Część I - Katedra Inżynierii Wodnej i Geotechniki

III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”Rajgród, 7-9.06.2004 r.Konwencja o Różnorodności Biologicznej uchwalona w 1992 r. na konferencji NarodówZjednoczonych w Rio de Janeiro (ratyfikowana przez Polskę w 1995 r.), wraz z krajowymidokumentami pochodnymi (II Polityka ekologiczna państwa przyjęta przez Radę Ministrów wczerwcu 2000 r. oraz Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowaniaróżnorodności biologicznej, Ministerstwo Środowiska 2003) nakłada obowiązek zachowania,odtworzenia i wzbogacania zasobów przyrody. Jednym z priorytetów jest wdrażanieprogramów ochrony lub/i renaturalizacji cennych, a zdegradowanych ekosystemów, w tymprzede wszystkim dolin rzecznych oraz obszarów wodno-błotnych.Dolina rzeki Nidy wraz z otaczającymi terenami stanowi jeden z najbogatszychprzyrodniczo obszarów w Europie. Przyrodnicza ranga tego terenu przekracza rangę wieluparków narodowych w Polsce. Oprócz walorów przyrodniczych teren ten charakteryzuje sięrównież wysokimi walorami krajobrazu, licznymi pomnikami przyrody nieożywionej,niezwykle ciekawą historią oraz cennymi zabytkami kultury materialnej. Stanowi równieżjeden z najciekawszych obszarów funkcjonowania tzw. krajobrazu kulturowego.Teren Ponidzia został wpisany do europejskich spisów obszarów przyrodniczocennych w systemie CORINE i zastał zaliczony jako obszar ważny dla ochrony ptaków wskali międzynarodowej. Pełni on funkcję obszaru węzłowego w europejskiej sieciekologicznej E-ECONET i jest ostoją o randze międzynarodowej w priorytetowym dla Polskisystemie Natura 2000.Jednocześnie Ponidzie podlega postępującej degradacji krajobrazu i walorówprzyrodniczych. Sztandarowym przykładem tego rodzaju działań jest osuszenie i regulacjaśrodkowego odcinka doliny Nidy między Rębowem a Pińczowem, na skutek czegozniszczono unikalną deltę śródlądową i pokrywające je naturalne bagna - jedną znajwiększych osobliwości przyrodniczych w Europie. Spowodowano destabilizacjęfunkcjonowania rzeki i związane z tym istotne straty gospodarcze. Doszło do przyspieszeniaprzepływu i wypłycenia koryta rzeki Nidy poniżej uregulowanego odcinka, co zaowocowałozwiększeniem częstości i zasięgu wylewów, zabagnieniem gruntów rolnych orazspowodowało realne zagrożenie mienia komunalnego (Zalew w Pińczowie, droga Kraków-Kielce) i mienia ludzi mieszkających w sąsiedztwie zmienionych obszarów (odcinekPińczów-Pasturka).2. Waloryzacja przyrodnicza terenu PonidziaJednym z najcenniejszych przyrodniczo obszarów w Polsce jest Niecka Nidziańska, a jejkrajobraz jest wyjątkowy w skali kraju, gdyż występują tu rzadkie zjawiska geologiczne i

III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”Rajgród, 7-9.06.2004 r.związane z nimi formy rzeźby powierzchni ziemi. Szczególnie interesująca przyrodniczo jestdolina Nidy, jedna z niewielu dolin rzecznych w Polsce, która na długim odcinku zachowałanaturalny charakter.Począwszy od Korytnicy Nida meandruje wśród pasa łąk o szerokości 1-1.5 km.Poniżej Motkowic dolina rzeki rozszerza się w obszerne płaskie zagłębienie, pokrywającobszar kilkunastu kilometrów kwadratowych, aż do przełomu przez Garb Pińczowski wrejonie Sobowic. Obszar ten zawarty jest między wsiami: Stawy, Sobowice, Skowronno iUmianowice, przy czym wchodzi on jeszcze pasem o powierzchni kilku kilometrówkwadratowych na wschód w kierunku wsi Brzeście. Na obszarze tym uformowała się tzw.delta śródlądowa, charakteryzująca się wieloramiennym korytem, pokrywająca szeroką strefędna doliny rzeki, ale na krótkim jej odcinku. Obfituje ona w kręte starorzecza, zabagnienia iniewielkie, otwarte rozlewiska. Wśród mozaiki zbiorowisk roślinności niskiej rosnąkilkuhektarowe podmokłe olesy, bądź stanowiące pozostałości po lasach łęgowych grupywierzb. Cały obszar jest poprzecinany siecią małych powierzchniowych cieków, którymiwoda przepływa między głównymi zbiornikami wody i odgałęzieniami rzeki.W wodach stojących i wolno płynących pospolicie występują: biernie unoszące się napowierzchni prymitywne zbiorowiska rzęs, zarośla moczarki kanadyjskiej Elodeetumcanadensis oraz zespół rogatka sztywnego Ceratophylletum demersi. Równierozpowszechniony, ale wykształcający się na mniejszych powierzchniach w wypłyconych,zarastających starorzeczach, jest zespół lilii wodnych Nupharo-Nymphaeetum albae zgrążelem żółtym Nuphar luteum i, rzadziej, osoką aloesowatą Stratiotes aloides, z którymczasami sąsiaduje zespół okrężnicy bagiennej Hottonietum palustris.Najbliżej lustra wody - w starorzeczach, oczkach wodnych, na obrzeżach kanałów -rozwijają się wysokie trawiaste szuwary: trzcinowy Phragmitetum communis i mannowyGlycerietum maximae oraz szuwar pałki szerokolistnej Typhetum latifoliae. Są to bardzoubogie florystycznie zbiorowiska, stanowiące jednakże bardzo istotną ostoję dla wielurzadkich przedstawicieli fauny. Terasa zalewowa Nidy i dwóch jej odnóg, Starych Nid, naznacznych powierzchniach porośnięta jest przez szuwar mozgowy Phalaridetumarundinaceae oraz szuwar turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis.Im dalej od obniżeń terenu, tym większy jest udział roślinności łąkowej. Spośródzbiorowisk siedlisk żyznych i wilgotnych spotyka się tu przede wszystkim łąki z rdestemwężownikiem Polygonum bistorta i ostrożeniem łąkowym Cirsium rivulare, rozległe łany łąkz turzycą pospolitą Carex fusca, ziołorośla z wiązówką błotną Filipendula ulmaria orazgospodarczo cenne, kośne łąki z wyczyńcem łąkowym Alopecurus pratensis.

III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”Rajgród, 7-9.06.2004 r.Lasy zachowały się w formie szczątkowej, przede wszystkim wzdłuż brzegów ciekówwodnych oraz w miejscach trudno dostępnych. W środkowej części rozlewisk, zabagnionej ipodtopionej, występuje typowo wykształcony oles Ribo nigri-Alnetum. Na całym terenieczęste choć rozproszone są zarośla łozowe Salicetum pentandro-cinereae, budowane przezkrzewiaste gatunki wierzb, którym towarzyszy olsza czarna Alnus glutinosa. Brzegi Nidyporasta natomiast mocno zdegradowany łęg topolowo-wierzbowy Salici-Populetum z bardzobujnie rozwiniętym runem. Najcenniejszym elementem przyrodniczym delty środkowej Nidyjest zamieszkująca ją awifauna. W przeszłości, rozległe rozlewiska zamieszkiwały równieżbardzo interesujące gatunki ptaków (Ćmak 1983, obserwacje własne). Występowała tamkolonia ślepowrona Nycticorax nycticorax (w 1982), liczniej gnieździły się gęgawy Anseranser a także podejrzewano gnieżdżenie się kulika wielkiego Numenius arquata. Istniałarównież duża kolonia mewy śmieszki Larus ridibundus. Obecnie (Zając 1994, Korzeniak i in.1995a,b, Solarz, Bielański, Zając – obs. wł.) w delcie stwierdzono 151 gatunków ptaków.Większość z nich należy do ginącej grupy ptaków wodno-błotnych. Spośród najcenniejszychstwierdzono tam gatunki zawarte w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: bąk Botaurusstellaris, kureczka kropiatka Porzana porzana, kureczka zielonka Porzana parva i błotniakłąkowy Circus pygargus, gnieżdżący się tutaj w luźnych koloniach. Stwierdzono lęgi m.in:gęsi gęgawy (jest to liczna wyspowa populacja i najdalej wysunięte na południe stanowisko wPolsce; Tomiałojć 1990) i bociana czarnego Ciconia nigra. Od kilku lat bytuje tutajprawdopodobnie lęgowa para żurawi Grus grus. Z ptaków bagien dość licznie gnieżdżą sięrzadkie gatunki kaczek: krakwa Anas strepera i płaskonos Anas clypeata oraz rzadkie wkraju, a liczne w delcie ptaki wróblowate: świerszczak Locustella naevia, brzęczka Locustellaluscinioides i jarzębatka Sylvia nisoria. Podkreślenia wymaga bardzo liczne występowaniederkacza Crex crex. Na otwartych wodach i rozlewiskach gnieżdżą się rybitwy zwyczajneSterna hirundo i czarne Chlidonias niger. Pod Antoniowem znajduje się kolonia lęgowaczapli siwej licząca 46 gniazd. Na całym obszarze delty są rozproszone luźne kolonie ptakówsiewkowatych (czajek, rycyków i krwawodziobów). Na teren delty zalatują czaple białeEgretta alba, dubelty Gallinago media, kobczyki Falco vespertinus, jest to teren łowóworlika krzykliwego Aquila pomarina. Na obszarze tym znajduje się 6 gniazd bociana białego.W okresie przelotów jest to miejsce odpoczynku dla licznych stad batalionów Philomachuspugnax, brodźców leśnych Tringa glareola i licznych gatunków kaczek, m.in. świstuna Anaspenelope i cyraneczki Anas crecca.Z pozostałych grup kręgowców interesujące jest występowanie trzech gatunkówropuch: szarej Bufo bufo, występującej bardzo licznie na całym omawianym obszarze,

III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”Rajgród, 7-9.06.2004 r.zielonej B. viridis, spotykanej na obrzeżach delty i paskówki B. calamita licznie występującejna terenach piaszczystych, zwłaszcza w wyrobiskach piachu. Wzdłuż głównego koryta Nidyznajdywane są również ślady żerowania bobra Castor fiber.Fauna bezkręgowa tego obszaru była badana dość wyrywkowo, jednakże charakterterenu, obfitość różnorodnych siedlisk, pozwalają oczekiwać bogactwa gatunków. Spośróddotychczasowych badań najcenniejsza wydaje się być fauna mięczaków, zwłaszcza małży.Dna starorzeczy zamieszkuje chroniona szczeżuja wielka Anodonta cygnea, gatunek obecniezagrożony wymarciem. W korycie Nidy występuje Unio crassus gatunek zagrożonywymarciem w skali globalnej. Najciekawsze jest liczne występowanie groszówek Pisidium.Są wśród nich rzadko już występujące gatunki - P. obtusale, P. henslovanum, P. milium,umieszczone na Czerwonej Liście Zwierząt Zagrożonych i Ginących (Głowaciński 1992b).Na nasłonecznionych, zarośniętych zboczach (głównie na Antoniowie), występuje ślimakżółtawy Helix lutescens - rzadkie zwierzę objęte ochroną gatunkową. Stwierdzono tutaj dośćliczne populacje dwóch rzadkich motyli: czerwończyka nieparka i pazia królowej.Odnaleziono także bogate stanowisko roślin chronionych: grążela żółtego, osokialoesowej, a także storczyków: krwistego Orchis incarnata i szerokolistnego Orchis latifolia.Oba gatunki rosną w bliskim sąsiedztwie i najprawdopodobniej krzyżują się ze sobą, dającformy mieszańcowe. Z roślin chronionych na badanym obszarze występują również: listerajajowata Listera ovata, porzeczka czarna Ribes nigrum oraz kalina koralowa Viburnumopulus.3. Charakterystyka aktualnego stanu rzeki i dolinyDługość rzeki Nidy wynosi 151.2 km, a jej dorzecze zajmuje powierzchnię 3862.8 km 2 .Kilometraż biegu cieku ulegał wyraźnym zmianom w latach 60 i 70 -tych. W środkowymbiegu na odcinku Motkowice - Pińczów na skutek wykonania prac melioracyjnych i skracaniameandrów, skrócenie biegu cieku wyniosło 6.9 km. Zlewnia Nidy jest wyraźnie rozdzielonana dwie do siebie zbliżone zlewnie cząstkowe:Biała Nida 1033 km 2Czarna Nida 1226 km 2Zlewnia Białej Nidy położona jest na Płaskowyżu Jedrzejowskim i Niecce Nidziańskiej, azlewnia Czarnej Nidy położona jest na Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej oraz PogórzuSzydłowskim.Wielkość zlewni w Brzegach w km 97.8 wynosi 2259 km 2w Motkowicach w km 76.1 wynosi 2499 km 2

III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”Rajgród, 7-9.06.2004 r.w Pińczowie w km 56.8 wynosi 3352 km 2 .Odcinek Nidy środkowej od Pińczowa do Motkowic w latach 60-tych wyróżniał się bardzobogatą siecią hydrograficzną lewostronną i prawostronną. Bezpośrednia zlewnia cząstkowadla tego rejonu wynosi 853 km 2. .Przepływy charakterystyczne w rejonie Motkowice wynoszą (Q50% = 130 m 3 /s, Q1%= 375 m 3 /s), a w Pińczowie (Q50% = 150 m 3 /s, Q1% = 450 m 3 /s). W obraziemorfologicznym na podstawie map archiwalnych można stwierdzić, że zlewnia w tymobszarze (Pińczów - Motkowice) posiada liczne starorzecza, nieczynne i tylko okresowowykorzystane do przepływu wód powierzchniowych. Starorzecza przed melioracją stanowiłykilkadziesiąt procent powierzchni doliny. Obecnie w wyniku zaistniałych procesów wdolinie, rzeka ma wyraźnie zmieniony układ z koryta wielokorytowego na jednokorytowy, zwielodzielnego na jednodzielne koryto obwałowane. Jest to przyczyną wielu zaistniałychnegatywnych procesów morfodynamicznych, jakie w tym okresie czasu zaistniały w korycie.Ich ocena jest jednoznaczna i widoczna: występuje ciągły transport rumowiska dennego,który powoduje powstawanie w dolnym odcinku usypisk piaskowych oraz wytworzenierozlewisk bezodpływowych - terenów depresyjnych w stosunku do głównego koryta.Obszar pomiędzy wsiami Stawy i Umianowice a wyniesieniami GarbuPińczowskiego, jest naturalnym obniżeniem powstałym na skutek ruchów tektonicznych.Zwężenie doliny poniżej tego obniżenia (między Sobowicami i Skowronnem) w dużymstopniu tamuje odpływ wód z tego obszaru. Doprowadziło to do wytworzenia rozległychzabagnień na powierzchni nieprzepuszczalnych margli kredowych (Zawistowski i in. 1979,Ćmak i in. 1983). Nida płynąca w tym płaskim obniżeniu ma naturalną tendencję dozmieniania biegu koryta, co jest związane z mechanizmami hydrologicznymi rzeki splotowej.Ta tendencja jest przyczyną niesłychanej różnorodności siedlisk, bowiem rzeka bardzoszybko jak na geologiczną skalę czasu zmienia bieg swoich koryt i cieków, pozostawiającliczne meandrujące odnogi i starorzecza. Są one napełnione wodą bądź wypłycone,wypełnione materią organiczną i porośnięte roślinnością. Powstające tam rozlewiska są zatemprzede wszystkim uwarunkowane geologicznie i hydrologicznie (Ćmak 1983). Basenrozlewisk Nidy na obszarze jej delty śródlądowej prawdopodobnie zawsze był obszarem,gdzie wezbrane wody mogły się szeroko rozlewać. Bagna i skomplikowany układ kanałówrzecznych można obserwować na przedwojennych opracowaniach kartograficznych tegoterenu (Nowakowski 1939).Zniszczona Delta Środkowej Nidy stanowiła w przeszłości jeden z najciekawszychprzyrodniczo obszarów w Europie, zarówno dzięki unikalnemu układowi geologiczno-

III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”Rajgród, 7-9.06.2004 r.hydrologicznemu, jak i niezwykłemu bogactwu przyrodniczemu. Teren ten był miejscemwystępowania i rozrodu ponad 150 gatunków ptaków, z których większość należała doginącej w zastraszającym tempie grupy ptaków wodno-błotnych.Na naturalnych odcinkach rzeka Nida jest rzeką bezpieczną, w czasie wylewów niedochodzi do zniszczenia majątku ani osad ludzkich a utrzymanie naturalnych procesówprzyrodniczych w jej dolinie gwarantuje zachowanie unikalnego bogactwa przyrodniczegotego terenu.Powyższy stan rzeczy został poważnie zmieniony przez nieodpowiednio wykonaneprace regulacyjne na środkowym odcinku biegu rzeki, co było jaskrawym naruszeniem zasadwykonywania tego rodzaju prac. W końcu lat 60-tych rozpoczęto od zmeliorowania górnegoodcinka doliny powyżej Motkowic. W kilka lat później zmeliorowano łąki zwane "BłoniamiPińczowskimi" na powierzchni ok. 300 ha i skanalizowano rzekę na długości ponad 4 km.Kolejne lata przyniosły dalsze rozwiązania; bagna zmeliorowano na większości powierzchni(prawobrzeżny basen oraz dolna część lewobrzeżnego) z zachowaniem najciekawszej częścirozlewisk pod Skowronnem w formie rezerwatu, oraz z pozostawieniem w staniedotychczasowym północno-wschodniej części basenu przyległej do wzgórza Antoniów i wsiUmianowice.Stan z okresu zabagnienia całego basenu należy już do przeszłości. W chwili obecnejnaturalny krajobraz bagienny zachował się jedynie na obszarze międzyrzecza (główne korytoNidy a Stara Nida I) i częściowo na obszarze między Starą Nidą I a Starą Nidą II. Na odcinkuMotkowice-Pińczów większość powierzchni całego terenu pokrywają piaski luźne, tylko ok.jednej trzeciej zajmują piaski słabogliniaste. Zaledwie piąta część gleb piaskowych to lepszegatunkowo piaski gliniaste mocne i lekkie (Zawistowski i in. 1979). Dolina jest bardzo silnienapiaszczona, co sprzyja niekorzystnej mineralizacji torfu.Obszar prawobrzeżnych rozlewisk został całkowicie zmeliorowany. Jego środkowączęść o powierzchni kilkudziesięciu hektarów poddano tzw. "pełnej uprawie", co polegało naprzeoraniu podłoża na głębokość 30-40 cm i wysiewie mieszanki wartościowych gospodarczogatunków traw. Niestety, obszar poddany takim działaniom najprawdopodobniej będziepodlegał degradacji, gdyż warstwa torfu, mogąca stanowić podłoże dla upraw jest przeplatanautworami zbudowanymi wyłącznie z piasku. W tym wypadku mozaikowy układ gleb,odzwierciedlający dawną strukturę zatorfionych obniżeń terenu i piaszczystych wydm, niezostał rozpoznany a wykonanie prac w sposób standardowy spowodowało degradację dużychobszarów. Metoda pełnej uprawy jest jedną z najdroższych metod zagospodarowania i

III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”Rajgród, 7-9.06.2004 r.powinna być stosowana w ostateczności (Słomiński 1963), a w tym wypadku powoduje onadodatkowo degradację gleby.Jak wykazywano w ekspertyzach (Zawistowski i in. 1979) gleby mineralnewystępujące na tym terenie są poniżej średniej żyzności, odznaczają się małą retencją wodną irównocześnie dużą przepuszczalnością oraz małą przewodnością kapilarną podłoża. Glebymułowe oraz mineralno-organiczne (mursze, czarne ziemie) na znacznej przestrzeni są płytkopodścielone piaskami luźnymi o dużej przepuszczalności i małej zdolności podsiąkowej.Obawiano się w ekspertyzie Zawistowskiego (l.c.), by drenaż nie doprowadził do obniżeniapoziomu tzw. wód zawieszonych w glebie na głębokość niedostępną dla korzeni roślin(Eagleson 1978). Gleby mineralne np. mady piaszczyste w wyniku nadmiernego odwodnieniaszybko tracą dotychczas nagromadzoną substancję organiczną i przeobrażąją się w mineralnemałopróchnicze gleby, okresowo suche.W sąsiedztwie kanału dawnej Branki, w okolicach mostu pod Skowronnem Górnym,łąki na nadmiernie przesuszonych glebach nie dają oczekiwanych plonów. Znaczneprzestrzenie pokryte są bezwartościowymi rolniczo roślinami, cieniutka powierzchniowawarstewka żyźniejszych namułów została w wielu miejscach zniszczona i wyłania się spodniej piasek. Łąki są tak suche, że latem 1994 r. spłonęło kilkadziesiąt hektarów. Obszar tenprzed melioracją pokrywały podmokłe łąki i bagna o dużej wartości przyrodniczej. W trakciemelioracji rzekę Brankę (Struga Podłęska) nawadniającą ten teren ujęto w bardzo głębokidrenujący nadmiernie kanał. Zamykające go jazy, które prawdopodobnie miały zapewnićwłaściwe nawodnienie tego obszaru, są cały czas otwarte.Podobnie wydaje się być w zachodnim basenie rozlewisk. Planuje się budowękolejnych kanałów i ujęć wody w celu nawodnienia z kolei nadmiernie przesuszonego terenu,tymczasem niektóre kanały nawadniające zachodni basen w ciągu kilku lat uległy prawiecałkowitemu zaczopowaniu piachem. Lokalne rolnictwo znajduje się na poziomie średniointensywnym a miejscowa ludność w coraz większym stopniu czerpie dochody z działalnościpozarolniczej. Produkcyjność mleka jest niska, co wynika z prymitywnego żywieniainwentarza. Mały wskaźnik skupu mleka i żywca wołowego był i pozostał ważnymczynnikiem ograniczającym produkcję zwierzęcą. Pociągnęło to za sobą niedostatecznewyposażenie w budynki inwentarskie, niska jakość bydła. W obszarze Delty Środkowejwystępuje obecnie niskie zapotrzebowanie na tereny rolnicze.4. Plan zagospodarowania przestrzennego zlewni rzeki Nidy

III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”Rajgród, 7-9.06.2004 r.Plan zagospodarowania przestrzennego obszaru objętego renaturyzacją zlewni Nidy iterenów będących w zasięgu skutków tej renaturyzacji musi być podporządkowany celowinadrzędnemu zmierzającemu do przywrócenia i zachowania równowagi przyrodniczej ikorzyści wynikających z tego faktu tzn. utrzymania unikatowych wartości środowiska w skaliregionu, kraju, Europy.Wytyczne ochrony przyrodniczej i hydrotechnicznej będą podstawą określenia zasadzagospodarowania przestrzennego, dostosowanych do priorytetów funkcjonalnych tegoobszaru i wiążących się ze sposobem użytkowania wraz z określoną siecią infrastrukturydrogowej i medialnej aktywizującej lub ograniczającej dostęp do poszczególnych rodzajówśrodowiska przyrodniczo-kulturowego.Celem w tym zakresie jest modelowe dochodzenie do rozwiązań zapewniających realizacjęprogramu, którego finalnym rezultatem będą potwierdzone przez określone grupybeneficjentów korzyści w sferze kulturowej, ekonomicznej i cywilizacyjnej.W sensie fizycznym, poza budowlami inżynieryjnymi niezbędnymi dla procesu renaturyzacjizlewni Nidy pojawiają się nowe elementy pokrycia terenu związane z sieciami drógkołowych, pieszych, ścieżek i szlaków turystycznych, tras rowerowych, konnych, całegozaplecza w dziedzinie agroturystyki, edukacji, zaplecza związanego ze specjalistycznymizainteresowaniami przyrodniczymi, badaniami naukowymi, miejscami doświadczeńwynikającymi z unikatowych, oryginalnych cech środowiska obszaru zlewni.Do zadań projektowych będą również należeć decyzje co do granic urbanizacji, jej charakterui skutków, zakresu przekształceń własnościowych, wykupu terenów chronionych lubniezbędnych pod kątem koniecznych inwestycji.Ostatecznym rezultatem będzie zbudowanie i uruchomienie kluczowych elementów tegoprogramu rozłożone w czasie i realizowane wg. przyjętych etapów zależnych od potencjałuśrodków pomocowych, zaangażowania własnych środków kapitałowych, nakładu pracyśrodowisk i samorządów lokalnych.Program musi generować w sferze materialnej źródła dochodów, miejsca pracy w aspekciespołecznym (socjalnym), równoważyć popyt na funkcje szeroko pojętej rekreacji, powinienbudować nową świadomość o możliwości korzystania z unikalnych cech regionu.Generalnie program, poza inwestycjami z zakresu renaturyzacji zlewni Nidy, mającymi wwiększości charakter inżynieryjnych budowli (wały, mosty, przepusty), a także działańzwiązanych z uzupełnieniem stanu przyrodniczego, np. w sferze zalesień, będzie obejmowałtakże istniejące i nowe obiekty i zespoły funkcjonalne jak:1. Istniejące struktury osiedleńcze - skorygowane ewentualnie granice zabudowy),

III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”Rajgród, 7-9.06.2004 r.2. Gospodarstwa agroturystyczne – ich rozmieszczenie i zasięg oddziaływania,3. Obiekty rekreacji i wypoczynku (zbiorowego i indywidualnego) – w połączeniu ześrodowiskiem wodnym ( zbiorniki retencyjne),4. Obiekty sportowe5. Obiekty infrastruktury: drogi, ciągi turystyczne, szlaki6. Zbiorniki wodne (retencja)7. Centra badań przyrodniczych i informacji o potencjale przyrodniczo-kulturowymmiejscaW zakresie obszarowym I etap działania związany z terenami zlewni rzeki Nidy ma charaktermodelowych rozwiązań, ma służyć prawidłowemu zagospodarowaniu tych terenów w oparciuo studium wykonalności i obejmować będzie tereny doliny rzeki Nidy, poniżej Motkowic, azwłaszcza w górnym odcinku od Rębowa do Pińczowa.Zgodnie z dyrektywami unijnymi należy oczekiwać po realizacji programu efektów, wpierwszej kolejności poprawy ekologicznej odpowiadającej europejskim standardom.Wcześniej, jak wspomniano wyżej, projekt winien znaleźć potwierdzenie być może wraporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko i w dokumencie studiumwykonalności inwestycji z określeniem niezbędnych środków na realizację założonych celów.Author’s addresses:Wojciech Bartnik, Andrzej StrużyńskiAkademia Rolnicza w Krakowie, Al.Mickiewicza 24, Katedra Inżynierii WodnejKraków, al. Mickiewicza 24/28PolandStanisław DeńkoBiuro Architektoniczne w Krakowie „Wizja” Sp. z o.o.Kraków, ul. Wróblewskiego 3PolandTomasz ZającInstytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie,Kraków, al.Mickiewicza 31PolandMariusz ZawadaFundacja na Rzecz Zintegrowanego Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego BÓBR.Poland