AZӘRBAYCAN RESPUBLİKASI TӘHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLӘT ...

B γk B βj B αi -( α,β,γ,)-hissәciklәrin illik şüalanma dozasının norması;D γk , D βj, D αi –ölçülmüş şüalnma dozasının illik orta qiymәti.I-hal:A 5 ≤1şüalanma dozasının qiymәti illik normaya uyğundur.II-hal: A 5 >1 şüalanma dozasının qiymәti normadan artıqdır.Sinergetik effektlәrin klassifikatorun yaradılması mәrhәlәlәr üzrә getdiyindәn , bu mәrhәlәdәaşağıdakı mad dәlәrin müxtәlif növ şüalanma növlәri ilә kollekt iv tәsirinә baxılmışdır.Qeyri-üzvibirlәşmә + γ-radioaktivlik, ü/birlәşmә+ γ-radioaktivlik, üzvi birlәşmә+yüksәk tezlikliradiodalğalar, üzvi -birlәşmә+infraqırmızı+ultrabәnövşәyi –işıq dozaları: üzvi birlәşmә+qeyriüzvibirlәşmә+ γ-radioaktivlik.Bu birlәşmәlәrin orqan vә orqanizmdә yaratdığı patolojixәtәliklәrin siyahısı verilmişdir.Qeyri-üzvi birlәşmәlәr әsasәn: metal birlәşmәlәri, kükürdbirlәşmәlәri , dәm qaz ı, iprit, xlorofos,nitratlar vә azot birlәşmәlәri vә s. daxildirlәr.Bu kollektivtәsirlәrә turş, qәlәvi, duz, neytral sistemlәrin tәsiri müәyyәn zaman intervalındagöstәrilmişdir.İnformasiya vә ekoloji tәhlükәsizlik faktorları ilә birgә korrelyasiyaedilәcәkdir.Ekoloji risk faktorunda әn yüksәk ba l: ürәk-damar, qara ciyәr. Şiş xәstәliklәri vә s. әnyüksәk korelyasiya faktoru kimi götürülәcәkdir.Çünki kansengenizm insan orqanizmdәkiorqanlara tәsirinә görә çox mәrhәlәli prosesdir.Orqanizmin әsasәn 4 sinif orqanik birlәşmәlәrdәn:karbon su birlәşmәlәri, lipidlәr, zülallar vә nukleid turşularından ibarәt olduğundan ,arzuolunmaz dәyişikliklәr toxuma, toxumarası, hüceyrә vә hüceyrә daxili quruluşa vә onlararsındakı mübadilә prosesinә dә güclü tәsir edir.Vә nәticәdә qan vә qan dövranı sistemindәözünü qabarıq göstәrir. Kanserogen faktorların tәsir effektlәri әsasәn bu tәsir faktorlarınbiohәdәfdәki dozasının miqdarından, rezorbasiya müddәtindәn, intoksiyasiya sürәtindәn vә buintoksiklikdәn sonra biohәdәfә yaranmış daxili vә xarici sindromların qısa vә ya uzun müddәtliolması dinamikasından asılıdır.Dinamika belә verilir: Kanserogenizm hәdәfә ( vә a hәdәflәrә)tәsiri nәticәsindә daxili mexanizm işә düşür→ilk s impto mlar yaranır→stressreaksiya→potologiyanın yaranma prosesi→immun sisteminin zәiflәmәsi → orqanizmdәekstremal vәziyyәtin tәzahürü → ekstrema l ha la qarşı mübarizә metod ların tam zәifliyi →ölüm.Bu tәsirlәr zamanı biohәdәf rolunu-reseptorlar, membranlar, ferment-harmonlar vә onlarıyaradan sistemlәr, müxtәlif toxuma-hüceyrә sistemlәri vә onları tәşkil edәn orqanella lar oynayabilәr. Şüalanmanın toxumalara әn güclü tәsiri, DNK – ların sintezi vaxtıdır.Sintezlәr arasıintervallar nә qәdәr böyük olarsa bu halda kanserogenlәr nüvәdәki xromotidlәrdә daha azzәdәlәnmә yarada bilәr.Orqanizmә daxil olan virusun hüceyrә me mbranında reseptoruyoxdursa, onda hüceyrәnin bu virusa yolux ması az ehtimallıdır.Bundan әlavә müәyyәn fermentvә ya hormonlar hәmişә reseptorlarının qarşılıqlı әlaqәsi vasitәsilә tәsir edirlәr.Adәtәnmolekulyar birlәşmәlәr bir reseptor üstәgәl züla l vә ya kimyәvi birlәşmә üstәgәl bir hüceyrәvasitәsilә tәsir edirlәr.Bu kimyәvi birlәşmәlәrdәn- katexloamin vә kolxisin xüsusilә fәrqlәnirlәr,onlar eyni zamanda reseptorların bir çoxuna tәsir edirlәr.Bәzi (yodatrop, steroid birlәşmәlәr vәs.) kimyәvi birlәşmәlәr üstәgәl hormonlar hüceyrә xaricinә tәsir edә bilәrlәr.Membrankeçiriciliyinә - dinitrifenol, sianid kaliy , xlorofost, purin vә primidin birlәşmәlәri ilә tәsir edәrkәnkeçiriciliyi dәyişir vә son nәticәdә enerji yaranmasına sәbәb ATF-azanın düzgün işlәnmәmәsinәsәbәb olur.Antibiotiklәr züla l sintezini ingibitsiya edirlәr.Bu ha lları –aktinamedsinlәrә,daunametiksinә,pentametsinә,tetrasklinә,tripetomisinә,xloramfenekolә, aminturşularının bir hissәsinә dә aid etmәk olar. Ümumiyyәtlә bir sıra antibiotiklәr (eritromisin,mikomesin, streptomesin vә s.) lizosimin sәthi üzırindә gedәn tanınma vә bölünmә prosesinәmane olurlar.Biorit mlәr zamanı radiasiya effektlәri üstәgәl konserogen birlәşmәlәrlә birlikdәorqanizmә tәsir effekti güclü olur. Bu deyilәnlәrә әsaslanaraq müalicәvi preparatların vә