Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi - Prezident Kitabxanası

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Regionun kənd təsərrüfatına dəyən zərərlərİşğal altında olan Yuxarı Qarabağ zonası Azərbaycanın iri kənd təsərrüfatı regionu idi. Əlverişli dağarası vədağətəyi düzənlikləri və hamar səthi yayları olan və yaxşı rütubətlənən Kiçik Qafqazın işğal olunmuş hissəsikənd təsərrüfatının bitkiçilik və heyvandarlıq sahələrinin inkişafına geniş imkanlar yaradır. Kənd təsərrüfatınıntərkibində taxılçılıq, yem istehsalı, üzümçülük, tütünçülük, kartofçuluq, pambıqçılıq, ətlik-südlük heyvandarlıqvə xüsusilə qoyunçuluq daha üstün yer tuturdu.Yuxarı Qarabağın qədimdən inkişaf etdirilən üzümçülük sahəsinə 70-ci illərdən sonra daha böyük diqqətyetirildi. Üzümçülük və şərabçılığın inkişafı ilə bağlı olaraq yeni texnikası və şərab zavodları olanixtisaslaşdırılmış iri sovxoz-zavodlar yaradıldı. Regionda yeni əmtəəlik məhsul kimi inkişaf etdirilən sahələrdənbiri də tütünçülük idi.Ermənistanın təcavüzü nəticəsində həmin ərazidə fəaliyyət göstərən bir çox kənd təsərrüfatı müəssisələri, ocümlədən, kolxozlar, sovxozlar, təsərrüfat birlikləri və aqrofirmalar öz fəaliyyətlərini dayandırdılar (cədvəl 7).Beləliklə, işğal olunmuş ərazilərdə 1988-ci ildən qalan 311 kənd təsərrüfatı müəssisəsi, 145 yeni yaradılmış,müasir texnika ilə təchiz olunmuş üzümçülük-şərabçılıq sovxozları və xüsusilə, məşhur Qarabağ cins-cıdır atlarıyetişdirən Ağdam atçılıq sovxozu, 135 kolxoz və 31 təsərrüfatlararası müəssisələr dağıdıldı.Kənd təsərrüfatının maddi texniki bazasını təşkil edən və fermerlərin hazırkı qiymətə satın almaq imkanlarıolmayan 1365 avto-qoşqu nəqliyyatı və 3425 müxtəlif əkin və qoşqu traktorları, taxıl və pambıq yığankombaynlar və s. çıxarıla bilmədiyindən işğal ərazilərində qaldı.İşğalolunmuşrayonlarİşğal olunmuş rayonların kənd təsərrüfatı müəssisələri və onların texnikası(1988-ci il məlumatı)Kənd tə-sərrüfatımüəssisə ləriSovxozlarKolxozlarO cümlədənTəsərrü-fatlararasımüəssis ələrAvto -nəqliyyatTrak-torlarDQMV 99 43 49 7 800 2254Laçın 30 28 - 2 60 70Kəlbəcər 37 4 30 3 28 32Ağdam 34 1 10 6 257 392Füzuli 44 25 15 4 94 265Cəbrayıl 24 7 14 3 77 145Qubadlı 25 10 12 3 - 109Zəngilan 18 10 5 3 49 158Cəmil 311 145 135 31 1365 3425İşğal olunmuş ərazilərdə 7296 ədəd hidroqurğular, 36 ədəd nasos stansiyaları, 26 ədəd suvarma sistemləri,18 ədəd suvarma sisteminin baş qurğuları, 1200 km təsərrüfatlararası suvarma kanalları, 5600 kmtəsərrüfatdaxili sistemləri sıradan çıxarılmış, 127,7 min ha keyfiyyətli suvarılan torpaqlar qalmışdır. AztorpaqlıQafqaz regionunda torpaq sahələrinin sıradan çıxarılması nəticəsində milyonlarla insan əsas yaşayışmənbəyindən - torpaqdan məhrum edildi.Yuxarı Qarabağın işğal olunmuş rayonlarından çıxarılan 611,3 min nəfər köçkün artıq 10 ildən artıqdır ki,öz doğma torpaqlarında yetişdirdikləri kənd təsərrüfatı məhsullarından məhrum edilmişlər. Özü də köçkünlərinmüvəqqəti məskunlaşdıqları düzən ərazilər tamam başqa torpaq-iqlim şəraitinə və ona uyğun aqroqaydalarlabecərilən kənd təsərrüfatı məhsullarına malikdirlər. Yeni ərazidə belə məhsulları becərmək onlara çox böyükçətinliklər törədir. Kəlbəcərin dağlıq ərazisində heyvandarlıqla məşğul olan kəndli, hazırda məskunlaşdığı düzənBərdə rayonunda suvarma pambıqçılıq təsərrüfatınından baş çıxarmaqda olduqca böyük çətinlik çəkir. İşğalolunmuş rayonlarda bitkiçilik və heyvandarlıq məhsullarının istehsalı aşağıdakı cədvəldə verilir. (cədvəl 9).Göründüyü kimi, Azərbaycan Respublikasında istehsal edilən taxılın 14,3%-i, üzümün 31,5, ətin 14,5,südün 17,1, yunun 19,3 və baramanın 17%-i işğal olunmuş rayonların payına düşürdü. Özü də bu rayonlardaekoloji cəhətdən ən təmiz və keyfiyyətli kənd təsərrüfatı məhsulları yetişdirilirdi.106