Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Aydınlıq gətiriləsi məsələ isə odur ki, muxtariyyət həmin ərazidə yaşayan erməni icmasına deyil, bütünəraziyə veriləcək və bütün əhaliyə şərait ediləcək. 1989-cu ildə rəsmi statistikaya görə keçmiş muxtar vilayətdəümumən 189 min nəfər insan yaşayırdı. Onların 139 min nəfəri, ya 73,5 faizi erməni, 48 min nəfəri, ya 25,3faizi azərbaycanlı, 2 min nəfəri, ya 1,2 faizi isə digər xalqların nümayəndələrinə aid idi.1991-1994-cü illərdə Ermənistan Silahlı Qüvvələri Dağlıq Qarabağın 5 min kvadrat kilometr ərazi iləyanaşı Azərbaycanın əlavə 12 min kvadrat kilometr ərazisini də işğal etdilər. Aparılan danışıqlar nəticəsindəkeçmiş DQMV ətrafındakı ərazinin qeyri-şərtsiz azad edilməsi, Dağlıq Qarabağ ərazisinə isə məcburiköçkünlərin geri qaytarılması və əraziyə əvvəlkindən də geniş muxtariyyət verilməsi nəzərdə tutulur. Həminərazidə yaşayan hər bir kəs muxtariyyətin daşıyıcısı olacaq və yüksək zəmanətin arxasında isə müstəqilAzərbaycan dövləti duracaq." Dağlıq Qarabağın separatçı rejimi ". İfadə yaranmış situasiya üçün nə hüquqi, nə məntiqi cəhətcədüzgün deyildir. Separatçı rejim hansısa ölkənin bir hissəsi mərkəzi hökumətə tabe olmadıqda və oranın de-yuredaxil olduğu dövlətdən de-fakto heç bir razılığı olmadan idarə edildikdə mövcud olur. Separatçı rejim özresursları hesabına yaşayır, hakimiyyəti həmin ərazinin əhalisindən alır, dünya birliyi ilə birbaşa dialoqda olurvə konflikt həmin ərazi rəhbərliyi ilə ölkə rəhbərliyi arasında həll edilməyə çalışılır.Dağlıq Qarabağ nümunəsində isə həm DQ-nin, həm də ətraf zona qonşu Ermənistan tərəfindən işğaledilmişdir. Fakt Ermənistan tərəfindən də dəfələrlə təsdiqini tapıb. İşğal zonasında qeyri-qanuni şəkildəErmənistan Silahlı Qüvvələrinin nizamı hissələri yerləşdirilmişdir. Zonanın büdcəsi Ermənistanın büdcəsindəoturdulmuş, əhalisi Ermənistan rəsmi sənədləri ilə təmin edilmişlər. Ona görə də həmin ərazi çox düzgün olaraqAzərbaycan tərəfindən " İşğal edilmiş Azərbaycan ərazilərində Ermənistanım işğalçı rejimi " adlandırılır."Dağlıq Qarabağ xalqı" - Bu termin ancaq Ermənistan rəsmi leksikonunda və kütləvi informasiyavasitələrində işlədilir. Əslində isə "Dağlıq Qarabağ" adlı xalq ola bilməz. Elmi ədəbiyyatda "xalq" dedikdə"etnos" (eyni ictimai əlamətlər üzrə birləşən insanlar) başa düşülür. Eyni əlamətlər - vahid dil, mədəniyyət, din,tarix və bu kimi digər amillərdir. Bunlardan ən vacibi dil qəbul edilir. "Xalq" və "millət" anlayışları kiçik birbirinəçox yaxın qəbul edilir.Qeyri-elmi anlayış kimi "xalq" dedikdə "cəmiyyət", "əhali" və "kütlə" də başa düşülür.Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsində erməni millətindən olanların çüzi üstünlüyü olsa da bölgədəhəm azərbaycan, həm də digər xalqalrın nümayəndələri geniş şəkildə təmsil olunurdular. 1991-1993-cü il birinciQarabağ müharibəsi dövründə Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən o və ətraf tutulan ərazidə bütün qeyriermənimillətlərindən olanlar doğma torpaqlarından qovulublar. İndi orada ancaq erməni millətindən olaninsanlar yaşayırlar.Orada yaşayan ermənilərlə, Ermənistan və digər ölkələrdə yaşayan ermənilərin dillərində, dinlərində,mədəniyyət və tarixi köklərində heç bir fərq yoxdur. Ona görə də onlar "xalq" yox "Dağlıq Qarabağ əhalisininerməni icması"dırlar. Çünki, Dağlıq Qarabağ bölgəsinin əhalisi tərkibinə yerli əhali olan, bu gün qaçqın həyatıyaşayan və bu gün sayı artıq 110 min nəfərə çatan Azərbaycanlılar və 10 minə qədər digər xalqlarınnümayəndələri də daxildir." Məsələnin həlli filan ölkənin istəyindən asılıdır ". Kənar baxışda bu belə də görünə bilər. Ancaqbütün ağır problemlər kimi, Dağlıq Qarabağ probleminin də həlli hansısa konkret şərtdən deyil, müvafiq şəraitinyetişməyindən asılıdır. Dağlıq Qarabağ problemi erməni millətçi dairələri tərəfindən təxminən iki əsr ərzindəyaradılmışdır.. Onun 1988-ci ildə başlaması aysberqin isti qatı idi. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyininolmaması, SSRİ -nin dağılma mərhələsinə daxil olması və onun siyasi rəhbərliyinə və güc strukturlarına ermənimillətçilərinin güclü təsiri problemin partlamasına səbəb oldu. Burada əvvəldən məqsədli surətdə AzərbaycanSSR rəhbərliyinə milli təəssübkeşliyi olmayan şəxslərin yerləşdirilməsi də böyük rol oynadı.Məsələnin dərin təhlili göstərir ki, Dağlıq Qarabağ probleminin başlaması kimi bitməsi də müvafiqşəraitin yetişməsi ilə bağlıdır. Həmin şərait isə aşağıdakı amillərdən asılıdır :1. Dünya ictimaiyyətinin torpaq işğalını qəbul etməməsi və ona siyasi, hərbi, diplomatik dəstəkmexanizmlərindən imtina edilməsi, məsələlərə ikili standartla yanaşma praktikasından yol verilməməsi.2. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin möhkəmlənməsi, onun dünya birliyinə inteqrasiyası, iqtisadi,siyasi qüdrətinin artması, hərbi gücünün ərazi bütövlüyünün təmin edilməsində yetərli olması.3. Azərbaycan dövlətinin ərazi bütövlüyü məsələsində prinsipial mövqeyi, cəmiyyətdə vətənpərvərlikvə mili düşüncənin daima yüksək səviyyədə olması.4. Ermənistan cəmiyyətində, xaricdəki erməni diaspor dairələrində Azərbaycan torpaqlarının işğalınınheç bir fayda verməməsi qənaətinə gəlinməsi. İşğal faktorunun erməni dövlətçiliyinə ağır zərbə vurması,Ermənistanın Azərbaycanın təşəbbüskarı və təşkilatçısı olduğu çoxmilyardlı gəlirlər verən regional layihələrdənkənarda qalamasının əks sədası və s.5. Azərbaycanın lider dövlət olduğu Cənubi Qafqaz regionunun dünya siyasətində, iqtisadiquruluşunda, təhlükəsizlik sistemində rolunun artması.183