Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────enmişdir. Göründüyü kimi, həmin ərazilər SSRİ dövründə Moskva tərəfindən hissə-hissə Ermənistanaverilmişdir.Bu cəhətdən 1920-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq 1988-ci ilədək Kremlin “xeyir-duası” ilə daha 10,7 minkv.km Azərbaycan torpağı itirildi, yəni müxtəlif bəhanələrlə ermənilərə bağışlandı.XX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasının dağılmasından istifadə edərək Cənubi Qafqazda ilk cümhuriyyətquran Azərbaycana “Qızıl ordu” adı altında gələn rus-bolşevik ordusu Türkiyə ilə əlaqələrin yaranmasına imkanverməmək üçün onların arasında erməni dövləti yaratdı. Əzəli türk-oğuz torpaqları, əhalisinin dörddə üçü türkolan İrəvan və Naxçıvan torpaqlarında Ermənistan (Ararat) adlı dövlət yarandı, Zəngəzur və Göyçə də onaverildi.Eyni zamanda, bunun əvəzində, ermənilər Avropa ölkələrinə hər cür nökərçilik xidməti göstərmək yükünüboyunlarına götürdülər. Ermənilərin Rusiyaya onlara kömək edəcəyi təqdirdə hər cür xidmət göstərəcəkləritəklifi ilə müraciət etdilər. Tarixi proseslər göstərir ki, əlverişli məqamlarından istifadə etməyi “yaxşı bacaran”ermənilər XX əsrdə Rusiyada çarizmin süqutu və sovet imperiyasının yaranması ilə meydana çıxan əlverişlişəraitdə inzibati ərazi məsələsini qaldırdılar və DQMV kimi nə tarixi, nə də sosial-iqtisadi əsası olmayan birqurum yaratdılar (7 iyul 1923-cü il). Beləliklə, Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Qarabağ süni şəkildə“aran” və “dağlıq” hissələrə bölünmüş və Azərbaycan rəhbərliyi Qarabağın dağlıq hissəsində sonradanməskunlaşmış ermənilərə muxtariyyət statusu verməyə məcbur edilmişdir. Özü də bu addım Dağlıq Qarabağdayaşayan azərbaycanlılar nəzərə alınmadan, onların hüquqları kobudcasına tapdalanaraq atılmışdır.Ermənilər Azərbaycan türklərinə qarşı bəşər tarixində görünməmiş vəhşiliklər, soyqırımlar, depotasiyalarhəyata keçirmişlər. Bir əsrdə azərbaycanlı əhali ermənilər tərəfindən iki dəfə soyqırıma məruz qalmışdır.Sovetlər dövründə Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi üçün DQMV-də gizli işlər aparan ermənisiyasətbazları və ermənipərəstlər “Türksüz Ermənistan” yaratmaq ideyası ilə etnik təmizləmə aparmaqməqsədilə dəhşətli faciələr törətmişlər. Sovetlər dövründə DQMV-nin inzibati ərazisində də dəfələrlədəyişikliklər edilmişdir.Sovetlər dövründə Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi üçün DQMV-də gizli işlər aparan ermənisiyasətbazları və ermənipərəstlər “Türksüz Ermənistan” yaratmaq ideyası ilə etnik təmizləmə aparmaqməqsədilə dəhşətli faciələr törətmişlər. 1948-1953-cü illərdə minlərlə azərbaycanlı ailəsinin öz ata-baba yurdlarıQərbi Azərbaycandan (indiki Ermənistan ərazisindən) deportasiya edilməsi, yaşayış şəraitinə uyğun gəlməyənərazilərdə yerləşdirməklə çoxunun məhvinə səbəb olmuşdular.Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsinə dair növbəti cəhd 1960-cı illərdə A.Mikoyanın vasitəsiləedilmişdir. N.S.Xruşşovun etirazından sonra bu məsələ yenə də təxirə salındı. Lakin xaricdə yaşayan daşnakliderləri ardıcıl təbliğat işlərini dayandırmadılar. Ermənilər sovetlər dövründə müxtəlif vaxtlarda Azərbaycanaqarışı Dağlıq Qarabağla bağlı 16 dəfə əsassız ərazi iddiası irəli sürmüşlər. Dağlıq Qarabağdakı erməni-millətçiliderləri və gizli təşkilatları ilə qeyri-leqal əlaqə saxlamaqda davam etdilər. Belə separatçı hərəkətlər xalqınonsuz da ağır olan sosial-iqtisadi vəziyyətini daha da ağırlaşdırdı.Sovetlər dövründə ermənilər Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi üçün gizli işlər aparıldığı dövrdə(1960-1970-ci illərdə) mühüm dövlət vəzifələrində işləyən Heydər Əliyev bunun qarşısının alınması üçün birsıra tədbirlərin görülməsinə nail oldu. Azərbaycan KP MK birinci katibi seçildikdən sonra Heydər Əliyeverməni separatçılarının mənfur niyyətlərinin qarşısını almaq məqsədilə DQMV-nin iqtisadi inkişafı və əhalisininsosial şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirərək onlara bəhanə yeri qoymadı. Bu daerməni ekstremistlərinin gizli planlarının və niyyətlərinin puça çıxmasına səbəb oldu.1969-cu ildən etibarən idarəçilik möhkəmləndirildi, işlək qanunlar öz yerini tutdu və korrupsiyaya qarşı ciddimübarizə başlandı. Azərbaycanın hər yerində və bütün sahələrdə irimiqyaslı inkişaf baş verdi. DQMV-niniqtisadi və mədəni inkişafını daim diqqət mərkəzində saxlayan Heydər Əliyev Şuşa şəhərinin inkişafı üçün birneçə qərar verdi. Heydər Əliyevin təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi altında həyata keçirilmiş tədbirlərnəticəsində Şuşa ümumittifaq səviyyəli kurort şəhərinə çevrildi. 1973-cü ildə Xankəndidə APİ-nin filialıəsasında Pedaqoji İnstitut açıldı. 1979-cu ildə Ağdam-Xankəndi dəmir yolu xətti çəkildi. Beləliklə, HeydərƏliyevin uzaqgörən siyasəti erməni separatizminin canlanmasına imkan vermədi.Beləliklə, 1988-ci ildə erməni ideoloqları “dənizdən-dənizə böyük Ermənistan” uydurmasını yenidən ortayaatmaqla DQMV-də Ermənistanın Azərbaycana qarşı növbəti ərazi iddiaları irəli sürüldü. Dünya ölkələrindəkierməni lobbisinin, dini mərkəzlərinin və bəzi iri dövlətlərin irticaçı qüvvələrinin maddi və mənəvi dəstəyi iləErmənistan adlandırılan qədim oğuz-türk yurdu olan Qərbi Azərbaycanda azərbaycanlılara məxsus kəndlərin vəqəsəbələrin dağıdılması prosesi başlandı, yüzlərlə günahsız azərbaycanlı öldürüldü, 10 minlərlə soydaşımız öztarixi-etnik torpaqlarından vəhşicəsinə qovuldu.Moskvanın planı əsasında 1989-cu ildə DQMV-də A.Volskinin rəhbərliyi altında “Xüsusi İdarəçilikKomitəsi” yaradıldı və bununla da DQMV-nin Azərbaycanla əlaqələri kəsildi. Silahlandırılmış erməni quldurdəstələri Dağlıq Qarabağ ərazisindən yerli azərbaycanlı əhalini öz doğma yurd-yuvasından çıxardı. Azərbaycan180