektiv yaddaş, emosiyalar, sosial istiqamətlər və kütlələrin davranışıKeçmişdə baş verən hər hansı bir hadisənin insanın yaddaşında müəyyən müsbət, yaxud mənfi hiss vəyaşantılar oyada bilməsi təcrübələrdə qeyd olunmuşdur və bunun xüsusi sübuta ehtiyacı yoxdur. Məsələ ondadırki, keçmişdə baş verən, həm də fərdlərin şəxsi keçmişində deyil, onların mənsub olduqları (etnik və ya milli)qrupun (yaxın və ya uzaq) keçmişindəki hadisələr barədə müəyyən xatirələrin onların emosional yaşantısına,qavrayışına, istiqamətlərinə və davranışına təsir etdiyini söyləmək nə dərəcədə düzgündür? Və əgər bu cür təsirbaş verərsə, yaddaşın emosiyaya mümkün təsirinin diapazonu nə qədər ola bilər? Bu suallara cavab verməküçün psixologiyada yaddaşın necə başa düşülməsinə nəzər salmaq lazımdır.Psixologiyada yaddaşın müxtəlif, o cümlədən epizodik, prosedur və semantik növlərini fərqləndirirlər. 18Sadə dillə desək, epizodikyaddaş fərdin həyatında baş verən hadisələr barədə informasiyanın hafizədəsaxlanılmasıdır. Prosedur yaddaş adət və vərdişlərin yadda saxlanılmasıdır. Semantik yaddaş isə insanın özsosial və təbii yaşayış mühiti haqqında sistematik informasiyanı yadda saxlamasıdır.15 J.V. WERTSCH, Voices of collective remembering, Cambridge: Cambridge University Press, 2002.16 J.V. WERTSCH, op.cit. p. 62.17 R.R. GARAGOZOV, "Collective Memory and the Russian "Schematic Narrative Template"", Journal of Russian andEastEuropean Psychology, Vol. 40, N° 5, 2002, p. 55-89.18 P. COЛCO, Когнитивная психология,, Спб, Питер, 2006, c. 193.217
Page 1 and 2:
Azərbaycan Respublikası Prezident
Page 3 and 4:
Page 5:
Page 8 and 9:
Page 10 and 11:
Page 12 and 13:
Page 14 and 15:
Page 16 and 17:
Page 18 and 19:
Page 20 and 21:
Page 22 and 23:
Page 24 and 25:
Page 26 and 27:
Page 28 and 29:
Page 30 and 31:
Page 32 and 33:
Page 34 and 35:
Page 36 and 37:
Page 38 and 39:
Page 40 and 41:
Page 42 and 43:
Page 44 and 45:
Page 46 and 47:
Page 48 and 49:
Page 50 and 51:
Page 52 and 53:
Page 54 and 55:
Page 56 and 57:
Page 58 and 59:
Page 60 and 61:
Page 62 and 63:
Page 64 and 65:
Page 66 and 67:
Page 68 and 69:
Page 70 and 71:
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Page 78 and 79:
Page 80 and 81:
Page 82 and 83:
Page 84 and 85:
Page 86 and 87:
Page 88 and 89:
Page 90 and 91:
Page 92 and 93:
Page 94 and 95:
Page 96 and 97:
Page 98 and 99:
Page 100 and 101:
Page 102 and 103:
Page 104 and 105:
Page 106 and 107:
Page 108 and 109:
Page 110 and 111:
Page 112 and 113:
Page 114 and 115:
Page 116 and 117:
Page 118 and 119:
Page 120 and 121:
Page 122 and 123:
Page 124 and 125:
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 134 and 135:
Page 136 and 137:
Page 138 and 139:
Page 140 and 141:
Page 142 and 143:
Page 144 and 145:
Page 146 and 147:
Page 148 and 149:
Page 150 and 151:
Page 152 and 153:
Page 154 and 155:
Page 156 and 157:
Page 158 and 159:
Page 160 and 161:
Page 162 and 163:
Page 164 and 165:
Page 166 and 167: Azərbaycan Respublikası Prezident
Page 223: Azərbaycan Respublikası Prezident
Page 266 and 267:
Page 268 and 269:
Page 270 and 271:
Page 272 and 273:
Page 274 and 275:
Page 276 and 277:
Page 278 and 279:
Page 280 and 281:
Page 282 and 283:
Page 284 and 285:
Page 286 and 287:
Page 288 and 289:
Page 290 and 291:
Page 292 and 293:
Page 294 and 295:
Page 296 and 297:
Page 298 and 299:
Page 300 and 301:
Page 302 and 303:
Page 304 and 305:
Page 306 and 307:
Page 308 and 309:
Page 310 and 311:
Page 312:
show all

DaÄlÄ±q QarabaÄ mÃ¼naqiÄ¢Ési - Prezident KitabxanasÄ±

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

DaÄlÄ±q QarabaÄ mÃ¼naqiÄ¢Ési - Prezident KitabxanasÄ±