Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Beynəlxalq səlahiyyətDövlətlər öz vətəndaşlarını müdafiə etmək üçün malik olduqları daxili səlahiyyətlərdən əla-və,beynəlxalq ictimaiyyətin maraqlarını qorumağa xidmət edən beynəlxalq mühakimə səlahiyyətinə malikdirlər.Beynəlxalq səlahiyyət prinsipi dövlətlərə, harada baş verməsindən asılı olmayaraq, müəyyən cinayətlərimühakimə etmək imkanı verir.Misal üçün BMT-nin 10 dekabr 1984-cü il tarixli işgəncələrə qarşı və 30 noyabr 1973-cü il tarixliaparteid cinayətini qadağan edən konvensiyaları bütün dövlətlərə bu imkanı öz yerli qanunlarına daxil etməyitövsiyə edir 1 . Həmin dövlətlər bu imkandan istifadə edərək, misal üçün, dünyanın istənilən yerində baş vermişişgəncə hallarının səbəbkarlarını onların ərazisində olduqları zaman mühakimə edə bilərlər. Buna misal olaraq2008-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarında Syera Leonnun keçmiş prezidentinin oğlunun öz ölkəsində işgəncəhalları törətdiyi üçün məhkum edilməsi və həmin ildə Tunisdən olan bir diplomatın Fransada analoji səbəblərüzündən məhkum edilməsini göstərmək olar 2 . İşgəncələrə aid beynəlxalq səlahiyyət keçmiş Yuqoslaviya üçünolan məhkəmə tərəfindən daha da gücləndirilmişdir. Həmin məhkəməyə əsasən, "beynəlxalq ictimaiyyəttərəfindən işgəncələrin qadağa olunmasına jus cogens dəyərinin tanınması səbəbindən, bütün ölkələr işgəncətörətməkdə günahkar bilinən və onların ərazisində olan insanları təqib etmək, cəzalandırmaq və ekstradisiyaetmək hüququna malikdirlər 3 ". Sözsüz ki, bu imkan bütün cinayətlərə aid olan konvensiyalarda nəzərdətutulmamışdır. Soyqırım konvensiyasının 6-cı maddəsinə əsasən soyqırım cinayətində təqsirli bilinən şəxsləraidiyyəti olan dövlətlərin məhkəmə orqanları və ya beynəlxalq tribunallar tərəfindən məhkum edilməlidir.Amma bu maddənin münaqişəyə tərəf olmayan bir dövlətin məhkəmə orqanlarının işə qarışması imkanlarınınbirbaşa olaraq nəzərdə tutulmamasına baxmayaraq dövlətlərin beynəlxalq səlahiyyətinin soyqırım cinayətləri iləəlaqədar işə düşməsinə müəyyən dərəcədə zəmin yaradır 4 . Beynəlxalq səlahiyyətin soyqırım cinayətlərinə aidedilməsi imkanları BƏM tərəfindən öz qanunvericilində aydınlaşdırılmışdır. BƏM Nuremberq tribunalınınməhşur cümləsini - bir cinayət qeyri-müəyyən orqanlar deyil, müəyyən şəxslər tərəfindən törədilir 5 " - rəhbərtutaraq bildirir ki, soyqırım konvensiyasının 3-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş müddəaların pozulması yalnızşəxslərin əməli ola bilər. Bunun üçün o, Nuremberq tribunalının mövqeyinə həmrəy olaraq bildirir ki,beynəlxalq hüquq sadəcə dövlətlərin deyil, həmçinin də şəxslərin məsuliyyətlərini təyin etməlidir 6 . Daha sonra oəlavə edir ki, beynəlxalq hüququn son inkişafı tələb edir ki, hər bir dövlət öz daxili qanunvericiliyinə soyqırımcinayətində təqsirli bilinən şəxslərin məsuliyyətini təyin edən müddəalar daxil etməlidir və bu vasitə iləsoyqırım cinayətini törədən şəxslərin (harada törədilməsindən asılı olmayaraq) məsuliyyətdən yayınmasınınqarşısı almalıdır. Bu səbəbdən, bu gün, bir çox dövlətlər daxili qanunvericiliklərinə müvafiq müddəalar daxiledərək öz məhkəmə orqanlarına dünyanın hansı bölgəsində baş verməsindən asılı olmayaraq soyqırımcinayətlərini məhkum etmək səlahiyyətləri tanıyır. Yəni, misal üçün Xocalıda baş vermiş soyqırım cinayətininaraşdırılması və onun səbəbkarlarının məhkum edilməsi məqsədilə həmin dövlətlərin daxili məhkəməorqanlarına müraciət etmək mümkündür.Bu dövlətlər aşağıdakılardır : İspaniya, Fransa, Belçika 1 , İsrail, Kanada, İsveçrə, Almaniya və s 2 . Buölkələr arasında İspaniya 3 beynəlxalq səlahiyyətdən ən geniş istifadə edənidir. Çünki həmin ölkənin daxiliqanunvericiliyi hər bir vətəndaşa, hətta birbaşa zərər görmədiyi halda, daxili məhkəmə orqanlarına, baş vermişmüəyyən bir cinayətlə bağlı şikayət ərizəsi təqdim etmək imkanı tanıyır 4 . Bundan əlavə, beynəlxalq sazişlərlə1 Bu mövzu üçün bax.: Erika DE WET, « The Prohibition of Torture as an International Norm of jus cogens and Its Implications forNational and Customary Law », European Journal of International Law, Vol. 15, 2004, № 1, p. 97-121.2 2 Daha geniş izah üçün bax. Dilbadi GASIMOV, « Interdire la torture: un engagement international difficile ä respecter »,Mediterranean Journal of Human Rights, Vol 13, № 1, 2009.3 Prokuror Anto Rurundzija ya qarşı iş, 10 dekabr 1998-ci il, paraqraf 156.4 Gerard COHEN-JONATHAN, "Le Conseil de Securite et les droits de l'homme", in Le Droit des organisations internationales, Receuild'etudes a la memoire de Jacques Schwob, Bruylant, Bruxelles, 1997, p. 50.5 Nuremberq tribunalının 14 noyabr 1947-ci il tarixli qərarı, s. 235.6 Bosnya - Hersoqovina Bosnya və Çernoqoriyaya qarşı, 26 fevral 2007-ci il tarixli təhlil qərarı, Paraqraf 172.1 Baker B. ROOZBEH, "Universal Jurisdiction and the Case of Belgium: A Critical Assessment".ILSA Journal of International andComparative Law, Vol.l6:l, 2009, p. 1-26.2 Avropa ölkələrinin daxili orqanları qarşısında beynəlxalq səlahiyyətin həyata keçirilməsi imkanları üçün bax. K. AMBOS, «Prosecuting Guantanamo in Europe: Can and Shall the Masterminds of the Torture Memos' be held criminally responsible on the basis ofUniversal Jurisdiction?" Case Western Reserve Journal of International Law, Vol. 42, 2009, p. 405-448. Richard J. WILSON, "ArgentineMilitary Officers Face Trial in Spanish Courts", Washington College of Law Research Paper No. 2008-29, American UniversityWashington College of Law, December 2003.3 Delitos cometidos fuera del territorio nacional, cuando conforme a las Leyes o a los tratados corresponda su enjuiciamiento a losTribunales Espanoles. Articulo 65, 1. e. Ley Orgänica 6/1985, de 1 de julio, del Poder Judicial.4 Artı'culo 19. 1. Ley Orgänica 6/1985, de 1 de julio, del Poder Judicial.157