Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə aid bir sıra hüquqi məsələlərin təhliliDilbadi QASIMOV,Straburq Universitetinin hüquq elmləri doktoru Azərbaycan RespublikasınınPrezidenti yanında Strateji Araşdırmalar mərkəzinin əməkdaşı.BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının münaqişələrin tənzimləməsində rolu haqqındaBeynəlxalq müstəvidə baş verən ərazi münaqişələri sülhün və beynəlxalq təhlükəsizliyin pozulması iləsəciyyələnir. Bu cür münaqişələr bir çox nallarda silahlı qarşıdurma ilə nəticələnərək, qarşı-qarşıya durandövlətlərin yerləşdiyi regionda sabitliyin və insan hüquqlarının kütləvi pozulması ilə nəticələnir. Ərazimünaqişələri beynəlxalq münasibətlər tarixində tez-tez baş vermiş və tarixdə vacib dönüşlər yaratmış böyük vəkiçik miqyaslı müharibələrə səbəb olmuşdur. Məhz gələcəkdə bu kimi münaqişələrin qarşısını almaq vəbeynəlxalq sülhü təmin etmək məqsədilə Beynəlxalq Millətlər Təşkilatı (BMT) yaradılmışdır. Bu cürtəhlükələrin ortaya çıxdığı zaman BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası, BMT Xartiyasının VII fəslini rəhbər tutaraq,müəyyən ölçülər götürür və sülhün, eləcə də beynəlxalq təhlükəsizliyin təmin olunmasına çalışır. Bu sahədəTəhlükəsizlik Şurasının rolu əsasən müxtəlif tipli sənədlər qəbul etməklə, münaqişədə tərəf olan dövlətlərə vəümumiyyətlə beynəlxalq ictimaiyyətə münaqişənin həlli və sülhün bərpası üçün müəyyən ölçülərin götürülməsigöstərişləri verməkdən ibarətdir. Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən qəbul olunan sənədlər ümumi olaraq qətnaməadlanırlar 1 . BMT-nin Baş Assambleyasının qətnamələrindən fərqli olaraq, Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələriməcburi xarakter daşıyır və aidiyyəti olan dövlətlər üçün məcburidir 2 . BMT Xartiyasının 24-cü maddəsinəəsasən, Təhlükəsizlik Şurası bütün dövlətlər adından çıxış edir və əsas məqsədi beynəlxalq sülhü vətəhlükəsizliyi təmin etməkdir. Bunun üçün o, xalqlar arasında mövcud qarşıdurmaları aradan qaldırmaq yolundavasitələr axtarmaq; sülhə qarşı təhlükənin və ya təcavüz halının mövcudluğunu təxmin etmək; üzv dövlətləritəcavüzkar dövlətə qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə dəvət etmək və təcavüzkar ölkəyə qarşı hərbi əməliyyatlarınbaşlanmasını qərara almaq kimi imkanlara malikdir. Sadalanan bu ölçülər əsasən Təhlükəsizlik Şurasıtərəfindən qəbul edilən qətnamələrdə öz əksini tapır. Bu qətnamələrinin aidiyyəti olan dövlət tərəfindən həyatakeçirilməməsi həmin dövlətin beynəlxalq səviyyədə məsuliyyətinə yol açır.Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə əlaqədar qəbul olunmuş qətnamələr haqqındaErmənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası say etibarıilə dörd qətnamə qəbul etmişdir 3 . Həmin qətnamələr erməni hərbi birləşmələrindən işğal olunmuş əraziləriboşaldılmasını və regionda silahlı münaqişəyə son qoyulmasını tələb edir 4 .1. 822 saylı qətnamənin 1-ci maddəsi silahlı qarşıdurmalara son qoyulmasını, işğalçı güclərinKəlbəcərdən və Azərbaycanın başqa işğal olunmuş ərazilərindən çıxarılmasını tələb edir.2. 853 saylı qətnamə yeni torpaqların əldə edil-məsi məqsədilə güc işlədilməsinin qadağan olunduğunuvə beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərin toxunulmazlığını bir daha təsdiq edir. Qətnamənin 1-ci maddəsiAğdamın işğalını pisləyir, 3-cü maddəsi isə erməni qoşunlarının həmin ərazilərdən qeyd-şərtsiz olaraqçəkilməsini tələb edir.3. 874-cü qətnamənin 5-ci maddəsi işğal olunmuş ərazilərdən silahlı qüvvələrin çəkilməsinin vacibliyinitəsdiq edir.4. 884 saylı qətnamə Zəngilan və Horadizin işğalını pisləyərək erməni qoşunlarının bu ərazilərdənçəkilməsini tələb edir 5 .Amma, Təhlükəsizlik Şurasının adı çəkilən qətnamələri bu günə kimi icra olunmamış qalır. Nəzərəalsaq ki, Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi qətnamələrin dövlətlər tərəfindən icrası məcburidir, Ermənistanınbu sənədlərə əməl etməməsi beynəlxalq hüququn pozulması ilə nəticələnir. Beynəlxalq hüquqda qəbul olunmuş1 Security Council Resolution.2 Maddə 25.3 Qətnamə 822 (1993), 30 aprel 1993-cü il. Qətnamə 853 (1993) 29 iyul 1993-cü il. Qətnamə 874 (1993) 14 oktyabr 1993-cü il. Qətnamə884 (1993) 12 noyabr 1993-cü il.4 Misal üçün bax. Rovshan SADİGBAYLI, "The Implications of the 1993 U.N. Security Council Action for the Settlement of theArmenia-Azerbaijan Conflict" The Caucasian Review of International Affairs, VOL. 3 (4) - Autumn 2009, p. 342-370.5 Əsli xarici dillərdə olan mənbələrə bütün istinadlar müəllifin şəxsi tərcümələridir.152