Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Ermənistan Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həll etmək istəyirmi?Ermənistanın 100 illik strategiyası nədir?Sinan OGANBeynəlxalq Münasibətlər və Strateji Təhlil Mərkəzinin (TÜRKSAM) rəhbəriBir çox ölkələr mühüm hesab etdikləri məsələlərə dair strateji planlar hazırlayırlar. Bu planlar bəzən açıqşəkildə bəyan edilir, bəzən isə açıqlanmır və ya hətta gizli saxlanılır. Bu mənada Ermənistanın Dağlıq Qarabağmünaqişəsi və Türkiyə ilə münasibətlərinin normallaşması məsələlərinə dair strategiyaları diqqəti cəlb edir. Buiki məsələ ilə əlaqədar verdiyi bəyanatlar Ermənistanın əsl niyyətinə və planlarına uyğundurmu? Bu sualıncavabı həmin strategiyaların ətraflı aydınlaşdırılmasını və diqqətli təhlilini tələb edir.Qəbul və ya təkzib olunsa da, Türkiyə və Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması prosesiDağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə sıx əlaqəlidir. Məhz bu amili nəzərə alaraq münaqişənin həlli yolları həminproseslə paralel olaraq axtarılmalıdır. Bu kontekstdə belə bir sual doğur: Doğrudanmı, Ermənistan DağlıqQarabağ münaqişəsinin həll olunmasını istəyir? Bu suala cavab verməzdən öncə Türkiyə ilə münasibətlərinnormallaşması məsələsində Ermənistanın strategiyasını başa düşmək, bunun üçün isə bu ölkənin əsasstrategiyası və layihəsi hesab edilən "Yüzillik plan"ını anlamaq lazımdır.Hazırkı "Yüzillik plan" nədir və onun məqsədləri hansılardır? Bu məqsədlərə nail olmaq üçün ermənilərhansı qısa, orta və uzunmüddətli planlar hazırlayırlar? Uğurlu olması üçün bu strateji plan taktiki dəyişikliklərəməruz qalırmı? Bu məqalədə verilən suallara cavab axtarmağa çalışacağıq.Ermənistan dövləti və dünyanın hər yerində yaşayan ermənilər 1915-ci ilin müharibə şəraitində verilmişyerdəyişmə hökmünü soyqırım" kimi qələmə verirlər.Ermənilərin iddia etdiyi "soyqırımın" yüzilliyi 2015-ci ilə təsadüf edir. Bu tarixə qədərki dövrü vəondan sonrakı müddəti əhatə edən, müxtəlif mərhələlərdən ibarət olan plan tərtib edilib və hazırda dəqiqşəkildə icra edilir. Bu plana bəzi taktiki dəyişikliklər edilsə də, strategiyanın özü dəyişməz olaraq qalır.Ermənilər lap əvvəldən 1915-ci il hadisələrinə görə qisas almaq fikrində idilər. Bunun üçün ilk növbədədeportasiya qərarını imzalayanlar və onu icra edənlər öldürülməli idilər. Bu səbəbdən ilk öncə Tələt Paşa vəCamal Paşa, sonra isə bir neçə ziyalı, dövlət adamı və vəzifəli şəxslər qətlə yetirildi. Bir çox insanınöldürülməsinə baxmayaraq, 1918-ci ildən sonra ingilislər tərəfindən işğal edilmiş İstanbulda məhkəmələr bucinayətləri tam təhqiq edə bilməmişdilər.SSRİ-nin qurulması, sonra isə Soyuq müharibənin başlanması erməniləri öz iddialarından və qətltaktikalarından bir ara çəkindirsə də, tam imtina etdirə bilmədi. 1970-1980-ci illərdə ermənilərin öz əraziiddialarını səsləndirməklə yanaşı, "ASALA" terror təşkilatı xaricdəki türk diplomatlarına qarşı amansızmüharibə elan etdi. Lakin bu taktikaların onlara "terrorçu" adı verməkdən başqa heç nə gətirmədiyini gördükdənsonra ermənilər məsələyə yanaşma metodlarını dəyişdilər. Belə ki, ermənilər əvvəlcə xarici dövlətlərinparlamentlərində, federal və məhəlli məclislərində 1915-ci il hadisələrinin "soyqırım" kimi tanınmasıkampaniyasına başladılar və xüsusən, Türkiyəyə qarşı qərarların qəbul edilməsinə çalışdılar. Bir sıra əyaləthökumətləri və bələdiyyələrlə əməkdaşlıq edən ermənilər bir neçə yerdə "soyqırım" abidəsinin qoyulmasına danail oldular. Zaman-zaman Türkiyəyə qarşı "qara təbliğat" davam etdirildi, 1915-ci ilin "ermənilərin soyqırımı"ili kimi elan edilməsi səyləri ildən-ilə gücləndirildi.Ermənilərin iddia etdiyi "soyqırımın" yüzilliyi 2015-ci ilə təsadüf edir. Bu tarixə qədərki dövrü və ondansonrakı müddəti əhatə edən, müxtəlif mərhələlərdən ibarət olan plan tərtib edilib və hazırda dəqiq şəkildə icraedilir. Bu plana bəzi taktiki dəyişikliklər edilsə də, strategiyanın özü dəyişməz olaraq qalır.İndiyədək ermənilərin strateji planı iki istiqamətdə inkişaf edir: birinci istiqamət erməni diasporunadoğru, ikinci istiqamət isə bir çox ölkələrin parlamentləri, federal məclisləri və yerli inzibati orqanları tərəfindənTürkiyənin ittiham edilməsinə yönəlib. Bu istiqamətlərin və məqsədlərin yığcam şəkildə açıqlanması yerinədüşər.Buna görə ermənilər Türkiyəni hüquqi vasitələrlə ittiham etməyə deyil, dünyanın ictimai rəyindəgözdən salmağa can atırlar. Xüsusən Qərbin ictimai rəyinə və tarix dərsliklərinin dəyişdirilməsinəbirbaşa yönəlmiş Erməni praktikasının qayəsi heç bir tarixi təhlilə ehtiyac duymadan siyasətçilərdəntutmuş adi insanlara qədər hamı tərəfindən 1915-ci ilin deportasiyasının "soyqırım" kimi tanınmasıməqsədi daşıyır.214