Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Bu antiazərbaycançı fəaliyyətin reallaşmasında A. Volskinin ən fəal "köməkçisi" isə o dövrdəAzərbaycana başçılıq edən Əbdürrəhman Vəzirov idi. Ümumiyyətlə, Vəzirov-Volski dueti QarabağdaAzərbaycan təsirinin minimuma endirilməsi üçün nə imkanları var idisə, etdi. Bu "missiyanı" Ayaz Mütəllibovda davam etdirərək Qarabağın Azərbaycandan təcridinə tam şərait yaratdı. Ölkədə baş verən siyasi kataklizmlər,AXC rəhbərlərinin və fəallarının malik olduqları silahlı dəstələrin hakimiyyət uğrunda mübarizəyə cəlb edilməsinəticə etibarilə Azərbaycanı məğlubiyyətə doğru aparırdı.Yenə də yalnız Heydər ƏliyevHəmin dövrdə xalq və dövlət istinad ediləsi, güvəniləsi rəhbərə böyük ehtiyac duyurdu. Elə rəhbər tələbolunurdu ki, həm müdafiəni, həm də xalqın səfərbərliyini təmin etsin. Lakin belə lider rəhbərlikdə deyildi. 90-cıillərin əvvəllərində ölkənin ictimai-siyasi həyatında Qarabağ savaşının əsl mahiyyətini açıqlayan, cəbhəbölgəsində yerləşən rayonların müdafiəsinin təşkil olunmasının zərurətini vurğulayan, dövlətin qəti addımlaratmayacağı təqdirdə böyük ərazilərin işğal olunacağı təhlükəsini səsləndirən yeganə insan parlamentin deputatıHeydər Əliyev idi. Lakin onun Azərbaycan Ali Sovetində İttifaq və yerli rəhbərliyin Qarabağ münaqişəsini həlletmək əvəzinə xəyanətkar fəaliyyət yürütməsini ifşa edən cəsarətli çıxışları qərəzlə qarşılanır, Heydər Əliyevəböhtanlar atılırdı.Bir məqamı qeyd edək ki, Naxçıvan Ali Məclisinin ilk sessiyası açılarkən Heydər Əliyevin təklifi iləDQMV-də, Şaumyan rayonunda və Xanlar rayonunun Çaykənd kəndində yaranmış ağır vəziyyət müzakirəolunmuş və onun çıxışından sonra muxtar respublikanın qanunverici orqanı müvafiq qərar qəbul etmişdi.Heydər Əliyevin şəxsən müəllifi olduğu qərarda münaqişənin tarixi kökləri, əhalinin müdafiəsinin təşkiliformaları göstərilir və yerli rəhbərliyin fəaliyyətsizliyi ilə yanaşı, İttifaq rəhbərliyinin ədalətsiz mövqeyi dəkəskin pislənilirdi. Qeyd edək ki, Heydər Əliyevin təklifi ilə 1990-cı ilin 14 dekabrında qəbul edilən bu sənədədalətsiz münaqişə ilə bağlı Azərbaycanda bəyan edilən ilk hüquqi rəy, eyni zamanda ən mükəmməl fəaliyyətproqramı idi. Lakin həmin dövrdə ölkənin xəyanətkar rəhbərliyi ilə avantürist müxalifəti Heydər Əliyevi yeganənicat ünvanı kimi görən xalqdan uzaq salmaqla həm də Dağlıq Qarabağ problemində Azərbaycanınuğursuzluğuna imza atdılar.Dağlıq Qarabağı 1992-ci ilə qədər, demək olar ki, artıq qarış-qarış itirmişdik. Vilayət ərazisindəyerləşən və 58 min azərbaycanlının yaşadığı 53 kənd ermənilər tərəfindən tamam təmizlənmişdi. A.Volskinin Xüsusi İdarə Komitəsini əvəz edən V. Polyaniçkonun Xüsusi Təşkilat Komitəsi də sələfininfəaliyyətini davam etdirərək DQMV-nin Azərbaycanın tabeliyindən ayrılmasına təkan verdi. Artıqmünaqişə hərbi xarakter almış və terror mərhələsinə qədəm qoymuşdu. 1991-ci ilin 27 noyabrındaAzərbaycan Ali Soveti Dağlıq Qarabağda muxtar vilayət statusunu ləğv edəndə isə vilayət artıq tamamənErmənistanın nəzarətinə keçmişdi. Bir müddət sonra isə erməni təcavüzkarları dünyanın ən qanlısoyqırımlarından birini - Xocalı faciəsini törətdilər. Növbəti illərdə isə keçmiş DQMV ətrafındakırayonlarımız da işğala məruz qaldı və beləliklə də Azərbaycanın qara təqvimi yarandı.Dağlıq QarabağƏrazisi - 4388 km2Əhalisi - 189085Ermənilər - 145450 (76,9%)Azərbaycanlılar - 40688 (21,5%)Ruslar - 1922 (1,0%)Digərləri - 1025 (0,6%)Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş əraziləriŞuşaƏrazisi - 289 km2Əhalisi (1989) – 20579Azərbaycanlılar - 19036 (92,5%)Ermənilər - 1377 (6,7%)İşğal tarixi - 1992, 8 mayƏtraf rayonlar İşğal tarixi Əhalisi140