AZӘRBAYCAN RESPUBLİKASI TӘHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLӘT ...

İş: Abşeron yarımadasının Ramana zonasındakı NQÇİ-dә radioekoloji gәrginlik sahәlәrininaşkarı, analizi toksik birlәşmәlәrin sinergetik effektivinin II-klassifikatorunun yaradılması.İŞİN QISA A NNOTSİYASIAbşeron yarımadasının 213 min ha sahәsindәn 9 min. ha sәnaye müәssisәlәrinin, 13min haNeft-qaz mәdәnlәrini, 10 min ha eroziya vә tullantı sahәlәrinin payına düşür.Ümumimiyyәtlәyarımadanın 4%-i müxtәlif sәbәblәrdәn kimyәvi çirklәnmәyә vә 7%-i isә Neft-qaz kәşfiyyatı vәistehsalı ilә әlaqәdar radioaktiv çirklәnmәyә mәruz qalmışdır..Bu göstәrilәn çirklәnmәlәrlәbәrabәr daş karxanalarının, sement zavodlarının vә müxtәlif növ mәnbәәlәrin-әtraf mühitdәyaydığı tüstü aerozolarını ilә çirklәndirilmәsini әlavә etsәk, onda Abşeron yarımadası özünüyüksәk ekoloji gәrginlik ma lik poliqon kimi apardığı aydın olur. Bu götәrilәn faktorlarlarlabәrabәr müxtәlif biogen tәsirlәrin – şüalanmanın, bioloji aktiv maddәlәrin, kimyәvikanserogenlәrin kollektiv rәsiri ilә әlaqәdar, bu günә qәdәr sinergetik tәsir normativlәri mәlumolmadığından bu normaların yaradılması işlәnib- hazırlanmasında ilk elmi- tәdqiqat - Pionerişlәrinin görülmәsindә Beynәlxalq Ekoloji Tәhlükәsizlik Normativlәr Bankının yaradılması mühümrol oynaması faktı da danılmazdır vә Dünyada ilk dәfә olaraq, çox faktorlu tәsir növlәri üzrәBeynәlxalq Ekoloji Normativlәri Bankı 22.03.2001-ci il tarixdә BDU-da yaradılaraq, Elmi Şuratәrәfindәn tәsdiqlәnmişdir.Bu normativlәr bankının ümumi rәhbәrliyi professor M.A.Müseyibovavә elmi rәhbәrlik isә göstәrilәn yaradıcı laboratoriyanın rәhbәri f.r.e.n. P.Ә.Musayevә hәvalәedilmişdir.Yaxşı haldır ki, bu normativlәr Bankının Baza elementlәrinin yaradılmasında AMEA-nınbir neçә institutu birgә işlәmәyә razılıq vermişdir.Plana әsasәn görülәn elmi tәdqiqat işlәri neft çәnlәrinin, avadanlıqlarının komunikasiyaxәtlәrindә vә onun qovşaqlarında , neft anbarlarının әtrafında neft “tәlәlәri ” vә gölmәşәlәrindәvә onlara bitişik sahәlәri әhatә etmişdir.Orada ölçmәlәr aparılmış vә stasionar ölçmәlәr üçünçәkisi 0,400÷1200q-a qәdәr nümunәlәr analiz üçün götürülmüşdür.Sәyyar ölçmәlәr PKSBcihazı vasitәsilә aparılmış, göstәrilәn әrazilәrdә qәbul edilmiş normadan xeyli yüksәk bir neçәşüalanma mәnbәәlәri aşkar edilmişdir.Götürülmüş nümunәlәrdә qamma-şüalanma radioakt ivlikdәrәcәsi CPП 68-01,RKSB vә betta – şüalnman ın radioaktivliyi ilә RUST-3 tipli cihazlar vasitәsilәölşülmüşdür.Tәbii radioa ktivliyin fonu, Ramana әrazisindә 7÷20MR/h olduğu aydın olmuşdur.Neft kommunikasiya xәtlәrindә, borularında,çәnlәrin vә anbarların әtrafında şüalanmadozasının gücü 200-800 MR/h olmuşdur. Buda B qrupu üçün 80 dәfә çoxdur. Әrazidәşüalanmaya sәbәb olanradioaktiv mәnbәlәr әsasәn bunlardır:Uran,torium,vismut,Radium,sezium,ka lium vә onların müxtәlif izotopları vә birlәşmәlәriolmuşdur.Tәdqiqat aparılan nöqtәlәrdә şüalanma mәnbәlәrinin inteqral dozası qәbul edilmişnormadan 12÷30 dәfә çox, intensivliyi isә qәbul edilmiş normadan 8÷12 dәfә. Alfa, betta,qamma –şüalanması yaradan radionukleidlәrin әrazidә paylanması normativi aşağıdakı yarımempirik düsturu ilә hesablanması tәklif edilir.K 1 K 2 K 3 -(α,β,γ,)-hissәciklәrin yaratdığı şüalanma dozaları üçün tәcrübi mütәnasiblik әmsa lları;