Kako iz krize - Vlada Crne Gore

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.4-56-1213-1415-1819-2425-2728-2930-3233-3435-3940-4344-4647-50Sa dr ŽajUvodnik- potpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor LukšićU fokusu - MMF aranžmani u svijetlu globalne ekonomske krize- mr Ana Krsmanović, samostalni savjetnikZaloga na nepokretnim stvarima – hipoteka- Milanka Otović, samostalni savjetnik IIIAktivnosti SPO jedinice u pripremi projekata za nacionalni i višekorisnički IPA 2010 program- Irma Nišić, savjetnik- Branka Despotović, savjetnikRealizacija kapitalnog budžeta u prvoj polovini 2009. godine- Snežana Mugoša, samostalni savjetnik I- Ljiljana Crnčević I, samostalni savjetnikIzvjestaj o državnom dugu na 30.06.2009. godine- Nemanja Pavličić, pomoćnik ministra- Ana Banović, savjetnik u odsjeku za upravljanje dugom i gotovinomIz novinarskog ugla – Crna Gora i Globalna ekonomska kriza- Dragica Lalatović, novinar TV MontenaPrvi nivo kontrole kao sredstvo smanjenja nepravilnosti u procesu korišćenja EU fondova- Bojana Kaluđerović, samostalni savjetnik IReforma računovodstva i revizije u Crnoj Gori- Ana Krsmanović, samostalni savjetnik I- Aleksandra Popović, samostalni savjetnik IAktivnosti potpredsjednika vlade i ministra finansija u periodu od 01. aprila do 30. juna 2009. godine- Gordana Jovanović, portparol- Ivona Mihajlović, asistent portparolaINFO/WEB Ministarstva finansija u periodu od 01. aprila do 30. juna 2009. godine- Gordana Jovanović, portparol- Ivona Mihajlović, asistent portparolaIPA Jadranski program, kao poseban oblik prekogranične saradnje- Milorad Samardžić, samostalni savjetnik III- Katarina Živković, samostalni savjetnik IIPrijedlog zavrŠnog budžeta Crne Gore za 2008. godinu- Stanimirka Mijović, samostalni savjetnik I2

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Politika u finansijskom sektoru• Jačanje povjerenja u banke, uz punu garancijudepozita domaćinstava• Nekolaterizovana podrška likvidnosti banaka morabiti izuzetak i podrška likvidnosti može biti samo uz kvalitetankolateral• U cilju obezbjeđivanja adekvatne kapitalizacijedržavnih banaka alocirana su dodatna sredstva iz budžetau njihov fond• Institucionalizacija okvira za reagovanje napotencijalne finansijske krize• Zabrana za centralnu i lokalne vlade da transferujudodatna sredstva na depozitne račune u komercijalnimbankama• Centralna banka će prestati sa direktnim pozajmicamanefinansijskim institucijama• Privatizacija velikih banaka u državnom vlasništvu.Monetarna i politika deviznog kursa• Implementacija snažnijeg režima deviznog kursa,vezivanje valute za korpu valuta i dozvoliti fluktuiranje ±5%• Monetarna politika će podržati novi režim deviznog kursai biće usmjerena na postizanje ciljne inflacije od 11,5%Politike za unapređenje poslovnog okruženja• Liberalizacija plata, država se neće miješati u politikeplata u preduzećima u kojima ima samo manjinski udio• Ukinuće se ograničenje na mjesečni rast cijena• Broj proizvoda čije se cijene kontrolišu će biti značajnosmanjen• Smanjivanje poreskog opterećenja – smanjenje zapola poreza na promet, lokalne poreze na promet i smanjivaneefektivne poreske stope na dohodakUkrajina – SBA odobren u decembru 2008Sredstva se traže za:Stabilizaciju domaćeg finansijskog sistema od globalnekrize i domaće krize povjerenjaOlakša prilagođavanje ekonomije na velike šokove uterms of trade.Uslovi:Monetarna politika• Implementacije fleksibilnog deviznog kursa• Aktivnosti centralne banke i propisa koji se tiču tržištastranih valuta će biti revidirani u smislu unapređenja tržišnihmehanizama• Glavni cilj monetarne politike je smanjenje inflacije na17% do kraja 2009. godine• Srednjoročni cilj – usmjeravanje monetrane politikeka postizanju inflacionih ciljevaPolitike finansijskog sektora• Povraćanje stabilnosti i povjerenja u bankarski sektor,kroz podršku likvidnosti pravilno dizajniranu i usmjerenu,povećanje osiguranja depozita, sistem monitoringa banaka,rješavanje problema Prominvest banke, unapređenje finansijskog izvještavanja• Priprema sveobuhvatne strategije za rješavanje problema,uključujući dijagnostičke studije i istraživanje bankarskogsektora, finasijsku podršku održivim bankama, donošenje propisa koji će omogućiti centralnoj banci da seang ažuje u procesu rješavanja problemaFiskalna politika• Održavanje deficita opšte vlade na niskom nivou• Usporavanje rasta plata u državnom sektoru• Održavanje budžeta za 2009. na nivou budžeta iz2008. godine u nominalim iznosima• Ograničavanje rasta plata, penzija i drugih socijalnihtransfera u skladu sa projektovanom inflacijom. Plata za državneslužbenike će ostati na istom nivou, odlaganje pove ćanjaminimalne plate za dvije godine, i revidiranje indeksacijesocijalnih benefita sa prošlom inflacijom i njihovo indeksiranjeprognoziranom inflacijom• Osiguranje veće transparentnosti i finansijske stabilnostiu širem javnom sektoru – Naftogas. Ujednačavanjecijena domaćeg i uvoznog gasa do 2011.Politike podrške privatnog sektora• Olakšavanje rješenje za dugove korporativnog sektora• Kreiranje funkcionalnog tržišta poljoprivrednog zemljišta• Dogovor o listi kompanija koje će se privatizovatiLatvija – SBA odobren u decembru 2008Sredstva se traže za:Unapređenje likvidnosti bankarskog sektora (Parex banka,druga po veličini nacionalna banka se suočava sa velikimpovlačenjem ino depozita i dospijevaju na naplatu dugovipočetkom 2009)Podrška deviznom kursuUslovi:Monetarna politika• Održavanje deviznog kursa, teret prilagođavanja ćebiti na fiskalnoj politici i politici dohodaka• Djelimična nacionalizacija I kontrola Parex banke, većsprovedena• Ispitivanje solventnosti bankarskog sistema – externameđunarodna revizija• Održive banke kojima je potrebno povećanje kapitalada traže privatno restrukturiranje preko pronalaženja inostranihinvestitora ili podrške matičnih banaka• Iskoristiti sva supervizorska ograničenja prema stubuII Bazelskih standarda II i zahtijevati povećanje kapitala i likvidnostibanaka10

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.• Unaprijediti kapacitete kriznog menadžmenta, štouključuje monitoring svake pojedinačne banke (imovine iobaveza), obazbjeđivanje hitnu podršku likvidnosti• Zakoni o bankama će biti unaprijeđeni i omogućitiinstitucijama da preduzmu pravovremene i efikasne akcijeda bi se povratila finansijska stabilnost i unaprijediti specijanirežim solventnosti• Restrukturiranje privatnih dugova - definisanje strategijedo kraja juna 2009. godine• Politika fiksnog deviznog kursa će biti oslonac monetarnepolitike do usvajanja euraFiskalna politika• Srednjoročni fiskalni okvir koji će sniziti deficit do 3%BDP-a do 2011.• Povećanje prihoda preko:- Povećanja VAT za 3 procentna poena na 21% ismanjenje stopa sa 5% na 10% u 2009. godini- Povećanja akciza na gorivo, alkohol, bezalkoholna pićai kafu (2009)- Ponovo povećati nedavno smanjeni neoporezivi diodohotka za porez na dohodak fizičkih lica i smanjiti stopuporeza na dohodaka za 2 procentna poena na 23% (2009)- Od 2010. uvesti 10% stopu poreza na sve kapitalneprihode- Od 2010. povećati poreze na imovinu i nepokretnosti- Povećati ne-poreske prihode, povećanje dividenda kojeplaćaju preduzeća u državnom vlasništvu na 50%• Rashodi će biti smanjeni:- Smanjenjem za 15% kompenzacija zaposlenim ujavnom sektoru (kompenzacije uključuju plate i sva ostalaplaćanja koja zaposleni mogu imati)- Zamrzavanjem penzija- Recionalizacija subvencija (isključujući socijalnetransfere)- Smanjenje potrošnje na robe i usluge• Revizija zakona o budžetu i zahtjev prema svimagencijama i ministarstvima da do marta 2009. napraveprioritizaciju svojih aktivnosti i daju plan štednje• Smanjenje rashoda lokalne samouprave – smanjenjezarada za 15%• Uvođenje nobaveze za nedjeljno predviđanje cashflow-a za sve korisnike budžeta i lokalne samouprave• Strukturne reforme- Pojačanje kontrole potrošnje od strane Ministarstvafinansija- Operacionalizovati srednjoročni budžetski okvir- Povećati transparentnost budžetaPolitike dohodaka• Smanjenje konpenzacija (plata i bonusa) za 15% uodnosu na planirani budžet za 2009.11

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.• Osnivanje Komiteta za promociju ograničavanjaplata, mehanizam za određivanje plata mora biti u skladu saograničenjima koje nameće fiksni devizni kursOsim MMF-a (1,7 milijardi eura), Latvija ima pomoć odEU – 3,1 milijarda eura, Nordijskih zemalja – 1,8 milijardieura, Češke, Poljske i Estonije 0,4 milijarde eura, WB i EBRD-0,5 milijardi eura, ili ukupno 7,5 milijardi eura.Srbija – SBA odobren u januaru 2009Sredstva se traže za:• U aranžmanu ugovorenom u januaru - kao mjeraopreza i u slučaju prelivanja globalne krize i kao platforma zaeventualni aranžman većeg pristupa (higher access case).• Revidirani aranžman iz maja 2009. godine je usmjerenna održavanje makroekonomske i finansijske stabilnosti usvijetlu jačeg negativnog uticaja globalne finansijske krizenego što je procijenjenoUslovi:Fiskalna politika• Ograničavanje deficita opšte vlade na 3 GDP-a• Na strani rashoda mjere su sledeće: zamrzavanjeza rada u javnom sektoru (uključujući javna preduzeća) uno minalnom iznosu u 2009. i 2010. godini; nominalno zamrz avanje penzionih benefita do kraja 2009.godine; stopiranjezapošljavanja na svim nivoima vlade uključujući ugovorena određeno; smanjivanje sredstava opredijeljenihmi nistarstvima; povraćaj 40% sopstvenih sredstavabudže tskih institucija u 2009. godini; smanjenje transferalokalnim samoupravama; smanjenje transfera fonduzdravstva.• Na strani prihoda mjere su: povećanje akciza na benzini dizel gorivo; uvođenje akciza na usluge mobile telefonije;povećanje taksa za automobile; povećanje naplate poreza naimovinu.• Unapređenje administrativnih kapaciteta u cilju povećanjapoštovanja poreskih zakona• Koordinacija svih nivoa vlade i jačanje finansijskogmenadžmenta javnog sektora• Kao rezervne mjere, u slučaju lošije finansijske pozicijevlade, planirano je povećanje PDV-a i smanjenje nominalnihzarada• Za 2010. godinu je planirano smanjenje deficita opštevlade na 1,75% BDP-aMonetarna i politika deviznog kursa• Monetarna politika će biti usmjerena na održavanjeniske inflacije, instrumenti – kamatna stopa• Centralna banka neće povećavati kredite javnom sektoru,direkto ili preko primarnog tržišta kupovinom dužničkihhartija države• Izmjene zakona o centralnoj banci i primjena EUacquis i potpuna zabrana pozajmica javnom sektoruPolitike finansijskog sektora• Kontinuirani monitoring likvidnosti, depozita i deviznihrezervi banaka• Razvoj tržišta obveznica u dinarima• Povlačenje države iz vlasništva banaka i osiguravajućihkompanijaStrukturne politike• Privatizacija, restrukturiranje ili eliminacija velikogdijela državnih preduzeća.• Modernizacija javnih preduzeća kroz otvaranje zaučešće privatnog sektora• Plan za privatizaciju 480 društvenih preduzeća• Osiguravanje discipline u platama u javnim predu zećima,kao i na nivou centralne vladeOsim SBA aranžmana MMF je obezbjeđivao i aranžmaneu vidu fleksibilne kreditne linije (FCL). Prve zemlje koje su, uvrijeme ekonomske krize zatražile ovaj vid pomoći su Poljskai Meksiko.FCL aranžman je mnogo povoljniji budući da ne podrazumijevauslovljavanje i fazni pristup kao u slučaju drugihpro grama. FCL fleksibilnost uključuje:• Obezbjeđivanje značajnih sredstava bez tekućih (expost)uslova;• Obnovljiva kreditna linija, na šest ili 12 mjeseci;• Duži period otplate (tri do 5 godina);• ne postojanje ograničenja u smislu odnosa traženihsredstava i kvote• Fleksibilnost da se povlače sredstva u bilo koje vrijemeili da se tretira kao mjera opreza.Uslovi za FCL su (a) jaki ekonomski fundamentali i institucionalni okvir; (b) primjena i postojanje održivog recordaimplemetacije snažnih politika, i posvećenost implementacijitakvih politika u budućnosti. Ove uslove cijeni MMF tim naosnovu sledećih kriterijuma:• održiva eksterna pozicija• privatni tokovi dominiraju u kapitalnom računu• ima stalan suveren pristup stranim tržištima kapitalapod povoljnim uslovima• pozicija rezervi je relativno konformna kad se FCLtraži kao mjera opreza• zdrave javne finansije, uključujući i održivu pozicijuduga• nisku i stabilnu inflaciju• odsustvo problema solventnosti banaka koje predstavljajuprijetnju sistemskoj krizi bankarskog sistema• efikasna supervizija finansijskog sektora• trasparentnost i integritet podataka.mr Ana Krsmanović,samostalni savjetnik I12

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Zaloga na nepokretnimstvarima - hipotekaZaložno pravo, kao pravo povjerilaca (založni ili hipotekarnipovjerilac i zalogoprimac) da prije svih drugih povjerilacanamiri svoje potraživanje, uređeno je novim Zakonom osvoji nsko pravnim odnosima ( “Službeni List Crne Gore” broj19/09).Zaloga na nepokretnim stvarima - hipoteka je založnopravo na nepokretnosti, koje ovlašćuje povjerioca da, akodužnik ne isplati dug o dospjelosti zahtijeva naplatu potraživanjaobezbijeđenog hipotekom iz vrijednosti nepokretnosti.Hipotekom može biti opterećena pojedinačno određenanepokretnost podobna za unovčenje, kao i idealni dio nepokretnosti,objekat u izgradnji kao i poseban dio objekta uizgradnji ( stan, poslovne prostorije, garaža i dr.), bez obzirada li je već izgrađen, pod uslovom da je izdato pravosnažnoodobrenje za gradnju u skladu sa zakonom kojim se uređujeizgradnja objekata, zemljište koje sadrži ovlašćenje slobodnogpravnog raspolaganja pravo građenja, pravo raspolaganjau državnoj svojini.Založno pravo hipoteke je neodvojivo od opterećene nepokretnostii kad neko treće lice stekne pravo svojine na toj nepokretnosti.Hipoteku nije moguće prenijeti sa jedne na drugunepokretnost, osim ako se hipotekarni povjerilac i hipotekarnidužnik nisu dogovorili suprotno. Hipotekom se obezbjeđujepotraživanje u cjelini, kamate i druga sporedna potraživanja itroškovi prinudne naplate. Hipoteka se može uspostaviti radiobezbjeđenja uslovnog ili budućeg potraživanja. Hipotekomse obezbjeđuje namirenje iz vrijednosti opterećene nepokretnosti,određenog novčanog potraživanja ili potraživanja čijaje vrijednost izražena u novcu.Potraživanje je dovoljno određeno, ako su određeni povjerilac i dužnik, pravni osnov i visina potraživanja, od no s nonajviši iznos do kojeg se hipotekom obezbjeđuje potra živanje.Hipoteka nastaje upisom u katastar nepokretnosti, a naosnovu ugovora (ugovorna hipoteka), založne izjave (jednostranahipoteka), zakona (zakonska hipoteka) i sudske odluke(sudska hipoteka).Ugovor o hipoteci obavezuje dužnika ili neko treće lice(hipotekarni dužnik) da će, radi obezbjeđenja određenogpovjeriočevog potraživanja dozvoliti da svoje založno pravoupiše u katastar nepokretnosti, a povjerilac se obavezujeMilanka Otovićda po prestanku njegovog potraživanja dužniku izda potvrduradi brisanja hipoteke.Ugovor o hipoteci mora biti zaključen u pisanoj formi iovjeren od strane nadležnog organa i mora sadržati sve elementekoji su u skladu sa zakonom neophodni za njegovo zaključenje.Novina u Zakonu o svojinsko pravnim odnosima je mogućnost upisa hipoteke na objektu u izgradnji. Upis ugovornehipoteke na objektu u izgradnji vrši se na zemljištu na kojemse objekat gradi, upisuje se hipoteka na objektu u izgradnji,a po upisu objekta u katastar nepokretnosti, hipoteka seupisuje na izgrađenom objektu, odnosno posebnom dijeluzgrade, po službenoj dužnosti.Ako objekat u toku izgradnje promijeni vlasnika, novivlasnik stupa u prava i obaveze prethodnog vlasnika premalicima u čiju korist je upisana hipoteka.13

Ova novina omogućava dobijanje bankarskih kreditaonim licima koja nemaju u svojini izgrađene stambene iposlovne prostore koje bi upotrijebili kao instrument obezbjeđenja,odnosno koje bi opteretili hipotekom.Za obezbjeđenje jednog potraživanja, hipotekom semože opteretiti više nepokretnosti, bez obzira da li pripadajuistom ili različitim vlasnicima. Ako se dug ne isplati podospjeću, povjerilac može potraživanje da naplati po svomsopstvenom izboru iz vrijednosti jedne ili više nepokretnosti.Ovakva hipoteka se naziva zajednička hipoteka.U katastar nepokretnosti može se upisati hipoteka zapotraživanje koje ne mora nastati tzv. kauciona hipoteka.Pored kaucione hipoteke, Zakon o svojinsko pravnim odnosimapoznaje kreditnu i kontinuiranu hipoteku.Kada na istoj nepokretnosti postoji više hipoteka prvenstvose utvrđuje prema trenutku podnošenja zahtjeva za upis,a povjerioci namiruju svoja potraživanja po redosljedu prvenstvakoji se ne može izmijeniti bez saglasnosti svih strana nakoje ta izmjena može uticati.Hipotekarni dužnik ima pravo da drži i upotrebljava nepokretnostopterećenu hipotekom, da je izdaje u zakup ili otuđibez saglasnosti hipotekarnog povjerioca, pri čemu se pravohipotekarnog povjerioca ni u čemu ne umanjuje. Hipotekarnidužnik je dužan čuvati nepokretnost opterećenu hipotekom,dužan je obavijestiti hipotekarnog povjerioca o svim promjenamakoje nastanu na nepokretnosti, a posebno ako se radio pogoršavanju njenog stanja ili gubljenju vrijednosti te nepokretnosti.Hipotekarni povjerilac ima pravo na zaštitu hipoteke,odnosno ovlašćen je da suprostavi svoje pravo svim trećimlicima, kao i hipotekarnom dužniku.Hipotekarni povjerilac ima pravo da traži namirenjesvog potraživanja iz vrijednosti nepokretnosti opterećene hipotekom,bez obzira da li se ona i dalje nalazi u svojini hipotekarnogdužnika ili je prešla u svojinu trećeg lica.Početak namirenja mora biti upisan kod organa kod kogaje hipoteka upisana. U slučaju da obaveza iz ugovora ko jije obezbijeđen hipotekom nije izvršena, hipotekarni povjerilacse može namiriti sudskom ili vansudskom prodajom.Hipotekarni dužnik može osporavati pravo namirenjahipotekarnom povjeriocu u vansudskom postupku podnošenjemtužbe nadležnom sudu u roku koji je propisan zakonom.Podnošenje tužbe ne odlaže postupak prodaje, osim ukolikohipotekarni dužnik podnese dokaz da je potraživanje kojeje obezbijeđeno hipotekom namireno ili da dug nije dospioili da je došlo do povrede postupka utvrdjenog Zakonom osvojinsko pravnim odnosima ili da hipoteka nije upisana nazakonom predvidjen način.Zaloga na nepokretnim stvarima - hipoteka prestaje, akose hipotekarni povjerilac u pisanoj formi odrekne hipoteke,ako je potraživanje prestalo da postoji ili je namireno zajednosa kamatama i drugim sporednim potraživanjima, ako je nepokretnostopterećena hipotekom prodata sudskom ili vansudskomprodajom radi namirenja potraživanja obezbijeđenogtom hipotekom, ako nepokretnost propadne, ako je odlukasuda o prestanku hipoteke postala pravosnažna i ako sesvojstvo hipotekarnog povjerioca stekne u istom licu sasvojstvom hipotekarnog dužnika ili kad hipotekarni povjerilacstekne pravo svojine na nepokretnosti opterećenoj hipotekomi kada bude izbrisana iz katastra nepokretnosti.Milanka Otović,samostalni savjetnik III14

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.se tiče Ministarstva finansija, sugerisano je da Uprava carinai Poreska uprava objedine svoje projekte u jedan, MONSTAT- svoje komponente da uskladi sa nekom od komponentiMinistarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Upravaza antikorupcijsku inicijativu - da objedini projekat iz oblastiborbe protiv korupcije sa projektima Uprave policije i Policijskeakademije, projekat Ministarstva finansija je ocjenjen kaoprioritet iz oblasti finansija, dok je projekat Direkcije za javnenabavke odložen iz razloga što se poklapa sa projektom izIPA 2007 programa. Nakon urađenih korekcija, finalizovanisu prijedlozi projekata iz Ministarstva finansija i poslatiDelegaciji Evropske komisije na razmatranje, a to su sledećeprojektne ideje:1. ,,Modernizacija carinskog i poreskog sistema u CrnojGori u skladu sa EU standardima’’, korisnik Uprava carina iPoreska uprava2. ,,Usklađivanje statističkog sistema Crne Gore sa evropskim statističkim sistemom’’ , korisnik Monstat3. ,,Izgradnja administrativnih kapaciteta u Ministarstvufi n ansija u budžetiranju, makroekonomskim projekcijama iana lizama, poreskom i carinskom sistemu i sistemu državnepomoći’’, korisnik Ministarstvo finansija.Delegacija Evropske komisije sastavlja užu listu projekt nihideja, nakon čega se od nadležne institucije očekuje da projektneideje razvije u opise projekata, tj. Project Fiche, u formatupropisanom od strane Evropske komisije. Opisi projekata serazvijaju tokom trećeg i četvrtog kvartala tekuće godine.Ono što nas očekuje u narednom periodu je konačnaodluka o projektima koji će se finansirati iz IPA sredstava,a koju donosi Evropska komisija. Nakon odobrenja opisaprojekata od strane Evropske komisije vrše se pripremeza odobravanje i potpisivanje Finansijskog sporazuma onacionalnom godišnjem IPA programu i utvrđuju se obavezeinstitucija/korisnica projekta. Sledeći korak u procesuprogramiranja je priprema tenderske dokumentacije i sprovođenjetendera.Višekorisnički IPA 2010 programZnačaj Višekorisničkih regionalnih i horizontalnih programaje u dopunjavanju i povećanju vrijednosti programaplaniranih pod nacionalnim IPA programima. VišekorisničkiMIPD podrazumijeva saradnju i posvećenost zemalja korisnicaEvropskog i Pristupnog partnerstva. Pored toga, ovajprogram očekuje aktivno učestvovanje u programiranju nadležnihorgana u zemljama korisnicama.Programi koji se realizuju u okviru MB IPA-e su definisaniVišekorisničkim višegodišnjim indikativnim planskim dok umentom(Multi-Beneficiary Multi-annual Indicative Planning Doc u­ment - MB MIPD) u čijoj izradi, putem dostavljanja kom ent ara,učestvuju države korisnice MB IPA-e (Albanija, Bosna i Hercegovina,Makedonija, Hrvatska, Crna Gora, Srbija i Tu rska).Projekti iz MB IPA programa se pripremaju centralizovano,tj. od strane Evropske komisije, sa ciljem promovisanjareg iona lne saradnje. Programiranje MB IPA se zasniva na pripremiprojektnih formulara i finansijskih prijedloga od straneEvropske komisije. Evropska komisija inicira i prip rema nacrtprojektnih ideja, na osnovu potreba država regiona i prioritetasadržanih u MB MIPD-u. Pripremljeni prijedlozi se dostavljajudržavama korisnicama na komentare, nakon čega slijedemeđusektorske konsultacije unutar Generalnih direktorataEvropske komisije. Konačnu odluku o odobravanju/neodobravanjuprijedloga projekata donosi IPA Komitet u kome supredstavnici zemalja članica. Odluku IPA Komiteta o predloženimprojektima prati potpisivanje Finansijskog sporazumaizmeđu Evropske komisije i države korisnice.Kada govorimo o regionalnoj podršci Višekorisnički MIPDza period 2009-2011 se fokusira na aktivnosti regionalnesaradnje kojima se pruža potpora pomirenju i političkomdijalogu u okviru Procesa stabilizacije i pridruživanja jugoistočneEvrope. A kada govorimo o horizontalnim programima,onda se akcenat stavlja na aktivnosti vezane za ekonomskirazvoj u saradnji sa međunarodnim finansijskim institucijama,kao i na učešće zemalja korisnica u programima Zajedniceotvorenim za zapadni Balkan.Shodno gore pomenutom, za 2010. godinu Crnoj Gorije ponuđeno oko 50 projektnih ideja iz višekorisničkog programa.Ministarstvo finansija za navedenu godinu je načel nodalo saglasnost na sljedeće projektne ideje:1. Borba protiv pranja novca, finansiranje terorizma, konfiskacijasredstavaOvaj projekat, za koji Crna Gora nema obavezu finansiranjai koji će se finansirati kroz GRANT, se odnosi nastrukture koje su direktno uključene u borbu protiv pranjanovca i to u sljedećim državama: Albaniji, Bosni i Hercegovini,Hrvatskoj, Makedoniji, Srbiji, Crnoj Gori, Moldaviji, Turskoj iUNMIK Kosovo.Svrha ovog projekta je jačanje regionalnog nivoameđu-agencijske saradnje i administrativnih kapaciteta zaotkrivanje i prevenciju pranja novca i finansiranja terorizma.Kao drugi cilj ovog projekta ističe se harmonizacija domaćegzakonodavstva u oblasti pranja novca sa zakonodavstvomEU, politikama, procedurama i standardima, sa posebnimosvrtom na povezanost pranja novca sa ilegalnom migracijomi trgovinom ljudima, trendove i indikatore pranja novca ifinansiranja terorizma, neprofitne organizacije u smislu njihovemoguće povezanosti sa finansiranjem terorizma. Dodatna svrha ovog projekta je i poboljšanje operativnih struktura,sprovođenje zakona i poboljšanje sudskog sistema.Očekivani rezultati ovog projekta su: stvaranje efikasnogmehanizma za borbu protiv prekogranične dimenzije pranjaterorizma, jačanje saradnje između organa za sprovođenje17

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.zakona, kao i stvaranje kapaciteta za ispunjavanje zahtjevaEU legislative u pogledu borbe protiv pranja novca.Aktivnosti na sprovođenju ovog projekta odnosićese na: podršku tijelima za sprovođenje zakona i tijelimakrivičnog gonjenja u stvaranju procedura za međunarodnusaradnju, kao i za donošenje zakonodavnih akata kojimaće se izdiferencirati kompetencije policije, finansijske policijei tužilaštva; utvrđivanje karakteristika pranja novcana regionalnom nivou, kao i naglašavanje razlika međudržavama u ovoj oblasti ukoliko postoje; identifikovanjeprepreka uspješnoj prevenciji i represivnim sudskim politikamana nacionalnom i regionalnom nivou; koncipiranjepreporuka koje se odnose na regionalne politike iprakse.2. Razvoj regionalnog mehanizma za direktnu razmjenupodataka između agencija nadležnih za povraćaj dobara ujugoistočnoj Evropi.Projekat je namijenjen zemljama koje imaju osnovaneagencije za povraćaj sredstava: Albaniji, Bosni i Hercegovini,Hrvatskoj, Makedoniji, Srbiji, Crnoj Gori, Moldaviji, Turskoj iUNMIK Kosovo.Kao svrha ovog projekta ističe se jačanje aktivnostirelevantnih državnih organa na utvrđivanje prekograničnedimenzije organizovanih kriminalnih grupa i procjenjivanjenivoa razvijenosti saradnje između agencija za povraćajsredstava i specijalizovanih agencija, osnivanje fondacijeza utvrđivanje mehanizama unaprijeđene baze podataka injihov dalji razvoj u sistem za direktnu razmjenu operativnihinformacija.Aktivnosti koje treba preduzeti za ostvarivanje ovihciljeva odnose se na analizu postojećeg zakonodavnog okvirau oblasti povraćaja sredstava, revidiranje najbolje praksekoja se tiče međunarodne saradnje i identifikovanje osnova,kao i potpisivanje ugovora za uspostavljanje mehanizamaza direktnu razmjenu informacija između tijela za povraćajsredstava.3. Razmjena elektronskih podataka i automatsko povezivanjecarinskih informatičkih listiKao korisnici ovog projekta, za koji, takođe, ne postojioba veza finansiranja, ističu se Uprave carina u zemljamazapadnog Balkana i Turske.Opšti cilj ovog projekta je izgradnja administrativnihkapaciteta u strukturama carinske administracije u pogleduefikasnog sistema elektronske razmjene pod ataka.Specifični cilj ovog projekta je implementacija proce durai tehnička realizacija sistema razmjene elektronskihpodataka čime će se poboljšati borba protiv nepravilnostii prevara, regionalna saradnja, kao i uopšte položaj ovihad m inistracija.Aktivnosti na sprovođenju ovog projekta će se baziratina tehničkoj podršci zemljama korisnicama za realizacijuovog projekta, obezbjeđenje podrške za nabavke opremei softverskih licenci. Tehnička podrška će se odnositi nakoordinaciju aktivnosti administracija država korisnica, obezbjeđujući podršku u smislu programiranja, dizajniranjaprojekta i konsultativnih usluga, kao i obuka za korisnike. Apodrška za nabavku opreme odnosiće se na tehničku ekspertizuza nabavku server hardware i softverske licence kao iperifernih naprava kako bi sistem mogao da funkcioniše.4. Statistička saradnja zemalja korisnicaOvaj projekat za koji su još počela da se namjenjujusredstva 2003. godine (CARDS program), predložen je zemljamazapadnog Balkana i Turskoj. Ne postoji, takođe, ni zaovaj projekat obaveza finansiranja od strane Crne Gore, jernije riječ o investicionom projektu.Svrha ovog projekta je unapređenje i jačanje statističkogsistema u zemljama korisnicama i sa tim u vezi dostupnost,kvalitet, uporedivost i tačnost statističkih podataka.Ono što se od ovog projekta očekuje je da se poboljšaproduktivnost proizvodnje statistike, održivost, transfer znanja,dostupnost, kvalitet i uporedivost podataka; da se zemljekorisnice pripreme za primjenu acquis communautaire,da se poboljša koordinacija zemalja korisnica nacionalnimstatističkim sistemom, kao i poboljšanje u obezbjeđivanjuEUROSTAT-a potrebnim statističkim podacima.Aktivnosti kojima će se zacrtani ciljevi ostvariti odnosese na pružanje tehničke podrške u smislu slanja ekspertskihmisija u zemlje korisnice, organizaciju seminara i radionica,funkcionisanje help deskova kako bi se obezbijedila podrška ukontinuitetu. Generalno ove aktivnosti će pomoći integrisanjustatističkog osoblja u međunarodnu mrežu i zbog toga trebaporaditi na doprinosu za motivaciju osoblja.Ovim projektom je predviđeno da se obuhvate sljedećestatističke oblasti: makroekonomska statistika, statistikacijena, statistika spoljne trgovine, demografska statistika,sta tistika tržišta rada, poljoprivredna statistika, biznis statistika,statistika u oblasti nauke i tehnike, statistika informatičkogdruštva, statistika energije i transporta, statistikaoblasti životne sredine, statistika turizma.Irma Nišić, savjetnikBranka Despotović, savjetnik18

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Realizacija Kapitalnog budžetau prvoj polovini 2009. godineShodno Zakonu o budžetu Crne Gore za 2009. godinu(„Sl. List CG“ br. 82/08) planirana su sredstva za Kapitalnibudžet u ukupnom iznosu od 217.212.715,00 €. ZaDirekciju javnih radova planirana su sredstva u iznosu od122.612.715,00 €, dok su za Direkciju za saobraćaj planiranasredstva u iznosu od 94.600.000,00 €.Direkcija javnih radova je, u okviru planiranih kapitalnihprojekata, u prvoj polovini tekuće godine otpočela sapripremom projektne dokumentacije i nastavila sa realizacijomsljedećih projekata:• Izgradnja i rekonstrukcija objekata predškolskogobrazovanja- Dječiji vrtić u GolubovcimaNakon obavljene procedure javnog nadmetanja Direkcijajavnih radova je ugovorila radove na izgradnji objekta. Obavezagradske opštine Golubovci je raščišćavanje lokacije, aobaveza Ministarstva prosvjete i nauke je pribavljanje građevinskedozvole. Realizacijom ovog projekta poboljšaće seuslovi za odvijanje predškolskog vaspitanja.Ljilana Crnčević• Izgradnja i rekonstrukcija objekata osnovnogobrazovanja- Osnovna škola »Risto Manojlović« i Osnovna muzičkaškola u KolašinuSnežana MugošaOsnovne škole, površine 5.750 m 2 , projektovan je za potrebe1200 - 1300 učenika sa radom u dvije smjene a dio objektaza potrebe Muzičke škole je površine 550 m 2 . Izgradnjomovog modernog školskog objekta stvoriće se optimalni usloviza odvijanje nastave.Tokom 2008. godine završeni su radovi na realizaciji Ifaze izgradnje ovog objekta. Tokom 2009. godine planiran jenastavak radova sa ciljem završetka u 2010. godini. Objekatje ukupne površine cca 6.300 m 2 . Dio objekta za potrebe- Osnovna škola »Ante Đedović« u BaruTokom 2008. godine izrađena je projektna dokumentacijai otpočeli radovi na izgradnji objekta, dok se u 2009. godininakon završetka turističke sezone planira nastavak radova.19

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.U 2008. godini završena je izrada projektne dokumentacijei započeti su radovi, u prvoj polovini 2009. godini nastavljenisu radovi na rekonstrukciji čiji se završetak planira dokraja tekuće godine. Izgradnjom ovog objekta, organizovaćese sadržaji za 350 – 400 studenata u skladu sa normativimaza ovu vrstu objekta.Realizacijom ovog projekta, dobiće se objekat površine5.900 m 2 , kapaciteta 1.200 učenika sa radom u dvije smje ­ne. Objekat sadrži 26 učionica opšte namjene, 6 specijalizovanihkabineta, salu za fizičko vaspitanje i ostale pratećeadministrativne i tehničke prostorije.• Izgradnja i rekonstrukcija objekata srednjeg obrazovanja- Rekonstrukcija i adaptacija srednjih školaNa osnovu Izvještaja o inspekcijskom nadzoru Institucijai javnih ustanova u obrazovanju, koje su obavili sanitarniinspektori, otpočelo se sa pripremama za rekonstrukciju objekataza srednje obrazovanje u cilju stvaranja boljih uslova zaboravak i rad učenika i nastavnog kadra, u sljedećim gradovima:Podgorica, Bar, Berane, Plav, Rožaje, Bijelo Polje, Kotor,Herceg-Novi, Nikšić, Pljevlja, Budva, Tivat.- Kompleks zgrada Muzičke, Likovne i Dramskeakademije na CetinjuU prvoj polovini 2009. godine završen je konkurs za izbornajboljeg idejno-arhitektonskog rješenja. Nakon usvajanjaplanske dokumentacije od strane opštine Cetinje planiranaje izrada i tehnička kontrola projektne dokumentacije čimeće se stvoriti uslovi za početak izgradnje. Cilj ovog projektaje stvaranje uslova i adekvatnih kapaciteta za normalnoodvijanje nastave u školovanju kadrova ovog profila.- Studentski domovi u Podgorici i NikšićuZa 2009. godinu planirana je rekonstrukcija i nadogradnjastudentskih domova u Podgorici i Nikšiću. U prvoj polovini2009. godine realizovane su aktivnosti vezane za otkupzemljišta za izgradnju studentskog doma u Nikšiću.• Izgradnja i rekonstrukcija administrativnog prostoraza rad državnih organa- Nova zgrada Vlade Crne Gore u Podgorici• Izgradnja i rekonstrukcija objekata visokogobrazovanja- Univerzitetski centar – BeraneTokom 2007. i 2008. godine izrađena je projektna dokumentacijai započeto je sa izvođenjem radova, dok se u 2009.godini planira završetak izgradnje i opremanje objekta.- Poslovna zgrada Područne jedinice policije u Podgor ici20

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.U 2009. godini nastavljeni su radovi na izgradnji objekta,dok se do kraja godine planira nastavak i završetak izgradnjei opremanje objekta. Izgradnjom ovog objekta obezbijedićese uslovi za rad policije, propisani novim Zakonom o krivičnom postupku i Zakonom o policiji. Takođe, ispuniće se evropskistandardi vezani za prostorije za zadržavanje i prepoznavanje.- Objekat upravnih poslova Ministarstva unutrašnjihposlova i javne uprave u PljevljimaNakon obavljene procedure javnog nadmetanja ugovoreni su i započeti radovi na izgradnji kotlarnice uz novoizgrađeniobjekat. Do kraja godine planira se završetak radovana kotlarnici kako bi se objekat stavio u funkciju.- Nova zgrada Ministarstva odbrane, Generalštaba,Mini starstva inostranih poslova i Crnogorske akademijenauka i umjetnostiNakon procedure javnog nadmetanja ugovorena je izradaprojektne dokumentacije. Do kraja 2009. godine planirase završetak izrade projektne dokumentacije, pribavljanjepotrebnih dozvola i saglasnosti i početak izgradnje objektaza smještaj navedenih institucija, na lokaciji u zahvatu DUP-aNova Varoš II, koja je u vlasništvu Crne Gore i čiji je korisnikMinistarstvo odbrane. Planiranje izgradnje objekta uslovljenoje, u prvom redu, potrebom za obezbjeđenjem smještajnihkapaciteta za Ministarstvo odbrane, Generalštab Vojske CrneGore, Ministarstvo inostranih poslova i Crnogorsku akademijunauka i umjetnosti.- Zgrada državnih agencija – II fazaU prvoj polovini 2009. godine nastavljeno je sa radovimana objektu započetom u 2008. godini. Do kraja 2009. godi neplanira se nastavak i završetak radova na izgradnji i opremanjuobjekta. Realizacijom ovog projekta dobiće se objekatukupne površine cca 7.000 m 2 i prostor za 250 zaposlenih,odnosno trajno će se riješiti pitanje smještaja novih i postojećihinstitucija od državnog značaja. Na taj način će se obezbijeditiinstitucionalno jačanje u oblasti zaštite životne sredinei prostornog uređenja.Nova zgrada komande u kasarni »Milovan Šaranović«u DanilovgraduU prvoj polovini 2009. godine započeta je izrada projektnedokumentacije. Do kraja godine planira se završetakizrade i tehnička kontrola projektne dokumentacije. U GarnizonuDanilovgrad lociran je veći broj jedinica Vojske CrneGore. Izgradnjom ovog objekta stvoriće se uslovi za prostornoobezbjeđivanje Komandi jedinica u kasarni.• Izgradnja, rekonstrukcija i adaptacija objekatakulture- Muzički centar – Rekonstrukcija i adaptacija objektaDoma vojske u PodgoriciU toku 2007. godine završeno je javno nadmetanje zaizradu Glavnog projekta i otpočelo se sa izradom proje kta.Tokom 2008. godine završena je izrada projektne dokumentacijea u 2009. godini planira se izvođenje pripremnihdemontažnih radova na objektu i nastavak radova na rekons ­trukciji postojećeg objekta površine 4.800 m 2 , uz dogradnjudodatnih 450 m 2 . Realizacijom ovog projekta stvoriće sesavremeni tehničko-tehnološki uslovi, prvenstveno za raz vojmuzičke umjetnosti i muzičke djelatnosti i zaštitu i prezentacijufilmskog fonda, kao i razvoj drugih nedostajućih kulturnihsadržaja.- Rekonstrukcija i adaptacija objekata kulture nasjeveru Crne GoreNakon obavljene procedure javnog nadmetanja započelose sa ugradnjom nedostajuće opreme u Centrima kulture:Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Plav, Gusinje, Murino, Plužine,Pljevlja, Rožaje. Do kraja godine planira se nastavakrad ova na opremanju, kao i početak i završetak radova naadaptaciji i rekonstrukciji centara kulture u: Andrijevici, Be­21

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.ranama, Bijelom Polju, Žabljaku, Plavu, Gusinju, Murinu, Plužinama, Pljevljima, Rožajama.• Izgradnja stambenih objekata- Stambeni objekti za potrebe Ministarstva odbraneU 2008. godini izrađena je projektna dokumentacija.Nak on obavljene procedure javnog nadmetanja u 2009. godinizapočelo se sa radovima na izgradnji objekta. Realizacijomovog projekta dobiće se objekat bruto površine 8.966 m 2sa 76 stambenih jedinica i oko 890 m 2 poslovnog prostora.• Izgradnja i rekonstrukcija graničnih prelaza- Granični prelazi (Dobrakovo, Dračenovac, Božaj, ŠćepanPolje i Debeli Brijeg)U 2009. godini planiran je nastavak radova na mo dernizaciji graničnih prelaza. Izrađen je dio projektne dokumentacijeza Granični prelaz Dobrakovo i Granični prelazDračenovac na nivou idejnog rješenja. Planirane aktivnosti dokraja 2009. godine odnose se na izradu i tehničku kontroluprojektne dokumentacije za Granične prelaze Dobrakovo,Dračenovac i Sitnicu, kao i na eksproprijaciju zemljišta zagra nične prelaze Dobrakovo i Dračenovac.• Izgradnja lokalne infrastrukture- Ulica »13 jul« - NikšićU 2008. godini završena je izrada projektne dokumentacijei otpočelo se sa izvođenjem radova. U 2009. godini započetisu radovi na izgradnji ove saobraćajnice dužine 1.100m sa svom potrebnom infrastrukturom. Tako će se stvoritiuslovi za bolji protok i bezbjednije odvijanje saobraćaja ugradskoj zoni.- Rekonstrukcija glavne gradske saobraćajnice naŽabljakuNakon obavljene procedure javnog nadmetanja, započelose sa rekonstrukcijom preostale dionice u dužini 550m. Do kraja 2009. godine planira se završetak radova nareko nstrukciji ove dionice sa čime će kompletna gradskasaobraćajnica biti rekonstruisana.- Karavanski put - RožajeTokom 2008. godine ugovoreni su i započeti radovi narekonstrukciji ulice dužine 2.250 m. Radovi na rekonstrukcijibiće završeni do kraja 2009. godine.- Pomoć lokalnim upravama u rješavanju infrastrukturnihproblemaU 2009. godini započeti su planirani radovi na modernizacijilokalnih puteva i rekonstrukciji gradskih saobraćajnicačiji se završetak planira do kraja godine.Početkom 2009. godine, nakon obavljene procedurejavnog nadmetanja, ugovoreni su i započeti radovi na dionicidužine 950 m. Ukupna dužina saobraćajnice predviđena zarekonstrukciju iznosi 4.700 m. Rekonstrukcijom ove gradskesaobraćajnice sa svom potrebnom infrastrukturom stvorićese uslovi za bezbjedno odvijanje dvosmjernog saobraćaja.- Izgradnja mini obilaznice u PlavuLokalni put u DanilovgraduTakođe se u 2009. godini planira početak radova naure đenju korita Ćehotine u Pljevljima i kanalizacionog kolektorau Beranama.22

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.• Projekti očuvanja životne sredine- Sanitarne deponijeZa projekat sanitarnih deponija tokom 2008. godinezapočete su pripremne aktivnosti. U 2009. godini započetaje izrada projektne dokumentacije za deponije u Nikšiću,Bijelom Polju i Beranama. Do kraja godine planira sezavršetak izrade i tehničke kontrole dokumentacije, kao istvar anje uslova za izgradnju deponija.U 2008. godini završena je izrada projektne dokumentacijei započeto sa izvođenjem radova I faze. U toku su radovina rekonstrukciji i dogradnji Domova zdravlja »Nova Varoš« i»Pobrežje« u Podgorici. Do kraja 2009. godine planira se završetakradova I faze.- Postrojenja za prečišćavanje otpadnih vodaU toku je izrada studija izvodljivosti i elaborata procjeneuticaja na životnu sredinu za postrojenja za prečišćavanjeotpadnih voda u opštinama: Plav, Ulcinj i Cetinje.• Projekat »Integralno upravljanje ekosistemom Skadarskog jezera«Projekat se realizuje u Crnoj Gori i Albaniji, sredstvaza realizaciju obezbjeđuje Globalni fond za životnu sredinuu obliku donacije, dok se projekat implementira od straneSvjetske banke. Obaveza Vlade Crne Gore je da se planiranasredstva koriste za izradu postrojenja za prečišćavanje otpadnihvoda na Vranjini.• Projekti razvoja turizma- Stvaranje uslova za razvoj »Pješačenja i biciklizma«U 2008. godini započeta je realizacija navedenogproje kta. U 2009. godini realizovane su aktivnosti vezaneza izradu promotivnog materijala i učešće u finansiranju saUNDP-em za jačanje kapaciteta planinarskog i biciklističkogsaveza Crne Gore.• Izgradnja regionalnog vodovoda- Regionalni vodovodIzgradnjom ovog sistema poboljšaće se kvalitet uslugavodosnabdijevanja na crnogorskom primorju i otkloniti deficitu isporuci vode tokom ljetnje turističke sezone. U finansiranjuovog projekta učestvovaće Svjetska banka, Evropska bankaza obnovu i razvoj, JP »Regionalni vodovod Crnogorsko primorje«i Vlada Crne Gore.Sredstva planirana Kapitalnim budžetom za 2009.godinu odnose se na učešće Vlade Crne Gore u projektu izgradnje regionalnog vodovoda.• Izgradnja i rekonstrukcija objekata zdravstva- Domovi zdravlja u Podgorici- Odjeljenje onkologije Kliničkog centra Crne Gore uPodgoriciU toku 2008. godine završena je izrada projektne dokumentacije i započeti radovi. U 2009. godini završeni su grubigrađevinski radovi, koji su planirani u I fazi. Nakon obavljeneprocedure javnog nadmetanja započelo se sa izvođenjemradova II faze.- Institut za javno zdravlje u PodgoriciU toku 2007. godine izrađena je projektna dokumentacijai započelo se sa izvođenjem radova. Tokom 2008. godinenastavljeno je sa radovima na izgradnji i rekonstrukcijiobjekta, dok se u 2009. godini planira završetak radova naizgradnji i opremanju objekta. Završetkom započetih radovaobezbijediće se uslovi za kontrolu, prevenciju i eliminacijuodređenih zaraznih i hroničnih nezaraznih bolesti.- Centri za transfuzijuTokom 2007. godine završeni su poslovi u Bijelom Poljui Pljevljima i započeta izgradnja novog objekta u Beranama.23

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.U toku 2008. godine završeni su grubi građevinski radovi naizgradnji centra za transfuziju u Beranama. Za 2009. go d­inu planiran je nastavak i završetak radova na izgradnji navedenogobjekta.• Izgradnja i rekonstrukcija objekata socijalnogstaranja- Dom za stare osobe u Bijelom PoljuSredstva planirana Kapitalnim budžetom za 2009.godinu su namijenjena za stavljanje kompletnog objektau funkciju. Završetkom navedenog projekta staviće se ufunkciju objekat površine od cca 5.100 m 2 , u kojem bi bilosmješteno 180 starih lica i stvoriće su uslovi za smještaj injegu starih lica za sjeverni region Crne Gore.• Put Risan – Grahovo – ŽabljakIzgradnja puta Risan – Grahovo – Nikšić – Žabljak sevrši kroz više projekata, a model finansiranja ovih projekataje finansiranje od strane izvođača radova na duži vremenskiperiod. Za 2009. godinu planirana je rekonstrukcija dioniceod Kruševice do Jasenovog polja, dok će krajem godinedionica od Risna do Nikšića biti puštena u saobraćaj.• Održavanje državnih putevaOdržavanje državnih puteva je program koji obuhvataredovno i investiciono održavanje državnih puteva.Program Investicionog održavanja obuhvata poslovenadzora, projektovanje, saniranje klizišta, zidova, kosina,mostova, tunela, za rekonstrukciju trupa puta i asfaltnihkolovoza i rekonstrukciju puta Slijepač most – Tomaševo.• Treće trake na magistralnim putevimaProgramom izrade trećih traka rješavaju se problemiuskih grla na većim usponima i mjestima velikog protoka saobraćaja. Za 2009. godinu planirana je izrada tri treće trake udužini od 9,6 km:- treća traka na magistralnom putu Podgorica-Nikšić,- treća traka na magistralnom putu Podgorica-Cetinje i- treća traka na magistralnom putu Cetinje-Budva.• Održavanje željezničke infrastruktureProjekat obuhvata tekuće i investiciono održavanje Željezničke infrastrukture, kao i regulisanje željezničkog sao b­raćaja.• Nabavka protivpožarnog amfibijskog aviona iopremeNabavkom protivpožarnog amfibijskog aviona poboljšanisu kapaciteti opreme za protivpožarnu zaštitu Ministarstvaunutrašnjih poslova i javne uprave i opštinskih vatrogasnihjedinica.Takođe je i Direkcija za saobraćaj u okviru planiranihkapitalnih projekata, u prvoj polovini tekuće godine nastavilasa realizacijom sljedećih kapitalnih projekata:OdsjEK zA PLANIRANjE javnih INVESTICIjaLjiljana Crnčević, samostalni savjetnik ISnežana Mugoša, samostalni savjetnik I24

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Izvještaj o državnom duguCrne Gorena 30. jun 2009. godineDržavni dug Crne Gore na 30.06.2009. god. iznosi 1.003,6mil. eura ili 28,4% bruto domaćeg proizvoda (BDP). Unutrašnjidug iznosi 450,3 mil. eura ili 12,7% BDP-a, dok spoljni dug iznosi553,3 mil. eura ili 15,5% BDP-a. Garancije Crne Gore iznose oko65,8 mil. eura, ili 1,9% BDP-a, odnosno 6,6% državnog duga.Državni dug čini oko 66.2% ukupno realizovanih budžetskihprihoda u 2008. godini (bez prihoda od privatizacije, kredita idonacija).Kretanje spoljnjeg duga u toku prve polovine 2009. godineSpoljni dug je u toku prve polovine 2009. godine porastaoza 71,6 mil. eura u odnosu na kraj 2008. god. Stanje ino dugauvećano je uslijed preuzimanja duga Željezničke infrastruktureCrne Gore A.D. prema Češkoj eksportnoj banci (ČEB) u iznosuod 48,1 mil. eura, prema Evropskoj investicionoj banci (EIB)u iznosu od 7,0 mil. eura, Evropskoj banci za obnovu i razvoj(EBRD) u iznosu od 11,0 mil. eura, i preuzimanjem dugaŽeljezničkog prevoza Crne Gore A.D. prema EUROFIMI u iznosuod 34,5 mil. CHF. Stanje duga je umanjeno na osnovu redovnihotplata glavnice u iznosu od oko 11,9 mil eura.U iznos spoljnjeg duga nijesu uključene obaveze poosnovu neriješenih dužničkih pitanja prema Libiji, Kuvajtu,Češkoj i Slovačkoj i UBS banci po osnovu obveznica izdatih uokviru Londonskog kluba. Dug prema vladama ove četi ri zemljeCrnoj Gori je pripao po osnovu raspodjele nealoc iranog duga(5,88% od 38% za Srbiju i Crnu Goru) i, shodno Sporazumu opitanjima sukcesije iz Beča 29. juna 2001. godine, rješava seusaglašenim stavovima u okviru Komiteta za podjelu finansijskeaktive i pasive bivše SFRJ. Što se tiče API obveznica, očekujese da će se u drugoj polovini 2009. godine održati pregovorisa predstavnicima UBS banke, u cilju iznalaženja mogućnostiza bilateralno rješavanje ovog pitanja. Ukupan iznos obavezepo osnovu neriješenih dužničkih pitanja vjerovatno će iznositioko 1% BDP-a i uključen je u projekcije kretanja duga u periodu2009-2012.Navedeni podatak o stanju ino duga podrazumijeva iznoseangažovanih (povučenih) kreditnih sredstava po po jedinimkreditima. Od ukupno raspoloživih kreditnih sre dstava, ostajeneangažovano po osnovu IDA kredita oko 10,4 mil. SDR, KfWkredita (vodosnabdijevanje faza II i III) 28,3 mil. eura, EBRDkredita za projekat rehabilitacije puteva u iznosu od oko 1,4 mil.eura, poljskog kredita u iznosu od oko 0,3 mil. eura, mađarskogkredita u iznosu od oko 3,2 mil. eura i francuskog kredita zaEPCG oko 0,2 mil.eura, kao i preuzetih kredita Željeznice kodEIB u iznosu od 6,8 mil. eura i EBRD u iznosu od 4,0 mil. eura.Takođe, u budućem periodu očekuje se da će biti povučenaNemanja PavličićAna Banovićsredstva robnog kredita Vlade Španije za reciklažni centar uPodgorici u iznosu od 5,0 mil. eura, a uslov za povlačenje jeSporazum između Ministarstva finansija Crne Gore i španskestrane koji je potpisan u martu 2009. godine, sredstva robnogkredita Erste Bank iz Austrije u iznosu od 6,0 mil. eura, kreditaMeđunarodne banke za obnovu i razvoj (IBRD) za projekat„Katastar“ u iznosu od 11,0 mil. eura i „Energetska efikasnost“u iznosu od 6,5 mil. eura, kao i 4,0 mil. eura iz kredita Evropskeinvesticione banke (EIB) potpisanog za vrijeme SCG, za projekatrehabilitacije puteva i 5,0 mil. eura za projekat otpadne vode,sredstva kredita za finansiranje projekta „Nabavka specijalnihvozila za gašenje požara i spasavanje“ kod austrijske bankeSteie rmarkisiche Bank und Sparkassen AG u iznosu od 16,925

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.STANJE DRŽAVNOG DUGA CRNE GORE NA DAN 30.06.2009. god.EURO (milioni)Inostrani dugKreditor Stanje duga BDP est Ino dug/BDP % ino duga % javnog duga(2/3)1 2 3 4 5 6Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) 183,6 3.538,0 5,2% 33,2% 18,3%Međunarodna finansijska organizacija (IFC) 7,4 3.538,0 0,2% 1,3% 0,7%Zemlje članice Pariskog kluba kreditora* 127,8 3.538,0 3,6% 23,1% 12,7%Međunarodna organizacija za razvoj (IDA)** 53,8 3.538,0 1,5% 9,7% 5,4%Evropska investiciona banka (EIB)**** 36,0 3.538,0 1,0% 6,5% 3,6%Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) 16,4 3.538,0 0,5% 3,0% 1,6%Razvojna banka Savjeta Evrope 1,2 3.538,0 0,0% 0,2% 0,1%Evropska Zajednica 5,5 3.538,0 0,2% 1,0% 0,5%Kreditna banka za obnovu - Njemačka (KFW) 10,8 3.538,0 0,3% 2,0% 1,1%Austrijski kredit 4,1 3.538,0 0,1% 0,7% 0,4%Madjarski kredit 11,8 3.538,0 0,3% 2,1% 1,2%Poljski kredit 11,8 3.538,0 0,3% 2,1% 1,2%Societe Generale - Education IT 1,8 3.538,0 0,1% 0,3% 0,2%Francuski kredit*** 8,3 3.538,0 0,2% 1,5% 0,8%EUROFIMA - dug Željeznice***** 22,9 3.538,0 0,6% 4,1% 2,3%Češki EXIM - dug Željeznice 45,0 3.538,0 1,3% 8,1% 4,5%Steiermarkische Bank und Sparkassen AG****** 5,1 3.538,0 0,1% 0,9% 0,5%UKUPNO 553,3 3.538,0 15,5% 100,0% 55,1%* Iznos originalnog duga u eurima je 71%,američkim dolarima 26% i 3% u ostalim valutama.**Originalni iznos je u specijalnim pravima vučenja (SDR). Korišćen je kurs XDR/EUR = 1.1101***Robni kredit - EPCG****Krediti EIB u ukupnom iznosu od 47,0 mil. eura koje servisiraju javna preduzeca (Monteput, Aerodromi CG i EPCG) ne ulaze uiznos spoljnjeg duga, već se tretiraju kao garancije.*****Dug prema EUROFIMA je 34,5 mil. CHF, korišćen kurs 0,6636******Kredit za finansiranje nabavke vatrogasnih vozila za MUPDomaci dugKreditor Stanje duga BDP Dom dug/BDP % dom duga % javnog duga(2/3)1 2 3 4 5 6Stara devizna štednja 116,2 3.538,0 3,3% 25,8% 11,6%Dug lokalnih samouprava 61,7 3.538,0 1,7% 13,7% 6,1%Obaveze po osnovu obeštećenja 106,5 3.538,0 3,0% 23,7% 10,6%Krediti kod poslovnih banaka 54,0 3.538,0 1,5% 12,0% 5,4%Krediti nefinansijskih institucija 12,1 3.538,0 0,3% 2,7% 1,2%Zaostale penzije 65,1 3.538,0 1,8% 14,5% 6,5%Državni zapisi 34,7 3.538,0 1,0% 7,7% 3,5%UKUPNO 450,3 3.538,0 12,7% 100,0% 44,9%UKUPNO DRŽAVNI DUG 1.003,6 3.538,0 28,4%Napomene:1) Kredite od njemačke KfW banke za potrebe vodosnabdijevanja koriste opštine, ali je prikazan u zbirnoj tabeli ino duga.2) 15.09.2008.godine izvršena je emisija obveznica stečenih po osnovu Zakona o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog iinvalidskog osiguranja, u ukupnom iznosu od 105,0 miliona euramil. eura, kao i sredstva kredita IBRD za finansiranje Projektainstitucionalnog razvoja i jačanja poljoprivrede u iznosu od 11,0mil. eura. Shodno navedenom, ukupan iznos raspoloživih anepovučenih sredstava je oko 121,5 mil. eura.U prvom kvartalu 2009. godine potpisan je Ugovor o kredituza finansiranje projekta „Nabavka specijalnih vozila za gašenjepožara i spasavanje“ sa austrijskom bankom SteiermarkisicheBank und Sparkassen AG u iznosu od 22,0 mil. eura, Ugovor okreditu za finansiranje Projekta instituci onalnog razvoja i jačanjapoljoprivrede u iznosu od 11,0 mil. eura i Ugovor o garanciji saEBRD za kredit za realizaciju pro jekta za Željeznicu, faza III uiznosu od 4,0 mil. eura.Depoziti Ministarstva finansija na 30.06.2009. godineiznose oko 72,7 mil eura, uključujući i 38.477 unci zlata, štoje za oko 18,0 mil. eura više nego na kraju 2008. godine, dokdepoziti državnih fondova, koji nijesu u potpunosti integrisani usistem trezora – Fonda PIO, Fonda za zdravstveno osiguranje iFonda za razvoj Crne Gore, prema podacima Centralne bankeCG na 31.05.2009. godine iznose 51,1 mil. eura, tako da je netoiznos državnog duga oko 24,9 % BDP-a.Kretanje unutrašnjeg duga u toku prve polovine 2009. godineUnutrašnji dug je u toku prvog kvartala 2009. godineuvećan za 37,3 mil. eura. Rast unutrašnjeg duga u toku 2009.godine uzrokovan je nastavkom realizacije projekata Direkcijeza saobraćaj u cilju rješavanja uskih grla u saobraćaju, preuzimanjemduga Željezničkog prevoza Crne Gore i Željezničkeinfrastrukture Crne Gore prema komercijalnim bankama uiznosu od oko 3,0 mil. eura i preuzimanjem duga Radio televizijeCrne Gore u iznosu od 4,1 mil. eura, emisijom Državnih zapisa uiznosu od 34,7 mil. eura i povećanjem zaduženosti opština.Očekuje se da će unutrašnji dug rasti u budućem perioduuslijed uvećanja obaveza po osnovu restitucije.Ukupna obaveza, po osnovu restitucije, iznosi 106,5 mil.eura, što je za 10,3 mil. eura manje nego na kraju 2008. godine.Smanjenje iznosa duga po osnovu restitucije uzrokovano jeisplatom obaveza u gotovini i otkupom obveznica FO01 i FO02od strane Države na berzi. Vlada CG je, u cilju smanjenjaunutrašnjeg duga, u januaru ove godine počela otkup obveznicarestitucije, po osnovu obeštećenja bivših vlasnika, prije roka26

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.dospijeća, i do sada je otkupljeno oko 11,2 mil. eura obveznica,za šta je plaćeno oko 3,5 mil. eura.Vlada je u 2008. godini usvojila Odluku o otkupu obveznicadevizne štednje građana za 2016. i 2017. god, i do sada jeotkupljeno obveznica u vrijednosti od 1,1 mil. eura, od čega u2009. godini 0,3 mil. eura.Dug opština iznosi oko 61,7 mil. eura, prema podacimadostavljenim od strane opština. Ministarstvo finansija donijeloje u novembru 2008. godine Uputstvo o sadržaju zahtjeva zazaduživanje opština i ispunjenosti finansijskih uslova za njihovozaduživanje, kojim se detaljno utvrđuje postupak zaduživanjalokalnih samouprava.Državni dug Crne Gore sa javnim preduzećima iznosi1.102,8 mil. eura ili 31,2% BDP-a. Iznos obaveza preduzeća uvećinskom državnom vlasništvu izračunat je na osnovu garancijaVlade, podataka Centralne banke i podataka dostavljenih odstrane preduzeća.U toku prve polovine 2009. godine, otplaćeno je po osnovukamate nerezidentima oko 10,2 mil. eura, a po osnovu glavnicenerezidentima, oko 11,9 mil. eura, dok je po osnovu kamaterezidentima plaćeno oko 0,7 mil. eura i po osnovu glavnicerezidentima 22,1 mil. eura, dok je sa pozicije Otplata duga izprethodnih godina plaćeno oko 32,2 mil. eura. Zakonom o budžetuza 2009. godinu predviđeno je da će se po osnovu glavnice platitioko 127,74 mil. eura, uključujući obaveze po osnovu prijevremeneotplate i obaveze Fonda za obeštećenje, dok će otplata obavezapo osnovu kamate iznositi oko 24,0 mil. eura.Kretanje i održivost državnog duga u narednom perioduTabela 2. – Visina javnog duga i učešće u BDP u periodu2003 – 2008Godina Javni dug Javni dug/BDP2003 711,2 49,6%2004 742,4 48,4%2005 700,4 42,7%2006 701,1 38,3%2007 737,2 32,4%2008 894,7 26,8%Tabela 3. Visina i struktura državnog duga Crne Gore uperiodu kraj 2009-2012. god.2009projekcija2010projekcija2011projekcija2012projekcijaInostrani dug(u mil €)882,0 1.128,7 1.341,7 1.344,9Inostrani dug(u % BDP-a) 24,929,6 32,7 31,3Unutrašnji dug(u mil €)469,5 456,3 461,4 448,1Unutrašnji dug(u % BDP-a)13,3 12,0 11,3 10,4Ukupan dug(u mil €)1.351,9 1.585,0 1.803,1 1.793,0Ukupan dug(u % BDP-a)38,2 41,6 44,0 41,7napomena: procijenjeni BDP u 2009. god. 3.538 mil. €, u2010. god. 3.807 mil. €, u 2011. god. 4.098 mil. €, a u 2012.god. 4.303 mil. € - Izvor Ministarstvo finansijaU tabeli 3 je projektovan je iznos državnog duga, na osnovupreuzetih zakonskih i ugovornih obaveza Države, u cilju procjeneodrživosti duga.Projekcija kretanja unutrašnjeg duga u periodu od2009. do 2012. godine navedena u tabeli 1. zasnovana je napretpostavkama da će dug po osnovu restitucije dostići nivo od350,0 mil. eura do 2012. godine, dok će otplata obaveza poovom osnovu iznositi oko 0,5% BDP-a godišnje. Iznos otplateobaveze po osnovu zaostalih penzija biće 34,0 mil. eura godišnjei isplatiće se u potpunosti do kraja 2011. godine. Predviđeno jei novo zaduženje u 2009. godini u cilju finansiranja projekataDirekcije za saobraćaj, za rješavanje uskih grla u saobraćaju, uukupnom iznosu od oko 5,0 mil. eura. Pretpostavka je da će iznosduga lokalnih samouprava ostati na sadašnjem nivou. Otplataobaveze po osnovu devizne štednje iznosiće oko 14,0 mil. euragodišnje. Nije uzet u obzir otkup obveznica stare devizne štednjeOB16 i OB17 i DO16 i DO7, kao ni otkup obveznica restitucije.Osim toga, pretpostavka je da neće biti preuzimanja dugovapreduzeća.Kod projekcije ino duga nova zaduženja i transferni zajmovisu projektovani u skladu sa dogovorenim okvirom saradnjesa međunarodnim i bilateralnim kreditorima i sredstva će sekoristiti za projekte iz oblasti otpadnih vo da, regionalnog vodosnadbijevanja,putne i željezničke infra strukture i energetike.Kretanje ino duga projektovano je, uz pretpostavkuprosječnog trogodišnjeg povlačenja sredstava kredita, kao ida će se sredstva raspoloživih a nepovučenih sredstava, uiznosu od oko 121,5 mil. eura, angažovati u toku 2009. gosd.U 2009. godini dodato je zaduženje u iznosu od 200,0 mil.eura za finansiranje budžetskog deficita i otplate kredita, 2010.dodatnih 180,0 mil. eura i u 2011. godini 150,0 mil. eura. Očekujemo da će se finansiranje obezbijediti iz inostranih izvora.Odsjek za upravljanje dugom i gotovinom je već kontaktiraopotencijalne kreditore i smatramo da postoje realne šanse dase obezbijedi projektovani iznos od 200,0 mil. eura u 2009.godini za finansiranje deficita. Međutim, razvoj finansijske krizei njen uticaj na likvidnost i nedostatak povjerenja na kreditnomtržištu, posebno prema kreditorima sa špekulativnim rejtingom,onemogućavaju dostupnost pouzdanog izvora finansiranja.Projekcija ne uključuje ni obaveze koje će nastati po osnovuizgradnje autoputa Bar-Boljare, kao ni druge infrastrukturneprojekte koji nijesu definisani saradnjom sa međunarodnimfin a nsijskim institucijama i bilateralnim kreditorima. Takođe,ni je uzet u obzir eventualni rast obaveza Fonda PIO i FondaZdra vstva, usljed negativnih demografskih kretanja strukturestanovništva.Nemanja Pavličić,pomoćnik ministraAna Banović,savjetnik u Odsjeku za upravljanje dugom i gotovinom27

Iz novinarskog ugla: Crna Gora i globalna ekonomska krizaZačarani krugGlobalna ekonomska kriza, osim recesije, donijela ineslaganja oko uzroka i načina rješavanja krize između dvaključna subjekta koja njome upravljaju: Vlade i Centralnebanke Crne Gore.Dragica LalatovićNije tome bilo davno kako su i najviši zvaničnici VladeCrne Gore »priznali« da naša zemlja ulazi u recesiju. Privreduje zahvatila nelikvidnost, proizvodnja u najvećim industrijskimkapacitetima je prepolovljena, a turistička sezonaće po nekim prognozama, prvenstveno u hotelijerstvu, bitiostvarena na nivou do 70 odsto prošlogodišnje. Konkretno,Kombinat aluminijuma je prepolovio proizvodnju, Rudnici boksitane rade, Rudnik uglja u Pljevljima će polovično raditi jerje TE Pljevlja šest mjeseci van pogona, dok će HE Perućica tobiti oko tri mjseca. Ako se zna da EPCG u društvenom brutoproizvodu učestvuje izmedju 18 i 20 odsto, realno je očekivatida neće biti ostvarena ni najoptimističkija prognoza o28

nultom rastu. Prije će biti da ćemo biti u minusu, samo jepitanje koliko.Problem je uglavnom što nema dovoljno novca, a zbogglobalne finansijske krize i rastućeg nepovjerenja u banke,građani Crne Gore su krajem prošle godine povukli oko polamilijarde eura štednje, uprkos donesenom Zakonu kojim državagarantuje depozite. Banke su zbog toga osiromašile, adotoci iz inostranstva su značajno smanjeni osim sporadično,k tome nema stranih investicija ni približno kao u proteklihdvije godine nakon sticanja nezavisnosti.Vlada, prvenstveno Ministarstvo finansija i Centralnabanka se ne slažu ni oko uzroka krize, niti oko toga kako izaćiiz začaranog kruga. U Vladi nijesu zadovoljni mjerama kojepreduzima monetarna vlast, računajući da bi »popuštanjemmonetranih dizgina« situacija sa likvidnošću u privredi bilabolja. Radi se o neslaganju oko nivoa obavezne rezerve, kojeposlovne banke drže kod CBCG, koje iznose oko 160 milionaeura a ona po važećim propisima u zemlji ili inostranstvu, teo rezervacijama za plasirane kredite.U CBCG misle, prije svega, u okvirima svojih nadležnostii brinu o stabilnosti bankarskog sitema, dok u Vladi nesporeći ni to, smatraju da ta stabilnost mora biti u interesurazvoja Crne Gore. Dakle, Vlada smatra da bi trebalo smanjitiobaveznu rezervu poslovnih banaka kod CBCG, a, takođe, irezervacije za potencijalne gubitke kako bi se u privredu ubrizgaosvježi novac. Sa tim je saglasan i veći dio bankara kojiuzgred, na opasku iz CBCG, da su rezervacije za potencijalnegubitke vrlo niske, kažu da su veće nego u Srbiji, Austriji ili Hrvatskoj,na primjer. Navode primjer da, ako bi se nekoj kompaniji,koja ima problema zbog globalne ekonomske krize ilije u gubicima, odobrio kredit od milion eura, banka moralaizdvojiti rezervacije od 20 do 30 odsto. To su, po njihovomtvrđenju, s jedne strane imobilisana sredstva, a s druge strane,poskupljuju kredite. Naime, banke na visoke rezervacije,uglavnom odgovaraju većom efektivnom kamatnom stopom.Da podsjetimo: CBCG nema emisionu funkciju i nje nenadležnosti su time ograničene. Osim važne uloge u supervizijibanaka, ona ima i nadležnost regulisanja količine novcau opticaju. Taj instrument je obavezna rezerva. Kada imapreviše novca, obavezna rezerva se povećava i obratno, kadaga nedostaje, obavezna rezerva se smanjuje. Na sajtu CBCGse kaže da taj instrument nije korišćen do ove godine, jerje bankarski sistem bio zdrav, a makroekonomska situacijastabilna.Početkom ove godine bankama je bilo dozvoljeno dadijelom sredstava iz obavezne rezerve mogu kupiti držav nezapise kako bi se poboljšala likvidnost budžeta, dok je CBCGnedavno saopštila da su dvije banke ipak u junu kori stileobaveznu rezervu, što znači da su imale probelma sa likvidnošću.Sada je situacija takva da privreda vapi za novcem iotuda ideja da CBCG donese odluke o smanjenju obaveznerezerve i smanji rezervacije za potencijalne gubitke. Za sadanema najava da će crnogorska monetarna vlast to učiniti, štosu očekivanja Vlade, a i većine bankara.Ono što pak može relativizovati rezultate, čak i u situacijida CBCG povuče takav potez, jeste činjenica da samo dvijebanke imaju tržišno učešće od preko 60 odsto. Najveće bankeCrnogorska komercijalna i Prva banka Crne Gore, učestvujusa preko 60 odsto u plasmanim u crnogorsku privredu, a nijedna ni druga, iz različitih razloga, za sada ne daju kredite.Otuda se postavlja pitanje šta bi ostalih devet banaka, kojedaju kredite, popravile u povećavanju dotoka novca u privredu.Nijesu li zbog toga očekivanja privrede od banaka, kojasvakodnevno apeluje na banke da na povoljniji način podržeovu ili onu privrednu granu ili kompaniju, nerealna? A većse kasni sa otplatom kredita, već se kasni sa isplaćivanjemplata zaposlenima, a i to što se isplaćuje, dobrim dijelom jebez poreza i doprinosa, što je Ministarstvo finansija natjeraloda smanji državnu kasu. A treba obezbijediti adekvatnuzdravstvenu zaštitu osuguranicima, redovne penzije i plateza državne činovnike. I tako u krug.Već se dovoljno zna o Vladinim potezima koji su bili odgovorna krizu, ali po svemu sudeći to neće biti dovoljno. Vladutek čekaju izazovi za nove intervencije, dok većinu građanačeka vrijeme koje mogu nazvati »u potrazi za hranom«.Vlada je sklopila ugovor sa Erste bankom za podršku budžetuu iznosu od 30 miliona eura, a pregovara i sa Svis bankom ojoš jednoj pozajmici. Crna Gora nije prezadužena i zbog toganeće biti problema sa tim kreditima. Ali je pitanje šta će bitisa privredom. Podrška njemačke KFW banke od 50 milionaeura za mala i srednja preduzeća je najvaljena, ali iz CKBkažu da nije sigurno da će potpisati taj ugovor, tako da je toveć 30 miliona eura manje. Kada je riječ o podršci Evropskeinvesticione banke od oko 100 miliona eura, takođe, je problemkada će ta sredstva biti operativna, jer će se povlačiti utranšama. Sljedeći mogući izvor svježeg novca je najavljenadokapitalizacija i privatizacija dijela EPCG. No, očekivanja suda će tender biti finalizovan tek krajem jeseni. Do tada, s narodomi po narodnoj: »ne bojte se, dobro biti neće.«Dragica Lalatović,novinar TV Montena29

Prvi nivo kontrole kaosredstvo smanjenja nepravilnostiu procesu korišćenja EU fondovaNovi finansijski instrument Evropske komisije, IPA (Instr u­ment pretpristupne pomoći), koji je stupio na snagu 2007. godine,nije predstavljao jedinu novinu koja se desila u programskomperiodu od 2007.-2013. godine. Pored zemalja kandidatai potencijalnih kandidata, kao korisnika IPA-e, sa promjenama iizazovima su se ponovo morale suočiti i zem lje članice Evropskeunije (EU), kao korisnice strukturnih fon dova.Crna Gora, kao zemlja potencijalni kandidat, ostvarujućisvoje pravo na korišćenje sredstava iz I i II komponente ovoginstrumenta pretpristupne pomoći 1 , u okviru II komponenteučestvuje u četiri susjedska biletarna programa (Crna Gora– Hrvatska, Crna Gora – Srbija, Crna Gora – Bosna i Hercegovina,Crna Gora – Albanija), u Jadranskom prekograničnompro g ramu i dva transnacionalna programa (Mediteranskipro g ram i Program transnacionalne saradnje za područjejug oistočne Evrope). Svaki od navedenih programa ima svojeose prioriteta, upravljačke organe, strukture zajedničke zadati program u kojima su uključeni predstavnici svih zemaljaučesnica, kao i pravila koja se primjenjuju.Imajući u vidu da u okviru prva četiri susjedska programa,Crna Gora za partnere ima zemlje kandidate/potencijalnekandidate za članstvo u EU, ovi programi se implementirajupod centralizovanim 2 , odnosno decentralizovanim 3sistemom upravljanja evropskim fondovima. Dok programi uokviru ko jih se ostvaruje saradnja između jedne ili više zemaljačlanica EU i jedne ili više zemalja kandidata/potencijalnihkandidata za članstvo u EU (korisnice IPA fondova),se im p lem e ntiraju po principu podijeljenog upravljanja, štoupr a vl ja nje ovim programima čini jako sličnim upravljanjustru ktu rnim fondovima, uključujući i finansijsko upravljanjei kontrolu, odnosno prvi nivo kontrole, koji se primjenjuje napotpuno isti način, kao i kod ostalih prekogarničnih programafinansiranih iz strukturnih fondova. Ove karakteristike jedinonosi sobom Jadranski program. Preostala dva programasu osobena, jer predstavljaju transnacionalne programe, ukojima se primjenjuju različiti principi na zemlju korisnicu IPAfondova u odnosu na zemlju članicu EU.U okviru programa prekogranične saradnje u kojimaučestvuju i zemlje članice, neophodno je imenovati Upravljačkotijelo (Managing Authority), Tijelo za ovjeravanje (CertifyingAuthority), kao i Revizorsko tijelo (Audit Authority),koji su po pravilu locirani u zemlji članici EU koja učestvujeu programu. Osim ovih nephodno je osnovati i Zajedničkiodbor za praćenje (Joint Monitoring Committee), Zajedničkiupravni odbor (Joint Steering Committee) i Zajednički tehničkisekretarijat (Joint Technical Secretariat).Upravljačko tijelo uz podršku Zajedničkog tehničkogsekretarijata ima sveukupnu odgovornost za implementacijuprograma u skladu sa principom zdravog finansijskog upravljanja.Zajednički odbor za praćenje ima poslednju riječ pri-1 - I komponenta – pomoć u tranziciji i izgradnja institucija, II komponenta – prekogranična saradnja2 - Crna Gora, Srbija, Bosna i Hercegovina i Albanija3 - Hrvatska30

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.likom odabira projekata i izvještaja o implementaciji. Tijeloza ovjeravanje provjerava Izjave o troškovima i potvrđuje daIzjava sadrži samo troškove koji su u skladu sa pravilima kojasu na snazi. Revizorsko tijelo daje mišljenje na godišnjemnivou o pravilnom funkcionisanju sistema i o zakonitosti i ispravnostiprijavljenih troškova.Međutim, nijedno od tijela, odnosno uspostavljenih struktura,nije odgovorno za usklađenost troškova prijavlje nihod strane korisnika sredstava sa pravilima o njihovoj prihvatljivosti,zakonitosti i ispravnosti. Nijedno od ovih tijela nepredstavlja stoprocentni filter koji bi provjeravao sve troškoveprijavljene od strane korisnika i isključivao nepravilno prijavljeneiznose. Sa druge strane, usled nedovoljnog nivoaznanja koje posjeduje korisnik sredstava, uvijek postoji rizikod prijavljivanja troškova koji ne mogu biti prihvaćeni za finansiranjeiz sredstava EU. I takva, naizgled bezizlazna situacijanas je dovela do pojma kontrole, koji je u novom programskomperiodu dobio na značaju, naročito kroz obave zuzemalja članica da odrede tijelo koje će obavljati prvi nivokontrole za svaki program.Pojam i pravni osnovProgramski period 2007-2013. godine je donio novoznačenje pojma kontrola (Control), diferencirajući ga u odnosuna reviziju (Audit). Kontrola podrazumijeva upravo provjerukoju sprovode kontrolori takozvanog prvog nivoa kontrole uskladu sa IPA implementacionom uredbom Komisije (EZ) broj718/2007 (IPA implementaciona uredba), koja je ujedno i osnovza formiranje prvog nivoa kontrole u zemljama korisnicamaIPA fondova, odnosno Uredbom Evropskog parlamenta iSavjeta EZ, broj 1080/2006 kojom se reguliše Evropski fondza regionalni razvoj, tačnije članovima 108 (IPA implementacionauredba), odnosno 16 (ERDF uredba), u kojima se navodida „svaka zemlja učesnica programa (ili zemlja članicaEU) imenuje kontrolore odgovorne za provjeru zakonitosti iregularnosti prijavljenog troška od strane krajnjeg korisnikakoji učestvuje u aktivnosti. Zemlje učesnice mogu odlučiti daimenuju kontrolora za cijelu oblast programa“.Za razliku od kontrole, revizija se označava kao druginivo kontrole, odnosno dodatna provjera troškova, koja sesprovodi na određenom uzorku.Prvi nivo kontrole u principu predstavlja provjeru troškovaprojekta, koja se sprovodi tokom njegove implementacijeprije dostavljanja Izvještaja o napretku samog projekta, uključujućisljedeće provjere:• Isporuka roba i usluga koje su finansirane iz sredstavapo osnovu kofinansiranja, a u skladu sa odobrenom aplikacijomza dodjelu sredstava;• Ispravnosti prijavljenih troškova;• Usklađenosti ovih troškova sa pravilima programa, EZi nacionalnim pravilima.Bojana KaluđerovićKako bi se uopšte mogao ostvariti cilj prvog nivoa kontrole,ona se fokusira na dvije aktivnosti:• administrativnu provjeru (desk based check) svakogpojedinačnog zahtjeva za nadoknadu troškova;• provjeru pojedične aktivnosti na licu mjesta (on-thespot-check).Administrativna provjera se zasniva na stoprocentnompregledu svih troškova plaćenih od strane korisnika sredstava.Osim zahtjeva koji se dostavljaju od strane korisnikasred stava, predmet administrativne provjere je i sva pratećadokumentacija, kao što su kopije faktura, otpremnice, tenderskadokumentacija, ugovori, itd. Što se tiče kontrole na licumjesta, ona označava situaciju u kojoj kontrolor posjećujemjesto realizacije projekta kako bi se uvjerio: u određeneaktivnosti, u izvršenje usluga, isporuku proizvoda, a sve uskladu sa odobrenom aplikacijom za sredstva iz EU fondova.Pred kontrolore se stavlja i zadatak da osim provjere da lisu svi nastali troškovi adekvatno dokumentovani, potvrde iprihvatljivost nastalih troškova. Bitno je istaći da u različitimzemljama važe različita pravila prihvatljivosti troškova. Procenattroškova koji su identifikovani kao neprihvatljivi uprethodnom periodu je varirao i kretao se od 3% do 25% uodnosu na troškove čija je nadoknada tražena. Kao rezultatove kontrole bi trebalo da proiziđe konstatacija da korisnikposjeduje ispravan sistem upravljanja i kontrole, da se prijavljenitroškovi zaista odnose na sprovedene aktivnosti, kaoi da su ovi troškovi usklađeni sa evropskim, nacionalnim iprogramskim pravilima, na čemu kontrolori zasnivaju potvrduprihvatljivosti troškova.Ujedno je postavljen i zahtjev pred zemlje članice daposao ovjere troškova nastalih usled aktivnosti jednog od partnerau projektu (korisnika sredstava), mogu obavljati samovanjska tijela, što bi trebalo da dovede do veće ne zavisnostikontrolora prvog nivoa u odnosu na projektne pa rtnere, većetransparentnosti procesa kontrole, kao i pod sticanja razvojaekspertize u oblasti kontrole.31

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Kako može biti organizovan prvi nivo kontrole?Literatura poznaje četiri moguća načina organizovanjaprvog nivoa kontrole:1) Centralizovana kontrola na nacionalnom nivou prekonekog tijela koje pripada državnoj administraciji;2) Centralizovana kontrola na nacionalnom nivou prekorevizorske firme;3) Decentralizovana kontrola preko nekog internog ilieksternog kontrolora predloženog od strane projektnog partnera,odobrenog na nacionalnom nivou;4) Decentralizovana kontrola preko kontrolora kojebira projektni partner sa centralne liste za uži izbor kontrolora(centralno/zajedničko tijelo objavljuje listu ovlašćenihkontro lora), tzv. mješoviti sistem.Za centralizovane sisteme je karakteristično da zemljeučesnice programa imenuju zajedničko centralno tijelo kojeobavlja zadatak prvog nivoa kontrole. Za razliku od ovogsistema, za decentralizovane sisteme je karakteristično daje korisnik sredstava slobodan da predloži svog kontrolorau cilju njegovog sertifikovanja za obavljanje poslova prvognivoa kontrole troškova prijavljenih od strane projektne organizacijekoja ga je predložila.Dosadašnja iskustva, na žalost, nisu dovoljna za donošenjesuda o sistemu sa najviše prednosti/najmanje nedostataka.Međutim, kako je osnovni zahtjev za kontrolora- nepostojanje konflikta interesa, kao i nezavisnost u odnosuna projektne partnere - sistem u kojem se kao kontrolorjavlja revizorska firma, praksa je pokazala, da ima najvećumanjkavost, koja se ogleda u činjenici da je izuzetno teškonaći revizora, koji nije u konfliktu interesa.pojašnjenja. Potvrda o prihvatljivosti troškova se dostavlja: 1)korisniku na kojeg se obračun odnosi; 2) Kancelariji prvognivoa kontrole; 3) Vodećem korisniku (Lead Beneficiary). 4Šta govore dosadašnja iskustva?Iskustvo bazirano na dosadašnjoj praksi zemaljačlanica koje su učestvovale u teritorijalnoj saradnji ukazujeda je najveći broj problema vezan za troškove koji nastajupo osnovu zaposlenih i opšte troškove, koji se ogledaju krozgreške u računanju broja radnih sati, nepopunjavanje radnihtabela, odnosno na obračunavanje opštih troškova koji se neodnose na projekat ili nepostojanje jasnih tragova/dokaza onačinu obračuna. Veoma često kontrolori se suočavaju i saproblemima u procesu nabavki, i zato je jedan od uslova kojebi trebao kontrolor da ispunjava i dobro poznavanje proceduranabavki po pravilima koja se primjenjuju.ZaključakNeuporedivo veći broj grešaka identifikovanih na pr v­om nivou kontrole nastaje kao posljedica neznanja i neobaviještenosti, nego kao posljedica prevara. Programi bi u ciljueliminisanja ovog negativnog faktora trebali pružiti infomacijuo zahtjevima kako konkretnog programa, tako i prvognivoa kontrole. Na ovaj način se omogućava smanjenje istope greške koja je 17% nakon dvije kontrole. Kakav bi biosvijet implementacije sredstava IPA i strukturnih fondova bezkontrole? Pretpostavlja se da bi ova stopa dosezala čitavih25%.Prvi nivo kontrole u okviru Jadranskog programaImajući u vidu činjenicu da se za sada jedini zahtjev zaformiranje prvog nivoa kontrole u Crnoj Gori odnosi na Jadranskiprogram, neophodno je istaći da je u okviru ovog programapredviđeno da se uspostavi Kancelarija prvog nivoakontrole (FLCO – First Level Control Office) i decentralizovanekancelarije za kontrolu prvog nivoa u okviru administracijadržava članica i zemalja kandidata/potencijalnih kandidata,koje učestvuju u ovom programu, kako bi se razvila organizacijakontrole u kontekstu aktivnosti na podršci Upravljačkomtijelu. Kancelarija prvog nivoa kontrole nadležna za svakuzemlju učesnicu programa provjerava dokumente za sve aktivnosti(100%) za koje korisnici prijave troškove u cilju potvrdenjihove prihvatljivosti. Nakon provjere dokumentacije,ova Kancelarija izdaje potvrdu o prihvatljivosti troškova ili,ukoliko je potrebno, zahtijeva dodatnu dokumentaciju, kojuje neophodno dostaviti u unaprijed utvrđenom roku, u ciljuBojana Kaluđerović,samostalni savjetnik I,Sektor za finansiranjei ugovaranje sredstava EU pomoći4 - Član 96 IPA Implementacione regulative predviđa imenovanje Vodećeg korisnika prije dostavljanja predloga aktivnosti u okviru projekta i propisuje njegoveodgovornosti32

Reforma računovodstvai revizije u Crnoj GoriPoslednjih godinu dana su bili vrlo dinamični, napolju računovodstva i revizije. Usvojena je Strategija iakcioni pl an za unapređenje finansijskog izvještavanja uCrnoj Go ri, donesen je Zakon o izmjenama i dopunamaZakona o računovodstvu i reviziji („Službeni list CG“, br.80/08), obja vljeni su podzakonski akti, izvršena je kontrolaispravnosti dostavljanja finansijskih izvještaja, odstrane privrednih dru štava, za 2007. godinu, aktiviranREPARIS program, itd.Strategija i akcioni plan za unapređenje finansijskogizvještavanja u Crnoj Gori je usvojena, na Vladi, 30.10.2008.godine. Ovaj dokument predstavlja jasan i sistematičan programmjera za poboljšavanje zakonskog okvira, institucija iračunovodstvene profesije, posebno u dijelu koji se odno sina računovodstvo, reviziju i poslovnu kulturu, a u cilju postizanja visokog kvaliteta finansijskog izvještavanja. Takođe,Strategija ima za cilj da prepozna i definiše aktivnosti i instrumente koji će voditi usklađivanju regulatornog okvira finansijskogizvještavanja sa acquis-jem, uključujući pripremukonsolidovanih finansijskih iskaza, propisa revizorskih firmi ielektronsko objavljivanje finansijskih iskaza, kao i da definišeproporcionalne zahtjeve za finansijskim izvještavanjem malihi srednjih preduzeća.Implementacija samog dokumenta, rezultiraće i povećanjempovjerenja svih zainteresovanih subjekata u finansijskeizvještaje privrednih društava u Crnoj Gori. U tompogledu, Svjetska banka je, na inicijativu Ministarstva finansija,posredstvom Centra za reformu finansijskog izvještavanja,mobilisala izvjesna sredstva od strane donatorau okviru projekta FIRST Initiative. Osnovni cilj projekta, pozahtjevu Ministarstva finasnija, je bio podrška izradi Strategijei akcionog plana za reformu finansijskog izvještavanja uCr noj Gori, kao i obezbjeđivanje sredstava za implementacijuStrategije.Projekat FIRST Initiative ima dva osnovna zadatka:Zadatak 1: Obezbjeđivanje tehničke pomoći Vladi CrneGore u određivanju prioritera u okviru akcionog plana zaunapređenje finansijskog izvještavanja za period od 2009.do 2011. godine.Zadatak 2: Obezbjeđivanje tehničke pomoći Savjetu zaračunovodstvo i reviziju u proširivanju akcionog plana na srednjii dugi rok.Aktivnosti u okviru prvog zadatka bi trebalo da rezultirajuu konkretnim predlozima projekata, na osnovu kojih bi semobilisala donatorska sredstva za implementaciju pojedinihaktivnosti planiranih navedenim strateškim dokumentima. Utoku je procedura izbora konsultanta, tako da bi aktivnosti naprioritizaciji trebale započeti sredinom jula 2009. godine.33

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o računovodstvui reviziji je usvojen, u Skupštini, krajem decembra 2008. godine.Prethodni Zakon o računovodstvu i reviziji („Službenilist RCG“, br. 69/05) pretrpio je veliki broj izmjena, koje se,između ostalog, odnose na elektronsko izvještavanje, dostavljanjekvartalnih izvještaja, konsolidovanih finansijskih izvještaja,promijenjenog roka za dostavljanje finansijskih iskaza,uvođenje inspekcijskog nadzora, razvrstavanje pravnih lica,osnivanje Savjeta za računovodstvo i reviziju.Zakonom o računovodstvu i reviziji („Službeni list RCG“,br. 69/05 i „Službeni list CG“, br. 80/08) Ministarstvo finansijaje uvelo obavezu izdavanja dozvola za rad društvimaza reviziju. Do sada je izdato 13 dozvola za rad, postojećim inovoosnovanim društvima za reviziju.Uvedena je obaveza vođenja registra ovlašćenih revizorai registra društava za reviziju, koje nadležni organ vodi kaojavnu knjigu. U tom smislu, sačinjeni su registri i objavljeni nasajtu Ministarstva finansija 1 .Zakonom je uveden inspekcijski nadzor, kao novi instituti obaveza za Ministarstvo finansija, čime su stvoreni preduslovida se kroz inspekcijske kontrole i primjenu sankcijakoje propisuje zakon smanje zloupotrebe i poveća kvalitet finansijskihizvještaja. Takođe, pooštrene su kaznene odred be,što treba da dodatno motiviše korisnike zakona da postupajuu skladu sa propisanim odredbama. U tom smislu, Ministarstvofinansija i Komisija za hartije od vrijednosti, je obaveznicimadostavljanja kvartalnih izvještaja uputila obavještenje opoštovanju zakonom propisanih odredbi, jer će u protivnomMinistarstvo finansija, nadležnom organu, podnijeti zahtjevza pokretanje prekršajnog postupka.Takođe, Vlada Crne Gore je, Odlukom o osnivanjuSav jeta za računovodstvo i reviziju („Službeni list CG“, broj32/09, od 12. maja 2009. godine), osnovala Savjet zaračunovodstvo i reviziju. Savjet za računovodstvo i revizijučine multidisciplinarna grupa javnog sektora sastavljena odpredstavnika Ministarstva finansija, Privrednog suda, Centralnebanke Crne Gore, Komisije za hartije od vrijednosti,Agencije za nadzor osiguranja i institucije kojoj su, od stranenadležnog organa, povjereni poslovi organa državne upravenadležnog za poslove računovodstva i revizije, a koji posjedujuznanja iz računovodstva, finansija i revizije. Zadatak Savjetasu podrška implementaciji Strategije i akcionog plana zaunaprijeđenje finansijskog izvještavanja u Crnoj Gori radi harmonizacijezahtjeva acquis communautaire koji se odnosena računovodstvo i reviziju, kao i pružanje savjeta licimakoja kreiraju politiku, regulatorima i ostalim stejkholderima;stvaranje ambijenta za unaprijeđenje računovodstvene i revizorskeregulative i prakse u Crnoj Gori, a sve u cilju unapređenjakvaliteta finansijskog izvještavanja.Doneseni su sljedeći podzakonski akti 2 :- Pravilnik o sadržaju statističkog aneksa („Službeni listCG“, broj 17/09 od 06. marta 2009. godine)- Pravilnik o načinu vođenja i obrascima registara društavaza reviziju i ovlašćenih revizora („Službeni list CG“, broj30/09, od 28. aprila 2009. godine)- Pravilnik o načinu vođenja i obrascima registaradruštava za reviziju i ovlašćenih revizora („Službeni list CG“,broj 30/09, od od 28. aprila 2009. godine )- Odluku o osnivanju Savjeta za računovodstvo i reviziju(„Službeni list CG“, broj 32/09, od 12. maja 2009. godine)- Pravilnik o uslovima za izdavanje i oduzimanje licenceovlašćenog revizora (“Službeni list CG”, broj 33/09 od 20.maja 2009. godine)- Pravilnik o načinu i rokovima za vršenje popisa iusklađivanja knjigovodstvenog stanja sa stvarnim stanjem(“Službeni list CG”, broj 34/09 od 29. maja 2009. godine)- Pravilnik o dopuni pravilnika o bližim uslovima i dokumentacijiza dobijanje licenci ovlašćenog revizora (“Službenilist CG”, broj 41/09, od 26. juna 2009. godine)U proceduri je donošenje Pravilnika o nostrifikaciji sertifikatai Uputstva o uslovima za izdavanje i oduzimanje dozvoleza rad društvima za reviziju. U toku je izrada Pravilnika obližim uslovima i dokumentaciji za sticanje zvanja sertifikovanogračunovođe. Takođe, na javnoj raspravi je, od 15. junado 15. jula 2009. godine, Predlog odluke o sumi osiguranjaza obavezno osiguranje od odgovornosti društava za revizijui ovlašćenih revizora za štetu koju bi svojim radom mogli nanijetilicu za koje vrše reviziju, nakon čega će, uvažavajućisu gestije, komentare i mišljenja, biti sačinjen tekst odluke iupućen na dalju proceduru.Zaključak:U budućem periodu Ministarstvo finansija će, u saradnjisa relevantim institucijama, nastaviti sa sprovođenjemrefo rme računovodstva i revizije u Crnoj Gori, što će dovestido daljeg unapređenja računovodstvene i revizorske prakse,kvalitetnijeg finansijskog izvještavanja, povećanja korporativnekulture, transparentnosti, bržeg i lakšeg dolaženja dopotre bnih podataka i informacija, potrebnih kako akcionarimai investitorima, tako i ostalim zainteresovanim stranama.Im plementacija ovih mjera će nas približiti razvijenim tržišnimekonomijama, punoj implementaciji acquis communautaire ipoštovanju međunarodnih standarda.Ana Krsmanović, samostalni savjetnik IAleksandra Popović, samostalni savjetnik II1 - Registri društava za reviziju i ovlašćenih revizora se uredno ažuriraju (pogledati www.mf.gov.me).2 - Tekst podzakonskih akata možete preuzeti sa sajta Ministarstva finansija (www.mf.gov.me).34

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Aktivnosti potpredsjednika Vladei ministra finansija u periodu od01. aprila - 30. juna 2009. godine02.04.2009 godine - Učešćepotpredsjednika Vlade i ministra finansija,dr Igora Lukšića, na okruglomstolu „Sa druge strane uspona: Fiskalnepolitike efektivne u procikličnomokruženju”“Crnogorska Vlada bi bila zadovoljnaukoliko bi ekonomski rast u ovojgodini bio između nula i dva odsto. Tobi obezbijedilo stabilnost ekonomskihprilika. Crna Gora je 90 odstoekonomskih aktivnosti vezala za regioni EU. Ukoliko oni budu u recesiji,onda se teško izboriti sa izazovima iu Crnoj Gori. Vjerujemo da ćemo Vladinimmjerama i kreditnim linijama odmeđunarodnih finansijskih institucijau narednim mjesecima imati efekata.Naš zadatak je da sprovodimo mjerekoje neće kratkoročno ugasiti požar,a praviti trošak za buduće generacije.Smanjenje poreza dalo je i daje dobreefekte. Uticalo je na povećanje likvidnosti,potrošnje, plata. To je način dase ublaže posljedice krize. Istina je dasmanjenje poreskih stopa ima granicukoja je definisana našim zakonima.Najveći jaz je u PDV prihodima izuvoza i carina. To je razumljivo, jer jeu prvom kvartalu smanjen između 30i 40 odsto. To nije posljedica načinaoporezivanja, već direktno ekonomskekrize. Vlada Crne Gore ne razmatramogućnost uvođenja progresivnogoporezivanja koje stvara naviku dase javna potrošnja planira prematroškovima, a ne prema prihodima.Proporcionalno oporezivanje zaradazaposlenih u prethodnom periodudalo je pozitivne efekte. Nova Vladaodlučivaće o rebalansu budžeta ieventualnom aranžmanu sa MMF-om.Za sada u izvršavanju budžeta nemaposebnih kašnjenja. Od saradnje saMMF-om Crna Gora ne bježi, ali će otome odlučivati, takođe, nova Vlada.Naš posao je da definišemo mogućimodel saradnje sa MMF-om koji bibio aktiv iran ukoliko zatreba. U prethodnomperiodu vodili smo opreznupolitiku koja nam omogućava da CrnaGora ne dođe u situaciju da mora datraži hitne pakete podrške. Da nijebilo bankarske krize posljedice odglobalne krize u ovom momentu uCrnoj Gori bi bile minimalne. Iz togaje sasvim jasno koliko je bitno da svizajedno obezbijedimo stabilnost bankarskogsistema…”06.04.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, drIgor Lukšić, potpisao Ugovor o garancijiza treću tranšu kredita za Projekat“Hitne rehabilitacije željezničkeinfrastrukture”Potpredsjednik Vlade i ministarfinansija, dr Igor Lukšić, i šef KancelarijeEvropske banke za obnovu i razvoj,Marek Lorinc, potpisali su Ugovor o garancijiza treću tranšu kredita za Projekat“Hitne rehabilitacije željezničkeinfrastrukture”. Potpisivanju ugovorao garanciji prethodilo je potpisivanjeUgovora o kreditu za Projekat “Hitnerehabilitacije željezničke infrastrukture“u iznosu od 4.000.000,00 eura,koji su potpisali izvršni direktor JPŽeljeznička infrastruktura Crne GoreA.D. Podgorica, g-din Vladimir Šaulić,i predstavnik EBRD-a. U prethodnomperiodu potpisani su ugovori za prvedvije tranše projekta (2007. godina- 6.000.000 eura, 2008. godina -5.000.000 eura), dok je realizacijatreće tranše u iznosu od 4.000.00035

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.eura predviđena za 2009. godinu.Varijabilna kamatna stopa predviđenaugovorom iznosi šestomjesčni EU-RIBOR plus 1%, a ugovorom jepredviđena i mogućnost prelaska nafiksnu kamatu u zavisnosti od kretanjana finansijskom tržištu. Ugovorom je,takođe, predviđeno je da će se sredstvatreće tranše kredita koristiti zafinansiranje prioritetnih građevinskihradova na rehabilitaciji željezničkepruge.13.04.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, drIgor Lukšić, sastao se sa SimeonomDjankovim, pokretačem i idejnimtvorcem Doing Business izvještajaPotpredsjednik Vlade i ministarfinansija, dr Igor Lukšić, sastao se sadelegacijom Svjetske banke – IFC/FIAS, koju predvodi g-din SimeonomDjankov, glavni ekonomista za finansijei privatni sektor u Svjetskojbanci, pokretač i idejni tvorac DoingBusiness izvještaja („Izvještaja olakoći poslovanja“). PotpredsjednikLukšić prezentirao je aktivnosti VladeCrne Gore u pogledu unapređenjainstitucionalnog okvira za obavljanjebiznisa u Crnoj Gori i posljedično rangiranjau ovogodišnjem Doing BussinesIzvještaju. Izvještaj se bazira nautvrđenim indikatorima, na osnovukojih se pozicionira zemlja sa aspektauslova, odnosno lakoće za obavljanjebiznisa. Pomenuti indikatori, na osnovukojih se rangira zemlja se odnosena pokretanje biznisa, izdavanje licenci,zapošljavanje radnika, registracijuimovine, mogućnosti dobijanja kredita,zaštitu investitora, plaćanje poreza,prekograničnu trgovinu, realizacijuugovora i zatvaranje biznisa.14.04.2009. godine - PotpisanMemorandum o izradi dokumenta„Crna Gora u XXI stoljeću – u erikompetitivnosti“ – Izjava potpredsjednikaVlade i ministra finansija,dr Igora Lukšića:“Narednih 15 mjeseci, za kolikodokument bude gotov biće angažovankompetentan tim koji će izraditi projekat,a troškovi rada iznosiće oko920 hiljada eura, kroz tri tranše. Ovajpoduhvat u ekonomskoj krizi dodatnodobija na značaju. Stekli su se uslovida domaće znanje bude iskorišćenoi ne robujemo više potrebi da neštokvalitetnije i pametnije tražimo vanCrne Gore. Vlada će sve svoje kapacitetestaviti na raspolaganje projektnomtimu, a za koordinaciju će bitizaduženo Ministarstvo finansija...“28.04.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, povodom redovnihproljećnih sastanaka sa MMF-om iSvjetskom bankom, dao intervju zaVoice of America29.04.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, drIgor Lukšić, održao predavanje naDžons Hopkins univerzitetuPotpredsjednik Vlade i ministarfinansija, dr Igor Lukšić, održao jesinoć na prestižnom Džons Hopkinsuniverzitetu u Vašingtonu predavanjena temu „Uticaj globalne ekonomskekrize na region jugoistočne Evrope“.Potpredsjednik Vlade upoznao je studente,takođe, i sa procesom evroatlanskihintegracija, pristupanjem STOi drugim važnim političkim i ekonomskimtemama u Crnoj Gori. Govoreći outicaju ekonomsko - finansijske krizena Crnu Goru, potpredsjednik Lukšićje predstavio paket socijalno-ekonomskihmjera za prevazilaženje posljedicate krize, koje se odnose na podrškuprivredi, malim i srednjim preduzećima,bankarskom sektoru, građanima i dr.Kao potencijalne amortizere krize, istakaoje kreditnu podršku od stane EUi Svjetske banke, a na pitanje zašto seCrna Gora do sada nije zadužila kodMMF-a, potpredsjednik je pojasnio daCrna Gora do sada nije imala potrebuza aranžmanom sa MMF-om, te da ćese o eventualnom aranžmanu odreditinova crnogorska Vlada. U dijelu izlaganjakoji se odnosio na ekonomskereforme, potpredsjednik Vlade govorioje o značaju uvođenja eura za stabilizacijumonetarnog sistema i crnogorskeekonomije, slobodnom protokukapitala i politici jednocifrenih poreza,kao konceptu za kreiranje otvorenogekonomskog sistema za nova ulaganjai investicije.04.05.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, drIgor Lukšić, dao intervju za Rojters05.05.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, drIgor Lukšić, dao intervju za ekonomskiportal Montenegrowing.me36

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Proces pridruživanja Crne Gore nikakone smije biti danak koji bi ekonomskakriza mogla uzeti, dosljedna primjenaevropskog zakonodavstva pozitivnoće uticati na dalje jačanje institucija ivladavinu prava što je, uz ekonomskeslobode, najbolja kombinacija brzogekonomskog razvoja...”12.05.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, drIgor Lukšić, učestvovao na okruglomstolu „Uticaj ekonomske krize naevropske integracije“ u organizacijinedeljnika „Monitor“ i AmbasadeNjemačke u Crnoj Gori u okviru projekta„Crna Gora i evropske integracije““Vanredne ekonomske okolnostinijesu mogle poremetiti implementacijuaktivnosti i prioriteta definisanih Nacionalnimplanom evropskih integracija.To su, možda, najbolji pokazateljnašeg predanog rada i posvećenostiprocesu pridruživanja, kao i svijesti Evropeo velikom poslu koji je Crna Gorauradila do sada. Globalna finasijskakriza neće suštinski uticati na krupnekorake i napore koje Crna Gora preduzimana njenom putu ka evropskojporodici. Kriza će uticati na vođenjefleksibilnije ekonomske i monetarnepolitike, određene izmjene u fiskalnimpolitikama zemalja EU i stagnacijuekonomskog razvoja na evropskomnivou. Međutim, ništa od navedenogneće uticati na evropske integracijeCrne Gore. Crna Gora samostalno odolijevaizazovima krize i redovno seservisiraju sve mandatorne državneobaveze, uprkos 18 odsto manjimprihodima od planiranih. Vladaje bez obzira na aktuelni ekonomskimomenat, koji zahtijeva dodatnoangažovanje u prevazilaženju posljedicakrize, u potpunosti posvećenaispunjavanju ciljeva i obaveza iz Sporazumao stabilizaciji i pridruživanju.13.05.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, učestvovao na konferenciji“Finansijska kriza: greškadržave ili greška tržišta” koju je organizovaoUDG u saradnji sa HayekInstitutom iz Beča u okviru programumanifestacije „Free MarketRoad Show““Ako Crna Gora hoće da ostvarikonzistentan ekonomski rast i produktivnostneophodno je da se fokusiramona infrastrukturne projekte. Preduzetemjere i planovi Vlade ne značeda možemo izbjeći negativne uticajekrize. Mi nijesmo imuni ni izolovani. Doodređenog stepena neminovno je daće potrošači prilagoditi svoje potrebenovim uslovima. Nijedna Vladina mjerane može uticati preventivno na to. Alinema grešaka tržišta, tržište je odrazu ogledalu, onoga što mi radimo kaoučesnici u tržišnoj interakciji. Mnogoje primjera, kako su politike drugih zemaljaoživjele krah. Što je veća interakcijadržave, to je veća neravnotežatržišta, a implikacije utiču na cjenovnustrukturu što ne odražava pravu sliku.Pravo je pitanje je da li su ekonomijespremne da snesu socijalni trošakovih dešavanja...”18.05.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, učestvovao na sastankuborda guvernera EBRD-a uLondonu„...U ispunjavanju postavljenihci lje va, od ogromonog značaja zaCrnu Goru je finansijska podrška ipomoć koju nam je prethodnih godinaEvropska banka za obnovu i razvojpružila u oblastima regulisanjatretmana otpadnih voda, komunalneinfrastrukture, rehabilitacije puteva iželjeznice i drugih važnih infrastrukturnihprojekata, vrijednosti od oko80 miliona eura, koji su osnovi preduslovza ravoj jedne zemlje. Vrloje važno pomenuti i ulogu Evropskebanke za obnovu i razvoj u prethodnomperiodu, ne samo kada su u pitanjuekonomski i razvojni prioritetiCrne Gore, već gotovo cjelokupnog regionajugoistočne Evrope. Realizujućisvoje ciljeve, banka je, zas lu žna zaostvareni napredak i reforme u svimzemljama, što je, svakako, imalopozitivne političke i ekonomske implikacijei na razvoj Crne Gore.Ipak, posljednjih mjeseci okončanjetranzicionog procesa je, moglobi se reći, u većini zemalja prolongiranoza postkrizni period. Potreba da sesačuva socijalni i ekonomski balansu cijelom svijetu je danas prećutnoizglasani gotovo ekumenski prioritet.Sve svjetske ekonomije, pa i crnogorska,smišljaju nove načine i modele zaprevazilaženje krize. Čini se, ipak, dasu manje zemlje, kakva je Crna Gora,osjetile prednosti male i otvorene ekonomije, kao i dobrih ekonomskih politikaiz pretkriznog perioda. Crna Gora,je zbog pozitivnih performansi javnihfinansija – suficit u posljednje tri godine,smanjenje državnog duga, bilau maloj prednosti u odnosu na drugezemlje, pa je prvi udar krize lakše amortizovala...”37

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.20.05.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, učestvovao na prezentacijiUprave za nekretnineposvećenoj Projektu izrade Digitalnemape, topografskih karata razmjere1:25 000 i GIS baze podataka, kao iaktivnostima na izradi katastra nepokretnostiu Crnoj Gori“Izrada digitalnih mapa u CrnojGori je važna kao pretpostavka zabrz i uspješan ekonomski razvoji kvalitetne investicije, jer su onenezaobilazan input za ozbiljne analizeprojekata. Digitalne mape nećebiti samo od koristi Upravi za nekretnine,već će biti i osnova za pružanjekorisničkog servisa svim zainteresovanimpreduzećima, kao i domaćimi stranim investitorima. CrnogorskaVlada je potpisala ugovor sa Svjetskombankom o finansiranju nekolikoprojekata, koji će biti realizovaniu narednom periodu i koji bi trebaloda omoguće premjer oko 340 hiljadehektara površine. Cilj nam je da nakon2013. godine ostane što manjenepremjerenog dijela države. U narednomperiodu Ministarstvo finansijai Uprava za nekretnine će nastavitida ulažu znatna sredstva u projekteiz ove oblasti, a posebno će se obratitipažnja na kadrovsko i tehničkojačanje Uprave kako bi se ona u potpunostiosposobila za najsloženijeposlove. Prvi veliki korak učinili smoprje nekoliko dana usvajanjem novogPravilnika o unutrašnjoj organizaciji isistematizaciji Uprave za nekretnine.Poslednjih nekoliko godina Ministarstvofinansija i Uprava za nekretnineu kontinuitetu sprovode aktivnostina poboljšanju evidencije i premjerunepremjerenog dijela države. U tomposlu su u toku dva krupna projekta,koji obuhvataju premjer oko 140hiljada hektara, a vezani su za autoputBar-Boljare i Jadransko jonskiautoput..”27.05.2009. godine - PotpisanUgovor o kreditu između Crne Gorei IBRD-a za Projekat institucionalnograzvoja i jačanja poljoprivrede iUgovor o grantu Globalnog fonda zaživotnu sredinuPotpredsjednik Vlade i ministar finansija,dr Igor Lukšić, i šef kancelarijeSvjetske banke u Crnoj Gori, Jan-PeterOlters, potpisali su Ugovor o kredituizmeđu Crne Gore i IBRD-a za Projekatinstitucionalnog razvoja i jačanja poljoprivredei Ugovor o grantu Globalnogfonda za životnu sredinu (GEF Grant),koje će realizovati Ministarstvo poljoprivrede,šumarstva i vodoprivrede kaonosilac projekta. Ministarstvo poljoprivrede,šumarstva i vodoprivrede, Zavodza statistiku Crne Gore i VeterinarskaUprava, kao institucije nadl ež ne zaimplemetaciju projekta, učestvovaćeu kofinansiranju projekta u iznosu od2.955.000 €. Ugovor o kreditu izmeđuCrne Gore i IBRD-a za Projekat institucionalnograzvoja i jačanja poljoprivrede,odobren je na period od 11,5godina, sa grejs periodom od 5,5 godinai otplaćivaće se polugodišnje uzpovoljne kamatne stope.04.06.2009. godine - Izjavapotpredsjednika Vlade i ministra finansija,Igora Lukšića, povodom usvajanjaMemoranduma o zajedničkojsaradnji i opšem dogovoru izmeđuVlade Crne Gore i En + GroupVlada će izdati garancije na dioukupnog kreditnog zaduženja KAP-a –na kredit od 25 miliona eura. Vlada jespremna da iz budžeta izdvoji dio novcaza realizaciju socijalnog programa- do pet miliona eura. Spremni smoi da izdamo garancije na zaduženjeKAP-a u vrijednosti od 20 milionaeura. Tim novcem bi bio finansiranradni kapital i vraćene obaveze premaCKB-u. Sa konzorcijumom banakatreba da pregovaramo o iznosu garancijakoje smo spremni da damona dio postojećeg duga. To je veomabitno, jer obezbjeđuje dugoročnu stabilnostbilansa KAP-a i stvara usloveza promjene u ovoj kompaniji. Odbanaka želimo da čujemo koji diskontsu spremni da daju, odnosno na kojinačin treba definisati obaveze po osnovuovog kredita u narednom periodu.To podrazumijeva i promjene Zakonao budžetu, jer je neophodno dase sve realizuje kroz parlamentarnuproceduru. Ovaj memorandum stvarauslove da i Rusi i Vlada odustanu odsudskih procesa da povuku tužbe kojesu procesuirane. Memorandum kojismo danas usvojili nije konačna stvar,jer predstoji niz aktivnosti, prije svega,razgovori sa konzorcijumom banakakoji počinju već sjutra, jer nam je ciljda što prije dođemo do jasnih odgovora.Na ovaj način Vlada izlazi u susreti radnicima koji smatraju da Vladatreba da preuzme vlasništvo u KAP-u iBoksitima od Rusa. Vlada je odlučivalaizmeđu dvije mogućnosti - gašenjeproizvodnje i rješavanje problema istvaranje uslova za nastavak proizvodnje.Analize su pokazale da nije realnoniti ekonomski opravdano nakonsvega ugasiti KAP i Boksite. Zato smoodlučili da im damo novu šansu. Vladaće imati svog člana u bordu direktoraKAP-a . On će imati pravo veta kojeće biti dogovoreno novim kupoprodajnimugovorom - uključujući i odlukuo nivou proizvodnje. U poređenju sastečajem ovo je mnogo jeftinija varijantaza državu...”16.06.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, drIgor Lukšić, bio je domaćnin sastankaHolandske Konstituence MMF-a i Svjetskebanke, koji se od 14-16. junaodržao u Budvi – Pozdravni govor“...Neću kriti lično zadovoljstvošto je Crna Gora upravo u godini ekonomske krize domaćin Holandske38

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Ko n stituence, kao i ovolikom brojudržava. Želim da ovaj sastanak budemjesto za jednu kvalitetnu, konstruktivnui bogatu razmjenu mišljenja iiskustava. Prije svega, prilika da malezemlje, kakva je Crna Gora, predstavljajućisvoja iskustva, doprinesuda se svi zajedno u narednom perioduborimo za bolja, fleksibilnijai inovativnija rješenja, koja će nampomoći da globalni ekonomski haospremostimo sa što manje posljedica.Ali, neka i ovo bude dobra prilika da, ugodini kada se sve destinacije bore zasvoje mjesto u turističkom kalendaru,date Vaš doprinos našem paketu antikriznihmjera i dobar glas prenesete oCrnoj Gori. Drago mi je što ćete, prijesvega, otkriti, doživjeti i uživati u ljepotamaCrne Gore, na koje smo miu Crnoj Gori ponosni. I nadam se daćemo uspjeti da, kroz programe kojesmo pripremili, predstavimo dio našemladosti, kreativnosti, umjetnosti ikulturne raznolikosti...”18.06.2009. godine - PotpredsjednikVlade i ministar finansija, drIgor Lukšić, dao intervju novinskojagenciji Beta18.06.2009. godine - Izjava po -t predsjednika Vlade i ministra fi n a-nsija, Igora Lukšića, povodom utvrđivanjaPredloga zakona o završnomračunu Budžeta Crne Gore za 2008.godine“Ukupni primici budžeta bili su0,74 odsto veći od plana, zbog čegaje ostvaren suficit oko 0,4 odsto brutonacionalnog proizvoda. Realan rastbruto proizvoda je 8,1 odsto, a nominalni18,8 odsto. To su pokazateljida je crnogorska ekonomija u prošlojgodini bilježila dinamičan rast. Djelovanjekrize bilo u određenom smisluodloženo. Crna Gora ima nizak javnidug. On je prošle godine iznosio 26,8odsto bruto nacionalnog proizvoda,nezaposlenost je pala na 10,8 odsto.Konsolidovana javna potrošnja iznosi46,6 odsto bruto proizvoda ili 1,55 milijardieura. Tekuća javna potrošnja umanjenaje za ukupne kapitalne izdatkei bila je 37,32 odsto bruto proizvoda.Ovo je potvrda da se struktura popravljau korist infrastrukturnih investicija.U prošloj godini konsolidovani izdacibudžeta iznosili su 38,1 odsto brutoproizvoda, a tekući 33,6 odsto. Nemasumnje da je ovo povoljna strukturajavne potrošnje. Na kraju prošle godinedepoziti su iznosili 96,58 milionaeura. Država je raspolagala sa oko23,6 miliona eura u zlatu. Parlamentbi o rebalansu budžeta trebalo da seizjasni do kraja jula ove godine...25.06.2009. godine - Izjava potpredsjednikaVlade i ministra finansija,Igora Lukšića, povodom Izvještajao makrofiskalnim kretanjima za prvatri mjeseca 2009. godine; Izvještajao realizaciji makroekonomske i fiskalne politike za prva tri mjeseca2009. godine i predlaganja ciljeva ismjernica fiskalne politike na osnovukojih se planiraju primici i izdacisa procjenom za naredne tri fiskalnegodine, s Projekcijom kapitalnog budžetaza 2010. godinu i Finansijskaograničenja i srednjoročni budžetskiokvir 2010-2012. godine“Javna potrošnja u naredne trigodine trebalo bi da bude na nivou41,3 odsto bruto nacionalnog proizvoda.Ovogodišnji očekivani deficit ja v­ne potrošnje je 2,89 odsto. U narednetri godine smanjenje bi trebalo da izbalansirabudžet. U dijelu centralnogi budžeta fondova javnu potrošnjutreba držati između 35 i 36 odsto, akapitalni budžet treba da bude 3,5odsto bruto nacionalnog proizvoda.Budžetski deficit korenspondira sanivoom kapitalnih izdataka - mada bitrebalo da bude niži od njih. U narednomperiodu biće intenzivirane aktivnostina izmjenama i dopunamaZakona o budžetu za ovu godinu. Prij edlog bi Vlada trebalo da utvrdi uprvoj polovini jula. To podrazumijevakorekcije na tekućem i kapitalnombu džetu, odgovore na restrukturiranjepreduzeća, koje obuhvata i zahvate izbudžeta. To je jedna od mjera koja ćekorigovati srednjoročni plan...26.06.2009. godine – PotpredsjednikVlade i ministar finansija, drIgor Lukšić, sastao se sa predstavnicimaGeneralnog direktorata zabudžet Evropske komisijePredstavnici Generalnog direktorataza budžet Evropske komisije, RobertGielisse i Raymond Hill, posjetili su24. i 25. juna Ministarstvo finansija iimali odvojene sastanke sa potpredsjednikomVlade i ministrom finansija,dr Igorom Lukšićem, i pomoćnicimaministra, Milom Barjaktarović i DušanomPerovićem. Na sastancima jerazmatrano pitanje o napretku ostvarenom u oblasti unutrašnje finansijskekontrole u javnom sektoru. Pre -dstavnicima Generalnog direktora taza budžet EK su prezentirane dosadašnjeaktivnosti koje je Ministarstvofinansija preduzelo na izradi ido no šenju podzakonske regulativene ophodne za sprovođenje Zakona osistemu unutrašnje finansijske kontroleu javnom sektoru, kao i aktivnostikoje predstoje u cilju uspostavljanjai jačanja sistema unutrašnjih kontrolau javnom sektoru, kako u području finansijskogupravljanja i kontrole, tako iu području unutrašnje revizije.Gordana jovanović,portparolIvona Mihajlović,asistent portparola39

Info/web Ministarstva finansijau periodu 01. aprila - 30. juna2009. godineGordana JovanovićIvona Mihajlović01.04.2009. godine - Održana radionica »Sistem ciljeva« u saradnji sa GTZ-omProgram rada prvog dana obuhvatao je: prezentacijui diskusiju o sistemu ciljeva i iskustvima savezne republikeHessen, kao i prezentaciju i diskusiju o otvorenim pitanjimau vezi programskog budžeta u Crnoj Gori koja se odnosena sistem ciljeva i smjernice za formulisanje misija. Tokomdrugog dana seminara diskutovalo se o daljim koracimaza implementaciju programskog budžeta u potrošačkim jedinicama,a u cilju uspješne realizacije programskog budžetau Crnoj Gori.03.04.2009. godine - Učešće pomoćnika ministra finansija,Milorada Katnića, na okruglom stolu završne konferencijeTRIM MNE projektaNa sastanku je razgovarano o glavnim pitanjima pristupanjima Crne Gore STO, regionalnoj trgovini, mjerama, trendovima,posljedicama, ekonomske krize i drugim aktuelnimekonomskim i finansijskim pitanjima.40

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.10.04.2009. godine - Sastanak Upravnog odbora projektapod nazivom „Prvi koraci ka uvođenju Decentralizovanog sistema implementacije (DIS) u Crnoj Gori”U Podgorici je 06. aprila 2009. godine održan drugipo redu sastanak Upravnog odbora Projekta (Steering Co ­mmi ttee - SC) pod nazivom „Prvi koraci ka uvođenju Decentralizovanogsistema implementacije (DIS) u Crnoj Gori“.Cilj sastanka je bio razmatranje sprovedenih aktiv nosti iostvarenih rezultata na polju decentralizacije up ravljanjapretpristupnim fondovima EU tokom perioda od decembra2008. do februara 2009. godine, ali i predviđene aktivnostiza predstojeći šestomjesečni period. Izvještaj obuhvata ikomparaciju planiranih aktivnosti prema akcionom planuProjekta za protekli period i aktivnosti koje su implementirane.Kvartalni izvještaj opisuje stanje nakon završetka prvogkvartala od usvajanja Izvještaja o početnoj fazi projekta,zaključke i preporuke koje treba da razmotri korisnik kakobi se Projekat uspješno finalizovao. eklog perioda bio nakomponenti 0 koja se odnosi na horizontalne aktivnosti DISprocesa, komponenti 2 koja se odnosi na NF, komponenti3 koja je namijenjena CFCU, kao i 5 koja podrazumijeva Visokeprogramske služ be nike (SPO). Aktivnosti namijenjenekomponentama 1 (Nacionalni IPA koordinator – NIPAC) i 4(Jedinica interne re vizije Ministarstva finansija – IAU – MF)su planirane za na redni vremenski period. Svakako, ocijenjenoje da se akcioni plan Projekta u potpunosti prati štopotvrđuje i pot rošenih 35% budžeta.21.04.2009. godine - Počela isplata obveznica obeštećenjasa rokom dospjećaU skladu sa Zakonom o obeštećenju korisnika pravaiz penzijskog i invalidskog osiguranja („Službeni list CG“,br. 40/08 i 42/08), počela je isplata druge rate obveznicaobeštećenja u rokovima dospijeća vlasnicima obveznica kojisu to svoje pravo stekli po osnovu obeštećenja za period jul2002. godine-decembar 2003. godine. Isplatu će vršiti prekosvojih poslovnih jedinica Prva banka Crne Gore, Crnogorskakomercijalna banka i NLB Montenegrobanka.27.04.2009.godine - Crnogorska delegacija učestvovalana ekspertskom sastanku posvećenom preliminarnojocjeni Ekonomskog i fiskalnog programaCrnogorska delegacija koju je predvodio pomoćnikmi nistra finansija, mr Milorad Katnić, učestvovala je na redovnomgodišnjem ekspertskom sastanku posvećenomprezentaciji i preliminarnoj ocjeni Ekonomskog i fiskalnogprograma 2008 – 2011, koji je Crna Gora dostavila GeneralnomDirektoratu za ekonomska i finansijska pitanja Evropskekomisije kr a jem januar. Ekonomski i fiskalni program predstavljavr stu pripreme za izradu predpristupajućeg ekonomskogprograma, koji su zemlje dužne da sačinjavaju nakondo bijanja statusa kandidata. Osnovni benefit koji se postižepripremom ovog dokumenta je da se zemljama olakšavakreiranje konzistentne ekonomske politike, s obzirom dase program ažurira svake godine i daje obrazloženje eventualnogodstupanja od postavljenjih parametara u prethodnojgodini. S druge strane, benefit za Evropsku komisiju jeu lakšem obezbjeđivanju dostizanja ekonomskih i fiskalnihkriterijuma Evropske unije. Šef delegacije, mr Milorad Katnić,upoznao je učesnike sastanka sa aktuelnim ostvarenjima uoblasti javnih finansija, finansijskog sektora i sa ostalim sektorimaekonomije. Takođe, pomoćnik ministra se osvrnuo ina nedavno završene godišnje proljećne sastanke MMF-a iSvjetske banke.30.04.2009. godine Ministarstvo finansija objaviloBilten broj XVMinistarstvo finansija objavilo je bilten broj XV kojisadrži pregled aktivnosti Ministarstva finansija za periodjanuar – mart 2009. godine, osvrt na aktuelne ekonomske ifi nansijske teme, tekstove o usvojenom Zak onu o svojinskopravnimodnosima, iskustvima Republike Irske u situacijiglobalne ekonomsko finansijske krize, analizi trendova istrukturi PDV-a, reperkusijama mjera sa nedavnog sastankaG20 na finansijsku poziciju Crne Gore, kao i kvartalneizvještaje o stanju državnog duga, realizaciji javne potrošnjena lokalnom nivou, javnoj potrošnji i dr.06.05.2009. godine - Potpisan Implementacioni sporazumU skladu sa zahtjevima Evropske unije na polju prenosavlasništva nad upravljanjem sredstvima Instrumenta za pretpristupnupomoć (IPA) sa Evropske komisije (EK) na CrnuGoru, odnosno zahtjevima procesa uspostavljanja Dece ntrali zovanog sistema upravljanja (DIS), potpisan je Impleme ­ntacioni sporazum između Nacionalnog službenika za ovjeravanje(NAO) i Službenika nadležnog za ovjeravanje programa(PAO). U tom smislu, ugovorne strane Sporazuma suovlašćeni predstavnici Ministarstva finansija, Dušan Perović(NAO) i Nataša Kovačević (PAO). Sporazum se isključivo odnosi na Decentralizovani sistem upravljanja programima IPAkomponente i pod nazivom Pomoć tranziciji i izgradnja institucija.Važno je i naglasiti da Implementacioni sporazumpredstavlja važan korak u okviru aktivnosti projekta pod41

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.nazivom „Prvi koraci ka uvođenju Decentralizovanog sistemaimplementacije (DIS) u Crnoj Gori“ koji pruža tehničkupodršku Ministarstvu finansija i Sekretarijatu za evropskeintegracije, kao i ostalim učesnicima DIS procesa, u ci ljujačanja administrativnih i upravljačkih kapaciteta i ispunjavanja akreditacionih kriterijuma IPA tijela. Postojanje Implemen tacionog sporazuma je od izuzetne važnosti kako bise formalno definisale odgovornosti i funkcije Nacionalnogslu žbenika za ovjeravanje (NAO), Nacionalnog fonda (NF), iSlužbenika nadležnog za ovjeravanje programa (PAO) kao rukovodiocemSektora za finansiranje i ugovaranje sredstavaEU pomoći (CFCU) kao dio operativne strukture (OS) za programefinansirane iz IPA komponente I.08.05.2009. godine - Bord direktora Evropske investicionebanke odobrio početak pregovora sa crnogorskimbankamaPovodom inicijative Ministarstva finansija za obezbjeđenjekreditne podrške za poboljšanje likvidnosti bankarskogsistema u Crnoj Gori, Bord direktora Evropske investicionebanke odobrio je izdavanje kredita crnogorskim bankamaza finansiranje projekata malih i srednjih preduzeća u vrijednostiod 100 miliona eura, za koje će garanciju dati VladaCrne Gore.Na osnovu podataka dostavljenih Evropskoj investicionojbanci i analize koju su prethodnih mjeseci uradili predstavniciEIB-a, Bord direktora odobrio je početak pregovora sa Crnogorskomkomercijalnom bankom, Hypo Alpe Adria ban kom,NLB Montenegro bankom, Podgoričkom bankom Societe Ge ­neral, Opportunity bankom, Komercijalnom bankom Bu dva iFirst Financial bankom. Evropska Investiciona ban ka razmatramogućnost početka pregovora sa Atlas Mo nt ba nkom,Invest bankom Montenegro i Hipotekarnom ban kom, poduslovom da te banke dostave informacije koje je Evropskainvesticiona banka prethodno zahtijevala.11.05.2009. godine - Misija Generalnog direktorataza proširenje (DG ELARG) Evropske komisije (EK) sa ciljemutvrđivanja činjeničnog stanjaU skladu sa uobičajenom praksom Evropske komisijekoja se odnosi na utvrđivanje faze u kojoj se nalazi određenazemlja u procesu prelaska na Decentralizovani sistem upra ­vljanja (DIS) pretpristupnim fondovima Evropske unije (EU),misija Generalnog direktorata za proširenje (DG ELARG), saciljem utvrđivanja činjeničnog stanja, je boravila u zvaničnojposjeti Crnoj Gori, u periodu od 12. do 14. maja 2009. godine.Tom prilikom predstavnici Evropske komisije su razmotrilipitanja pripreme, programiranja i buduće implementacijekomponente III, Regionalnog razvoja, IV, Razvoja ljudskihresursa, kao i komponente V, Ruralnog razvoja Instrumentaza pretpristupnu pomoć (IPA) i posjetili sva relevantnamin i starstva. Razmatranje teme dobijanja akreditacije za DISpredviđeno je 13. i 14. maja, kada će se razgovarati o obavljenimaktivnostima Akcionog plana za prenos odgovorn ostiza upravljanje IPA sredstvima, usvojenog na sjednici Vlade15. januara 2009. godine, sa odgovarajućim aktivnostimakoje je neophodno preduzeti u 2009. godini, a prvenstvenose odnose na uspostavljanje relevantnih DIS tijela, izradu ipotpisivanje Implementacionog i Operativnih sporazuma ko jipredstavljaju bazu zakonskog okvira za uspostavljanje DIS,kao i na izradu predmetnih procedura. Tema raz govora subila pitanja koja su od značaja za cjelokupni proces, ali i zaproces pripreme propratnog akreditacionog paketa.19.05.2009. godine - Prijava za isplatu devizne štednjegrađana položene kod banaka van Crne Gore traje do30. majaMinistarstvo finansija Crne Gore podsjetilo je građanesa prebivalištem u Crnoj Gori, koji su polagali deviznu štednjukod banaka sa sjedištem van Crne Gore, da se prijave za isplatuštednje, u skladu sa izmjenama i dopunama Zakonao isplati devizne štednje građana položene kod ovlašćenihbanaka sa sjedištem van Crne Gore, traju do 30. maja 2009.godine, kao i da se zahtjevi za isplatu devizne štednje kodovla šćenih banaka van Crne Gore podnose Crnogorskoj komercijalnojbanci AD, a to pravo mogu ostvariti građani saprebivalištem u Crnoj Gori.25.05.2009. godine - Sastanak unaprijeđenog stalnogdijaloga između Crne Gore i Evropske komisijeU Podgorici je 26. maja, održan drugi sastanak Privre m­enog pododbora za praćenje primjene Privremenog sporazumao trgovini i srodnim pitanjima u oblasti ekonomskih ifinansijskih pitanja i statistike, kao i sastanak unaprijeđenogstalnog dijaloga između Crne Gore i Evropske komisije, nakojem su predstavnici crnogorskih institucija prezentiratinapredak ostvaren u tim oblastima. U oblasti ekonomije razgo varano je o ostvarenoj makroekonomskoj stabilnosti inapretku Crne Gore, s posebnim osvrtom na privredni rast,tržište rada i bilans plaćanja. U dijelu sastanka posvećenomfinansijskoj politici, razgovarano je o budžetskoj politici i razvoju,fiskalnom okviru i upravljanju javnim dugom, a predmetrazgovora bio je i bankarski i nebankarski sektor. Razmatranoje i kretanje kapitala i poslovno okruženje. U oblastistatisitike razmatrano je o razvoju nacionalnog sta tističkogsistema u Crnoj Gori, nacionalni računi, te priprema za popisstanovništva i poljoprivredni popis.02.06.2009. godina - Prva runda pregovora o zaključivanjuUgovora o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja između Crne Gore i IrskePrvu rundu pregovora u vezi zaključivanja Ugovora oizbje gavanju dvostrukog oporezivanja između Crne Gore i Irske,u ime Vlade Crne Gore, predvodila je pomoćnik mi nistra42

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.finansija, Koviljka Mihailović, a Irsku, direktor Odsjeka za korporativnii međunarodni biznis, Helen O’Grejdi. Pre dmetnimugovorom regulisalo bi se otklanjanje dvostrukog oporezivanjau odnosu na poreze na dohodak pravnih i fiz i čkih lica i dobitpravnih lica (zarada zaposlenih, prihoda od samostalnihdjelatnosti, kamata, dividendi, autorskih nak na da, prihodaod kapitala, penzija...), kao i druga pitanja koja su u vezi saizbjegavanjem dvostrukog oporezivanja i eli minisanjem poreskeevazije.26.06.2009. godine – Boravak DIS eksperataPo osnovu tehničke pomoći koju je Vlada Crne Gore dobilaod Evropske unije, kroz projekat „Prvi koraci u uspostavljanjuDecentralizovanog implementacionog sis tema (DIS)u Crnoj Gori“, u Ministarstvu finansija, pored tri dugoročnaeksperta, u periodu od 15. juna do 03. jula 2009. godine uPodgorici, boravili su i tri kratkoročna eksperta: Rasa Surauciene,Viktoras Sirvydis i Jovita Ra manauskaite. Cilj posjetekratkoročnih eksperata je pruž anje podrške u izradi IPApriručnika, ukazujući na njegovu važnost, koji predstavlja osnovuza rad svih pojedinačnih institucija u decentralizovanomsistemu upravljanja sredstvima EU. Priručnik o proceduramau pro cesu IPA akreditacije će pružiti detaljno objašnjenjesvih faza projektnog ciklusa od programiranja, identifikacije,procjene, finansiranja, implementacije do evaluacije projekata,obuhvatajući i slučajeve neregularnosti u odnosu napropisane procedure kao i odstupanje od ustaljenih procedura za obje komponente. Priručnik o procedurama ćese odnositi na sve upravljačke strukture uzimajući u ob zirkancelarije Visokog programskog službenika (SPO) u svim resornimministarstvima, jedinice interne revizije (IA), Nacionalnifond (NF), Sektor za finanansiranje i ugovaranje sredstavaEU pomoći (CFCU) i Ministarstvo za evropske integracije.Posebna pažnja eksperata bila je usmjerena na preciznodefinisanje i pojašnjenje sledećih pojmova: kri terijumi za dobijanjeakreditacije za DIS, podjela funkcija u decentralizovanomsistemu upravljanja sredstvima EU na nivou sistema iorganizacije, provjere na licu mjesta, upravljanje nepravilnostima,komunikacija i izvještavanje, proces nadzora i evaluacijei tzv. izjava o jemstvu (Statement of Assurance).29.06.2009. godine - Obavještenje o isplati šeste rateobveznica konvertovane devizne štednjeVlasnicima obveznica konvertovane devizne štednjeisplaćivaće se od 1. jula 2009. godine, u skladu sa Zakonomo regulisanju obaveza po osnovu ino duga i devizne štednjegrađana (“Službeni list RCG”, broj 55/03 i 11/04), šestarata u iznosima određenim potvrdom (planom amortizacije)u poslovnim bankama, odnosno regionalnim centrima Centralnebanke Crne Gore. Devizne štediše, koje su se nakon1. jula 2004. godine prijavili svojoj banci, kod koje su imaleštednju, i čije su obveznice registrovane na individualnom računukod Centralne depozitarne agencije, šestu ratu mogupodići u regionalnim centrima Centralne banke Crne Gore iu Atlasmont banci AD Podgorica Filijala Pljevlja, zavisno odmjesta prebivališta, na osnovu identifikacionog dokumenta(lična karta ili pasoš)29.06.2009. godine - Obavještenje o isplati treće rateobveznica konvertovane devizne štednje građana položenekod banaka sa sjedištem van Crne GoreU skladu sa Zakonom o isplati devizne štednje građanapoložene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem van Crne Gore(“Službeni list CG”, broj 81/06 i 20/09), vlasnicima obveznicakonvertovane devizne štednje biće isplaćivana treća ratau poslovnim jedinicama Crnogorske komercijalne banke ADPodgorica (CKB) od 1. jula 2009. godine. Vlasnici devizneštedne koji nijesu podigli drugu ratu, odnosno čije obveznicenijesu registrovane kod Centralne depozitarne age ncije, trebada se prijave u poslovnu jedinicu CKB, kod koje su podnijelizahtjev za isplatu devizne štednje, gdje će dobiti potvrduo konverziji štednje u obveznice. Banka će prethodno usaglasitistanje na deviznoj partiji i evidentirati u knjižici iznosdevizne štednje konvertovan u obveznice29.06.2009. godine - Potpisan Ugovor o kreditu izmeđuKfW-a i Opportunity bankeNjemačka banka za razvoj (KfW) i Opportunity bankapotpisale su Ugovor o kreditu u iznosu od 15 miliona eura.Od navedenog iznosa, 13 miliona eura predviđeno je za fi nansiranjeprojekata malih i srednjih preduzeća, dok je 2 milionaeura namijenjeno za projekte energetske efikasnosti.Kredit je odobren na sedam godina, sa grejs periodom oddvije godine. U skladu sa uslovima kreditiranja, Ministarstvofinansija je, u ime Vlade Crne Gore, potpisalo garanciju zanavedeni ugovor o kreditu i proslijedilo garanciju KfW-u. Ukolikose ispune svi formalni uslovi za punovažnost ugovora,sredstva kredita mogla bi biti raspoloživa Opportunity banci15. jula 2009. godine.Gordana jovanović,portparolIvona Mihajlović,asistent portparola43

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.IPA Jadranskiprekogranični programPrekogranična saradnja predstavlja tradicionalno sredstvoEvropske unije kojim se kroz zajedničke aktivnostiostvaruju ciljevi od interesa za sve zemlje učesnice u programu.U tom smislu, Evropska unija dodjeljuje sredstvakoja su usmjerena na jačanje saradnje u oblasti ekonomskogi društvenog razvoja, zaštite životne sredine,pri rodne i kulturne baštine, borbe protiv organizovanogkrimi nala, obezbjeđenja sigurnosti i efikasnosti granica i dr.Te aktivnosti realizuju se u skladu sa principom „zajedničkoginteresa“ prema kojem zemlje susjedi imaju zajedničke pr o ­grame, upravljačke strukture, kao i zajedničko učešće u kofinansiranjuprojekata.Sa aspekta broja učesnika prekogranični programimo gu biti bilateralni i multilateralni. U Crnoj Gori su aktivnostiprekogranične saradnje pokrivene kroz drugu komponentuInstrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA) i to krozčetiri bilateralna programa (Crna Gora-Srbija, Crna Gora-Hrvatska, Crna Gora-Bosna i Hercegovina i Crna Gora-Albanija);dva transnacionalna programa (Prostor saradnje jugoistočneEvrope (SEES) i Mediteranski program), kao i krozIPA jadranski prekogranični program. Jadranski program jeposeban program u odnosu na ostale, jer se njegova implementacijasprovodi na drugačiji način, tj. po principu podijeljenogupravljanja (shared management).IPA jadranski prekogranični program 2007-2013 (udaljem tekstu „Program“) odobren je od strane Evropskekomisije, 25. marta 2008. godine, kao nastavak Novog jadranskogsusjedskog programa INTERREG IIIA i finansira se iz IPAsredstava, sa ciljem da podrži proces pridruživanja zemaljakandidata i potencijalnih kandidata Evropskoj uniji. Osnovnicilj kreiranja jednog ovakvog programa je unapređenjesaradnje između zemalja koje izlaze na Jadransko more,omo gućavajući im da definišu zajedničke ciljeve i preduzmuzajedničke aktivnosti usmjerene na promovisanje održivograzvoja njihovih teritorija. Osim toga, Program ima za ciljda omogući zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatimada se bliže upoznaju sa pravilima Zajednice, kao iprocedurama primjene tih pravila u praksi.U Program su uključene tri zemlje članice (Italija, Grčkai Slovenija); jedna zemlja kandidat (Hrvatska), kao ize mlje potencijalni kandidati (Crna Gora, Albanija i Bosna iHercegovina). Pomenute zemlje ispunjavaju kriterijum prihvatljivosti teritorije, jer svaka od njih izlazi na Jadranskomore.Milorad SamardžićKatarina ŽivkovićCiljevi, prioriteti i mjere IPA jadranskog programaStrategija Programa ogleda se u opštem cilju, koji jedefinisan na sledeći način:Jačanje mogućnosti održivog razvoja Jadranskog regionakroz usklađenu strategiju aktivnosti među partnerimaprihvatljive teritorije.Opšti cilj definisan je tako da obuhvata pomoć zemljamakoje se nalaze u procesu pristupanja, prije svega, u oblastijačanja institucija i sposobnosti da upravljaju instrumentimaEvropske unije. Takođe, kroz strategiju Programa, ostvarujuse ciljevi kohezione i regionalne politike Evropske unije, kaoi kreiranja novih oblika integracije i stvaranja veza između44

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.teritorija koje će doprinijeti povećanju konkurentnosti cjelokupnogJadranskog regiona.Iz opšteg cilja proizilaze i specifični ciljevi Programa, odnosno prioriteti. Jadranski program ima četiri prioriteta kojise sastoje od većeg broja mjera prikazanih u sledećoj tabeli:Tabela 1. Pregled prioriteta i mjera u okviru ProgramaIPa JADRANski PREKOGRANIČNi PROGRAMPrioritet 1Ekonomska, socijalnai kulturnasaradnjaMjera 1.1 –Istraživanje iinovacijeMjera 1.2 –Finansijskapodrškaza inovativnamala i srednjapreduzećaMjera 1.3 –Socijalne,zdravstvene iradne mrežeMjera 1.4 –InstitucionalnasaradnjaPriorotet 2Prirodni i kulturniresursi i prevencijarizikaMjera 2.1 –Zaštita i unapređenjemorske i priobalnesredineMjera 2.2 –Upravljanje prirodnimi kulturnim resursimai prevencija prirodnihi tehnoloških rizikaMjera 2.3 –Ušteda energijei obnovljivi izvorienergijeMjera 2.4 –Održivi turizamPrioritet 3Pristupačnosti mrežeMjera 3.1-Fizička infrastrukturaMjera3.2– sistemiodržive mobilnostiMjera 3.3 –Mreže komunikacijePrioritet 4TehničkapomoćMjera 4.1 –Administracijai upravljanjeMjera 4.2 –Informisanje,publicitet ievaluacijaUpravljačke strukture IPA jadranskog programaU IPA jadranskom programu glavnu ulogu imaju: Upravljačko tijelo (Managing Authority- MA), Tijelo za sertifikaciju(Certifying Authority-CA) i Revizorsko tijelo (Audit Authority-AA). Ova tijela, uspostavljena shodno zahtjevima IPAimplementacione uredbe (u daljem tekstu „IPA IR“), fu nkcionišu po principu odvojenosti funkcija, i nisu hijerar hijskipovezani tokom sprovođenja svojih aktivnosti.Osim pomenutih tijela, čije su funkcije odvojene, u okviruPrograma postoje i strukture kao što su: Zajednički odbor zapraćenje (Joint Monitoring Committee-JMC), Zajednički odborza evaluaciju (Joint Steering Committee-JSC) i Zajednički tehničkisekretarijat (Joint Technical Secretariat-JTS), koje obavljajusvoje aktivnosti na različitim nivoima odgovornosti, podkoordinacijom Upravljačkog tijela.Upravljačko tijelo je odgovorno za upravljanje i implementacijuPrograma, dok je Tijelo za sertifikaciju odgovornoza odobravanje troškova implementacije i plaćanja. Tijelo zasertifikaciju je odgovorno za prijem sredstava od Evropskekomisije i njihov dalji transfer prema krajnjim korisnicima,preko vodećeg partnera. Za funkcionisanje sistema upravljanjai kontrole odgovorno je Revizorsko tijelo. Sjedište ovatri najznačajnija tijela Programa nalazi se u Italiji u Akvili.Zajednički odbor za praćenje, zajedno sa MA, vršiocje nu efektivnosti i kvaliteta implementacije Programa.Prema članovima 110. i 111. IPA IR, odgovornost JMC uključuje,prije svega: razmatranje i odobravanje kriterijuma zaselekciju aktivnosti koje će biti finansirane, odobravanjepoziva za dostavljanje ponuda, periodična provjera napretkau ostvarivanju specifičnih ciljeva Programa, provjeru rezultataimplementacije u odnosu na postavljene ciljeve, razmatranjei odobravanje izvještaja o implementaciji, odobravanje st ra -teških projektnih predloga, razmatranje i odobravanje predlogao izmjenama i dopunama Programa, izradu nac rta pravilnikao procedurama svog rada u skladu sa instituc ionalnim,zakonskim i finansijskim okvirima zemalja učesnica itd.JMC se sastoji od predstavnika centralne, odnosno lokalne vlasti zemalja učesnica. Osim zemalja učesnica, članJMC-a, na savjetodavnoj osnovi, je i predstavnik Evropske komisije.Takođe, predstavnici partnerstava za zaštitu životnesredine, kao i ekonomskog i socijalnog partnerstva treba dauzmu učešće, kao posmatrači, u radu JMC-a.Zajednički odbor za evaluaciju obavlja procjenupredloga projekata nakon koje dostavlja JMC-u svoj izvještaj,u formi liste projekata, rangiranih u skladu sa unaprijedutvrđenim kriterijumima. U obavljanju ovih poslova, kojisu predviđeni i članom 110. IPA IR, JSC koristi i podrškuJTS-a. Kao što je već navedeno, poslovi procjene projekatase obavljaju prema određenim kriterijumima koji se mogupredstaviti na sledeći način: objektivnost, transparentnost,profesionalnost, ana liza i razmatranje isključivo informacijadostavljenih u aplikaciji. Izbor i imenovanje članovaJSC vrši JMC. Međutim, JSC mogu sačinjavati i članoviJMC-a, uz pomoć spoljnih eksperata, ukoliko se za tim ukažepotreba.Zajednički tehnički sekretarijat, sa sjedištem u Akvili,formiran je od strane MA, u dogovoru sa državama koje učestvujuu Programu. Njegov glavni zadatak je pružanje podrškeostalim tijelima Programa, u obavljanju poslova u njihovojnadležnosti.Finansijski planFinansijski plan koji pokazuje raspodjelu sredstava raspoloživihdo 2009. godine, prema prioritetima Programa jeprikazan u sledećoj tabeli:PrioritetTabela 2. Finansijska raspodjela i izvori finansiranjaprema prioritetima (2007-2009)1Doprinos Zajednice(85%)Nacionalno finansiranje(15%)Ukupno finansiranjeI 27.132.341 4.788.060 31.920.401,33II 27.132.341 4.788.060 31.920.401,33III 27.132.341 4.788.060 31.920.401,33IV 9.044.114 1.596.020 10.640.134,00Ukupno 106.401.33845

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Doprinos Evropske unije za finansiranje svakog projektau okviru prva tri prioriteta iznosiće 85% ukupne vrijednostiprojekta, dok će iznos od 15% biti pokriven iz nacionalnihjavnih sredstava, kada su u pitanju zemlje članice, odnosno,od strane korisnika, kada se radi o zemljama kandidatima/potencijalnim kandidatima.Izuzetak predstavlja četvrti prioritet koji se odnosi natehničku pomoć strukturama koje obavljaju implementacijui monitoring Programa. Za ovaj prioritet, takođe, treba obezbijediti15% kofinansiranja, koje potiče isključivo iz javnihsredstava, isključujući mogućnost kofinansiranja iz privatnihizvora.Priprema, odabir i implementacija projekataPrihvatljivim projektima u Jadranskom programu smatraćese oni projekti koji uključuju najmanje jednog partneraiz zemlje članice i najmanje jednog iz zemlje sa statusomkandidata, odnosno potencijalnog kandidata. Program sespro vodi kroz dvije vrste projekata, tj. obične i strateškeprojekte.Obični projekti predstavljaju najznačajniji oblik sprovođenja saradnje. Svaki od običnih projekata odnosi se natačno određenu mjeru u okviru datog prioriteta. Za razlikuod strateških projekata za koje se opredjeljuju značajnoveće sume, za obične projekte se opredjeljuju manji iznosi.Vrijednost običnih projekata kreće se u rasponu od 0.5 do5 miliona €, pri čemu najduži period implementacije možebiti 36 mjeseci. Prilikom korišćenja dodijeljenih sredstava,korisnici moraju imati na umu da maksimalan iznos, na kojimogu imati pravo iznosi 60% ukupne vrijednosti projekta,dok minimalan iznos koji im može biti na raspolaganju iznosi100.000 €.Strateški projekti se razlikuju od običnih po tome štomogu pokrivati više mjera i više prioriteta. Ovu vrstu projekatakarakteriše visok nivo kofinansiranja, dugi rok implementacijeuz aktivno učešće visoko-kvalitetnih partnera i nastojanje dase nadograde i oblikuju mreže aktera koji obavljaju aktivnostiod opšteg interesa. Vrijednost strateških projekata krećese u rasponu od 5 do 12,5 miliona €. Međutim, da bi seobezbijedila adekvatna finansijska sredstva za realizacijuodređenog projekta, maksimalna vrijednost za strateškeprojekte može biti povećana odlukom Zajedničkog odbora zapraćenje Jadranskog programa.Kada su u pitanju obični projekti, Upravljačko tijeloobjavljuje poziv za dostavljanje finansijskih ponuda. Pozivza dostavljanje predloga običnih projekata se sastavlja naosnovu prioriteta i sadrži više odjeljaka koji se odnose najednu ili više mjera. Nakon prikupljanja projektnih predloga,na osnovu rezultata evaluacije, sastavlja se rang lista premačijem redosledu će projekti biti finansirani do iscrpljivanjaukupnog iznosa sredstava opredijeljenog za konkretan poziv.Procedura odabira strateških projekata je nešto drugačija.Na osnovu Programa i odgovarajućih zakonskih rješenjastrateški projekti podijeljeni su na strateške projekte koji sebiraju na osnovu poziva za dostavljanje ponuda i projektekoji su opisani u članu 95. IPA IR, a koji daju mogućnostpronalaženja zajedničkih aktivnosti za finansiranje, mimopoziva za dostavljanje ponuda.Korisnici, partnerstva i prihvatljivost rashodaDa bi mogli da konkurišu za sredstva predviđena Jadra nskim Programom, potencijalni korisnici moraju daima ju pravni status javnog ili privatnog entita. Osim toga,neophodno je da imaju potpisan sporazum o partnerstvu,da imenuju vodećeg partnera, kao i da za cijelo vrijemeprojekta imaju registrovanu kancelariju na prihvatljivojteritoriji Programa. Pored navedenog, potencijalni korisnicimoraju ispunjavati uslove o nepostojanju konflikta interesa,da se protiv njih ne vodi krivični postupak, da nisu okrivljeni zadostavljanje netačnih i nepotpunih informacija koje zahtijevaEvropska komisija itd.Da bi se partnerstvo smatralo prihvatljivim, svakiprojekat mora uključivati najmanje po jednog partnera izzemlje kandidata, odnosno potencijalnog kandidata, i pojednog partnera iz zemlje članice. Izuzetak u odnosu naprethodno pravilo predstavlja saradnja Grčke i Albanije iSlovenije i Hrvatske koje su pokrivene drugim programimasaradnje.Po pravilima IPA IR, prihvatljivim rashodima smatrajuse oni rashodi koji su stvarno plaćeni između 1. januara2007. godine i 31. decembra treće godine nakon poslednjebudžetske obaveze, za aktivnosti ili dio aktivnosti sprovedenihu državama članicama, a koji su nastali nakon potpisivanjafinansijskog sporazuma za aktivnosti ili dio aktivnostisprovedenih u zemljama korisnicama.Kao što je već pomenuto u uvodnom dijelu, IPA jadranskiprogram predstavlja nastavak Novog jadranskog susjedskogprograma INTERREG IIIA, kroz koji je Crna Gora realizovala11 projekata.Izrada uputstva za potencijalne korisnike sredstavau okviru IPA jadranskog programa 2007-2013 je u toku, aobjavljivanje prvog poziva za dostavljanje predloga običnihprojekata očekuje se do kraja jula tekuće godine. Nakonizrade pomenutog uputstva, potencijalni korisnici sa teritorijeCrne Gore imaće više informacija i smjernica za prijavu svojihprojektnih predloga i pronalaženje partnera.Milorad Samardžić,Samostalni savjetnik IIIKatarina Živković,Samostalni savjetnik IISektor za finansiranje iugovaranje sredstava EU pomoći1 - Uredba EK br. 1085/2006 od 17. jula 2006. godine46

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Predlog završnog računaBudžeta Crne Goreza 2008. godinuPolitika javne potrošnje u 2008. godini usmjerenaje u cilju povećanja izvornih prihoda Budžeta Crne Gore ibudžeta lokalne samouprave povećanje zarada u javnomsektoru, povećanja učešća kapitalnih izdataka za finansiranjeinfrastrukture i nabavku opreme, inteziviranja reformi uoblasti državne uprave, sudstva i obrazovanja, stabilnog funkcionisanjabudžetskih korisnika i smanjenja javnog duga.Ministarstvo finansija – Državni trezor je, shodno odredbamačl. 49 i 54 Zakona o budžetu (,,Službeni list RCG ″, br.40/01...71/05 i ,,Službeni list CG ″, broj 12/07 ), u obavezida pripremi i do 1. juna Vladi dostavi nacrt završnog računaBu džeta Države.Shodno navedenim odredbama Zakona, Ministarstvofinansija – Državni trezor je 29. maja 2009. godine dostaviloVladi Nacrt zakona o završnom računu Budžeta Crne Gore za2008. godinu.Vlada je, na sjednici od 18. juna 2009. godine, utvrdilaPredlog zakona o završnom računu Budžeta Crne Gore za2008. godinu, koji treba do 31. jula 2009. godine dostavitiSkupštini Crne Gore (član 50 zakona).Predlog završnog računa Budžeta Crne Gore za 2009.godinu nalazi se na web sajtu Ministarstva finansija: www.mf.gov.me, a u narednom tekstu daje se osnovna sadržinanavedenog akta:U 2008. godini crnogorska ekonomija je bilježila dinamičanrast. Procijenjeni BDP za 2008. godinu iznosi 3.338,00mil. €. Nominalni rast BDP je ostvaren sa stopom od 18,88%,a realan sa stopom od 8,10%, stopa inflacije je veća od projektovanei iznosila je 6,90%, ukupan javni dug čini samo26,80% bruto domaćeg proizvoda. Ostvarena je i niska stopanezaposlenosti od 10,80%.Ukupna konsolidovana javna potrošnja u 2008. godiniiznosi 1.556,55 mil €, što je 46,63 % BDP.Nakon konsolidacije doprinosa koje plaća poslodavac,Stanimirka Mijovićjavna potrošnja (drugi nivo konsolidacije) iznosi 1.510,64mil. €, što čini 45,26% BDP.Tekuća javna potrošnja (konsolidovana javna potrošnjaumanjena za ukupne kapitalne izdatke) iznosi 1245,66 mil.€, što čini 37,32 % BDP-a. To ukazuje da je struktura javnepotrošnje povoljna i da se popravlja u korist infrastrukturnihinvesticija.U 2008. godini, nastavljeno je sa implementacijom kapitalnogbudžeta čiji je cilj jasnije preciziranje aktivnosti Vladekoje se odnose na realizaciju strateških projekata koji će seiskazivati kroz kapitalni budžet i izvore finansiranja projekata,efikasnija kontrola realizacije projekata i aktivnosti, kaoi kontinuitet informacija po fazama implementacije i godinama.Kapitalni budžet je implementiran korz centralizovansistem, odnosno priprema i implementacija kapitalnih projekatase vrši preko dvje institucije: Direkcije javnih radovai Direkcije za saobraćaj. U 2008. godini za realizaciju kapi-47

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.talnih projekata utrošeno je 73,37 mil. €, a rađeno je na 39projekata preko Direkcije javnih radova i 7 projekata prekoDirekcije za saobraćaj.Posebno je važno istaći da je nivo kapitalnih izdataka u2008. godini veći za 80,13 % u donosu na prethodnu godinui čine 4,45 % BDP-a.Nastavljeno je sa implementacijom programskog budžetaradi što kvalitetnijeg formiranja strategije za realizacijuvladinih ciljeva. U 2008. godini programski budžet je implementirankod 16 budžetskih korisnika.Shodno Zakonu o budžetu, u 2008. godini sastavni diokako Budžeta Crne Gore, tako i završnog računa čine državnifondovi čime se poboljšava upravljanje javnim finansijama ipovećava racionalnost i transparentnost javnih finansija.Ukupni primici Budžeta Crne Gore u 2008. godini ostvarenisu u iznosu od 1.353,84 mil €, što je 0,74 % više od planaod čega se na primitke Budžeta Crne Gore bez državnihfondova odnosi 831,66 mil. € a na primitke državnih fondova522,18 mil €.primicidržavnihfondova39%za samozapošljavanje realizovanih posredstvom Zavoda zazapošljavanje i kredita datih za razvojne projekte posredstvomFonda za razvoj.takse2%doprinosi26%naknade3%ostali prihodi4%primici odotplatekredita1%porezi64%Ukupni izdaci Budžeta Crne Gore za 2008. godinu iznose1.423,94 mil. €, odnosno 7,74% više od plana, što je rezultatveće otplate duga, obaveza iz ranijeg perioda, kamata,prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja, prava izoblasti zdravstvene zaštite i zdravstvenog osiguranja, transferajavnim institucijama (odnosno javnim zdravstvenim institucijama)i pozajmica i kredita finansijskim institucijama.Od ukupnih izdataka na izdatke Budžeta Crne Gore, bezdržavnih fondova, se odnosi 901,79 mil. € (tekući budžet828,42 mil. € i kapitalni budžet 73,37 mil. €), a na izdatkedržavnih fondova 522,15 mil €.primicibudžetabezdržavnihfondova61%Konsolidovani tekući prihodi sa primicima otplate datihkredita Budžeta Crne Gore u 2008. godini iznose 1.287,20mil. €, što je 2,44% više u odnosu odnosu na planirane i čine38,56 % BDP.Struktura konsolidovanih tekućih prihoda je:- prihodi od poreza 827,98 mil. €, što je 97,76 % planiranogiznosa i čine 64,32 % tekućih prihoda;- prihodi od doprinosa 339,91 mil. €, što je 15,10 % višeu odnosu na planirane i čine 26,41 % tekućih prihoda;- prihodi po osnovu taksi 26,59 mil. €, što je 99,45%planiranog iznosa i čine 2,06% tekućih prihoda;- prihodi od naknada 38,24 mil. €, što je 88,43% planiranogiznosa;- ostali prihodi 45,48 mil. €, što je 39,97% više u odnosuna planirani iznos, a čine ih prihodi od kapitala 13,80 mil.€, prihodi od kazni i oduzete imovinske koristi 9,43 mil. €,prihodi od djelatnosti organa 5,38 mil.€ i ostali prihodi 16,88mil. €;- primici od otplate datih kredita 9,00 mil. €, a čine ihotplate po osnovu kredita odobrenih iz Budžeta države zafinansijsku podšku preduzećima iz ranijeg perioda, kreditaizdacidržavnihfondova37%izdacibudžeta bezdržavnihfondova63%Konsolidovani izdaci Budžeta Crne Gore za 2008.godinu iznose 1.272,08 mil. €, što je 3,41% više u odnosuna planirani iznos. Konsolidovani izdaci Budžeta Crne Gorečine 38,11 % BDP.Struktura konsolidovanih izdataka je:- bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 21,59%ili 274,70 mil. €;- transferi za socijalnu zaštitu 27,24% ili 346,54 mil. €;- transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnomsektoru 16,80% ili 213,71 mil. €,- kapitalni izdaci 11,68% ili 148,54 mil. €;- rashodi za materijal za usluge 8,99% ili 114,43 mil. €;- pozajmice i krediti 4,91% ili 62,54 mil. €,48

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.- tekuće održavanje 1,74% ili 22,15 mil.€;- kamate 1,77% ili 22,53 mil. €;- subvencije 1.46% ili 18,59 mil. €;- ostala lična primanja 1,71% ili 21,75 mil. €;- izdaci za rezerve 0,98% ili 12,44 mil. €;- renta 0,66% ili 8,36 mil. € i- ostali izdaci 0,45% ili 5,74 mil. €.tekućeodržavanje2%subvencije1%rashodi zamaterijal zausluge9%pozajmice ikrediti5%kapitalni izdaci12%ostala ličnaprimanja2%kamate2% renta1%transferiinstitucijama,pojedincima,nevladinom ijavnom sektoru17%izdaci zarezerve1%transferi zasocijalnuzaštitu26%ostali izdaci0%bruto zarade idoprinosi nateretposlodavca22%Tekuća budžetska potrošnja (ukupna budžetska potrošnjaumanjena za ukupne kapitalne izdatke) iznosi 1.123,54€ i čini 33,66 % BDP.Izdaci Budžeta Crne Gore u 2008. godini prema funkcionalnojklasifikaciji utrošeni su za:- opšte i javne službe 278,88 mil. € ili 15,59% ukupnihizdataka,- polove odbrane 47,25 mil. € ili 3,32%,- javni red i bezbjednost 157,73 mil. € ili 11,08%,- ekonomske poslove 174,00 mil. € ili 12,22%,- zaštitu životne sredine 6,21 mil. € ili 0,44 %,- poslove stanovanja i zajednice 6,62 mil. € ili 0,46%,- zdravstvo 187,56 mil. € ili 13,17%,- sport, kulturu i religiju je utrošeno 23,44 mil. € ili1,65%,- obrazovanje 147,22 mil. € ili 10,34% i- socijalnu zaštitu 395,01 mil. € ili 27,74% ukupnih izdataka.obrazovanje10.30%socijalnuzaštitu27.70%sport,zaštitukulturu iživotnereligiju jeutrošeno zdravstvo poslovesredine0.40%1.60% 13.20% stanovanjaekonomskei zajednice0.50%opšte ijavneslužbe19.60%poloveodbrane3.30%javni red ibezbjednost11.10%poslove12 20%Suficit Budžeta Crne Gore za 2008. godinu iznosi 15,12mil. €. Iz ostvarenog suficita, privatizacionih prihoda u iznosuod 24,82 mil. € i depozita prenesenih iz prethodne godine uiznosu od 70,10 mil. €, finansirana je neto otplata duga poosn ovu pozajmica i kredita rezidentima u iznosu od 40,72mil. €, stare devizne štednje 8,23 mil. €, restitucije 6,79 mil.€, ostalih obaveza iz prethodnih godina 42,76 mil. € i netootplata duga po osnovu ino-kredita u iznosu od 11,54 mil. €.Važno je napomenuti da je Vlada Crne Gore u cilju podrškebankarskom sistemu, shodno odredbama člana 4 stav 1 Zakonao mjerama za zaštitu bankarskog sistema (»Službenilist CG«, broj 64/08), izvršila prijevremeni otkup duga premabankama budžetskih korisnika i preuzetog duga od ŽeljezniceCrne Gore u iznosu od 41,81 mil. €. Preuzeti dug ŽeljezniceCrne Gore od banaka konvertovan je u akcijski kapital državeu tom Akcionarskom društvu.Državni dug na 31.12.2008. godine iznosi 894,7 mil€, od čega je spolji dug 481,7 mil. € i čine ga angažovana(povučena) kreditna sredstva po pojedinim kreditima, a unutrašnji413,00 € mil. €. Garancije Crne Gore za kredite javnihpreduzeća iznose oko 62,6 mil. €, što je 7,00% ukupnog državnogduga. Državni dug čini oko 79,3% u 2007. godini, au 2008. godini 69,51% tekućih prihoda sa primicima od otplatekredita Budžeta Crne Gore.Spoljni dug je, u odnosu na kraj 2007. godine, uvećanza 19,6 mil. €, jer je iz postojećih kredita angažovano 36,40mil. € (od Međunarodne organizacije za razvoj - IDA, Kreditnebanke za razvoj KfW, Evropske banke za obnovu i razvoj -EBRD, Mađarskog robnog kredita, Poljskog kredita, kreditakod Societe Generale banke i transfernog robnog kreditaVlade Francuske za EPCG),a umanjeno na osnovu redovnihotplata glavnice u iznosu od 16,80 mil. €.Rast unutrašnjeg duga u iznosu od 137,91 mil. €je uzrokovan usvajanjem Zakona o obeštećenju korisnikaprava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, kojim jeplanirana isplata zaostalih penzija u iznosu od 105,00 mil.€, Zakona o isplati devizne štednje građana položene kodovlašćenih banaka sa sjedištem van Republike Crne Gorekojim je dug uvećan za 27,6 mil. € i početkom realizacijeprojekta Direkcije za saobraćaj u cilju rješavanja uskih grlau saobraćajuNeizmirene obaveze Budžeta Crne Gore na dan31.12.2008. godine iznose 88,86 mil. €, a odnosi se naobaveze Budžeta bez državnih fondova u iznosu od 24,52mil. € i obaveze državnih fondova 64,34 mil. €. Treba naglasitida se radi o bruto neizmirenim obavezama, te da su evidentnemeđusobne obaveze državnih fondova, s jedne stranei budžeta bez državnih fondova, s druge strane, u iznosu od21,74 mil. €. U obavezama je prikazana i decembarska penzijau iznosu od 24,57 mil. €, koja se po zakonu isplaćuje unazad,odnosno nakon isteka mjeseca i 3,48 mil. € po osnovusocijalne zaštite, iako je u toku 2008. godine isplaćeno po 12mjesečnih iznosa po ovom osnovu.49

Depoziti Budžeta Crne Gore na dan 31.12.2008. godine iznose 96,58 mil. € i 38.477,69 unci zlata, što po tržišnoj cijeniiznosi 23,61 mil. €, deblokiranog od Banke za međunarodna poravnanja (BIS), što ukupno iznosi 120,19 mil. €.U periodu 2004-2007. godina zabilježen je trend rasta Vladinih depozita dok je u 2008. godini evidentiran pad depozita,a što je, prije svega, uzrokovano primjenom mjera podrške bankarskom sektoru ( prijevremeni otkup duga I kreditne podrškabankarskom sektoru). U toku 2008. godine dva državna fonda (Zavod za zapošljavanje I Fond za obeštećenje ) u cjelosti suintegrisani u sistem trezora, te je stanje depozita tih fondova evidentirano kao stanje depozita Konsolidovanog računa trezora.Kretanje Vladinih depozita u periodu 2004.-2008. godine po korisnicima (bez zlata), je sledeće:(u hilj. €)O p i s 2004. 2005. 2006. 2007. 2008.1 2 3 4 5 6Budžet Crne Gore sa državnimfondovima koji su u potpunosti 13.374,05 50.976,78 58.311,14 91.103,16 30.441,66integrisani u sistem trezoraRepublički fond PIO 13.837,00 14.832,00 23.398,00 38.108,34 38.687,98Republički fond za zdravstvenoosiguranje3.568,00 2.842,57 2.322,89 4.043,81 9.846,68Zavod za zapošljavanje Crne Gore 164,00 4.785,00 860,00 2.789,47Fond za razvoj Crne Gore 3.249,00 35.766,00 29.009,00 26.228,15 17.607,96Fond za obeštećenje 4.419,69 5.844,97 4.409,60U k u p n o: 34.192,05 113.622,04 119.746,00 166.682,55 96.581,29Stanimirka Mijović,samostalni savjetnik I50

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.KomentarUticaj globalne ekonomske krizena tržište radaGlobalna ekonomska kriza, kao što je očekivano jeimala uticaja na ekonomiju Crne Gore, međutim za razlikuod većine ekonomija, formalno tržište rada bilježi pozitivnetrendove, tj. rast zaposlenosti uz smanjenje nezaposlenosti.U zemljama eurozone (EU-16) stopa nezaposlenosti sepovećala na 9.6% u maju 2009. godine sa 7.4% u junu 2008.godine. U EU-27 stopa nezaposlenosti se povećala sa 6.9 ujunu 2008. godine na 8.9% u maju 2000. godine.Registrovana zaposlenost u Crnoj Gori u prvih pet mjeseci2009. godine se povećala za 5.4% u odnosu na istiperiod prethodne godine, dok se registrovana nezaposlenostsmanjila za 14% u junu 2009. godine u poređenju sa januarom2008. godine. Stopa nezaposlenosti se smanjila sa10.9% na 10.2% u junu 2009. godine. Anketa o radnoj snaziu 2008. godini pokazuje sličan trend, budući da se stopanezaposlenosti smanjila sa 18% u prvom kvartalu na 16.5%u četvrtom kvartalu, s tim da je stopa u četvrtom kvartalu uodnosu na treći porasla za 0.3 procentna poena.posmatranom periodu prati promjene u ekonomskoj aktivnostiu ekonomji, tj. dolazi do samanjenja zaposlenosti usektoru industrije, dok u sektoru poljoprivrede i usluga zaposlenostraste. Tako, prosječna zaposlenost u industriji sesmanjila za 6.5%, pri čemu je smanjenje u sektoru rudarstvabilo 10.5%, u sektoru prerađivačke industrije za 6.4% i use ktoru proizvodnje električne energije za 4.7%. U sektoruusluga najveći rast zaposlenosti se bilježi u građevinarstvuza 22.5%, djelatnosti hotela i restorana za 20.2% i za 18% uaktivnostima vezanim za nekretnine.Da li je stvarno kriza uticala na tržište rada, biće očiglednotek sa objavljivanjem rezultata Ankete o radnoj snazi za prvadva kvartala. Međutim, sigurno je da će se uticaj krize najvišeodraziti na sezonsko zapošljavanje i zapošljavanje stranaca.Grafik 2: Stopa nezaposlenosti i realna stopa rasta BDP-a25.0%20.0%15.0%212% 20 7%22 7% 22 4%18 5%14 5%Grafik 1 : Stopa rasta formalne zaposlenosti u Crnoj Gori10.0%8 6%12 6%10 7%10 9%8 1%7 0%5.0%4 4% 4 2%6 0%5 0%4 0%5 2%5 7%4 9%4 50%5 40%0.0%-5.0%2 5%1 9 %0 2%2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20083 0%2 9%Stopa nezaposlenostiRealna stopa rasta BDP-a2 0%1 0 %0 0%1 0 %2 0%3 0%2 0%1 4 %0 9%0 2%0 4%0 6%2 5% 2 5%1 0 %1 8 %Izvor: MONSTATU prvih pet mjeseci 2009. godine prosječan broj zapos lenih je bio 171.270. Trend promjene zaposlenosti u1 1%2 2%0 4%0 1%1 7%1 9 %Izvori: MONSTAT, zavod za zapošljavanjeUprkos pozitivnim trendovima u registrovanoj zapo slenosti,postoji zabrinjavajući trend u registrovanoj nezaposlenosti,budući da se povećava broj korisnika nadoknadeza nezaposlena lica, na koju imaju pravo osobe koje imajumakar 6 mjeseci radnog iskustva. U januaru 2008. godinebroj korisnika nadoknade za nezaposlenost je bio 9222, dokje u martu pravo na nadoknadu za nezaposlena lica koristilo12.294 osoba.51

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Pregled kretanja trendova nezaposlenosti u drugim zemljamaUkoliko se posmatraju podaci o visini stope nezaposle nosti u zemljama Evrospske unije, uočljivo je da je do najvišeg rastaove stope došlo u baltičkim zemljama i Irskoj (Grafik 3). Tako, shodno podacima Eurostata u periodu jun 2008 – maj 2009. godinestopa nezaposlenosti se u Estoniji povećala za 11 procentnih poena, u Irskoj za 5,8, Letoniji za 9,9 i Litvanji za 9,2 procentnapoena.Grafik 3 : Kretanje stope nezaposlenosti u odabranim EU zemljama18.016.014.012.010.08.06.04.02.00.015.616.314.311.78.9 9.06.9 7.05.9 6.45.14.6EU-27 EU-25 Estonija Irska Latvija LitvanijaJun-08Maj-09Izvor: EUROSTATAko posmatramo podatke o registrovanoj nezaposlen osti, u periodu mart 2008 – mart 2009. godine, registrovana nezapolenostje, takođe, najviše porasla u Baltičkim ze mljama. U Estoniji se utrostručio broj ljudi koj traže pos a o, u Letoniji i Litvaniji jetaj broj udvostručen, dok je u Tur skoj došlo do rasta od 60%. U isto vrijeme registrovana nezap oslenost se smanjila u Bjelorusiji,Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Makedoniji, Kosovu, Srbiji i Tadžikistanu.Grafik 4: Stope rasta registrovane nezaposlenosti u zemljama Evrope i Centralne Azije (ECA)u periodu mart 2008 – mart 2009. godineIzvor: Labor Market Monitoring in Europe and Central Asia Countries: Recent Trends, World bank.Promjene u registrovanoj nezaposlenosti praćene su i drugim negativnim trendovima. Broj upražnjenih radnih mjesta kojenude agencije za zapošljvanje je ostvario značajan pad, kao i racio onih koji traže posao prema jednom upražnjenom mjestu.Ovaj odnos na Kosovu iznosi više od 500 tražilaca posla na jedno upražnjeno mjesto, u Bosni i Hercegovini više od 200, a uJermeniji, Letoniji i Trurskoj oko 100. U ovom pogledu izuzetak je Bjelorusija, gdje je broj upražnjenih radih mjesta, na početku2009. godine, bio veći od broja ljudi koji traže posao.52

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Koje grupe će biti najviše ugrožene krizom? Iskustvo izprethodnog perioda govori da mladi, stariji, nekvalifikovaniradnici, žene i radnici migranti u su najčešće najranjivije grupeu situacijama opšteg pada ekonomske aktivnosti. Istovremeno,mnogo su manje šanse za zaposlenje u ovakvim uslovima,osoba bez radnog iskustva, tek diplomiranih ili za one koji suduži period nezaposleni.Do sada, na osnovu podataka iz zemalja regionaEvrope i centralne Azije se ne može izvesti zaključak kojebi to grupe sta no vništva mogle biti najviše pogođenekrizom. Recimo podaci EU-10 zemalja pokazuju da jese nezaposlenost mla dih skoro utrostručila u Baltičkimzemljama, dok je pala u Sloveniji. Ro dni dispariteti nisuisti u svim zemljama, recimo u Estoniji i Litvaniji došloje do porasta nezaposlenost muška raca, po gotovo ukarakterističnim sektorima građevinar stva i pro izvodnje,dok je nezaposlenst žena u Bugarskoj i Slovačkoj pala uperiodu mart 2008 – mart 2009. godine.Ipak, ono što se može uočiti je da će najviše pogođenegrupe biti radnici migranti. Podaci Svjetske banke o iznosimadoznaka iz inostranstva, pokazuju da su u periodu 2000-2007. godina u regionu ECA, u većini zemalja su ovi iznosidos ti gli sljedeće nivoe: preko 36% u Tadžikistanu, 35% uMoldaviji i 18% u Jermeniji. U situacijima kada dođe do padaekonomske aktivnosti, u zemljama koje karakteriše veliki brojradnika migranata, posljedično radnici ostaju bez zaposlenjai vraćaju se u rezidentne zemlje, u kojima dolazi do pritiskana domaće tržište rada. Istovremeno, radnici migranti su,obično, prvi među onima koji, u uslovima kriza, bivaju otpu š­teni, upravo zbog njihove koncentracije u najranjivijim sektorima(turizam, građevinarsvo), a i obično su zaposleni naodre đeno vrijeme ili „na crno“.8. podsticaji i investicije u energetski efikasne tehnologijei “zelene poslove”9. razvijanje socijalnog dijaloga.* * *Budući da je kriza globalna, mjere samo na lokalnomnivou ne mogu riješiti sve probleme, već će oporavak ekonomije,tj. nastavljanje trenda rasta, a samim tim i razvoja trž i ­šta rada, zavisti od rješavanja problema na globalnom nivou.Razvoj situacije u narednom periodu u velikoj mjeri zavisiod dešavanja u svjetskoj ekonomiji, što će imati uticaja i nadešavanja u ekonomiji Crne Gore (turistička sezona, načinrješavanja krize u sektoru prerađivačke industrije, privatizacijau energetskom sektoru).Ako uzmemo u obzir preporuke koje je dala međunaro dnaorganizacija rada, sve od tih preporuka se već implementirajuu Crnoj Gori. Naime, Zavod za zapošljavanje je započeo sa realizacijomposebnog programa za podsticaj zapošljavanja nasjeveru, dizajnirani su posebne mjere podsticaja za zapošljavanjeteže zapošljivih osoba, nadoknade za nezaposlena starija lica su značajno povećane (tzv. minimalne penzije za starije nezaposlene). Podrška MSP sektoru je ostvarena krozobe z bjeđivanje kreditnih linija za MSP sektor od EIB-a i KfW,u saradnji sa komercijalnim bankama u Crnoj Gori. Za drugupolovinu godine je planirano otpočinjanje radova na izgradnjiautoputa, dok će problemi u sektoru prerađivačke industrije bitirješavani restrukturiranjem i podršci najznačajnijih preduzećau sektoru, dok se projekat podsticanja i kreditiranja energetskiefikasnih programa već implementria.Preporuke Međunarodne organizacije radaPreporuke međunarodne organizacije rada (ILO) zanacionalne politike u cilju smanjenja nezaposlenosti i uticajaglobalne ekonomske krize na nezaposlenost* su sljedeće:1. odgovarajući miks mjera aktivne i pasivne politike natržištu rada2. prilagođavanje transfera socijalne zaštite i penzija, saciljem izbjegavanja njihovog obezvređivanja3. podrška preduzećima, posebno MSP sektoru u prevazilaženu problema problema sa likvidnošću i dobijanju kredita4. javne investicije u infrastrukturu5. usmjerena pomoć vulnerabilnim grupama6. restrukturiranje preduzeća na socijalno odgovorannačin7. jačanje institucija koje pružaju usluge za nezaposlenimlicimamr Ana Krsmanović,samostalni savjetnikBojana Bošković,samostalni savjetnik I1 - José Manuel salazar-Xirinachs, executive director, employment sector, iLO53

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Procedure u vezištampanja i izdavanjaakciznih markicaZakonom o akcizama (.”Sl.list RCG”, br. 65/01 i 76/05,i “Sl.list CG”, br. 76/08), propisana je obaveza obilježavanjaakciznih proizvoda, duvanskih proizvoda i alkoholnih pića(osim piva i stonog vina), akciznim markicama. Posljednjimizmjenama Zakona o akcizama koje su izvršene krajem2008. godine predviđeno je i korišćenje posebnih (evidencionih)akci znih markica za obilježavanje duvanskih proizvodai alkoholnih pića, koji se prodaju u slobodnim carinskimproda vnicama (SCP).Izgled i sadržaj akcizne markice, način i pos t upak njenogodobravanja, štampanja i izdava nja, kao i način vođenja evidencijao izdatim, iskoriš ćenim i neiskorišćenim akciznimmarkicama, bliže su uređeni Uredbom o obilježavanju duvanskihproizvoda i alkoholnih pića kontrolnim akciznim markicama(“Sl.list RCG”, br. 82/05 i “Sl.list CG”, br. 22/09).Akcizna markica za obilježavanje duvanskih proi zvodai alkoholnih pića, prema rješenjima sad ržanim u citiranojuredbi, sadrži slovnu oznaku, grb Crne Gore i natpis „CrnaGora - Ministarstvo fina nsija“, oznaku serije i serijski broj akciznemarkice. Veličina akcizne markice za obilježavanje duvanskihproizvoda iznosi 45x19 mm i štampa se u posebnimbojama, i to:- u plavoj – za duvanske proizvode koji su proizvedeni uzemlji (oznaka D),- u žutoj – za duvanske proizvode iz uvoza (oznaka U),- u zelenoj - za duvanske proizvode koji se otpremajuradi prodaje u SCP („for export only“),- u crvenoj – za duvanske proizvode koji se izvoze, aza koje ino dobavljač nije dostavio akcizne markice (oznaka„E“).Takođe, cigarete koje se prodaju u SCP obilje žavaju seposebnom markicom, dimenzija 50x25 mm koja se lijepipreko box-a cigareta.Veličina akcizne markice za obilježavanje alkoholnihpića iznosi 90x19 mm i štampa se se u pos bnim bojama,i to:- u narandžastoj - za alkoholna pića proizvedena u zemlji(oznaka D),- u plavoj - za alkoholna pića iz uvoza (oznaka U),- u zelenoj - za alkoholna pića koja se otpremaju radiprodaje u SCP („for export only“),- u crvenoj - za alkoholna pića koja se izvoze, a za kojeino dobavljač nije dostavio akcizne markice (oznaka „E“).Uredbom o izmjenama i dopunama Uredbe o obilježavanjuduvanskih proizvoda i alkoholnih pića kontrolnimakciznim markicama („Sl.list CG”, br. 22/09), propisana jeobaveza isticanja maloprodajne cijene na akciznim markicama,za cigarete koje se stavljaju u promet na carinskom54

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.području Crne Gore. Ovo rješenje, koje će se primjenjivati od1. januara 2010. godine, ima za cilj zaštitu prava pot ro šačakako bi se onemogućilo da trgovci, u slu čaju povećanja maloprodajnihcijena cigareta, zatečenih na zalihama, te ciga reteprodaju po već im cijenama.Shodno odredbama citirane Uredbe, akcizna markicaza obilježavanje duvanskih proizvoda mora biti nalijepljenana ambalaži ispod celofanskog ili drugog omotača, takoda je vidljiva i da se ne može odstraniti, a da se ne oštetiambalaža. Akcizna markica za obilježavanje alkoholnih pića,lijepi se preko zatvarača flaše ili druge ambalaže, tako da seflaša ne može otvoriti, a da se markica ne iscijepa.Navedenim rješenjima, omogućena je efikasnija kontrolaobračunavanja i plaćanja akcize, a posebno za cigarete,s obzirom da se rok za plaćanje akcize, vezuje za momenatpreuzimanja akciznih markica od Poreske uprave.Zahtjev za izdavanje akciznih markica podnosi se Po reskojupravi, jednom mjesečno i to od 1. do 15-og. u mje secuza naredni mjesec, a ako se radi o prvom štampanju markicaili o količinama većim od uobičajenih u prethodnim mjesecima,najmanje 30 dana prije preuzimanja akciznih markica.Navedeni zahtjev koji proizvođači i uvoznici podnose naposebnom Obrascu, sadrži podatke o količini akciznih markica,tehničkim elementima za njihovu izradu, slovnu oznaku,seriju i vrstu.Jovica PetričevićPored navedenog, predmetnom uredbom propisana jeobaveza, za proizvođače, odnosno uvoznike duvanskih proizvodai alkoholnih pića, vraćanja oštećenih, odnosno neiskorišćenihakciznih markica Poreskoj upravi u roku od 15dana po isteku kvartala. Takođe, oštećene i potpuno uništenekao i neiskorišćene akcizne markice, na predlog Poreske uprave,uništava Komisija formirana od strane Ministarstva finansija.U zahtjev za izdavanje akciznih markica, proizvođači iuvoznici podnose i sledeće dokaze:- da je upisan u Centralni registar kod Privrednog suda,- da je uvoznik odnosno proizvođač upisan u Registar omarkama duvanskih proizvoda Agencije za duvan,- da je upisan u registar akciznih obveznika kod Poreskeuprave (za proizvođače).Proizvođači, odnosno uvoznici duvanskih proizvoda i alkoholnihpića, akcizne markice preuzimaju u roku od 10 danaod dana dobijanja obavještenja od strane Poreske uprave, dasu te markice odštampane. Tada su dužni podnijeti i instrumentosiguranja plaćanja (bankarsku garanciju koja je naplativana prvi poziv), u visini obračunate akcize.Ružica Bajčeta,samostalni savjetnik IIu Sektoru za poreski i carinski sistemJovica Petričević,samostalni savjetnik Iu Sektoru za poreski i carinski sistem55

Međunarodna saradnjaMinistarstvo finansija krozprizmu sastanaka međunarodnihfinansijskih institucijaGodišnja Skupština Borda Guvernera EBRD-aEvropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) osnovana je1991. godine, sa ciljem da se ubrzaju i ojačaju procesi tržišnihreformi i tranzicije u zemljama centralne i istočne Evropei stvore uslovi za efikasno funkcionisanje otvorenih tržišnihprivreda u tim zemljama. Vlasnici Banke su Vlade 60 državai dvije međuvladine organizacije. EBRD, sa svojim kapitalom,predstavlja najvećeg pojedinačnog investitora u regionu.Banka koristi svoju blisku saradnju sa vladama država uregionu kako bi promovisala stvaranje što boljeg i efikasnijegposlovnog okruženja. Pravilo poslovanja EBRD-a je saradnjasamo sa onim zemljama koje su posvećene demokratskimprincipima.EBRD, između ostalog, omogućava finansiranje projekatau oblasti bankarstrva i privrede, i to putem finansiranjanovih inicijativa, kao i finansiranjem postojećih kompanija.Takođe, Banka finansijski pomaže i proces privatizacije iprestrukturiranja državnih preduzeća i unaprijeđenja uslugana nivou opština. Kao takva, Banka ima izuzetan uticaj naekonomije država centralne i istočne Evrope.Osamnaesta Godišnja Skupština EBRD-a, koja jeobuhvatila učešće visokih predstavnika vlada, država, vodećihfinansijskih korporacija, preduzetnika iz malih, srednjihi velikih preduzeća regiona, kao i predstavnika civilnogdruštva, održana je 15. i 16. maja 2009. godine, u Londonu.Godišnjoj Skupštini EBRD-a prisustvovala je i delegacijaMinistarstva finansija, predvođena potpredsjednikom Vladei ministrom finansija, dr Igorom Lukšićem.Tokom Godišnje Skupštine Borda Guvernera, glavnatema razgovora bila je trenutna finansijska i ekonomskasituacija u svijetu. Pored uticaja na ekonomije država, fina ­nsijska kriza negativno je uticala i na poslovanje međunarodnihfinansijskih institucija, kao i EBRD-a, koji je po prvuput u posljednjih 10 godina pretrpio gubitak, i to u visini od620 miliona eura. Međutim, svi učesnici Skupštine izrazilisu generalno zadovoljstvo mjerama koje je EBRD preduzeou cilju ublažavanja svjetske ekonomske krize i ocijenjenoje da su pomenute mjere, koje su donijete u decembru2008. godine, pravovremene, odlučne i efikasne. Takođe,istaknuta je uspješna saradnja međunarodnih finansijskihinstitucijama u cilju prevazilaženja finansijske krize, kao ispremnost da se, ukoliko bude neophodno, poveća obimposlovanja Banke.Istovremeno Guverneri su iznijeli svoja mišljenja o aktuelnoj ekonomskoj krizi i predstavili mjere koje su vladepojedinih država donijele, kao i prijedloge mjera koje biEBRD mogao da preduzme u cilju ublažavanja posljedicakrize. Pored učešća na redovnom dijelu sastanaka BordaGuve rnera, delegacija Ministarstva finansija imala je i višebilateralnih sastanaka sa predstavnicima međunarodnih finansijskihinstitucija: Credit Suisse, Moodys, Evropska investiciona banka (EIB), Japanska agencija za međunarodnusaradnju (JICA), kao i sa visokim predstavnicima EBRD-a, načelu sa predsjednikom, Tomasom Mirowom.Predstavnici prethodno navedenih renomiranih institucijaizrazili su zadovoljstvo rezultatima koje je postigla crnogorskaprivreda u prethodnom periodu. Takođe, interesovalisu se za aktuelnu situaciju, vezano za najvažnija crnogorskaprivredna pitanja, kao i za naše projekcije glavnih ekonomskihpokazatelja u Crnoj Gori. Zajednički je konstatovano da je, kaoi u većini zemalja, uticaj ekonomske krize usporio završetakprocesa tranzicije. U cilju lakšeg prevazilaženja novonastalesituacije i finalizacije procesa tranzicije, Vlada Crne Gorepreduzima sve neophodne aktivnosti koje se odnose narestrukturiranje i modernizaciju državnih preduzeća, dalji56

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.razvoj infrastrukture, kao i uspostavljanje savremenih upravljačkih standarda.Tokom sastanaka, razgovarano je o budućim kapitalnimprojektima u Crnoj Gori, kao i o planiranom rebalansu budžeta.Kao prioriteti u cilju budućeg razvoja, predstavljenesu investicije u sektore turizma i energetike, dok su kaonajbitniji projekti naznačeni izgradnja autoputa Bar – Boljare,izgradnja elektrana na rijeci Morači, kao i restrukturiranjenekih kompanija, poput Kombinata Aluminijuma Podgoricai Željezare Nikšić.Iz navedenih finansijskih institucija izražena je spre m­nost za nastavak saradnje i uključivanje u realizaciju pomenutihkapitalnih projekata, što bi bilo od izuzetne važnosti zanjihovu uspiješnu realizaciji.U periodu nakon Godišnje Skupštine Borda GuverneraEBRD-a, nastavljena je saradnja sa pomenutim finansijskiminstitucijama, u cilju konkretizacije prethodno navedenihprojekata. Kao rezultat uspješnih pregovora koji su vođeni i uLondonu, u cilju realizacije kreditnih sredstava namijenjenihmalim i srednjim preduzećima, Ministarstvo finansija potpisaloje, 02. jula 2009. godine, sa EIB-om, Ugovor o garanciji, naiznos od 91 milion eura. Očekuje se da će crnogorske komercijalnebanke, uskoro, potpisati Ugovore o kreditu sa EIBom,za pripadajući dio iznosa kredita. Navedena sredstva će,zajedno sa sredstvima koja su obezbijeđena u saradnji saNjemačkom bankom za razvoj (KfW), u visini od 50 milionaeura, predstavljati važnu podršku ne samo projektima malihi srednjih preduzeća u Crnoj Gori, već i crnogorskoj ekonomijiuopšte, usljed pozitivnog efekta upliva novca u domaće novčanetokove.Sastanci Holandske KonstituenceSastanci Holandske Konstituence održavaju se svakegodine u nekoj od zemalja članica. Svrha organizovanjasastanaka je razgovor o pitanjima bitnim za privrede članicaKonstituence. Pomenuti sastanci, takođe, predstavljaju prilikuza ministre finansija i guvernere centralnih banaka zemaljačlanica Konstituence da razmijene utiske o aktuelnimekonomskim pitanjima, o kojima Konstituenca treba da imazajednički stav na sastancima izvršnih direktora Međunarodnogmonetarnog fonda (MMF) i Svjetske banke. Brojglasova svake članice zavisi od iznosa njene kvote. KvotaCrne Gore u MMF-u iznosi 27,5 miliona specijalnih pravavučenja, a procentualno izraženo 0,02% učešća u ukupnomkapitalu Fonda. Svjetska banka je organizovana tako dazemlje članice predstavljaju akcionare. Broj akcija, odnosnoudio koji država ima, baziran je približno na veličini njeneeko nomije.Konstituenca okuplja zemlje koje sarađuju sa MMF-omi Svjetskom Bankom i kao takva zastupa interese zemaljačla nica u Grupaciji Svjetske banke i MMF-a. Zemlje članiceDragan DarmanovićMarko VukaševićHolandske Konstituence su: Holandija, Bosna i Hercegovina,Kipar, Gruzija, Moldavija, Makedonija, Rumunija, Ukrajina,Jermenija, Bugarska, Izrael, Hrvatska, i Crna Gora, kao najmlađi član Konstituence.Holandska Konstituenca ima dobro uspostavljen dij alogizmeđu svojih trinaest članica, koji omogućava adekvatnopredstavljanje i zaštitu interesa svake zemlje poje dinačno.Holandija predano radi na intenziviranju dija loga međučlanicama, nudeći značajnu tehničku po moć na svim nivoimadržavne administracije, koja pokri va različite oblasti koje suznačajne za članice.Ovogodišnji sastanci Holandske Konstituence Svjetskebanke i MMF odžani su u Bečićima, u periodu od 14. – 16.juna, u organizaciji Ministarstva finansija Crne Gore i CentralneBanke Crne Gore (CBCG).U ime domaćina, prisutnim delegacijama dobrodošlicusu poželjeli Predsjednik Vlade Crne Gore, gospodin Milo Đukanovići potpredsjednik Vlade i ministar finansija, gospodinIgor Lukšić.Sastanci su predstavljali priliku za iznošenje stavovapovodom trenutne globalne ekonomske krize i njenog uticajana svjetsku ekonomiju. Takođe, dat je i osvrt na uticaj koji je57

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.kriza imala na pojedine države, a predstavljene su i mjerekoje su vlade i centralne banke pojedinih država preduzele,u cilju prevazilaženja krize. Na tu temu, visoki zvaničniciSvjetske banke, i MMF-a održali su niz prezentacija, koje suizazvale interesovanje prisutnih predstavnika članica HolandskeKonstitience.Pored redovnog dijela programa, delegacije zemaljačlanica Holandske Konstituence imale su priliku da pri sustvujubilateralnim sastancima sa predstavnicima Hola ndskedelegacije, kao i visokim predstavnicima Svjetske ba nke iMMF-a.Crnogorska delegacija, koju su sačinjavali najviši predstavniciMinistarstva finansija i CBCG, održala je niz bilateralnihsastanaka. Ministar finansija, dr Igor Lukšić, sasaradnicima i predstavnicima CBCG-a, sastao se sa g-dinomAge Bejkerom, izvršnim direktorom MMF-a i g-dinom RudomTrefersom, izvršnim direktorom Svjetske banke; kao i potpredsjednikomVlade i ministrom finansija Holandije, g-dinomVouterom Bosom i Predsjednikom Centralne banke Holandije,g-dinom Nutom Velinkom. Pored navedenih sastanaka, ministarLukšić održao je i sastanke sa ministrom finansijaGruzije, g-dinom Kahom Baindurašvilijem i g-dinom AndrijomKravecom, ministrom finansija Ukrajine.Na pomenutim sastancima bilo je riječi o aktuelnojsvjetskoj ekonomskoj krizi i mjerama koje je Vlada CrneGore, u saradnji sa CBCG, preduzela u cilju prevazilaženjanje nih negativnih posljedica. Takođe, crnogorska strana jeuvaženim gostima predstavila projekte predviđene za naredni period, koji su od izuzetnog značaja za nastavak progresacrnogorke privrede. Sa druge strane istaknuto je zadovoljstvo postignutim rezultatima u procesu tranzicije iuključenja međunarodne ekonomske tokove i izražena na dada će se, zajedničkim snagama, u najskorije vrijeme, pronaćiadekvatan model za prevazilaženje trenutnog stanja usvjetskoj ekonomiji.Takođe, pored zvaničnog dijela, domaćin je za prisutnegoste obezbijedio i bogat zabavni program, koji je obuhvatioposjete kulturno-istorijskim znamenitostima i prirodnim ljepotamacrnogorskog primorja sa zaleđem.Zajednička je ocjena svih učesnika, da je Crna Gora,iako najmlađi član Konstituence, bila odličan domaćin takoznačajnog događaja i da je pokazana spremnost Crne Goreda i u budućnosti bude organizator sličnih kongresa.Dragan Darmanović,načelnik odsjeka za međunarodnu saradnjuMarko Vukašević,savjetnik u odsjeku za međunarodnu saradnju58

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Izbori zaEvropski parlamentU periodu od 4 – 7. juna 2009. godine, u dvadeset ise dam država članica Evropske unije (u daljem tekstu: EU),održani su sedmi po redu izbori za Evropski parlament (udaljem tekstu : EP). Rezultate višestranačkih izbora (vidjetiTabelu 1.), koji su u medijima bezmalo okarakterisani i kaopobjeda desnog centra, karakteriše trijumf Evropske naro dnepartije (podrška oko dvije petine biračkog tijela) nad svojimglavnim političkim oponentom Partijom evropskih socijalista.Interesantno je primijetiti da u vrijeme globalne ekonomskekrize, rastuće nezaposlenosti, aktuelne neizvjesnostipreuzimanja Lisabonskog ugovora, EP je ostvario minimumsvoje legitimnosti, tj. skromni odaziv od 43,01%. Iako, generalnogledajući, političke partije i odaziv biračkog tijela bilježepad (osim Zelenih koji bilježe porast od oko 2%), za političkeelite širom Evrope mnogo veće iznenađenje predstavlja nagliuspon desničarski orijentisanih partija (većina od 36%mandata) i pad socijaldemokratskog horizonta («La stampa»).Ana IvanovićTabela 1 1Izborni rezultat: u susret novom Evropskom parlamentu(raspored poslaničkih mjesta u odnosu na ukupan broj 736)355530 28265Nina Vukotić18455Evropska narodna partijaAlijansa liberala i demokrata EvropeZeleni / Slobodna evropska alijansaPar ija evropskih socijalistaUjedinjena evropska ljevica/ Nordijska zelena ljevicaReformsko krilo evropskih konzerva ivacaDemokrati za slobodnu EvropuOstaliNajmlađi član novoizabranog EP-a a je dvadesetpetogodišnjiEmilie Turen iz Danske, do je najstariji Ciriano de Mita(Italija) sa punih osamdeset i pet. Ženski dio parlamentarnepopulacije aktuelnog sastava iznosi 35,3%, dok muškarci84čine 64,6%. Parlamentarci koji su dobili ubjedljivo najvećipodršku su Silvio Berluskoni (2,7 mil. glasova) i Indrek Tarand(Estonija) sa 25,8% glasova. Svoje kabinete zamijeniće poslaničkimklupama čak osam bivših premijera, među kojima je iAlojz Peterle (Slovenija).Mada jedino neposredno birano tijelo od strane građanaEU, koje donosi blizu dvije trećine evropskih propisa, odobrava budžet od 133,8 milijardi € 2 , odobrava članove Evropske komisije i Evropske centralne banke, vrši kontroluizvršne vlasti, svi su izgledi da ni sami birači ne prepoznajunjegov uticaj na svakodnevni život evropske porodice, počevšiod klimatskih promjena do tarifa za mobilnu telefoniju, ili sejednostavno radi o apatičnosti na nacionalnom nivou – bezobzira na njeno lijevo ili desno krilo.59

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Od prvih parlamentarnih izbora održanih još 1979.godine, kada i EP bilježi početnički entuzijazam u biračkomodazivu (za sada rekordnih 61,99%), svaki sljedeći izboribilježe pad interesovanja javnosti (vidjeti Tabelu 2.). Paralelnosa prethodnim tokovima, evropski osnivači, međutim, idu usuprotnom pravcu. Sa svakim novim ugovorom tj. sa svakomnovom izmjenom osnivačkih ugovora moć EP kontinuiranoraste. Tako da od početne, više konsultativne uloge, koja jetrebala da predstavi uvod i odmjeravanje kohezionih snagabuduće EU, danas imamo situaciju da ukoliko se određeniakt želi usvojiti u Evropskoj zajednici (važi za većinu politika Istuba EU – prim.aut.) on mora biti u identičnom tekstu usvojenod strane EP- a i Savjeta Evropske unije. Prethodno navedenipostupak, poznat kao „saodlučivanje“ suštinski predstavljapravo veta za parlament i uslovima njegove limitiranelegislativne kompetencije najjači pravni instrument.Tabela 2 3 .Izlaznost na parlamentarnim izborimaza period 1979 – 2009 (u %)Istorijski gledano EP se prvi put sastao 10. septembra1952. godine. Jedna od najstarijih zajedničkih institucija,Parlament je započeo kao „Zajednička skupština“ Evropskezajednice za ugalj i čelik (EZUČ). Bila je ovo konsultativnaskupština 78 parlamentaraca delegiranih iz redovanacionalnih parlamenata zemalja članica, bez zakonodavnihovlašćenja. Razvoj Parlamenta od njegovog osnivanja svjedočio evoluciji struktura Unije bez jednog jasnog „vrhovnog plana“.1958. godine su Rimskim ugovorima osnovane Evropskaekonomska zajednic i Evratom. Zajedničku skupštinu sudijelile sve tri zajednice (koje su imale zasebne izvršne organe),a svoje ime je promijenila u „Evropska parlamentarnaskupština“. Tri zajednice su se spojile Ugovorom o spajanju iz1967. godine, a tijelo je preimenovano na svoje sadašnje ime„Evropski parlament“ 1962.Parlament čini 785 članova Evropskog parlamenta, kojipredstavljaju drugo po veličini demokratsko biračko tijelo nasvijetu (nakon Indije) i, sa 342 miliona građana sa biračkimpravom, najveće nadnacionalno biračko tijelo u istoriji. Parlamentse bira na neposrednim izborima sa univerzalnimpravom glasa, u skladu sa nacionalnim izbornim zakonodavstvom,na svakih pet godina počev od 1979. godine. Izboriza Evropski parlament održavaju se u svakoj državi članiciposebno, nezavisno (mada ponekad istovremeno) od nacionalnihili lokalnih izbora. U Parlamentu su predstavnici viševelikih sveevropskih političkih grupacija, kao i najvažnijihpolitikčih stranaka zemalja članica. Svaka zemlja članica biraunaprijed određen broj poslanika, koji se određuje premabroju stanovnika. Ukupan broj članova Evropskog parlamentatrebalo bi da bude 732; međutim, od 1. januara 2007. ima785 članova, što je posledica pristupanja Rumunije i Bugarske,pošto raspored broja članova po zemljama ne uzima uobzir države koje pristupe EU u periodu između dvaju izbora.Prema važećim pravilima, broj članova je trebalo da budeponovo smanjen na 732 nakon održanih izbora, ali je kompromisnađen na broju 736.Evropski parlament i Savjet EU su u suštini dva domau dvodomnoj zakonodavnoj grani vlasti u Evropskoj uniji,pri čemu je zakonodavna moć zvanično jednako podijeljenaizmeđu oba doma. Međutim, postoje i neke razlike od nacionalnihzakonodavnih tijela. Na primjer, ni Parlament ni Savjetnemaju pravo zakonodavne inicijative (Savjet ima ovo pravou nekim međuvladinim poslovima) u poslovima Zajednice,ovo pravo je zadržano isključivo za Evropsku komisiju (izvršniorgan). Ovo znači da Parlament može izmijeniti ili odbacitipredloge zakonodavnih akata, ali da bi se sačinio takav predlog,Komisija mora da sastavi nacrt zakona prije nego štose o njemu može raspravljati u Parlamentu i eventualno bitiusvojen kao pravni akt. Međutim, Parlament ima pravo dazahtijeva od Komisije da sastavi ovakve nacrte. 4Korisno je napomenuti i par činjenica u prilog značajai obima evropske parlamentarne moći. Parlament sa sjedištemu Strazburu, zasijedanjima u Briselu i Sekretarijatomu Luksemburgu, ima budžet od 1,53 milijarde € i košta, uprosjeku, tri eura po Evropljaninu. Evropski poslanik imaplatu od skoro 6.000 €, a svakog mjeseca dobija i 4.000 €na ime troškova 5 . U Evropskom parlamentu zvanično se govorii piše na dvadeset i tri jezika, zbog čega približno trećinazaposlenih radi na prevođenju.Zaključak se nameće sam: danas, tj. u vrijeme održavanjaizbora, imamo instituciju sa de iure najvećom snagomod njenog konstituisanja, a sa de facto najslabijom podrškomonih, koji joj pravnu snagu i daju.Ana Ivanović,samostalni savjetnik,Nina Vukotić,savjetnik1 - Preliminarni rezultati, do inaoguracione sjednice 14. jula t.g, preuzeti su sa zvaničnog sajta eU: http://www.elections2009-results.eu/en/new_parliament_en.html2 - Iznos za 2009. godinu3 - Preliminarni rezultati, do inaoguracione sjednice 14. jula t.g, preuzeti su sa zvaničnog sajta eU: http://www.elections2009-results.eu/en/turnout_en.html4 - Podaci preuzeti sa sajta http://sh.wikipedia.org/wiki/Evropski_parlament5 - Podaci preuzetu iz ersTe eU MONITORA, br. 21, jun 2009. godine60

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.NA OKRUGLOM STOLU TRIM MNE ZAVRŠNE KONFERENCIJE, U OKVIRU KOMPONENTE:Državna pomoć - na temu„Državna pomoć- novi izazovi ili preprekaza Crnu Goru i preduzetnike”Govornici okruglog stola su bili eksperti: Dace Berkolde,TRIM, srednjoročni ekspert i pomoćnik ministra finansija Le ­to nije, Daiga Lagzdina, TRIM STE i rukovodilac Odjeljenja zadržavnu pomoć Ministarstva finansija Letonije, Sonja Bećović,savjetnik ministra finansija Crne Gore i Darko Konje vić, predstavnikMBA (Montenegro Business Alliance).U okviru pitanja prihvatanje EU discipline na polju državnepomoći u narednih nekoliko godina koja je izuzetnoizazovan zadatak za Crnu Goru, mogućnostima kao i posljedicamakoje potiču od državne pomoći, kao jednog od instrumenataza ekonomski razvoj Crne Gore, obrazložena jesituaciju u Crnoj Gori po tom pitanju, odnosno da li državadovoljno podržava svoje kompanije i koji su prioritetni sektoriza podršku, kao i koji instrumenti državne pomoći senajčešće koriste.Sonja BećovićIzazovi u pogledu uvođenja i primjene sistema državnepomoći u Crnoj Gori proističu iz kompleksnosti i novosti regulisanjadržavne pomoći uopšte.Zahtjevi EU prema Crnoj Gori, ali i uopšte, vezani zaobla st državne pomoći su sljedeći: potpuna primjena pravilakoja važe za državnu pomoć, uspostavljanje nezavisnogorga na, odobravanje ili zabrana programa državne pomoćii pojedinačnih sredstava državne pomoći, obezbjeđenje povra ćaja svake nezakonito dodijeljene državne pomoći, obezbjeđenje transparentnosti u oblasti državne pomoći (sastavljanjegodišnjeg izvještaja), izradu sveobuhvatnog popisasvih programa državne pomoći.U tom smislu, u cilju implementacije obaveza iz SSP-a,u prethodnom periodu Crna Gora je uradila sljedeće: donijetje Zakon o kontroli državne podrške i pomoći (“Službeni listRepublike Crne Gore”, br. 26/07); zatim podzakonska akta:Uredba o bližim kriterijumima, namjeni i uslovima dodjele državnepodrške i pomoći (“Službeni list Crne Gore”, br. 13/08),Šefika KurtagićUredba o načinu i postupku podnošenja i sadržaju potrebnedokumentacije za prethodnu i naknadnu kontrolu državnepodrške i pomoći (“Službeni list Crne Gore”, br. 13/08), Pravilniko sadržaju godišnjeg izvještaja o kontroli državne podrškei pomoći.Na osnovu pomenutog Zakona o kontroli državne pod­61

š ke i pomoći, Odlukom Vlade Crne Gore od 8. novembra2007. godine osnovana je Komisija za kontrolu državnepodrške i pomoći, koja se sastoji od sedam članova, a čijisu zadaci kontrola dodjele i korišćenja, odobravanja, nadgledanjai po v raćaja državne podrške i pomoći.U skladu sa zakonskom obavezom, Odjeljenje za pripremudržavne pomoći je pripremilo i Godišnji izvještaj o kontrolidržavne podrške i pomoći u Crnoj Gori za 2007. godinu, kojije urađen na osnovu podataka dostavljenih od strane davalacadržavne pomoći, a u skladu sa metodologijom propisanomod strane Evropske komisije u oblasti izvještavanja održavnoj pomoći, prvi takve vrste u Crnoj Gori.Takođe, Odjeljenje je uradilo i popis državnih pomoći,tzv. Inventar.Cilj državne pomoći je podrška strategiji Vlade Crne Goreu pravcu povećanja privrednog rasta, sprovođenja str ukturnihreformi i boljeg upravljanja javnim finansijama, po sebno u dijelurashoda. Struktura državne pomoći na osnovu Godišnjegizvještaja u 2007. godini, ima pozitivan trend – povećanjeučešća horizontalne državne pomoći u ukupno dodijeljenojdržavnoj pomoći. S obzirom da ova kate gorija državnepomoći u najmanjoj mjeri izaziva po remećaj konkurencije natržištu i čiji pozitivni efekti su višestruki, u narednom period(2008. i 2009. godina) su intenzivirana ulaganja u razvoj malihi srednjih preduzeća, koje za krajnji efekat ima povećanjezapošljavanja i uvođenje novih tehno logija. U zemljama utranziciji posebno je u praksi potvrđena direktna veza izmeđuaktivnosti malih i srednjih preduzeća, kao najdinamičnijeg elementasame ekonomije i rasta produktivnosti.Takođe je u aktivnim mjerama politike zapošljavanjastv arana mogućnost za novo zapošljavanje, obrazovanje iobuku.Osnovni indikatori dostignutog višeg stepena razvoja ćese ogledati i u usmjeravanju javnih sredstava u: istraživanje irazvoj, program zaštite životne sredine, uštede energije i povećanjekorišćenja alternativnih i obnovljivih izvora ene rgije.Instrumenti državne pomoći koji su najviše zastupljeni uprethodnom, analitički uporedivom periodu - 2007. godina, su:A2 – poreske olakšice i socijalna davanja, zatim A1 –sub vencije, kamate, donacije, otpis duga i umanjeni iznosiprilikom prinudnih poravnanja; C1 – zajmovi pod povoljnimuslovima i zajmovi preduzećima u poteškoćama; B1 – državnii finansijski transferi u formi udjela u kapitalu; C2 – ostalemje re (rezervacije, opšta ili ubrzana amortizacija itd.); i D-garancije.Prema raspoloživim podacima iz Godišnjeg izvještajaza 2008. godinu, najveću zastupljenost imaju instrumenti:A1 - subvencije, kamate, donacije, otpis duga i uma-62

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.njeni iznosi prilikom prinudnih poravnanja i C1 - zajmo vipod povoljnim uslovima i zajmovi preduzećima u poteškoćama.Što se tiče instrumenata koji se koriste, iako su za pr e­du zetnike atraktivnije državne subvencije, praksa, ipak, pokazujeda su daleko efikasniji povoljni zajmovi ili garancije,jer država sa manje sredstava pomaže više kompanija.Jedan od problema sa kojima su se Odjeljenje i Komisijasuočavali u radu i implementaciji propisa, bio je nedovoljnai nepotpuna informisanost o svim proceduralnimmje rama za korišćenje državne pomoći.U tom cilju, eksperti EU su održali seriju tematskih seminarau smislu potpune edukacije za organe državne uprave,preduzeća, javni servis i vršioce pravosudnih funkcija.Drugi problem sa kojim se u svom radu susrijeću Komisijaza kontrolu državne podrške i pomoći i Odjeljenje za pripremudržavne pomoći sarađujući sa javnom upravom, jenedovoljno vrijeme za obradu notifikacije državne pomoći injihova potpunost u smislu kompletnih pravnih podloga i svihneophodnih elemenata programa državne pomoći, kao štosu opravdani troškovi, intenzitet, kumulacija itd.Što znači državna pomoć i koji se instrumenti mogukor istiti za dodjelu državne pomoći, koja je razlika izmeđugen eralnih (opštih) mjera kao takvih i mjera državne pomoći;kao i razlika između politike državne pomoći i politikekontrole državne pomoći?“Osim kada je drugačije utvrđeno u Ugovoru o EZ, svakapomoć koju dodijeli država članica iz državnih sredstava u bilokom obliku, a koja narušava ili prijeti da naruši konkurenciju,tako što daje prednost određenim preduzećima ili proizvodnjiodređenih roba, ukoliko utiče na trgovinu između država članica, nekompatibilna je sa zajedničkim tržištem”. (član 87.Ugo vora o osnivanju EZ).Da bi neka mjera bila klasifikovana kao državna pomoć,treba da odgovara kriterijumima koji treba da budu ispunjeniistovremeno:• Mjera treba da bude finansirana iz državnih sredstavai dodijeljena ili neposredno od strane države ili posredno odstrane nekog tijela ovlašćenog od države;• Mjera treba da predstavlja ekonomsku prednost kojuodređeno preduzeće ne bi dobilo pod normalnim uslovimaposlovanja;• Mjera mora da bude i “selektivna”, tj. da se odnosisa mo na određena preduzeća, na pojedine privredne sektoreili djelove teritorije neke države članice;• Pomoć mora da ima efekat narušavanja tržišne konkurencije i poslovanja u okviru Evropskog ekonomskog prostora.Najjednostavniji način da se objasni suština državnepo moći jeste da se razdvoje opšte mjere od posebnih. U slučajuopštih mjera ne radi se o državnoj pomoći i posebnimograničenjima: može se dati novac bez ikakvih ograničenja,naravno ukoliko država ima opredijeljenih sredstava. Ipak,ako država odluči da podrži određenu industriju, regiju ili preduzeće,onda se to mora usaglasiti sa posebnim pravilimaprije dodjeljivanja javnih sredstava.U isto vrijeme treba naglasiti da država nije obaveznada obezbijedi bilo koja finansiranja. Naravno, ona to može dauradi, i na taj način kreira politiku državne pomoći, pod uslovomda je obezbijedila dovoljno sredstva za taj cilj.Postoje dvije različite stvari – politika državne pomoći ikontrola državne pomoći. To znači da sektorska ministarstvaodlučuju šta hoće da pomažu, koje projekte podržavaju, kojisektori imaju prioritet, ali da Komisija za kontrolu državnepomoći ustanovljava okvir u kojem javna sredstva mogu bitidodjeljivana. U kreiranju politike koja bi pomagala razvoj ekonomijeu državi, kompanije treba da sarađuju sa državniminstitucijama i poslovnim udruženjima.Pozitivni efekti državne pomoći su višestruki, počev odefe kata u kreiranju ekonomske politike u cilju privlačenjastranih investicija, racionalnom planiranju budžeta i vođenjuodgovarajuće politike regionalnog razvoja.Poreska politika Crne Gore je veoma stimulativna i, u skladusa pravilima SSP-a, može biti veoma privlačna inve stitorima, usmislu da se poreske olakšice smatraju kao investicije. Sveobuhvatneporeske reforme u Crnoj Gori čine ovu oblast istovremenoi jednom od naših glavnih aduta u cilju stvaranja povoljnogokvira za dinamičan rast naše eko nomije.Osim privrede i investitora, i građani imaju koristi oddrža vne pomoći.Postoji dosta dobrih primjera gdje i građani imaju kori stiod državne pomoći. Jedan od tih primjera je u slučaju pomoćibankama. Ovo je veoma značajna vrsta pomoći, naročito posljednjihmjeseci. Dajući pomoć bankama, korist se prosljeđuje,takođe, i građanima, osiguravajući njihove de pozite položenekod banaka. Takođe, korist imaju i građani koji imaju kreditekod banaka – sa dodatnim garancijama bankama, država uvodii dodatne uslove bankama – da ne mogu promijeniti uslovekredita, kao na primjer podizanje kamatne stope.Crna Gora na adekvatan način implementira sistem kontrole državne pomoći koji je saglasan sa međunarodnimpravilima u ovoj oblasti. Dostignuća Crne Gore na ovom poljuimaju važan pozitivan uticaj na proces evropskih integracijaCrne Gore.Sonja Bećović,savjetnik ministraŠefika Kurtagić,viši savjetnik III63

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Isplata obveznicakonvertovane devizne štednjeZakonom o regulisanju obaveza i potraživanja po osnovuino duga i devizne štednje građana i Zakonom o isplati devizneštednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištemvan Crne Gore propisana je isplata obveznica konvertovanedevizne štednje, sa početkom na dan 1. jul 2009. godine.Naime, uslovi, način i rokovi isplate devizne štednje kodovlašćenih banaka na teritoriji Crne Gore utvrđeni su Zakonomo regulisanju obaveza i potraživanja po osnovu inoduga i devizne štednje građana (bez obzira na prebivalištevlasnika štednje), i vrši se od 1. jula 2004. do 2017. godine.Predviđeno je da se u 2009. godini izvrši isplata za 66hiljada vlasnika obveznica konvertovane devizne štednje,koji imaju pravo na naplatu istih. Isplata će se vrši prekoposlovnih banaka i Centralne banke Crne Gore - regionalnicentri. Takođe, devizne štediše, koje imaju deviznu štednjupoloženu kod ovlašćenih banaka na teritoriji Crne Gore, anijesu podigli prvu ratu i ne posjeduju potvrdu o konverzijidevizne štednje u obveznice, treba da se obrate banci kodkoje su imali štednju (Podgoričke banke Societe GeneralGroup - za bivše štediše Podgoričke banke, Atlasmont banke- bivše štediše Beranske banke i Pljevaljske banke i Prvebanke CG - bivše štediše Nikšićke banke).Do sada je, isplaćeno i otkupljeno obveznica u vrijednostiod 48,5 mil. €, a dug iznosi 137,2 mil. €.Zakonom o isplati devizne štednje građana položenekod ovlašćenih banaka sa sjedištem van Crne Gore utvrđenisu uslovi, način i rokovi isplate devizne štednje položene kodbanaka sa sjedištem van teritorije Crne Gore. Isplata devizneštednje građana vrši se od 1. jula 2007. preko poslovnih jedinicaCrnogorske komercijalne banke. Međutim, određen brojgrađana - vlasnika devizne štednje položene kod ovlašćenihbanaka van teritorije Crne Gore, nijesu uspjeli da ostvare pravona isplatu devizne štednje u zakonom predviđenom roku(do 6. januara 2008. godine), i obratili su se Ministarstvu finanijazahtjevom da im se omogući da ostvare to svoje pravo.Uvažavajući navedene razloge zbog kojih vlasnici devizneštednje nijesu u zakonom propisanom roku ostvarili pravo naisplatu (nezavršeni ostavinski postupci, nedobijenje potvrdao stanju devizne štednje od matičnih banaka i sl.), Zakonomo izmjenama i dopunama zakona o isplati devizne štednjegrađana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem vanCrne Gore (“Službeni list CG”, broj 20/09), produžen je rok zapodnošenje zahtjeva za isplatu devizne štednje i isplatu, do30. maja 2009. godine.Marina PopovićStoga, u periodu od 20. marta do 30. maja 2009. godine,Crnogorskoj komercijalnoj banci je podneseno 524 zahtjevaza isplatu, po kojima je isplaćena prva rata (od po 380,00€)u iznosu od 171,5 hilj. € i druga rata (od po 530,00€) u iznosuod 188,7 hilj. €, što ukupno čini 360,2 hilj.€.Do sada, isplaćeno je i otkupljeno obveznica u vrijednostiod 3,8 mil.€, a dug iznosi 34,1 mil. €.Budžetom Crne Gore za 2009. godinu opredijeljenasu sredstva, za isplatu i otkup obveznica devizne štednjegrađana, u iznosu od 20,1mil. € i to:- za isplatu šeste rate štednje položene kod ovlašćenihbanaka na teritoriji Crne Gore 7,5mil. €;- za isplatu treće rate štednje položene kod banaka vanteritoriji Crne Gore 2,6 mil. €- za otkup obveznica devizne štednje 10,0 mil. €.Takođe, obveznice devizne štednje mogu se koristiti iprije roka dospijeća, za kupovinu akcija državnih preduzeća ipreduzeća koja su u vlasništvu fondova koja su u procesu privatizacije,kupovinu stanova, rezidencijalnih prostorija, poslovnihprostora, zemljišta ili druge imovine u državnoj svojini, za kojeCrna Gora odredi da se mogu kupovati obveznicama koje nijesudospjele za naplatu, isplatu poreskih obaveza obveznicamakoje dospijevaju za naplatu u godini na koju se odnose poreskeobaveze i mogu se prodavati na berzi, preko ovlašćenih lica natržištu hartija od vrijednosti (brokera).Marina Popović, samostalni savjetnik I64

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Dobijanje, povlačenje iobustava akreditacije zadecentralizovano upravljanjesredstvima Evropske unije1. Dobijanje akreditacijePojmovi akreditacija i prenošenje odgovornosti za upr -avljanje sredstvima Evropske unije definisani su zakonodavnimokvirom za primjenu Instrumenta pretpristu pne pomoći(IPA), a to su: Uredba o sprovođenju IPA (u daljem tekstu„IPA IR“) kao i Okvirni sporazum 1 , koji svaka zemlja korisnicapomoći potpisuje sa Komisijom Evropskih Zajednica. Na tajnačin Okvirni sporazum postaje obavezujući dokument zasve zemlje potpisnice i prihvata propisane kriterijume zadodjelu akreditacije od strane Evropske Komisije (u daljemtekstu „Komisija“).Članom 11. IPA IR- Opšti zahtjevi-pododjeljak 1, definisanoje da će se Komisija, prije donošenja odluke o prenošenjuodgovornosti za upravljanje na zemlju korisnicu, bez obzira dali je riječ o komponenti, programu ili mjeri, uvjeriti da državaispunjava sve uslove iz člana 56(2) Uredbe (EZ, Euroatom) br.1605/2002 (u daljem tekstu „Finansijska uredba“), naročitou vezi sa uspostavljenim sistemima upravljanja i kontrole.Član 56. Finansijske uredbe podrazumijeva da sistem revizije, računovodstva i javnih nabavki zemlje korisnice, funkcioniše u skladu sa pravilima koji su uspostavljeni uzemljama Evropske unije, odnosno u skladu sa pravilima izakonima Evropske zajednice, kao i u skladu sa međunarodnopriznatim standardima. 2 Pored navedenih uslova, koje zemljamora ispuniti, neophodno je i da su na snazi akreditacijeNacionalnog fonda, NAO i operativnih struktura. Na taj način,po ovako definisanim zahtjevima, sistemi upravljanja ikontrole, koji su uspostavljeni u zemlji korisnici, obezbjeđujuefikasne kontrole u sledećim oblastima: sredinama u koji mase vrši kontrola (u vezi sa osnivanjem organizacije i njenimupravljanjem), oblastima planiranja i upravljanja rizi kom,kontrolnim aktivnostima, aktivnostima monitoringa i ko munikaciji.Uredbom IPA IR utvrđeno je da, kada je određenim licimadata odgovornost za neku aktivnost koja se odnosi naupravljanje, sprovođenje i kontrolu programa, zemlja korisnicaNataša Kovačevićpomoći omogućava tim licima da izvršavaju svoje dužnosti,uključujući i slučajeve gdje nema hijerarhijske veze izmeđunjih i tijela koja učestvuju u toj aktivnosti. Na taj način, zemljakorisnica pomoći je u obavezi da navedena lica ovlasti, da,kroz formalne radne dogovore između njih i tijela o kojima jeriječ, uspostave sljedeće:a) odgovarajući sistem za razmjenu informacija, ukl jučujućimogućnost zahtjeva informacije i pravo pristupa dokumentimai zaposlenima na licu mjesta ukoliko je potrebno;b) standarde koji moraju biti zadovoljeni;c) procedure koje se moraju poštovati.Službenik nadležan za akreditaciju (ili kako je u CrnojGori definisan Ovlašćeni službenik Vlade za akreditaciju-CAO 3 ), je odgovoran za akreditaciju Nacionalnog službenikaza ovjeravanje (NAO) 4 , samim tim i Nacionalnog fonda,obzirom da NAO rukovodi ovom jedinicom. Prije nego štoakredituje NAO, CAO se mora uvjeriti da su ispunjeni sviuslovi koji su navedeni članom 56(2) navedene Finansijske65

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.regulative, kao i kriterijumi koji su navedeni u Aneksu IPA IR(Kriterijumi za dodjelu akreditacije). Ovo mora biti podržanorevizorskim mišljenjem, i to mišljenjem spoljnjeg revizora,koji je funkcionalno nezavisan od svih aktera u sistemimaupravljanja i kontrole. Revizorsko mišljenje treba da se zasnivana istraživanjima obavljenim prema međunarodno priznatimrevizorskim standardima.CAO treba da obavijesti Komisiju o akreditaciji NAO-a,najkasnije istovremeno sa obavještenjem o akreditaciji prveOperativne strukture. Takođe je dužan da obezbijedisve relevantne prateće informacije koje zatraži Komisija. Uslučaju bilo kakvih izmjena koje se tiču NAO-a ili Nacionalnogfonda, dužan je da obavijesti, kao i da proslijedi Komisiji svojuprocjenu o mogućim posljedicama u slučaju nekih izmjena uvezi sa NAO ili Nacionalnim fondom, koje se tiču finansijskogmenadžmenta, pa samim tim i utiču na važnost akreditacije.Ukoliko je takva izmjena značajna, CAO, takođe, obavještavaKomisiju o svojoj odluci koja se tiče akreditacije.Što se tiče akreditacija Operativnih struktura, bezobzira o kojoj IPA komponenti je riječ, odgovoran je NAO. Prijedodjele akreditacije Operativne strukture, NAO treba da seuvjeri da Operativna struktura koja se akredituje ispunjavasve uslove utvrđene članom 11. IPA IR, što je identično kaoi u slučaju akreditacije NAO-a i Nacionalnog fonda. To značida se NAO mora uvjeriti da su ispunjeni svi uslovi koji sunavedeni članom 56(2) već spomenute Finansijske uredbe,kao i svi kriterijumi koji su navedeni u Aneksu IPA IR. I uslučaju akreditacije operativnih struktura, kao i u slučajuakreditacije Nacionalnog fonda i NAO-a, dokumenta morajubiti podržano revizorskim mišljenjem, i to spoljnjeg revizorakoji je funkcionalno nezavisan od svih aktera u sistemimaupravljanja i kontrole. Takođe, revizorsko mišljenje treba dase zasniva na istraživanjima obavljenim prema međunarodnopriznatim revizorskim standardima.Potrebno je istaći da je NAO taj koji treba da obavijestiKomisiju o akreditaciji Operativnih struktura i da obezbijedisve relevantne prateće informacije koje zatraži Komisija,uključujući i opis sistema upravljanja i kontrole.Neophodno je napraviti razliku između nacionalne akreditacije,kada se u stvari ključni nosioci u procesu dodjeleakreditacije, CAO i NAO, uvjere da, nakon imenovanih nosiocafunkcija, napisanih procedura i uspostavljenog sistemaupravljanja i kontrole, postoji opravdanost od strane nacionalnihvlasti da se podnese aplikacija za narednu fazu,a to je prenošenje odgovornosti za upravljanje 5 od straneKomisije, što predstavlja akreditaciju dodijeljenu od straneKomisije.Dakle, prije prenošenja ovlašćenja nad upravljanjem,Komisija razmatra dostavljene akreditacije za NAO-a, Nacionalni fond i Operativne strukture (CAO podnosi Komisiji aplikacijuza decentralizovano upravljanje za Nacionalni fond,dočim NAO podnosi za relevantne operativne strukture).Isto vremeno, Komisija ispituje procedure i strukture svihrelevantnih tijela ili organa u zemlji korisnici, što može podrazumijevatiprovjere na licu mjesta od strane njenih službi ilirevizorske firme koju su angažovali.Može se desiti da Komisija postavi neke dodatne uslove,ako uvidi da nisu svi uslovi iz člana 11. IPA IR ispunjeni. Ovidodatni uslovi moraju biti ispunjeni u određenom periodukoji Komisija utvrditi, kako bi prenošenje odgovornosti zaupravljanje ostalo na snazi. Odluka Komisije o prenošenjuodgovornosti za upravljanje treba da sadrži spisak ex antekontrola, ukoliko postoje, koje treba da obavi Komisija prilikomtendera, raspisivanja poziva za ponude, dodjele ugovorai grantova. Ovaj spisak može biti različit za komponente iliprograme. Ex ante kontrole se primjenjuju, u zavisnosti odkomponente ili programa, do perioda kada Komisija dozvolidecentralizovano upravljanje bez ex ante kontrola, što podrazumijevatzv. EDIS odnosno prošireni DIS. Takođe, Komisijamože definisati i obustavu ili povlačenje prenošenjaodgovornosti za upravljanje u odnosu na određena tijela iliorgane.2. Povlačenje ili obustava akreditacijeBez obzira na to što je Komisija donijela odluku o prenošenjuodgovornosti za upravljanje, CAO je odgovoran da kontinuiranoprati da li se ispunjavaju svi uslovi dodijeljeneakreditacije, kao i da obavještava Komisiju o svim značajnimizmjenama u vezi sa njom. Ukoliko neki uslov koji je utvrđen1 - okvirni sporazum između vlade Crne Gore i komisije evropskih zajednica o pravilima za saradnju koja se odnose na finansijsku pomoć ez Crnoj Gori u okvirusprovođenja iPa (Službeni list Crne Gore br 01/08-Međunarodni ugovori) i Uredba komisije (EZ) br. 718/2007 od 12. juna 2007. godine, kojom se sprovodi okvirnauredba iPA- iPa ir-Poglavlje ii-Sistemi upravljanja i kontrole, članovi 11-17. -Commission regulation (EC) No 718/2007 of 12 June 2007 implementing CouncilRegulation (EC) No 1085/2006 establishing an instrument for pre-accession assistance (IPA)2 - vidjeti član 56(2)Uredbe savjeta (EC,EURATOM) br. 1605/20002 od 25 juna 2002-Council regulation (EC, euratom) No 1605/2002 of 25 June 2002 on theFinancial regulation applicable to the general budget of the european Communities3 - Cao - ovlašćeni službenik vlade za akreditaciju je ministar finansija, dr igor Lukšić4 - Nao – Nacionalni službenik za ovjeravanje je pomoćnik ministra trezora, dušan Perović5 - Prenos odgovornosti za upravljanje sredstvima evropske unije (conferral of management) predstavlja poslednju fazu u tzv. mapi puta za dis u slučaju iPA,odnosno prvi korak ka samostalnom upravljanju sredstvima eU, kada evropska komisija donosi odluku o decentralizovanom sistemu.6 - vidjeti član 50.IPa ir: NAO, koji prvenstveno snosi odgovornost za ispitivanje nepravilnosti, vrši finansijska prilagođavanja gdje se otkriju nepravilnosti ili nemaru poslovanju ili operativnim programima, tako što će poništiti cijeli ili dio doprinosa zajednice za određene poslove ili operativne programe. Nao uzima u obzirprirodu i težinu nepravilnosti i finansijski gubitak za doprinos zajednice. U slučaju nepravilnosti, Nao zajednici nadoknađuje doprinos isplaćen korisnici, u skladu sanacionalnim procedurama naknade.66

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.članom 11. IPA IR nije ispunjen, ili se više ne ispunjava, CAOje dužan da obustavi ili povuče akreditaciju NAO-a i da o tomebez odlaganja obavijesti Komisiju, uz objašnjenje o svojojodluci. Isto tako, prije obnavljanja akreditacije, CAO se morauvjeriti da su svi uslovi ponovo ispunjeni. Neophodno je dadato uvjerenje bude potkrijepljeno revizorskim mišljenjem.U vremenskom periodu u kojem je akreditacijaNAO-a povučena, ili obustavljena od strane CAO,Komisija će prestati da vrši prenos sredstava državikorisnici. Dakle, kada akreditacija nije na snazi,nijedna isplata izvršena od strane Nacionalnogfonda sa ovih računa se neće smatrati prihvatljivomza finansiranje od strane Zajednice. Takođe,svi računi će biti blokirani, bez obzira o kojojkomponenti je riječ, jer se akreditacija odnosi narad Nacionalnog fonda ili NAO-a.Što se tiče akreditacije Operativnih struktura,onda kada Komisija izvrši prenos odgovornosti zaupravljanje, NAO je odgovoran da prati kontinuirano dali se ispunjavaju svi uslovi ove akreditacije, a isto tako ida obavijesti Komisiju i CAO-a o svim značajnim izmjenamau vezi sa njom. U slučaju kada neki od navedenih uslova izčlana 11. IPA IR nije ispunjen, ili se više ne ispunjava, NAO jedužan da obustavi ili povlači akreditaciju Operativne strukturei bez odlaganja obavještava Komisiju i CAO-a o svojoj odluci,kao i o razlozima svoje odluke. Prije nego što se ponovododijeli akreditacija Operativnoj strukturi, bez obzira o kojojkomponenti je riječ, NAO se mora uvjeriti da su svi neophodniuslovi ispunjeni kako bi se obnovila akreditacija. Ovo uvjerenjemora biti potkrijepljeno revizorskim mišljenjem. Kada jeakreditacija Operativne strukture povučena ili obustavljenaod strane NAO, Komisija neće vršiti nikakve prenose sredstavazemlji korisnici, koja se odnose na programe ili aktivnostikoje sprovodi Operativna struktura, u periodu dok je njenaakreditacija obustavljena ili povučena. U slučaju da zemljakorisnica se nije usaglasila sa zahtjevima i uslovima vezanimza prenošenje odgovornosti za upravljanje, Komisija možeizvršiti finansijske korekcije, što podrazumijeva, da u skladusa članovima 49-56. IPA IR, zemlja korisnica će biti dužna davrati sredstva Evropskoj Zajednici. 6U trenutku kada akreditacija nije na snazi, nijedna novazakonska obaveza preuzeta od strane Operativne strukurese neće smatrati validnom, niti se mogu izvršiti bilo kakvaplaćanja od strane Operativnih struktura ili potpisati ugovoru tom periodu. I za ovo je odgovoran NAO.Komisija prestati da vrši prenose sredstava zemlji korisnici.U slučaju zloupotrebe Komisija može izvršiti finansijske korekcije,što podrazumijeva, da u skladu sa članovima 49-56. IPAIR, zemlja korisnica će biti dužna da vrati sredstva EvropskojZajednici. Komisija može utvrditi ostale posljedice obustaveili povlačenja posebnom odlukom Komisije.3. Povlačenje ili obustava prenošenja odgovornosti zaupravljanjeBez obzira na odluku CAO-a da održava, obustavi ilipovu če akreditaciju NAO-a, ili odluku NAO-a da obustavi ilipovuče akreditaciju Operativne strukture, Komisija kontinuiranoprati dodijeljenu akreditaciju tako da može da obustaviili povuče prenos odgovornosti za upravljanje u bilo kojemtrenutku, posebno u slučaju kada neki od uslova navedenih učlanu 11. IPA IR nije ispunjen ili se više ne ispunjava. Tada ćeNataša Kovačević,pomoćnik ministra,Sektor za finansiranje iugovaranje sredstava EU pomoći67

Povraćaj doprinosaza penzijsko iinvalidsko osiguranjeObaveza plaćanja doprinosa za obavezno socijalno osiguranje ustanovljena je Zakonom o doprinosima za obave znosocijalno osiguranje („Službeni list CG“, broj 13/07 i 79/08),čija su rešenja u primjeni od 01.januara 2008. godine.Donošenjem navedenog Zakona o doprinosima za obaveznosocijalno osiguranje uspostavljen je jedinstveni sistemfinansiranja obaveznog socijalnog osiguranja u Crn oj Gori.Pored navedenog, objedinjena su sva tri oblika doprin osa(penzijsko i invalidsko osiguranje, zdravstveno osi guranje iosiguranje od nezaposlenosti) i ujednačena su osnovna rješenjau pogledu obveznika, osnovica i rokova za plaćanje tihdoprinosa.Obveznici plaćanja doprinosa za obavezno socijalnoosi guranje su osiguranici (zaposleni i samozaposleni), poslodavci(pravna lica i preduzetnici koji zapošljavaju radnike) idruga lica (poljoprivrednici i dr.), koja su socijalno osigurana,shodno posebnim zakonima, kojima su uređeni pojedinioblici obaveznog socijalnog osiguranja.Novim Zakonom o doprinosima uređen je institut najvišegodišnje osnovice za plaćanje doprinosa za obaveznopenzijsko i invalidsko osiguranje i povraćaj tog doprinosa.Članom 14 citiranog zakona propisano je da, ako оsigurаnikоstvаruје prihоdе pо višе rаzličitih оsnоvа (rаdni оdnоs idr.), dоprinоs zа оbаvеznо pеnziјskо i invаlidskо оsigurаnjе68

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.оbrаčunаvа sе i plаćа pо svim tim оsnоvimа, dо iznоsа nајvišеgоdišnjе оsnоvicе dоprinоsа. Po isteku kalendarskegodine, iznos najviše godišnje osnovice se usklađuje sa stopomrasta prosječne zarade u Crnoj Gori u prethodnoj kalendarskojgodini, a prema podacima оrgаnа uprave nаdlеžnоgzа pоslоvе stаtistike (Monstat). Ministarstvo fin ansija imaovlašćenje da donese podzakonski akt o uskla đivanju najvišegodišnje osnovice.Najviša godišnja osnovica za plaćanje doprinosa za PIOu 2007. godini iznosila je 20.885,14 €, a za 2008. godinu23.976,14 €, shodno Pravilniku o usklađivanju iznosa najvišegodišnje osnovice za plaćanje doprinosa za penzijsko iinvalidsko osiguranje (»Službeni list CG«, broj 15/08).Ministarstvo finansija je Pravilnikom o usklađivanju iznosa najviše godišnje osnovice za plaćanje doprinosa zapenzijsko i invalidsko osiguranje za 2009. godinu (»SlužbeniList CG«, broj 9/09) propisalo da ova osnovica za 2009. godinuiznosi 29.370,80 €. Naime, iznos najviše osnovice zaplaćanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje za2009. godinu, u odnosu na najvišu osnovicu za 2008. godinuveći je 22,5% (za koliko je i porasla prosječna zarada u CrnojGori u 2008. godini u odnosu na 2007. godinu.)Shodno odredbama člana 22 citiranog zakona o doprinosima,obveznik doprinosa koji je sam platio doprinose zapenzijsko i invalidsko osiguranje, odnosno kome je u njegovoime i u njegovu korist plaćen doprinos iz osnovice koja prelaziiznos najviše godišnje osnovice za kalendarsku godinu, imapravo na povraćaj više plaćenog doprinosa.Tatjana Boškovićtoj godini prelazi iznos od 23.976,14 €, onda to lice ima pravona povraćaj više plaćenog doprinosa za penzijsko i invalidskoosiguranje.Nadležni poreski organ rješenjem odlučuje o podnesenomzahtjevu za povraćaj doprinosa za penzijsko i invalidskoosiguranje i to rešenje dostavlja se podnosiocu zahtjeva iisplatiocu ličnih primanja i drugih prihoda, a povraćaj višepla ć enog doprinosa vrši se u roku od 30 dana od dana dostavljanjarješenja o povraćaju doprinosa.Bliži postupak i način povraćaja više plaćenog doprinosapropisan je Pravilnikom o postupku i načinu povraćaja višeplaćenog doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje(»Službeni list CG«, br.38/08 i 27/09), koje je donijelo Ministrastvofinansija.Obvezniku doprinosa (fizičko lice) će se izvršiti povraćajviše plaćenog doprinosa po isteku kalendarske godine,na osnovu zahtjeva za povraćaj više plaćenog doprinosa.Ovaj zahtjev se podnosi nadležnom poreskom organu naObrascu „ZPD” i sadrži podatke o osnovu po kome su plaćenidoprinosi (npr. zaposlenje, obavljanje samostalne djelatnosti,ugovorene naknade, članstvo u bordu direktora, upravnomodboru i dr.).Obveznik doprinosa je dužan da, uz navedeni zahtjev,podnese dokaze o visini osnovice doprinosa i plaćenomdoprinosu po svim osnovama, odnosno izvještaj isplatiocaličnih primanja i drugih prihoda i potvrde nadležnog poreskogorgana (za prihode od samostalne djelatnosti).Npr. ukoliko je fizičko lice, u 2008. godini, ostvarilo pri hodepo dva osnova (zaposlenje i članstvo u upravnom odboru)i ukupna osnovica za obračunavanje i plaćanje doprinosa zapenzijsko i invalidsko osiguranje po navedenim osnovima umr Tatjana Bošković,Samostalni savjetnik u Sektoru zaporeski i carinski sistem69

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Procjena potrošnje goriva naosnovu naplaćene akcize kaoindikator ekonomske aktivnostiRazumijevanje kretanja u realnom sektoru ekonomijeje conditio sine qua non kada su u pitanju odluke ukreiranju ekonomskog ambijenta (ekonomska politika) iliodluke o izboru pravih instrumenata fiiskalne politike kao iodluka u vezi eventualnih promjena u tom domenu. Jedanod indikatora dešavanja u realnom sektoru koji pokazujenivo ekonomske aktivnosti je i potrošnja mineralnih ulja(goriva) 1 . Potrebno je napomenuti da je značajna prednostovog indikatora to što je procjena moguća s vrlo malimvremenskim pomakom 2 . Akcize na gorivo su podesanpokazatelj potrošnje goriva, jer se plaćaju na količinu, štoobezbjeđuje nezavisnost od fluktuacija uvoznih cijena,koje su, imale izuzetno visoke oscilacije u posljednjihgodinu dana 3 . Ova analiza sugeriše da kroz naplaćenuakcizu, koja je proporcionalna količini mineralnih ulja nakoje je naplaćena (potrošnja mineralnih ulja) možemoimati jedan od vodećih indikatora nivoa privredneaktivnosti u ekonomiji Crne Gore. Kao što je poznatotransport čini važan segment u ekonomiji, jer prožima svegrane privrede, a potrošnja goriva je s njim neposrednovezana. U ovoj analizi nije vršena podjela potrošnje na diokoji je vezan za individualne potrebe i dio koji je vezan zaobavljanje različitih privrednih aktivnosti, iako smo svjesničinjenice da ova dva segmenta potrošnje imaju različitekoeficijente elastičnosti. 4Da bi izračunali potrošnju goriva 5 po vrstama i ukupno,uzeli smo u obzir nekoliko podataka:1. Podatke o naplaćenim akcizama na pojedine vrstegoriva i to za bezolovni Benzin 95 , dizel D2 i bio dizeli olovni benzin 98 za period 2006-2009. godine. (podacipo uplatnim računima-Eko kod, trezor)2. Podatke o visini akciza za pojedine vrste goriva(Za kon o akcizama)3. Podatke o konverziji zapremine goriva u težinskiekv ivalent (uredba o formiranju maksimalne maloprodajnecijen goriva)4. “Režim odloženog plaćanja akcize“ (Zakon o akcizama)Polazeći od prethodnog inveznim putem dolazi se dopodatka o količinama goriva na koje je plaćena akciza, tj.do podataka o potrošnji kroz sljedeće jednakosti:Kkkatltp=Ap* kAll / k giliK =lAA= količina goriva (zapremina)= količina goriva (težina)=naplaćena akcizak l / kgalplgdje je:=koeficijent za pretvaranje litra goriva u kg=Akciza po litruVrijednost koeficijenata za konverziju pojedinih vrstagoriva je data u sljedećoj tabeli:vrsta goriva k l/kgA lbezolovni benzin 95 0.772 0.364dizel gorivo D2 0.85 0.27olovni benzin 98 0.755 0.369Uobučajeno je da se potrošnja goriva računa uKlitri ma, tako dal u potpunosti odražava na taj načinmje renu potrošnju (količinu goriva na koju je naplaćenaakciza) uz od 45 dana, jer je režimom odloženog plaćanjaakcize imaocima akciznih skladišta dozvoljeno odlaganjeplaćanja, tj. akciza naplaćena u ovom mjesecu odnosise na potrošnju u prethodnih 45 dana. Zbog lakšeg računanja, uzet je zaostatak u plaćanju 60 dana. Ovokonkretno znači da je ekvivalent akcizi naplaćenoj uprva dva mjeseca 2009. godine je potrošnja u posljednjadva mjeseca 2008. godine, jer uzimamo u obzir ranijepomenuti režim odloženog plaćanja.70

S obzirom da su veličine u gornjoj tabeli konstante proizilazi da je:U litrimau kilogramimaKl (D2 i ekodizel)=Ap * 3,703704Kt = (D2 i ekodizel)=Ap * 3,148148Kl (benzin 95) =Ap * 2,747253 (2,785515 )6Kt (benzin 95)=Ap * 2,120879 (2,150148)7Kl (benzin 98) =Ap * 2,747253Kt (benzin 98)) =Ap * 2,0741630.0- Ukupna količina goriva na koju je plaćena akciza25.020.015.010.05.00.0I II III IV V VI V II V III IX X XI XII2008 2007 2006 2009Rezultati koji su dobijeni prikazani su na grafiku desno. Na grafiku je prikazana je ukupna potrošnja mineralnih ulja pomjesecima za period 2006 -2009. godine, kao i po vrstama goriva 8 .71

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.1. Potrošnja mineralnih ulja u 2006. godini iznosila jeoko 176 mil. litara, 2007 18% više ili 207 mil. litara, dok jepotrošnja u 2008. godini bila viša u odnosu na preth odnugodinu za 28% i iznosila je 265 mil. litara. U 2009. godinije vidljiv blagi pad potrošnje goriva (4 %) koji korespondiras umjerenijom privrednom aktivnošću. Podaci Monstatao kretanju indeksa transporta roba u periodu januar-april2009. godine su u skladu s ovim zaključkom. (98.3)2. Potrošnja mineralnih ulja u 2006. I 2007. godiniima vidljiv sezonski obrazac. Potrošnja je najveća u ljetnimmjesec ima, što jasno korespondira s vrhuncem turističkekao i građevinske sezone. U 2008. godini ovaj mjesečniobrazac je donekle narušen u posljednjem kvartalu kadaje došlo do izvjesnog smirivanja potrošnje, što semože objasniti smirivanjem privredne aktivnosti. Blagipad potrošnje vidljiv je i u prvom kvartalu 2009, a sličantrend može se očekivati i do kraja godine. Na ovaj načinkalkulisana potrošnja goriva za prvi kvartal 2009. godineu poređenju s istim prošlogodišnjim perio dom pokazujepad od 4 %.Vladislav KaradžićZaključci i predlozi1. S obzirom na značaj transporta u ekonomiji, kaoi na prije navedenu činjenicu o dostupnosti podataka onaplaćenoj akcizi ona može biti tretirana kao jedan odvodećih indikatora nivoa ekonomske aktivnosti.2. Ako se uzme u obzir činjenicu da su tri veličineu gornjoj jednačini konstante (izuzev naplaćene akcize),može se zaključiti da je potrošnja goriva-količina goriva nakoju je plaćena akciza - proporcionalna naplaćenoj akcizi,tako da je lako izračunati eventualni finansijski efekatpovećanja ili smanjenja akciza.3. S obzirom na prirodu naplaćene akcize ( na količinu)ona može biti i jedan od instrumenata kontrole prometagoriva (upoređivanje količina i naplaćene akcize)Radovan ŽivkovićVladislav Karadžić,samostalni savjetnik IRadovan Živković,samostalni savjetnik I1 - sličnu ideju iznosi i robert Peston (biznis urednik bbC) u svom vrlo čitanom blogu na ekonomske i biznis teme u kome tretira potrošnju električne energije kaovodeći indikator privredne aktivnosti http://www.bbc.co.uk/blogs/thereporters/robertpeston/2009/06/corus_jobs_and_electricity_usa.html2 - podaci o naplaćenim akcizama dostupni na dnevnoj osnovi3 - Cijena nafte kretala se u rasponu 150$ /barel u julu – 40$/barel u decembru 2008 , 37 $/barel mart 2009 , 72 $ jun 2009).4 - individualna potrošnja je pri umjerenim fluktuacijama cijene neelastična, dok potrošnja vezana za privrednu aktivnost ima visoki koeficijent elastičnosti.5 - Moramo na pomenuti da je precizniji termin količina mineralnih ulja na koje je plaćena akciza, ali je za potrebe ove analize uzeta pretpostavka da su ove kategorijepodudarne.6 - od 1. Januara 2009 godine smanjena je akciza na bezolovni benzin s 364 na 359 €/1000 litara7 - Isto kao 58 - zbog ograničenog prostora nisu prikazani podaci o ukupnoj potrošnji pojedinih vrsta goriva po godinama i mjesecima72

Projekat Svjetske banke -REPARIS1. Osnovne informacijePut ka Evropi: Program reforme računovodstva i snaženjainstitucija (The Road to Europe: Program of Accounting Reformand Institutional Strengthening) – REPARIS je regio nalniprogram usmjeren na kreiranje transparentnog okruženja iefektivnog institucionalnog okvira za finansijsko izvještavanjeu jugocentralnoj i jugoistočnoj Evropi. Zemlje učesnice suAlbanija, BiH, Bugarska, Hrvatska, Kosovo (UNSCR 1244),Ma kedonija, Rumunija, Srbija, Crna Gora. Moldavija, Turska iUkrajina, takođe, učestvuju u određenim regionalnim aktivnostima.Primarni ciljevi regionalnog REPARIS-a su optimizacijaekonomije obima, eliminisanje duplikaciju napora i olakšavanjerazmjene znanja i iskustva između zemalja u regionu.Ključne regionalne aktivnosti REPARIS programa uključuju:• Akademsko obrazovanje – uspostavljanje modela zacurriculum u oblasti računovodstva i revizije• IFRS Kursevi – Razvoj standardnog seta kurseva oMeđunarodnim standardima finansijskog izvještavanja (IFRS)73

usmjerenih na različite ciljne grupe – uključujući akademskikadar, računovođe, revizore, regulatore, poreznike, itd.• Uspostavljanje standarda za računovodstvo i reviziju- Razvoj obrasca za definisanje odgovornosti, obaveza i ovlašćenjatijela za uspostavljanje standarda koja su usag lašenjasa najboljom međunarodnom praksom.• Jačanje profesionalnih revizorskih tijela – Obezbjeđivanjesredstava profesionalnim revizorskim tijelima zaunapređenje kvaliteta revizije.• Profesionalno obrazovanje, iskustvo i provjera zanja –Uspo stavljanje modela sistema u skladu sa zahtjevima 8. EUDirektive u oblasti privrednog prava.• Jačanje institucionalnog kapaciteta za sprovođenjepropisa – Obezbjeđivanje autoriteta i mehanizamaregulator nim i supervizorskim tijelima u oblasti bankarskogsektora, osiguranja i tržišta kapitala u sprovođenju iprimjeni zdravog računovodstva i revizije u skladu sa acquiscommunautaire.• Primjena koordiniranih aktivnosti primjene – uspostavljanjeplatforme za koordinaciju regulatora i supervizora uoblasti bankarskog sektora, osiguranja i tržišta kapitala, kaoi sistem javnog nadzora revizora u svakoj zemlji.• Javni nadzor – Razvoj obrasca za definisanje odgovornosti, autoriteta i ovlašćenja nadzornog odbora, koji je uskladu sa acquis communautaire.• Osiguravanje kvaliteta – Uspostavljanje panela međunarodniheksperata koji bi prožali savjetodavne usluge opredlozima za obezbjeđivanje kvaliteta.• Twinning i Secondment – Twinning i secondment sualati za jačanje i razvoj profesionalnih i regulatornih tijela.• Evropske i međunarodne organizacije - Usvajanje evropske i međunarodne prakse u profesionalnim i regula tor ­nim tijelima kroz transfer vještina i obrazovanje, učešće nasa st ancima, seminarima i radionicama, kao i kursevima kojeobezbjeđuju relevantne evropske i međunarodne organi zacije.• Javni pristup finansijskim informacijama – Uspostavljanjemodela za poštovanje zahtjeva 1. Direktive EU u oblastiprivrednog prava i Direktive o transparentnosti.2. Dosadašnja dostignuća• Dijagnoza - ROSC procjena za svaku zemlju - završena• Podizanje svijesti, informisanosti i stvaranje momentumaza reforme – početak• Lokalni akcioni planovi – započeti• Implementacija lokalnih akcionih planova – započeta• Regionalna izgradnja kapaciteta, tehnička pomoć itrening – početak3. Početna faza 2009. godine4. Faza implementacije – 2010-2014. godina5. Finansiranje - Austrijska razvojna korporacija iVlada LuksemburgaUčešće Crne GoreAleksandra PopovićU okviru REPARIS projekta do sada su održane četiriradionice, u kojima su učestvovali predstavnici Crne Gore.Prve radionica je bila organizovana u martu 2009. godineu Beču, za više službenike u Ministarstvima finansija, čiji ciljje bio lansiranje REPARIS programa. Službenici Ministarstvafinansija su učestvovali u radu ove radionice.Druga radionica je bila u aprilu 2009. godine, a ticalase procesa obrazovanja iz oblasti računovodstva i revizije, uaprilu 2009. godine u Beču. Ovoj radionici su prisustvovalipredstavnici Ministarstva finansija, Instituta sertifikovanihračunovođa i Ekonomskog fakulteta.Krajem juna 2009. godine su održane još dvije radionice,od kojih je prva bila posvećena razmjeni iskustava,nalaženju rješenja za prevazilaženja postojećih problema uoblasti računovodstva i revizije, obrazovanju, dok je drugabiti posvećena obrazovanju i razmjeni iskustava starijih službenikaMinistarstava finansija, kao i pripremi ministarskekonferencije, koja bi trebalo da se održi krajem oktobra2009. godine.mr Ana Krsmanović,samostalni savjetnik IAleksandra Popović,samostalni savjetnik II74

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Tržište lizinga u Crnoj GoriIzvještaj za I kvartal 2009. godinei komparativna analiza kretanjatržišta lizinga u okruženjuU I kvartalu 2009. godine na tržištu lizinga u Crnoj Gori zabilježeno je usporavanje poslovne aktivnosti. Shodno podacimalizing kuća, može se uočiti smanjenje obima poslovanja, što je, prije svega, rezultat opšteg pada ekonomske aktivnosti. Poredpodataka za crnogorsko tržište, u tekstu će se dati i pregled podataka o tržištima lizinga u zemljama u regionu, sa osvrtom nazakonsko uređenje oblasti lizinga.Učesnici na tržištuNa kraju I kvartala 2009. godine, kao i u prethodnom kvartalu, u Crnoj Gori posluje šest pružalaca lizing usluga i to četirilizing kuće, sa svojstvom pravnog lica i dvije banke, koje u okviru svog poslovanja imaju posebna odjeljena koja se bave lizingom ito: Hypo Alpe Adria Leasing, S-Lesing, Porsche Leasing, NLB Leasing i Opportunity banka i Prva banka Crne Gore osnovana 1901.godine.

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Usluge i finansijskog i operativnog lizinga pružaju Hypo Alpe Adria leasing, S- leasing, NLB leasing i Porsche leasing,dok se ostali davaoci lizinga bave finansijskim lizingom. Tri lizing kuće bave se i lizingom nekretnina – Hypo Alpe AdriaLeasing, NLB leasing i Opportunity banka, a preostale tri lizing kuće se bave pružanjem usluga lizinga nad pokretnomimovinom.Sve lizing kompanije direktno ili indirektno u stranom vlasništvu, osim Prve banke Crne Gore koja je u dominatnom domaćemvlasništvu.Struktura plasmanaKorisnici lizingaU prvom kvartalu 2009. godine na tržištu lizinga u Crnoj Gori je zaključeno ukupno 275 ugovora, što je manje za 60.77% upoređenju sa istim periodom prošle godine.Tabela 1: Broj zaključenih ugovora po korisnicima lizingaI KVARTAL 2008 I KVARTAL 2009 odnosKorisnici lizinga % Broj ugovora % Broj ugovora %Pravna lica 75.18 527 50.91 140 -73.43Fizička lica 24.68 173 47.27 130 -24.86Preduzetnici 0.14 1 1.82 5 400.00Ukupno 701 100.00 275 -60.77Od ukupnog broja zaključenih ugovora 140 ili 50.91% odnosi se na ugovore zaključene sa pravnim licima, a 130 ili 47% naugovore zaključene sa fizičkim licima. Ukoliko uporedimo podatke o učešću ugovora zaključenih sa fizičkim licima u ukupnombroju ugovora, primjetno je da ovo učeše veće nego u istom periodu prethodne godine. Ova činjenica ukazuje na to da lizingdruštva u Crnoj Gori usmjeravaju poslovne strategije prema fizičkim licima u cilju diverzifikacije rizika i osiguranja optimalnestrukture klijenata.Vrijednost i broj zaključenih ugovora u zavisnosti od tipa lizingaKao što je bio slučaj i u prethodnim godinama, u I kvartalu 2009. godine, poslovi finansijskog lizinga imali su značajnoučešće u ukupnom broju, kao i vrijednosti zaključenih ugovora.Tip lizingaTabela 2: Vrijednost i broj zaključenih ugovora u zavisnosti od tipa lizinga31 . mart 2008. godine 31 . mart 2009. godineBrojzaključenihugovora (1)%Vrijednostzaključenihugovora (2)%Brojzaključenihugovora (3)%Vrijednostzaključenihugovora (4)Stopa rasta(broj)(3)/ (1)% % %Stopa rasta(vrijednost)(4)/(2)Opeartivnilizing70 9.99 3,927,373.63 9.34 19 6.91 271,453.11 3.10 -72.86 -93.09Finansijskilizing631 90.01 38,114,022.23 90.66 256 93.09 8,493,298.85 96.90 -59.43 -77.72Ukupno: 701 100 42,041,395.86 100 275 100 8,764,751.96 100 -60.77 -79.15U I kvartalu 2009. godine vrijednost zaključenih ugovora iznosi 8.764 miliona eura, što predstavlja pad od oko 79.15% upoređenju sa istim prethodne godine. Od ukupnog broja zaključenih ugovora, preko 93% ili 8.493 miliona eura odnosi se nafinansijski, a preostalo na operativni lizing.Predmet lizingaAko pogledamo strukturu broja ukupno zaključenih ugovora po osnovu predmeta lizinga, očito je da je putnički automobiliimaju najveći udio od oko 80% u ukupnom iznosu lizing plasmana.76

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Tabela 3. Komparativni pregled broja zaključenih ugovora po osnovu predmeta lizingaBroj ugovora na danPredmet lizinga31. mart 2008.31. mart 2009.Stopa rasta%%godine (1)godine (2)(2)/(1)Putnički automobili 466 66.48 219 79.64 -53.00Privredna vozila (kamioni,autobusi i dostavna vozila)137 19.54 30 10.91 -78.10Građevinske mašine ioprema78 11.13 13 4.73 -83.33Brodovi 1 0.14 1 0.36 0.00Nekretnine 19 2.71 12 4.36 -36.84OstaloUkupno 701 100.00 275 100.00 -60.77Udio komercijalnih vozila u ukupnom broju zaključenih ugovora je oko 11%, dok je udio građevinskih mašina i opreme 4.73%,a nekretnina 4.36%. U poređenju sa istim periodom prethodne godine, na lizing tržištu zabilježen je pad učešća komercijalnihvozila i građevinskih mašina i opreme, dok učešće ostalih kategorija bilježi rast učešća u ukupnom broju zaključenih ugovora.Tabela 4. Komparativni pregled vrijednosti zaključenih ugovora po osnovu predmeta lizingaBroj ugovora na danPredmet lizinga31. mart 2008.31. mart 2009.Stopa rasta%%godine (1)godine (2)(2)/(1)Putnički automobili 9,365,194.08 22.28 3,853,838.01 43.97 -58.85Privredna vozila (kamioni,autobusi i dostavna vozila)7,335,957.97 17.45 803,341.59 9.17 -89.05Građevinske mašine ioprema6,672,398.38 15.87 996,170.17 11.37 -85.07Brodovi 18,750.60 0.04 70,000.00 0.80 273.32Nekretnine 18,649,094.83 44.36 3,041,402.19 34.70 -83.69OstaloUkupno 42,041,395.86 100.00 8,764,751.96 100.00 -79.15Putnički automobili pokazuje najveći udio u i ukupnoj vrijednosti ugovora od oko 44%, dok su nekretnine zastupljene sa oko35%, komercijalna vozila imaju udio od oko 10%, a leasing građevinskih mašina i opreme oko 12%.U nastavku se daje pregled kretanja na tržištu lizinga u prvom kvartalu 2009. godine, u zemljama u regionu, sainformacijama o zakonskoj regulativi kojom se uređuje tržište lizinga.HRVATSKANa tržištu lizinga u Hrvatskoj posluje 25 društava, čije poslovanje shodno Zakonu o lizingu, usvojenom 7. decembra 2006.godine, reguliše Hrvatska agencija za nadzor financijskih usluga (HANFA). Agencija vrši nadzor nad poslovanjem lizing društava,prati osnivanje, poslovanje i prestanak rada leasing društava i propisuje kontni okvir za finansijsko izvještavanje i vođenjeposlovnih knjiga. Navedeno znači da lizing društvo mora pribaviti odobrenje za obavljanje lizing poslova, kao i da nakon togaredovno Agenciji dostavljanja izvještaje o poslovanju. Istovremeno, Agencija vodi Registar objekata (predmeta) leasinga, u kojemje, shodno Zakonu, obavezan upis lizing društava. Registar pored osnovnih podataka o davaocu i korisniku ugovora, sadrži idetaljno određenje predmeta leasinga, vrijednost objekta leasinga, iznos pojedine naknade, vrijeme trajanja ugovora.Na tržištu lizinga u I kvartalu 2009. godine zabilježeno je smanjenje poslovnih aktivnosti u poređenju sa istim periodomprošle godine. Broj novozaključenih ugovora u prvom kvartalu ove godine je za 44,9% manji u poređenju sa istim periodom prošle1 - preračunato po kursu 1 euro - 7.329 kuna na dan 07. 07. 2009.godine2 - preračunato po kursu 1euro - 92.922 dinara na dan 08. 07. 2009. godine77

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.godine, dok je vrijednost novozaključenih ugovora smanjenaza 38.8%. Na dan 31. 03. 2009. godine, na tržištu lizinga brojaktivnih ugovora iznosio je 174,657, čija je ukupna vrijednost6,495,896,772.27 eura 1 , što predstavlja rast od 6.2% pobroju i 14.8% po vrijednosti ugovora u odnosu na stanje od31. 03. 2008. godine.U strukturi portfelja novozaključenih ugovora premaobjektima leasinga, došlo je do smanjenja i broja i vrijednostizaključenih ugovora za svie objekate leasinga u odnosu naI kvartal 2008. godine. Najveće apsolutno smanjenje vrijednosti novozaključenih ugovora za 78,39 miliona euraili 43,2% u odnosu na I kvartal 2008. godine odnosi se naautomobile, dok nekretnine u istom razdoblju bilježe smanjenjevrijednosti novozaključenih ugovora za 61,26 milionaeura ili 65,2%.Analizirajući finansijski rezultat poslovanja na tržištulizinga u I kvartalu 2009. godine, iskazan je gubitak nakonoporezivanja od 6.56 miliona eura, od čega je 11 društavaostvarilo dobit u iznosu od 5.28 miliona eura, dok je gubitakod 11.84 miliona euro ostvarilo 14 društava. Poređenja radi,u istom periodu ostvarena je dobit u iznosu od 2,072,883.97eura.Ukupna aktiva učesnika na tržištu lizinga u periodu01.01. - 31.03. iznosi 4,845,539,687.59 eura, dok je u istomperiodu prošle godine 4,329,450,068.5 eura, što ukazuje napovećanje od 11.92%.SRBIJAU Srbiji posluje 17 lizing društava, nad kojima nadzorvrši Narodna banka Srbije, shodno odbedbama Zakona ofinansijskom lizingu, koji je na snazi od 01. januara 2004.godine. Narodna banka izdaje dozvole za obavljanje poslovafinansijskog lizinga, daje saglasnost na imenovanje organaupravljanja davaocima lizinga i preuzima korektivne mjereprema davaocima lizinga u slučajevima kada se nadzoromutvrde nezakonitosti i nepravilnosti u njihovom poslovanju.Zakonom se određuje sadržina i forma ugovora o lizingu,kao i svi uslovi u vezi Registra čije je vođenje povjerenoAgenciji za privredne registre. Takođe, Narodna bankamože propisati lizing društvima obavezu držanja na posebnomračunu sredstva rezerve, visinu sredstava, stopuizdvajanja tih sredstva, kao i način i uslove njihovog korišćenja.Na tržištu lizinga u Srbiji na dan 31. 03. 2009. godina,ukupna potraživanja svih lizing društava iznose1.038.501.105,73 eura 2 . Zaključeni ugovori lizing društava,nas tali u periodu 01.01. - 31.03.2009. godine, rezultirali sunovim potraživanjima u iznosu od 12.658.591 eura, doksu u istom periodom prošle godine ukupna potraživanja iznosila 44,448,834.91 eura. Ovo ukazuje na pad iznosanovonastalih potraživanja za 71,52% u I kvartalu 2009. godineu poređenju sa I kvartalom 2008. godine.U pogledu strukture prema predmetu lizinga, najvećiudio u ukupnim potraživanjima lizing društava imaju teretnavozila, autobusi i mini busevi sa učešćem od 39.6%, zatimmašine i oprema (proizvodne mašine, građevinske mašine ipoljoprivredne mašine i oprema) sa 26.2% učešća, putničkavozila sa 22.6%, šinska vozila, plovni objekti i vazduhoplaviimaju učešće od 1.1%.U pogledu strukture prema primaocu lizinga navjeći udiou ukupnim potraživanjima imaju pravna lica sa 86.4%, zatimfizička lica sa 6.3%, preduzetnici sa 4.6% i poljoprivrednicisa 1.1%.U I kvartalu 2009. godine na nivou tržišta lizinga ostvarenje pozitivan neto rezultat, u iznosu od 9732.04 eura. Ukupnabilansna aktiva svih davalaca lizinga na dan 31. 03. 2009.godine iznosila je 1.37 milijardi eura, dok u istom perioduprošle godine 1.11 milijardi eura, što predstavlja povećanjeza 24.31%. u odnisu na isti period prethodne godine.SLOVENIJANarodna banka Slovenije prati poslove lizinga i radigodišnje izvještaje na bazi podataka dostavljenih od stranelizing društava. Poslovi lizinga u Sloveniji nijesu uređeni posebnimzakonom, već je ova oblast regulisana kroz poje dineodredbe Zakona o bankama i Zakona o potrošačkim kreditima.Poslove lizinga u Sloveniji obavlja 17 aktivnih društava,shodno Izvještaju Udruženja banaka. Kako lizing društva, usklopu redovnih aktivnosti mogu da odobravaju i potrošaćkekredite, za obavljanje tih poslova potrebno je pribaviti dozvoluKancelarije za potrošačko kreditiranje.Na tržištu lizinga u Sloveniji, shodno analizi Udruženjabanaka Slovenije, u I kvartalu 2009. godine zaključeno je12,212 ugovora o lizingu, kao i 13,316 ugovora o potrošačkimkreditima, vrijednost zaključenih ugovora iznosi367.53 miliona €, od čega je vrijednost koja se odnosi nalizing poslove 295.00 miliona €. Od ukupnog broja ugovora,na poslove finansijskog lizinga odnosi se 10.000 ugovora,čija je vrijednost 208.97 miliona eura, dok se na posloveoperativnog lizinga odnosi 2.212 sklopljenih ugovora, savrijednošću od 86.03 miliona eura.BOSNA I HERCEGOVINALizing poslovi u BIH uređeni su Zakonom o leasingu, kojije usvojen krajem 2008. godine. Ovim Zakonom propisanisu uslovi za osnivanje, poslovanje i prestanak rada leasingdruštva, ugovor o leasingu, prava i obaveze subjekata u poslovimaleasinga, registracija vlasničkih i drugih prava nadpredmetom leasinga, upravljanje rizicima, finansijsko izvješ­78

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.tavanje i nadzor nad poslovanjem leasing društva. Sličnokao i zakonskim rješenjima u Hrvatskoj, Srbiji i Makedonijiza obavljanje poslova lizinga društvo mora pribaviti dozvoluza rad, koju u ovom slučaju izdaje Agencija za bankarstvoFederacije Bosne i Hercegovine. Za razliku od zemalja okruženjau BIH odbedbama ovog Zakona uređuju se i poslovioperativnog lizinga.Sedam lizing društava sklopilo je u toku 2008. godineugovore vrijedne 351,7 miliona eura, što je za deset postomanje nego prethodne godine, prema izvještaju Udruženjadruštava za lizing BiH. Istovremeno, broj ugovora iznosio je7.218, što je oko 11% manje nego 2007. godine.U strukturi lizinga, kad je riječ o vrijednosti ugovora,najviše ih je sklopljeno za vozila i nekretnine sa 39% učeća,odnosno 38,4%, na opremu otpada 22,3%, a na ostalearanžmane 0,2%. Kad je riječ o broju ugovora dominirajuvozila sa učešćem od 81,9% u ukupnom broju ugovora..Bojana BoškovićMAKEDONIJAU Makedoniji posluje 8 društava sa licencom Ministarstvafinansija. Shodno Zakonu o lizingu, čije su posljednje izmjenevršene 2008. godine, poslove lizinga društava kontrolišeMinistrarstvo finansija Makedonije. Ministarstvu finansija,kao regulatornom organu, lizing društva dostavljaju izvještajeo radu, finansijske izvještaje i pružaju neophodne uslove završenje nadzora. Takođe, Zakonom su definisani uslovi kojise odnose na ugovor o lizingu i registraciji predmeta lizinga uCentranom registu.Prema podacima Ministarstva finansija Makedonijeu toku 2008. godine, zaključeno je 3.268 novih ugovora,sa ukupnom vrijednošću od 65,409,381.31€, dok na dan31.12.2008. godine, broj aktivnih ugovora iznosi 9.434, čijaje ukupna vrijednost 165,192,749.057€.* * *Jelena VojinovićKoji je oblik finansiranja adekvatan u vrijeme globalnekrize aktuelno je pitanje za sva velika i mala preduzeća kojase bore za svoje mjesto na tržištu. Mnogi autori vide lizing kaonabolje rješenje za mala i srednja preduzeća da finansirajusvoj biznis u uslovima krize, imajući u vidu lakšu proceduruodobravanja, da je lakše, recimo, osnovno sredstvo dobiti nalizing, nego tražiti bankarski kredit za nabavku tog sredstva,a i lizingom se knjigovodstveno se ne opterećuje se bilanspreduzeća. Takođe, kao posebnu prednost ovakvog načina,recimo, kupovine automobila navodi se jedna od najčešćihizbjegavanih obaveza - porez, jer plaćanje lizing rataprivrednicima predstavlja trošak, odnosno poreski priznatirashod. Dalje prednosti su što privredni subjekti ne ulažuvlastita sredstava, plaćanje se prilagođava potrebama imogućnostima korisnika, a kompanijama je omogućena brzazamjena objekta lizinga. Drugim riječima, lizing operativni ifinansijski, omogućuje poslovnim subjektima manja finansijskaopterećenja i fleksibilnije upravljanje sredstvima, pa imna taj način otvara mogućnost da ga investiraju u svoj daljirazvoj.Prezenirajući kretanja na tržištu lizinga u zemljma okruženja,za one zemlje za koje su uporedni podaci raspoloživi,evidentan je pad poslovne aktivnost, što je generalnaposljedica smanjene ekonomske aktivnosti. Problemi sa kojimase lizing društva u svim zemljama regiona suočavaju,ogledaju se u otežanoj naplati potraživanja, zahtjevima za reprogramiranjeobaveza ili pak vraćanju predmeta lizinga.Podaci za prvi kvartal 2009. godine u Crnoj Gori, kaoi ostalim zemljama u regionu, pokazuju opadajući trend.Međutim, imajući u vidu da su prvi kvartali u godini i kadaekonomije nisu zahvaćene krizom karakterisani nižim nivoimaaktivnosti, nije nerealno očekivati stabilizaciju trendova natržištu do kraja godine.Bojana Bošković,samostalni savjetnik IJelena Vojinović,samostalni savjetnik III79

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Srednjoročni okvir budžetskepotrošnje 2010-2012Srednjoročni budžetski okvir obuhvata planiranje ibudžetiranje koje se odnosi na period od tri do pet godina,a služi kao osnova za proces pripreme godišnjeg budžeta.Ključna komponenta srednjoročnog budžetskog okviraodnosi se na precizno procjenjivanje izdataka koji proizilazeiz srednjoročnih strateških politika. Ukupna raspoloživafiskalna sredstva na srednji rok se određuju na osnovumakroekonomskih projekcija. Prema tome, budžetski planizdataka za određenu fiskalnu godinu mora se usaglasiti samakro-ekonomskim okvirom.Vlada Crne Gore je odlučila da od 2009. godine uvedeSrednjoročni budžetski okvir zbog prednosti koje daje ovajmodel planiranja, a ogleda se u sljedećem:• usaglašavanju planiranja budžeta sa međunarodnimstandardima,• uspostavljanju makrofisklane discipline i stabilnosti,• mogućnosti kontrole i upravljanja javnom potrošn jom,• utvrđivanju i realizaciji prioriteta Vlade na duži rok,• izbjegavanju kriza javnih finansija i• davanju podrške ekonomskom rastu i stabilnosti.Srednjoročni budžetski okvir priprema se po principu«od vrha na dolje» i uvodi finansijske limite (plafone) zabudžetske korisnike u višegodišnjem periodu. Implementacijapodrazumijeva uspostavljanje limita u srednjoročnom perioduu kumulativnom iznosu, po ekonomskoj klasifikaciji, i pobudžetskim korisnicima, dok bi detaljan pregled troškova biopreciziran godišnjim zakonima o budžetu. Ključna prednostuvođenja srednjoročnog budžetskog okvira ogleda se i upoboljšanoj mogućnosti Vlade da izvrši alokaciju sredstava usklopu programa i organizacionih jedinica, u skladu sa svojompolitikom i prioritetima. Budžetska potrošnja u narednomperiodu mora da računa na smanjene prilive sredstava ubudžet, kao i nekoliko dodatnih faktora:1. Budžetski deficit mora biti u granicama Mastriškihkriterijuma- 3%2. Planira se postepeno uravnoteženje budžeta do2012. godine3. Smanjena mogućnost zaduživanja4. Proces priključivanja EU traži izdvajanje značajnihsr edstava za ove namjene, mada Crna Gora računa na korišćenjefondova pretpristupne pomoći (IPA)5. Početak izgradnje autoputa Bar-Boljare zahtijeva izdvajanjeznačajnih sredstava kao dijela preuzetih obaveza6. Servisiranje spoljašnjeg i unutrašnjeg dugaTamara GačevićSlobodanka Mila Popović7. Socijalni program za zaštitu stanovništva najviše ugroženogposledicama globalne ekonomske krize;Imajući sve ovo u vidu, potrebno je kontinuirano anali zirati srednjoročnu fiskalnu održivost. Definisanje srednjoročnogcilja budžetske politike će pomoći usaglašavanjukonkurentnih potreba za budžetskim sredstvima. Ekonomskai fiskalna politika će se u ovom periodu fokusirati naublažavanje efe kata ekonomske krize, kako na realni sektorekonomije, tako i na sektor stanovništva. Osim toga,Crna Gora kao potencijalni kandidat za ulazak u EU, imaza cilj jačanje institucionalnih i administrativnih kapaciteta,usklađivanje njenih propisa sa propisima Evropske Unije,razvoj građanskog društva, un apređenje regionalne i prekograničnesaradnje. U sre dnjoročnom okviru 2010-2012implementiraće se sljede će budžetske politike:80

• Održivost sistema javnih finansijaSmanjenje budžetskih prihoda u I kvartalu 2009. godine jasno govori o tome da je neophodno izvršiti korekciju planaprihoda do kraja ove godine , što je istovremeno osnova za planiranje prihoda u narednim godinama. Smanjeni prihodi, svakako,opredjeljuju nivo rashoda u sljedećem periodu. Tekuća budžetska potrošnja će rasti u skladu sa projektovanom stopom inflacije(3,3% prosječno godišnje) i postepeno će relativno opadati u odnosu na BDP. Imperativno je obezbijediti redovnost isplate zarada,penzija, socijalnih davanja i servisiranje obaveza po osnovu duga.• Nastavak Implementacije srednjoročnog budžetskog okviraPretpostavka za koncipiranje i primjenu srednjoročnog budžetskog okvira je reforma procesa pripreme i planiranja budžetai uvođenje finansijskih limita (plafona) za budžetske korisnike u višegodišnjem periodu. Budžetske aproprijacije za višegodišnjiperiod bi se bazirale na strateškim dokumentima Vlade i pojedinih resornih Ministarstava u skladu sa fiskalnim okvirom ukupnejavne potrošnje. Na taj način bi se uveo metod »odozgo na dolje« u procesu pripreme i planiranja budžeta (za razliku od sadašnjegmetoda »odozdo na gore«). Implementacija podrazumijeva uspostavljanje limita u srednjoročnom periodu u kumulativnom iznosu,po ekonomskoj klasifikaciji i po budžetskim korisnicima, dok bi i detaljan pregled troškova bi preciziran godišnjim zakonima obudžetu. Ključna prednost uvođenja srednjoročnog budžetskog okvira ogleda se u stabilnijoj i održivoj fiskalnoj politici, većemkapacitetu za regulisanje budućih budžetskih efekata/rezultata i poboljšanoj mogućnosti Vlade da izvrši alokaciju resursa usklopu programa i organizacionih jedinica, u skladu sa svojom politikom i prioritetima.•Nastavak implementacije Kapitalnog budžeta Crne GoreNastavak implementacije Kapitalnog budžeta RCG u nivou od 3,5% BDP-a godišnje u periodu 2010-2012. Planira seformiranje baze podataka o svim projektima, koji su povezani sa budžetom. Time bi se postigla adekvatna analiza fiskalnihrizika, kao i poboljšao proces donošenja odluka kod izbora prioriteta. Usvajanje novog zakona o koncesijama i privatno javnompartnerstvu će biti značajan regulatorni okvir za upravljanje jednim dijelom investicija.•Nastavak implementacije programskog budžetaKod implementacije programskog budžeta u Crnoj Gori zastupnjen je model Budžetskog programa koji predstavlja glavnuaktivnost (program) ili grupu aktivnosti ( potprogrami) koji se realizuje preko potrošačkih jedinica. Uvedena su dva nivoa primjeneprogramskog budžeta koji se iskazuju preko programa i potprograma. Reformom programskog budžeta planira se uvođenje logičneprogramske klasifikacije za cjelokupan budžet, kao i priprema IT sistema za monitoring i izvršenje budžeta prema programskojstrukturi. Postepeni prelazak sa linijskog na programski budžet implementira se od 2005. godine. Potpuna implementacijaprogramskog budžeta, koja uključuje indikatore i potpunu primjenu metoda “odozgo na dolje” u procesu pripreme i planiranjabudžeta, predviđa se u srednjem roku.•Strategija upravljanja javnim dugomProjekcija kretanja unutrašnjeg duga u periodu od 2010. do 2012. godine zasnovana je na pretpostavkama da će dug poosnovu restitucije dostizati zakonski limit od oko 10 % BDP-a (već u 2009. godini će dostići ovaj nivo, što je nerealno očekivati,jer je pretpostavka da će svi zahtjevi biti riješeni), dok će otplata obaveza po ovom osnovu iznositi oko 0,5% BDP-a, Iznos otplateobaveze po osnovu zaostalih penzija biće 34,0 mil. eura godišnje i isplatiće se u potpunosti do kraja 2011. godine. Predviđenoje i novo zaduženje u 2009. godini u cilju finansiranja projekata Direkcije za saobraćaj, za rješavanje uskih grla u saobraćaju,u ukupnom iznosu od oko 103,0 mil. eura. Pretpostavka je da će iznos duga lokalnih samouprava ostati na sadašnjem nivou.Otplata obaveze po osnovu devizne štednje iznosiće oko 14,0 mil. eura godišnje. Nije uzet u obzir otkup obveznica stare devizneštednje OB16 i OB17 i DO16 i DO7, kao ni otkup obveznica restitucije, Budžetom za 2009. predviđen je otkup u ukupnom iznosuod oko 20,0 mil. eura.81

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.U sljedećoj tabeli dat je Konsolidovani bilans budžeta i državnih fondova za period 2010-2012.godine:o P i sProjekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 2012mil € % BDP mil € % BDP mil € % BDPIZVORNI PRIHODI 1280,03 34,46 1353,03 34,52 1449,05 35,05Porezi 812,58 21,87 860,21 21,95 917,62 22,19Doprinosi 356,40 9,59 376,22 9,60 404,41 9,78Takse 24,96 0,67 26,21 0,67 27,65 0,67Naknade 33,50 0,90 35,18 0,90 37,11 0,90Ostali prihodi 40,14 1,08 42,15 1,08 47,46 1,15Primici od otplate kredita 12,45 0,34 13,07 0,33 14,79 0,36KONSOLIDOVANi izdaCI 1343,28 36,16 1393,59 35,56 1449,05 35,05TEKUĆa bUDŽETska POTROŠNJA 1160,34 31,23 1205,96 30,77 1252,26 30,29Tekući izdaci 478,44 12,88 495,19 12,63 514,52 12,44Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 270,75 7,29 280,22 7,15 292,03 7,06Ostala lična primanja 25,85 0,70 26,75 0,68 27,69 0,67Rashodi za materijal i usluge 121,34 3,27 125,59 3,20 129,99 3,14Tekuće održavanje 6,79 0,18 7,03 0,18 7,27 0,18Kamate 24,34 0,66 25,20 0,64 26,08 0,63Renta 10,31 0,28 10,67 0,27 11,05 0,27Subvencije 12,70 0,34 13,15 0,34 13,61 0,33Ostali izdaci 6,35 0,17 6,57 0,17 6,80 0,16Kapitalni izdaci Tekućeg budžeta i državnih fondova 48,61 1,31 50,31 1,28 52,07 1,26Transferi za socijalnu zaštitu 424,46 11,43 442,32 11,29 459,90 11,12Transferi inst. pojedinicima NVO i javnom sektoru 213,27 5,74 222,73 5,68 230,53 5,58kapitalni budžet CG 134,33 3,62 137,33 3,50 144,72 3,50Pozajmice i krediti 30,46 0,82 31,52 0,80 32,63 0,79Rezerve 13,71 0,37 14,19 0,36 14,69 0,36sUFICIT / deFICIT -63,25 -1,70 -40,56 -1,03 0,00 0,00FINANSIRANJE 63,25 1,70 40,56 1,03 0,00 0,00Domaće finansiranje -79,80 -2,15 -67,07 -1,71 -71,83 -1,74Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 20,00 0,54 20,00 0,51 8,50 0,21Otplata dugova rezidentima 26,28 0,71 26,56 0,68 26,84 0,65Otplata glavnice 23,39 0,63 24,39 0,62 24,39 0,59Otplata garancija 2,89 0,08 2,16 0,06 2,45 0,06Otplata obaveza iz prethodnih godina 73,51 1,98 60,51 1,54 53,48 1,29Inostrano finansiranje 80,23 2,16 58,69 1,50 37,82 0,91Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 93,48 2,52 71,80 1,83 51,06 1,23Otplata dugova nerezidentima 21,76 0,59 21,76 0,56 21,75 0,53Donacije 8,51 0,23 8,65 0,22 8,51 0,21Prihodi od privatizacije i prodaje imovine 49,60 1,34 35,27 0,90 34,01 0,82POVEĆANJE/SMANJENJe dePOZITA -13,21 -0,36 -13,67 -0,35 0,00 0,00Ministarstvo finansija procjenjuje da će se konsolidovana budžetska potrošnja (sa državnim fondovima) postepeno smanjivatisa 36,16% BDP-a u 2010. godini, na 35,56% BDP-a u 2011. godini, dok će se u 2012. smanjiti na 35,05% BDP-a. Takođe seplanira da će tekuća budžetska potrošnja postepeno opadati sa 31,23% BDP-a u 2010. godini, na 30,29% BDP-a u 2012. godini.Deficit budžeta i državnih fondova u 2010. godini planira se u iznosu od 63,25 mil. €, odnosno 1,70% BDP-a. Srednjoročnimokvirom budžetske potrošnje planirano je da konsolidovani bilans budžeta i fondova bude u ravnoteži u 2012. godini.Okvir polaznih pretpostavki za kreiranje ekonomske politike u 2010. godini u osnovi opredeljuju vanredne okolnostiuslovljene uticajem ekonomske i finansijske krize tokom 2009. godine koja se nastavlja i u 2010. godini, što će s visokim nivoomneizvjesnosti uticati na projektovanje makroekonomskih pokazatelja. Osnovu za kreiranje razvoja u 2010. godini čini razradarizika sa kojima se suočava crnogorska privreda u realnom sektoru, fiskalnom sektoru i finansijskom sektoru.82

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Zbog novonastale situacije preispitana je realnost planiranih partametara za 2009. godinu, tako da se procjenjuje da će rastdomaćeg bruto proizvoda u 2009. godini biti 0% što čini osnovu za sagladavanje mogućnosti razvoja u 2010. godini.Polazeći od nove procjene za 2009.godinu, osnovni makroekonomski indikatori za period 2010-2012 godina predviđajusledeće stope rasta:• nominalnu stopu rasta bruto domaćeg proizvoda za 2010. godinu od 5,0%, za 2011.god. 6,5% i za 2012. godinu 7,5%,• realnu stopu rasta bruto domaćeg proizvoda za 2010. godinu od 2,0%, za 2011. god. od 3,0% i za 2012. godinu od 4,0%,• stopu inflacije za 2010. godinu od 3,0%, za 2011. god. od 3,5 % i za 2012. godinu od 3,5%.Projekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 2012BUDŽET(TEKUĆi + FONDOVI) 1.242.902.134,69 1.284.846.950,35 1.329.699.943,6141 Tekući izdaci 478.430.000,34 495.175.050,35 512.506.177,12411 Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 270.750.000,34 280.226.250,35 290.034.169,12412 Ostala lična primanja 25.850.000,00 26.754.750,00 27.691.166,25413 Rashodi za materijal i usluge 121.340.000,00 125.586.900,00 129.982.441,50414 Tekuće održavanje 6.790.000,00 7.027.650,00 7.273.617,75415 Kamate 24.340.000,00 25.191.900,00 26.073.616,50416 Renta 10.310.000,00 10.670.850,00 11.044.329,75417 Subvencije 12.700.000,00 13.144.500,00 13.604.557,50418 Ostali izdaci 6.350.000,00 6.572.250,00 6.802.278,7542 Transferi za socijalnu zaštitu 456.450.000,00 471.305.750,00 487.681.451,25421 Prava iz oblasti socijalne zaštite 50.900.000,00 52.681.500,00 54.525.352,50422 Sredstva za tehnološke viškove 13.460.000,00 13.931.100,00 14.418.688,50423 Prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja 375.860.000,00 387.895.100,00 401.351.428,50424 Ostala prava iz oblasti zdravstvene zaštite 10.900.000,00 11.281.500,00 11.676.352,50425 Ostala prava iz zdravstvenog osiguranja 5.330.000,00 5.516.550,00 5.709.629,2543 Transferi institucijama, pojedincima, Nvo i jav. sektoru 214.820.000,00 222.338.700,00 230.120.554,50431 Transferi institucijama, pojedincima, Nvo i jav. 214.820.000,00 222.338.700,00 230.120.554,5044 Kapitalni izdaci 48.610.000,00 50.311.350,00 52.072.247,25441 Kapitalni izdaci 48.610.000,00 50.311.350,00 52.072.247,2545 Pozajmice i krediti 30.460.000,00 31.526.100,00 32.629.513,50451 Pozajmice i krediti 30.460.000,00 31.526.100,00 32.629.513,5047 Rezerve 14.132.134,35 14.190.000,00 14.690.000,00471 Tekuća budžetska rezerva 12.932.134,35 12.990.000,00 13.490.000,00472 Stalna budžetska rezerva 1.000.000,00 1.000.000,00 1.000.000,00473 Ostale rezerve-sredstva depozita 200.000,00 200.000,00 200.000,00U sledećoj tabeli dat je prikaz budžeta Države koji se odnosi na Tekući budžet i Budžet fondova za period 2010-2012. godinapo ekonomskoj klasifikaciji.U sljedećoj tabeli dat je prikaz izdataka Tekućeg budžeta za period 2010-2012.godina po ekonomskoj klasifikaciji:Projekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 2012TEKUCI bUDŽET 641.225.582,88 663.238.719,23 686.462.424,4041 Tekući izdaci 459.961.823,00 476.060.486,81 492.722.603,84411 Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 261.170.053,34 270.311.005,21 279.771.890,39412 Ostala lična primanja 24.388.167,11 25.241.752,96 26.125.214,31413 Rashodi za materijal i usluge 115.623.302,50 119.670.118,09 123.858.572,23414 Tekuće održavanje 6.381.670,99 6.605.029,47 6.836.205,50415 Kamate 23.429.075,84 24.249.093,49 25.097.811,76416 Renta 10.230.027,37 10.588.078,33 10.958.661,07417 Subvencije 12.700.000,00 13.144.500,00 13.604.557,50418 Ostali izdaci 6.039.525,84 6.250.909,25 6.469.691,0742 Transferi za socijalnu zaštitu 53.616.104,51 55.492.668,16 57.434.911,55421 Prava iz oblasti socijalne zaštite 50.900.000,00 52.681.500,00 54.525.352,50422 Sredstva za tehnološke viškove 2.697.304,07 2.791.709,71 2.889.419,5583

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.423 Prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja 18.800,44 19.458,45 20.139,50424 Ostala prava iz oblasti zdravstvene zaštite 0,00 0,00 0,00425 Ostala prava iz zdravstvenog osiguranja 0,00 0,00 0,0043 Transferi institucijama, pojedincima, Nvo i jav. sektoru 58.082.644,38 60.115.536,93 62.219.580,72431 Transferi institucijama, pojedincima, Nvo i jav. sektoru 58.082.644,38 60.115.536,93 62.219.580,7244 Kapitalni izdaci 46.219.055,48 47.836.722,42 49.511.007,71441 Kapitalni izdaci 46.219.055,48 47.836.722,42 49.511.007,7145 Pozajmice i krediti 9.413.821,16 9.743.304,90 10.084.320,58451 Pozajmice i krediti 9.413.821,16 9.743.304,90 10.084.320,5847 Rezerve 13.932.134,35 13.990.000,00 14.490.000,00471 Tekuća budžetska rezerva 12.932.134,35 12.990.000,00 13.490.000,00472 Stalna budžetska rezerva 1.000.000,00 1.000.000,00 1.000.000,00473 Ostale rezerve-sredstva depozita 0,00 0,00 0,00U sljedećoj tabeli dat je prikaz izdataka budžeta fondova za period 2010-2012. godina po ekonomskoj klasifikaciji:Projekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 2012BUDŽET FONDOVA 601.676.551,81 621.608.231,12 643.237.519,21Tekući izdaci 18.468.177,34 19.114.563,55 19.783.573,27411 Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 9.579.947,00 9.915.245,14 10.262.278,72412 Ostala lična primanja 1.461.832,89 1.512.997,04 1.565.951,94413 Rashodi za materijal i usluge 5.716.697,50 5.916.781,91 6.123.869,27414 Tekuće održavanje 408.329,01 422.620,53 437.412,25415 Kamate 910.924,16 942.806,51 975.804,74416 Renta 79.972,63 82.771,67 85.668,68417 Subvencije 0,00 0,00 0,00418 Ostali izdaci 310.474,16 321.340,75 332.587,68Transferi za socijalnu zaštitu 402.833.895,49 415.813.081,84 430.246.539,70421 Prava iz oblasti socijalne zaštite 0,00 0,00 0,00422 Sredstva za tehnološke viškove 10.762.695,93 11.139.390,29 11.529.268,95423Prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja375.841.199,56 387.875.641,55 401.331.289,00424 Ostala prava iz oblasti zdravstvene zaštite 10.900.000,00 11.281.500,00 11.676.352,50425 Ostala prava iz zdravstvenog osiguranja 5.330.000,00 5.516.550,00 5.709.629,25Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnomsektoru156.737.355,62 162.223.163,07 167.900.973,78431Transferi institucijama, pojedincima, nevladinomi javnom sektoru156.737.355,62 162.223.163,07 167.900.973,78Kapitalni izdaci 2.390.944,52 2.474.627,58 2.561.239,54441 Kapitalni izdaci 2.390.944,52 2.474.627,58 2.561.239,54Pozajmice i krediti 21.046.178,83 21.782.795,09 22.545.192,92451 Pozajmice i krediti 21.046.178,83 21.782.795,09 22.545.192,92Rezerve 200.000,00 200.000,00 200.000,00BUDŽET DRŽAVE - TEKUĆI BUDŽET I BUDŽET FONDOVABudžet Države, u ovom periodu, ispoljava tendenciju sporijeg rasta, tako da stopa rasta u 2011. godini u odnosu na 2010.godinu iznosi 3,4%, za 2012. godinu u odnosu na 2011. godinu iznosi 3,5%, dok budžet u 2010. godini iznosi 1.242,9 mil. € imanji je od planiranog budžeta za 2009. godinu 33,9 mil. €.Struktura sredstava budžeta Države za period 2010-2012. godine,i izdvajanja za Tekući i Budžet fondova data su u sljedećemtabelarnom i grafičkom prikazu:BUDŽET Projekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 2012UKUPNo ( i+II) 1.242.902.134,69 1.284.846.950,35 1.329.699.943,61I TEKUĆi bUDŽET 641.225.582,88 663.238.719,23 686.462.424,40II FONDOVI 601.676.551,81 621.608.231,12 643.237.519,2184

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.2. BUDŽET CRNE GORE ZA 2010. GODINUBudžet Crne Gore za 2010. godinu iznosi 1.242,9 mil. € i iznosi 97,3% projektovanog budžeta za 2009. godinu.TEKUĆI BUDŽET, u okviru Budžeta Crne Gore, učestvuje sa procentom od 51,59% i iznosi 641,2 mil. € i manji je od projektovanogTekućeg budžeta za 2009. godinu za 45,8 mil. €. Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2010. godinu po vrstama izdatakadata je u sljedećem tabelarnom prikazu i grafičkom prikazu:BUDŽET Projekcija 2010I TEKUĆi bUDŽET 641.225.582,884 Izdaci 641.225.582,8841 Tekući izdaci (zarade, mater.i usl.,tek.održ.,subv. i dr.) 459.961.823,0042 Transferi za socijalnu zaštitu 53.616.104,5143 Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru 58.082.644,3844 Kapitalni izdaci 46.219.055,4845 Pozajmice i krediti 9.413.821,1646 Otplata dugova 0,0047 Rezerve 13.932.134,35Najveće izdvajanje iz tekućeg budžeta od 71,7% odnosi se na tekuće izdatke.Tekući izdaci odnose se na bruto zarade i doprinose na teret poslodavaca, ostala lična primanja, rashode za materijal iusluge, tekuće održavanje, kamate, rente, subvencije i ostale izdatke.Najveći dio ovih sredstava od 62,0% odnosi se na bruto zarade i ostala lična primanja i iznose 285,5 mil. €.Transferi za socijalnu zaštitu učestvuju sa 8,4% u tekućem budžetu i iznose 53,6 mil. €, a odnose se na transfere zasocijalnu zaštitu i sredstva za tehnološke viškove.Najveći dio ovih sredstava od 95% odnosi se na transfere za socijalnu zaštitu i iznose 50,9 mil. €, a svega 5% na sredstvaza tehnološke viškove.Transferi institucijama,pojedincima, nevladinom i javnom sektoru učestvuju sa 9,1% u tekućem budžetu i iznose 58,1mil. €.Kapitalni izdaci učestvuju sa 7,2% u tekućem budžetu i iznose 46,2 mil. €.Ostatak sredstava odnosi se na rezerve koje u tekućem budžetu učestvuju sa 2,2% i pozajmice i kredite sa učešćem od 1,5%.BUDŽET FONDOVA učestvuje sa 48,41% i iznosi 601,7mil. €Budžet fondova za 2010. godinu veći je za 11,9 mil. € od projektovanog Budžeta fondova za 2009. godinu.3. BUDŽET CRNE GORE ZA 2011. GODINUBudžet Crne Gore za 2011. godinu iznosi 1.284,8 mil. € i veći je od projektovanog budžeta za 2010. godinu za 41,9 mil. €.TEKUĆI BUDŽET, u okviru Budžeta Crne Gore, učestvuje sa najvećim procentom od 51,62% i iznosi 663,2 mil. €. i veći je odprojektovanog Tekućeg budžeta za 2010. godinu za 3,4%.Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2011. godinu po vrstama izdataka data je u sljedećem tabelarnom prikazu igrafičkom prikazu:BUDŽET Projekcija 2011I TEKUĆi bUDŽET 663.238.719,234 Izdaci 663.238.719,2341 Tekući izdaci (zarade, mater.i usl.,tek.održ.,subv. i dr.) 476.060.486,8142 Transferi za socijalnu zaštitu 55.492.668,1643 Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru 60.115.536,9344 Kapitalni izdaci 47.836.722,4245 Pozajmice i krediti 9.743.304,9046 Otplata dugova 0,0047 Rezerve 13.990.000,0085

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.BUDŽET FONDOVA učestvuje sa 48,38% i iznosi 621,6 mil.€Budžet fondova za 2011. godinu veći je za 3,3% od projektovanog Budžeta fondova za 2010. godinu.4. BUDŽET CRNE GORE ZA 2012. GODINUBudžet Crne Gore za 2012. godinu iznosi 1.329,7 mil. € i veći je od planiranog budžeta za 2011.godinu za 3,5%.TEKUĆI BUDŽET, u okviru Budžeta Crne Gore, učestvuje sa najvećim procentom od 51,63% i iznosi 686,5 mil. € i veći je odprojektovanog Tekućeg budžeta za 2011. godinu za 3,5%.Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2012. godinu po vrstama izdataka data je u sljedećem tabelarnom prikazu igrafičkom prikazu:BUDŽET Projekcija 2012I TEKUĆi bUDŽET 686.462.424,404 Izdaci 686.462.424,4041 Tekući izdaci (zarade, mater.i usl.,tek.održ.,subv. i dr.) 492.722.603,8442 Transferi za socijalnu zaštitu 57.434.911,5543 Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru 62.219.580,7244 Kapitalni izdaci 49.511.007,7145 Pozajmice i krediti 10.084.320,5846 Otplata dugova 0,0047 Rezerve 14.490.000,00BUDŽET FONDOVA učestvuje sa 48,7% u ukupnom budžetu Države i iznosi 643,2 mil.€.Budžet fondova za 2012. godinu veći je za 3,5% od projektovanog Budžeta fondova za 2011. godinu.TEKUĆI BUDŽET za 2010. godinu iznosi 641,2 mil. € i najveća izdvajanja od 92,3% odnose se na finansiranje izvršnihorgana, zatim pravosudnih organa 4,0%, a ostatak od 3,7% odnosi se na finansiranje izdataka djelatnosti Predsjednika, djelatnostizakonodavnih i posebnih organa. Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2010. godinu organima data je u sljedećem tabelarnomi grafičkom prikazu:R.b. NAZIV Projekcija 20101 PREDSJEDNIK 704.727,892 ZAKONODAVNI ORGANI 9.460.457,053 PRAVOSUDNi orGANI 25.776.026,134 IZVRŠNi orGANI 591.800.525,315 POSEBNi orGANI 13.483.846,51TEKUĆi bUDŽET (1 do 5): 641.225.582,88TEKUĆI BUDŽET za 2011.godinu iznosi 663,2 mil. € i najveća izdvajanja od 92,3% odnose se na finansiranje izvršnihorgana, zatim pravosudnih organa 4,0%, a ostatak od 3,7% odnosi se na finansiranje izdataka djelatnosti Predsjednika,djelatnosti zakonodavnih i posebnih organa. Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2011. godinu organima data je u sljedećemtabelarnom i grafičkom prikazu:R.b. NAZIV Projekcija 20111 PREDSJEDNIK 729.393,362 ZAKONODAVNI ORGANI 9.791.573,043 PRAVOSUDNi orGANI 26.678.187,054 IZVRŠNi orGANI 612.083.784,645 POSEBNi orGANI 13.955.781,13TEKUĆi bUDŽET (1 do 5): 663.238.719,23TEKUĆI BUDŽET za 2012.godinu iznosi 686,5 mil.€ i najveća izdvajanja od 92,3% odnose se na finansiranje izvršnih organa,zatim pravosudnih organa 4,0%, a ostatak od 3,7% odnosi se na finansiranje izdataka djelatnosti Predsjednika, djelatnostizakonodavnih i posebnih organa. Struktura sredstava Tekućeg budžeta za 2012. godinu organima data je u sljedećem tabelarnomi grafičkom prikazu:86

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.R.b. NAZIV Projekcija 20121 PREDSJEDNIK 754.922,132 ZAKONODAVNI ORGANI 10.134.278,103 PRAVOSUDNi orGANI 27.611.923,594 IZVRŠNi orGANI 633.517.067,105 POSEBNi orGANI 14.444.233,47TEKUĆi bUDŽET (1 do 5): 686.462.424,40BUDŽET FONDOVA za 2010. godinu iznosi 601,7 mil. € i najveća izdvajanja od 63,6% odnose se na finansiranje izdatakaFonda penzijskog i invalidskog osiguranja, zatim Fonda za zdravstveno osiguranje 26,5%, Zavoda za zapošljavanje 5,9%, Fonda zarazvoj 43,9% i Fonda za obeštećenje 0,1%. Struktura sredstava Budžeta fondova za 2010. godinu data je u sljedećem tabelarnomi grafičkom prikazu:R.b. NAZIV Projekcija 20101 FONd PENZIJSKOG i iNVALIDSKOG osiGURANJA 382.807.062,722 FONd za zdravsTVENo osiGURANJE 159.356.654,033 zavod za zaPOŠLJAVANJE 35.435.759,564 FONd za razvoJ 23.710.794,175 FONd za obeŠTEĆENJE 366.281,33FONdovi (1 do 5): 601.676.551,81BUDŽET FONDOVA za 2011. godinu iznosi 621,6 mil. € i najveća izdvajanja od 63,6% odnose se na finansiranje izdatakaFonda penzijskog i invalidskog osiguranja, zatim Fonda za zdravstveno osiguranje 26,5%, Zavoda za zapošljavanje 5,9%, Fonda zarazvoj 3,9% i Fonda za obeštećenje 0,1%. Struktura sredstava Budžeta fondova za 2011. godinu data je u sljedećem tabelarnomi grafičkom prikazu:R.b. NAZIV Projekcija 20111 FONd PENZIJSKOG i iNVALIDSKOG osiGURANJA 395.078.309,912 FONd za zdravsTVENo osiGURANJE 164.934.136,923 zavod za zaPOŠLJAVANJE 36.676.011,144 FONd za razvoJ 24.540.671,975 FONd za obeŠTEĆENJE 379.101,18FONdovi (1 do 5): 621.608.231,12BUDŽET FONDOVA za 2012. godinu iznosi 643,2 mil. € i najveća izdvajanja od 63,6% odnose se na finansiranje izdatakaFonda penzijskog i invalidskog osiguranja, zatim Fonda za zdravstveno osiguranje 26,5%, Zavoda za zapošljavanje 5,9%, Fonda zarazvoj 3,9% i Fonda za obeštećenje 0,1%. Struktura sredstava Budžeta fondova za 2012. godinu data je u sljedećem tabelarnomi grafičkom prikazu:R.b. NAZIV Projekcija 20121 FONd PENZIJSKOG i iNVALIDSKOG osiGURANJA 408.779.050,762 FONd za zdravsTVENo osiGURANJE 170.706.831,713 zavod za zaPOŠLJAVANJE 37.959.671,534 FONd za razvoJ 25.399.595,495 FONd za obeŠTEĆENJE 392.369,72FONdovi (1 do 5): 643.237.519,21Tamara Gačević,samostalni savjetnik ISlobodanka – Mila Popović,spoljni saradnik87

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Kako iz krize- mogući scenariji i reperkusijena crnogorsku ekonomijuEkonomija zavisi od ekonomista isto koliko i vrijemeod meteorologa - Jean-Paul KauffmannŠto je zajedničko sljedećim simbolima i slovima : V, U,,W, L, ? ............ Svi ovi simboli predstavljaju odgovorili izbor ekonomista o tome koji od simbola na najbolji načinoslikava svjetsku ekonomsku krizu i prognozu kretanja ubudućem periodu. Lijeve polovine svakog od ovih simbolaprestavljaju period od početka krize do danas, tako da je njenoblik sličan kod svih scenarija, dok se koplja lome oko togakako će izgledati desna polovina. Desna polovina znakovaslova prestavlja prognozu o tome na što će ličiti budućioporavak. Da li će to biti nagli uzlet (slovo V), da li će to bitipostepeni oporavak (slovo U ), da li će to biti blagi oporavakuz dugotrajnu stagnaciju (znak kvadratnog korijena), dugiperiod nestabilnosti (W), katastrofični scenario ( L) ili manjekatastrofičan simbol udice ( ) koji zagovaraju ekonomistiMoody’s. Neko će odmah reći: kakva su ovo naklapanja osimbolima krize i koga to zanima. Da li je ovo stvarno „igrastaklenih perli” ili sve ovo ima smisla. Kako kaže StephanyFlanders, ekonomski urednik BBC-a, odgovor na ovo pitanjevrijedi milijarde dolara. Pravi odgovor na ovo pitanje je pitanjeinvesticija koje se mjere stotinama milijardi dolara, hiljadenovih radnih mjesta ili otpuštanja stotina hiljada zaposlenih.Malu anegdota iz 90-tih godina - na pitanje upućeno88

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.predstavniku Jugometala u Londonu o prognozi kretanja cijenealuminijuma na berzi dobijen je odgovor: Onaj ko zna tajodgovor može se smatrati milionerom.Najnoviji izvještaj OECD kaže da se polako, ali sigurnopribližavamo tački koja će označiti preokret, ali da će oporavakbiti slab i dugotrajan. Istorija kriza uči da je izlazak izkrize spor i dugotrajan, ukoliko je njen uzrok u problemimafinansijskog sektora. Prognoze OECD-a koji reprezentuje30 najrazvijenijih zemalja svijeta predviđaju pad BDP-a od4,1% u 2009. godini, dok se za 2010 predviđa oporavakod 0,7%, što je znatno povoljnije od ranije prognoze o rastuod samo 0,1%. Pad svjetske trgovine će iznositi 16%, dokje najnepovoljniji indikator onaj koji predviđa rast stopenezaposlenosti na 10%. Svi se slažu da će prvo doći do oporavkafinansijskog sektora, dok će oporavak realnog sektorakasniti. Ono što je posebno osjetljivo je predviđanjeda će do oporavka tržišta rada doći najkasnije. U MMF-omizvještaju „Regionalni ekonomski izgledi-Evropa” prognozirase pad od 4,2% za 2009. godinu i 0,1% za 2010. godinu,dok je za Crnu Goru projektovan pad BDP-a od 2,7% za2009. godinu i 2% za 2010. godinu. U štampi se ovih danačesto koristi kovanica „zeleni izdanci oporavka“ (green shoots).Svi su željni da ugledaju jasne signale da je najgoreprošlo i da ekonomija ide uzlaznom putanjom, od velikihinvestitora, vlada, kao i armije nezaposlenih koji su žrtveovog ekonomskog cunamija. Međutim, kako iznosi ChristinaRo mer (predsjedavajući Savjeta ekonomskih savjetnika predsjednikaObame) u svom članku u uglednom londonskomEkonomistu, ne smije se ponoviti greška iz 1937. godine kadaje poslije velikog oporavka američke ekonomije poslijevelike krize došlo do ponovnog pada ekonomskih aktivnosti idrastičnog rasta nezaposlenosti zbog toga što su monetarnevlasti uvele restriktivnu monetarnu i fiskalnu politiku mislećida je najgore prošlo.Kakav je uticaj odgovora na izbor simbola kao i svih pobrojanih prethodno iznijetih fakata na našu ekonomiju?Jasno je da kretanje oporavka svjetske ekonomije imadirektan uticaj na Crnu Goru. Oporavak znači jačanje cijenealuminijuma i čelika, kao i olakšanje sadašnjih nevolja kojeje kriza donijela ovim industrijama, snaženje kupovne moćikoje će donijeti veće prihode turizmu, lakši pristup jeftinijimizvorima finansiranja kada su u pitanju krupni infrastrukturniprojekti koje finansira država, povećanje raspoloživog dohotkai rast lične potrošnje itd. Istovremeno, izostanak oporavkajasno znači dugi niz godina stagnacije ili čak recesije. Kakvesu reperkusije ovog problema na budžet Crne Gore?Izbor pesimističkog scenarija oporavka može da pruzrokujepotcjenjivanje budžetskih prihoda, a time i odlaganje budžetiranjasredstava koja nijesu planirana. Svakako da se povećaniprihodi rebalansom mogu budžetirati, ali to znači kašnjenjeeventualnih kapitalnih investicija ili nepotrebno odlaganjerazvojnih projekata. Izbor pretjerano optimističnog scenarijaznači potencijalno precjenjivanje budžetskih prihoda i bolnaprilagođavanja potrošnje (rebalans).U svakom slučaju, budžetska potrošnja u narednom periodu mora da računa na smanjene prilive sredstava u budžet,kao i nekoliko dodatnih faktora:• Budžetski deficit mora biti u granicama Mastriškihkriterijuma, do -3% BDP-a, uz postepeno balansiranje budžetau srednjem roku• Smanjena mogućnost zaduživanja na međunarodnomtržištu novca• Proces priključivanja EU traži izdvajanje značajnihsredstava za ove namjene, uz korišćenje fondova pretpristupnepomoći (IPA)• Izgradnja autoputa Bar-Boljare daće dodatni impulseko nomiji, ali zahtijeva izdvajanje značajnih sredstava u sklopuugovorom preuzetih obaveza• Uredno servisiranje spoljašnjeg i unutrašnjeg duga, dabi se zadržalo povjerenje kreditora i međunarodnih finansijskihinstitucija• Socijalni program za zaštitu slojeva stanovništva najvišeugroženog posledicama globalne ekonomske krizeOdgovor na pitanje oporavka u svakom slučaju znaćemouskoro. Ono što je, svakako, neophodno bez obzira na razrješenjetekućih nevolja u ekonomiji, a što su i sugestije predstavnikameđunarodnih institucija u Crnoj Gori, je okretanjeunutrašnjim generatorima rasta. Ovo je prioritetni zadatak zanašu zemlju i istovremeno veliki izazov.Istovremeno, neophodno je postići i delikatnu ravnotežuizmeđu Države kao „najsigurnijeg” poslodavca i značajnog„igrača” u vremenima krize, i Države kao regulatora i garantaočuvanja tržišnog mehanizma i slobodnog protoka ljudi,kapitala, roba i usluga. U ovim vremenima, ovo je veliki izazovi za najrazvijenije tržišne ekonomije, a tim prije još veći izazovza malu i otvorenu postrtranzicionu ekonomiju kakva je cnogorska.Vladislav Karadžić,samostalni savjetnik IRadovan Živković,samostalni savjetnik I89

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Ostvarenjeprihoda budžetaopštinaza periodGordana Radovićjanuar - mart2009. godineSlobodanka BurićUkupno ostvareni prihodi budžeta opština (21) za period januar -mart 2009. godine iznose 73,4 mil. € (pros. mjes. 24,5mil. €) i u odnosu na isti period prethodne godine (116,0 mil. €), smanjeni su za 36,7%. U strukturi ostvarenih prihoda, prihodilokalnog karaktera (porezi, takse, naknade i ostali lokalni prihodi) učestvuju sa 38,11%, ustupljeni državni prihodi (porez nadohodak fizičkih lica, porez na promet nepokretnosti, koncesione i druge naknade za korišćenje prirodnih dobara i godišnjanaknada pri registraciji motornih vozila) 7,07%, sredstva Egalizacionog fonda 4,77% i ostali prihodi (prihodi od prodaje imovine,prenesena sredstva iz prethodne godine, donacije, subvencije budžetskih korisnika i ostali transferi sa centralnog nivoa, pozajmicei krediti) sa 50,05%.U narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih prihoda budžeta opština za period januar- mart 2009. godine, po izvorima:u €R.B Opštine Lokalni prihodiUstupljeni EgalizaciUkupnoOstali prihodiprihodioni fond(3 do 6)%1 2 3 4 5 6 7 81. Andrijevica 66.828 5.933 117.332 86.246 276.339 0,382. Bar 1.793.795 482.576 2.807.209 5.083.580 6,923. Berane 345.317 85.999 531.068 472.584 1.434.968 1,954. Bijelo Polje 493.507 116.990 533.657 1.439.550 2.583.704 3,525. Budva 7.434.168 768.373 291.755 8.494.296 11,576. Danilovgrad 245.222 79.075 183.254 1.524.930 2.032.481 2,777. Žabljak 71.280 30.157 62.717 324.411 488.565 0,678. Kolašin 722.199 30.934 124.090 239.834 1.117.057 1,529. Kotor 1.263.171 342.540 5.607.809 7.213.520 9,8210. Mojkovac 138.564 27.377 190.628 157.228 513.797 0,7090

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.11. Nikšić 1.317.608 290.988 600.680 444.699 2.653.975 3,6112. Plav 130.568 21.774 238.489 67.169 458.000 0,6213. Plužine 622.129 39.613 51.429 2.239.284 2.952.455 4,0214. Pljevlja 1.767.557 158.529 118.872 519.272 2.564.230 3,4915. Podgorica 7.685.086 1.732.688 18.381.172 27.798.946 37,8616. Rožaje 202.483 111.410 266.078 3.996 583.967 0,8017. Tivat 706.968 208.837 1.169.187 2.084.992 2,8418. Ulcinj 332.159 122.088 145.305 350.650 950.202 1,2919. Herceg Novi 2.191.077 399.707 16.200 2.606.984 3,5520. Cetinje 443.461 129.357 170.845 425.631 1.169.294 1,5921. Šavnik 15.528 3.684 170.091 187.319 376.622 0,51UKUPNO 27.988.675 5.188.629 3.504.535 36.756.135 73.437.974 100,00% 38,11 7,07 4,77 50,05 100,00Izvor: Podaci opština za period januar - mart 2009. godine1. Lokalni prihodi budžeta opštinaUkupno ostvareni lokalni prihodi budžeta opština za period januar - mart 2009. godine iznose 27,99 mil. €, od čega se nafiskalne prihode (poreze, takse i naknade) odnosi 84,91%, a na ostale lokalne prihode (novčane kazne i kamate, koncesione naknadeza korišćenje komunalnih dobara, prihode koje svojom djelatnošću ostvare opštinski organi i službe i ostale prihode) 15,09%.Ostvareni lokalni fiskalni prihodi opština za izvještajni period iznose 23,8 mil. € (pros. mjes. 7,9 mil. €). U strukturi prihodapo ovom osnovu, najveće učešće se odnosi na naknadu za uređivanje građevinskog zemljišta (52,65%), prirez porezu na dohodakfizičkih lica (10,77%) i naknadu za korišćenje građevinskog zemljišta (7,85%), koji čine 71,27% lokalnih prihoda fiskalnog karaktera.Opštine su po osnovu ostalih lokalnih prihoda, za izvještajni period ostvarile 4,2 mil. € (pros. mjes. 1,4 mil. €).U narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih lokalnih prihoda budžeta opština za period januar-mart 2009. godine, poizvorima:u €Redni broj Opština Fiskalni prihodi Ostali lokalni prihodi Ukupno (2+3) %1 1 2 3 4 51 Andrijevica 64.443 2.385 66.828 0,242 Bar 1.427.453 366.342 1.793.795 6,413 Berane 315.506 29.811 345.317 1,234 Bijelo Polje 389.364 104.143 493.507 1,765 Budva 6.485.680 948.488 7.434.168 26,566 Danilovgrad 212.218 33.004 245.222 0,887 Žabljak 64.794 6.486 71.280 0,258 Kolašin 689.129 33.070 722.199 2,589 Kotor 943.069 320.102 1.263.171 4,5110 Mojkovac 116.883 21.681 138.564 0,5011 Nikšić 1.210.308 107.300 1.317.608 4,7112 Plav 92.845 37.723 130.568 0,4713 Plužine 609.550 12.579 622.129 2,2214 Pljevlja 1.710.309 57.248 1.767.557 6,3115 Podgorica 6.946.164 738.922 7.685.086 27,4616 rožaje 181.030 21.453 202.483 0,7217 Tivat 662.007 44.961 706.968 2,5318 Ulcinj 327.681 4.478 332.159 1,1919 Herceg Novi 1.169.334 1.021.743 2.191.077 7,8320 Cetinje 135.728 307.733 443.461 1,5821 Šavnik 10.461 5.067 15.528 0,06UKUPNO 23.763.956 4.224.719 27.988.675 100,00% 84,91 15,09 100,0091

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.2. Ustupljeni prihodi budžetima opština sa centralnog nivoaBudžetima opština (21) je od zajedničkih prihoda za period januar - mart 2009. godine ustupljeno 5,2 mil. € (pros. mjes.1,7 mil. €), što u odnosu na isti period prethodne godine (8,8 mil. €), čini smanjenje od 40,91%. U strukturi ustupljenih prihoda,porez na dohodak fizičkih lica učestvuje sa 43,96%, porez na promet nepokretnosti 40,12%, koncesione i druge naknade zakorišćenje prirodnih dobara 9,33% i godišnja naknada pri registraciji drumskih motornih vozila, traktora i priključnih vozilasa 6,59 %.U narednoj tabeli daje se pregled ustupljenih prihoda budžetima opština sa centralnog nivoa za period januar - mart 2009.godine, po vrstama prihoda:u €Red.brojOpštinaPor. na doh.fiz.licaPorez na prometnepokr.Konces. nak.za kor.prir.dob.God. nak.prireg.mot.voz.Ukupno(3 do &)1 2 3 4 5 6 7 81 Andrijevica 4.561 90 109 1.173 5.933 0,112 Bar 118.827 317.774 16.322 29.653 482.576 9,303 Berane 47.133 17.617 5.831 15.418 85.999 1,664 Bijelo Polje 64.797 9.100 16.533 26.560 116.990 2,265 Budva 133.252 615.166 19.955 768.373 14,816 Danilovgrad 32.896 31.575 7.059 7.545 79.075 1,527 Žabljak 9.359 13.264 6.292 1.242 30.157 0,588 Kolašin 19.958 8.252 2.524 200 30.934 0,609 Kotor 129.530 181.845 9.984 21.181 342.540 6,6010 Mojkovac 11.758 901 4.258 10.460 27.377 0,5311 Nikšić 181.280 24.456 56.995 28.257 290.988 5,6112 Plav 12.825 1.206 7.743 21.774 0,4213 Plužine 7.099 337 31.960 217 39.613 0,7614 Pljevlja 66.829 20.677 54.268 16.755 158.529 3,0615 Podgorica 1.101.173 348.001 180.078 103.436 1.732.688 33,3916 rožaje 21.050 5.055 51.345 33.960 111.410 2,1517 Tivat 52.314 139.562 8.745 8.216 208.837 4,0318 Ulcinj 22.974 90.499 298 8.317 122.088 2,3519 Herceg Novi 135.418 243.206 3.666 17.417 399.707 7,7020 Cetinje 104.987 12.910 11.460 129.357 2,4921 Šavnik 3.115 229 340 3.684 0,07UKUPNO 2.281.135 2.081.722 483.965 341.807 5.188.629 100,00% 43,96 40,12 9,33 6,59 100,00%3. Egalizacioni fondOpštinama je u periodu januar - mart 2009. godine iz sredstava Egalizacionog fonda doznačeno 3,5 mil. € (prosječnomjesečno 1,2 mil. €). Najveće učešće u raspoređenim sredstvima po navedenom osnovu odnosi se na opštine: Berane, BijeloPolje, Nikšić, Mojkovac, Danilovgrad i Rožaje.4. Ostali prihodi budžeta opštinaOpštine su, po osnovu ostalih prihoda (prihodi od prodate imovine, prenesena sredstva iz prethodne godine, donacije,subvencije i ostali transferi, pozajmice i krediti) za period januar - mart 2009. godine, ostvarile 36,8 mil. €. U strukturi prihoda ponavedenom osnovu, na prenesena sredstva iz prethodne godine odnosi se 89,39%, pozajmice i kredite 5,57%, donacije 2,07%,prihode od prodate imovine 1,59% i na subvencije i ostale transfere 1,38%.U narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih ostalih prihoda budžeta opština za period januar - mart 2009. godine.92

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.u €R.BOpštinePrihodi odprodateimovineDonacijePozajmicePrenes. sred. izpreth.god.SubvencijeUkupno %1 2 3 4 5 6 7 8 91. Andrijevica 10.000 76.246 86.246 0,242. Bar 2.807.209 2.807.209 7,643. Berane 711 170.000 55.851 246.022 472.584 1,294. Bijelo Polje 550.000 858.509 31.041 1.439.550 3,925. Budva 119.889 50.000 121.866 291.755 0,796. Danilovgrad 20.515 1.504.415 1.524.930 4,157. Žabljak 138.696 185.715 324.411 0,888. Kolašin 5.078 225.000 9.756 239.834 0,659. Kotor 11.216 5.343.502 253.091 5.607.809 15,2610. Mojkovac 5.593 25.000 126.635 157.228 0,4311. Nikšić 35.457 175.000 70.000 164.242 444.699 1,2112. Plav 60.607 6.562 67.169 0,1813. Plužine 2.239.284 2.239.284 6,0914. Pljevlja 284.000 235.272 519.272 1,4115. Podgorica 198.805 18.182.367 18.381.172 50,0116. Rožaje 3.996 3.996 0,0117. Tivat 24.700 1.144.487 1.169.187 3,1818. Ulcinj 350.403 247 350.650 0,9519. Herceg Novi 16.200 16.200 0,0420. Cetinje 3.085 390.000 32.546 425.631 1,1621. Šavnik 524 2.000 184.795 187.319 0,51UKUPNO 584.465 762.000 2.047.509 32.856.239 505.922 36.756.135 100,00% 1,59 2,07 5,57 89,39 1,38 100,00II - IZVRŠENJE RASHODAUkupni izdaci lokalne samouprave za period januar –mart 2009.godine planirani su u iznosu od 111.08 mil. €, dok je ukupnoizvršenje opštinskih budžeta 52.49 mil. € što čini 47.26% izvršenja u odnosu na plan za period januar – mart 2009. godine.Najveće izvršenje budžeta je kod opštine Šavnik – 77.99% , Kolašin - 76.17%, Tivat – 75.63%, Podgorica – 72.47% u odnosuna plan. Najniži stepen izvršenja u odnosu na plan za period januar – mart 2009. godine je kod opštine Plužine - 22.59%.OpštinaIzdaci opština januar - mart 2009. godPlan jan-mart2009 Izvršenje jan - mart 2009 % izvršenjaAndrijevica 377,059.00 134,525.79 35.68Bar 10,705,855.20 4,938,829.19 46.13Berane 2,303,500.00 1,424,140.34 61.83Bijelo Polje 3,765,000.00 2,498,792.28 66.37Budva 26,947,000.00 8,222,989.80 30.52Danilovgrad 1,455,195.00 890,692.81 61.21Herceg Novi 5,199,600.00 2,276,460.09 43.78Kolašin 1,463,766.00 1,114,896.24 76.17Kotor 6,500,155.81 2,677,560.36 41.19Mojkovac 1,039,846.29 323,891.41 31.15Nikšić 9,604,853.93 2,634,472.79 27.43Plav 740,976.75 417,911.51 56.40Plužine 1,012,800.00 228,744.92 22.59Pljevlja 5,575,000.00 2,527,740.02 45.3493

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Podgorica 24,298,941.60 17,610,304.04 72.47Rožaje 1,378,749.50 488,537.59 35.43Tivat 1,976,075.00 1,494,461.85 75.63Ulcinj 3,892,992.00 887,349.81 22.79Cetinje 1,910,000.00 1,078,470.00 56.46Šavnik 197,764.64 154,242.69 77.99Žabljak 736,360.00 470,484.71 63.89TOTAL 111,081,490.72 52,495,498.24 47.26Konsolidovani izdaci opština za period januar - mart 2009. godine iznosili su 42.08 mil. € što čini, 1.19% procijenjenogBDP-a za 2009. godinu. U strukturi izdataka najveće je učešće kapitalnih izdataka – 20.77 mil. € ili 39.56% ukupnih izdataka, azatim tekući izdaci (bruto zarade, ostala primanja, rashodi za materijal i usluge, kamate, renta, subvencije i tekuće održavanje)13.90 mil. € ili 26.48% ukupnih izdataka za period januar – mart 2008. godine. Transferi (transferi za socijalnu zaštitu i transferiinstitucijama, pojedincima, NVO i javnom sektoru) su iznosili 6.00 mil. € ili 11.43% ukupnih izdataka, otplata dugova 10.41 mil.€ili 19.82% ukupnih izdata, dok su ostali izdaci iznosili 1.42 mil. € ili 2.70% ukupnih izdataka.U sledećoj tabeli dat je pregled konsolidovanih i ukupnih izdataka za period januar – mart 2009. god ( u mil. € ) po opštinamai vrstama izdataka:OpštinaKonsolidovani izdaci januar - mart 2009. godineKons.KapitalniOstali IzdaciTekući rashodiTransferiizdaciizdaci% BDP-a Otplata dugova Ukupni izdaciAndrijevica 0.07 0.01 0.04 0.00 0.12 0.00 0.01 0.13Bar 0.77 3.34 0.76 0.07 4.93 0.14 0.00 4.93Berane 0.63 0.30 0.19 0.07 1.19 0.03 0.23 1.42Bijelo Polje 0.31 1.06 0.40 0.06 1.82 0.05 0.68 2.50Budva 0.65 0.94 0.24 0.06 1.89 0.05 6.34 8.22Danilovgrad 0.49 0.06 0.32 0.00 0.87 0.02 0.02 0.89Herceg Novi 1.13 0.25 0.25 0.08 1.71 0.05 0.27 1.98Kolašin 0.42 0.29 0.10 0.00 0.81 0.02 0.30 1.11Kotor 1.28 0.81 0.43 0.05 2.56 0.07 0.11 2.68Mojkovac 0.19 0.04 0.04 0.02 0.29 0.01 0.03 0.32Nikšić 1.04 0.09 0.48 0.15 1.77 0.05 0.86 2.63Plav 0.11 0.04 0.08 0.00 0.23 0.01 0.19 0.42Plužine 0.11 0.04 0.06 0.00 0.21 0.01 0.02 0.23Pljevlja 1.33 0.90 0.15 0.04 2.43 0.07 0.10 2.53Podgorica 3.67 11.57 1.81 0.54 17.58 0.50 0.15 17.73Rožaje 0.24 0.05 0.14 0.01 0.44 0.01 0.05 0.49Tivat 0.56 0.69 0.24 0.01 1.49 0.04 0.00 1.49Ulcinj 0.41 0.05 0.08 0.00 0.54 0.02 0.35 0.89Cetinje 0.20 0.10 0.11 0.10 0.51 0.01 0.57 1.08Šavnik 0.11 0.01 0.03 0.06 0.21 0.01 0.01 0.21Žabljak 0.19 0.14 0.03 0.12 0.48 0.01 0.11 0.59TOTAL 13.90 20.77 6.00 1.42 42.08 1.19 10.41 52.49% učešća 26.48 39.56 11.43 2.70 80.18 19.82 100.00III - BUDŽETSKO ZADUŽENJEUkupno budžetsko zaduženje lokalne samouprave za period januar - mart 2009. godine iznosilo je 25.68 mil. € što je 0,73%procijenjenog BDP-a za 2009. godinu. U strukturi zaduženja, na domaći dug odnosi se 17.62 mil. € što je 68.65 % ukupnogzaduženja, a na inostrani dug 8.05 mil. €, što čini 31.35% ukupnog zaduženja.U ukupnom zaduženju za period januar – mart 2009. godine, krediti od domaćih finansijskih institucija iznose 6.90 mil. € odčega dugoročni kredit iznosi 6.51 mil. € ili 25.36% ukupnog kreditnog zaduženja za navedeni period. Inostrani krediti učestvujusa 31.35% ukupnog budžetskog zaduzenja, od čega dugoročni krediti učestvuju sa 31.35% ukupnog budžetskog zaduženja zaperiod januar – mart 2009.godine.94

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Redni broj Vrsta zaduženja TOTAL % učešća % BDP-aI Domaći dug 17,629,906.72 68.65 0.501 Krediti 6,901,159.28 26.87 0.20a Kratkoročni 387,426.33 1.51 0.01Glavnica 382,800.98 1.49 0.01Kamata 4,625.35 0.02 0.00b Dugoročni 6,513,732.95 25.36 0.18Glavnica 5,899,984.76 22.97 0.17Kamata 613,748.19 2.39 0.022 Obveznice 6,384,754.00 24.86 0.183 Garancije 4,343,993.44 16.92 0.12II Inostrani dug 8,050,183.62 31.35 0.231 Krediti 8,050,183.62 31.35 0.23a Kratkoročni 0.00 0.00 0.00Glavnica 0.00 0.00 0.00Kamata 0.00 0.00 0.00b Dugoročni 8,050,183.62 31.35 0.23Glavnica 7,160,980.04 27.89 0.20Kamata 889,203.58 3.46 0.03I+II UKUPNo zadUŽENJE 25,680,090.34 100.00 0.73IV - NEIZMIRENE OBAVEZEUkupne neizmirene obaveze lokalne samouprave za period januar – mart 2009. godine iznosile su 30.49 mil. €. U strukturineizmirenih obaveza najveću stavku čine neizmirene obaveze za kapitalne izdatke – 13.04 mil. €, što čini 42.79% ukupnihneizmirenih obaveza. Obaveze za tekuće rashode iznosile su 8.18 mil. €, dok su obaveze po osnovu pozajmica i kredita iznosile3.73 mil. € i otplate dugova 3.42 mil. €.RednibrojVrsta neizmirene obaveze TOTAL % učešća % BDP-aI Obaveze za tekuće rashode 8,181,415.21 26.83 0.23Obaveze za bruto zarade i doprinose na teret poslodavca 5,019,960.32 16.46 0.14Obaveze za ostala lična primanja 284,983.09 0.93 0.01Obaveze za ostale tekuće rashode 2,876,471.80 9.43 0.08II Obaveze po transferima za socijalnu zaštitu 2,987.00 0.01 0.00III Obaveze za transfere institucijama,pojedincima,NVO 2,059,104.35 6.75 0.06IV Obaveze za kapitalne izdatke 13,045,924.60 42.79 0.37V Obaveze po pozajmicama i kreditima 3,733,563.80 12.25 0.11VI Obaveze po osnovu otplate dugova 3,427,067.65 11.24 0.10VII Obaveze iz rezervi 40,245.33 0.13 0.00UKUPNe NEIZMIRENe obaveze ( i+ii iii+IV+V+VI+vii ) 30,490,307.94 100.00 0.86Gordana Radović,samostalni savjetnik I u sektoru za poreski i carinski sistemSlobodanka Burić,Samostalni savjetnk I u Sektoru za budžet95

Konsolidovana javna potrošnjau Crnoj Gori u perioduI - VI 2009. godineKonsolidovana javna potrošnja u periodu januar-jun 2009. godine procijenjena je na iznos od 572,14 mil. €. Procijenjeninivo javne potrošnje finansiran je iz poreza u iznosu od 338,26 mil. €, doprinosa 133,61 mil. €, taksi 15,45 mil. €, naknada49,87 mil. €, ostalih tekućih prihoda 26,07 mil. € i primitaka od otplate kredita u iznosu od 23,32 mil. €.Ministarstvo finansija procijenilo je ostvarenje budžeta lokalnih samouprava za prvih šest mjeseci 2009. godine, na osnovuplana opština za 2009. godinu i ostvarenja opštinskih budžeta u prethodnim godinama i prvom kvartalu tekuće godine. Takođe,konsolidovani su međusobni transferi Fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje i Fonda za zdravstveno osiguranje.Tekući javni prihodi procijenjeni su u iznosu od 586,57 mil. € ili 16,58% procijenjenog BDP-a za 2009. godinu (3.538,00 mil.€). U strukturi javnih prihoda, najznačajniji su porezi – 9,56 % BDP-a, i doprinosi – 3,78 % BDP-a.Konsolidovani javni izdaci za šest mjeseci 2009. godine procijenjeni su na 16,17% BDP-a. Tekuća javna potrošnja (konsolidovaniizdaci umanjeni za kapitalne izdatke tekućeg budžeta, Kapitalnog budžeta CG, državnih fondova i lokalnih samouprava) za prvihpola godine iznosila je 482,76 mil. € ili 13,65% BDP-a.Pojedinačno po ekonomskoj klasifikaciji, najveću stavku izdataka predstavljaju Transferi za socijalnu zaštitu – 160,15 mil.€, što čini 4,53% BDP-a, Bruto zarade – 153,61 mil. € ili 4,34% BDP-a i Transferi javnim institucijama – 87,06 mil. € ili 2,46%BDP-a, dok su kapitalni izdaci iznosili 89,37 mil. € ili 2,53% BDP-a.U tabeli je dato ostvarenje izvornih javnih prihoda i izvršenje konsolidovanih javnih izdataka sa finansiranjem za prvu polovinu2009. godine u mil. € i % BDP-a:96

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.KONSOLIDOVANa JAVNa POTROŠNJaI-VI 2009o P i sPlanOstvarenjeOstvarenje% ostvarenjau mil. € u mil. € u % BDP-aTEKUĆi PRIHODI 759,00 586,57 77,28 16,58Porezi 478,71 338,26 70,66 9,56Porez na dohodak fizičkih lica 63,39 46,58 73,47 1,32Porez na dobit pravnih lica 41,73 30,44 72,95 0,86Porez na imovinu 23,30 8,22 35,27 0,23Porez na dodatu vrijednost 228,11 160,17 70,22 4,53Akcize 59,95 51,86 86,51 1,47Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 38,89 21,31 54,80 0,60Lokalni porezi 18,51 15,32 82,77 0,43Ostali republički prihodi 4,84 4,37 90,32 0,12Doprinosi 164,36 133,61 81,29 3,78Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 93,16 86,33 92,67 2,44Doprinosi za zdravstveno osiguranje 66,72 43,51 65,22 1,23Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 4,49 3,69 82,21 0,10Takse 18,20 15,45 84,92 0,44Naknade 59,12 49,87 84,35 1,41Ostali prihodi 32,09 26,07 81,24 0,74Primici od otplate kredita 6,51 23,32 357,94 0,66KONSOLIDOVANi izdaCI 833,84 572,14 68,61 16,17TEKUĆa JAVNa POTROŠNJA 650,18 482,76 74,25 13,65Tekući izdaci 283,41 223,21 78,76 6,31Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 162,49 153,61 94,53 4,34Ostala lična primanja 13,77 8,12 59,01 0,23Rashodi za materijal i usluge 65,05 39,23 60,30 1,11Tekuće održavanje 7,16 4,38 61,21 0,12Kamate 12,64 6,74 53,33 0,19Renta 6,19 2,86 46,24 0,08Subvencije 12,49 6,08 48,71 0,17Ostali izdaci 3,62 2,19 60,46 0,06Transferi za socijalnu zaštitu 203,24 160,15 78,80 4,53Transferi instit. pojed. NVO i javnom sektoru 124,95 87,06 69,68 2,46Ukupni kapitalni izdaci 183,66 89,37 48,66 2,53Pozajmice i krediti 20,40 3,87 18,99 0,11Rezerve 18,18 8,44 46,42 0,24DEFICIT/SUFICIT -74,84 14,43 0,41FINANSIRANJE 74,84 -14,43 -0,41Domaće finansiranje -71,03 -32,17 45,30 -0,91Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 2,28 43,31 1.896,44 1,22Otplata glavnice rezidentima 17,04 30,11 176,78 0,85Otplata obaveza iz prethodnog perioda 56,28 45,37 80,62 1,28Inostrano finansiranje 9,20 -6,92 -75,17 -0,20Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 16,82 1,49 8,86 0,04Otplata glavnice nerezidentima 12,46 9,80 78,62 0,28Donacije 4,85 1,39 28,61 0,04Prihodi od privatizacije ili depoziti 36,01 7,07 19,64 0,20POVEĆANJE/SMANJENJe dePOZITA -100,66 -17,59 -0,5097

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.BUDŽET CRNE GOREPrimici Budžeta Crne Gore i državnih fondova za period januar-jun 2009. godine iznose 524,99 mil. €. Izvorni prihodi Budžetaza period januar-jun 2009. godine iznose 501,67 mil. € ili 14,18% BDP-a.Prihodi po osnovu poreza iznose 306,72 mil. € ili 8,67% BDP-a. Prihodi po osnovu taksi iznose 10,18 mil. € a prihodi po osnovunaknada iznose 11,59 mil. €. Prihodi po osnovu doprinosa iznose 133,61 mil. € ili 3,78% BDP-a. Ostali tekući budžetski prihodiiznose 16,26 mil. €, dok su primici od otplate kredita ostvareni u iznosu od 23,32 mil. €, od čega se 22 mil odnosi na povraćaj dvijerate kredita od strane Prve banke. Konsolidovani izdaci budžeta za prvih pola godine iznose 482,85 mil. € ili 13,65% BDP-a.konsolidovani bilans budžeta i državnih fondovaI-VI 2009o P i sPlanOstvarenjeOstvarenje% ostvarenjau mil. € u mil. € u % BDP-aTEKUĆi PRIHODI 641,39 501,67 78,22 14,18Porezi 429,69 306,72 71,38 8,67Porez na dohodak fizičkih lica 48,94 36,02 73,59 1,02Porez na dobit pravnih lica 41,73 30,44 72,95 0,86Porez na promet nepokretnosti 7,24 2,56 35,33 0,07Porez na dodatu vrijednost 228,11 160,17 70,22 4,53Akcize 59,95 51,86 86,51 1,47Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 38,89 21,31 54,80 0,60Ostali republički porezi 4,84 4,37 90,32 0,12Doprinosi 164,36 133,61 81,29 3,78Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 93,16 86,33 92,67 2,44Doprinosi za zdravstveno osiguranje 66,72 43,51 65,22 1,23Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 4,49 3,69 82,21 0,10Takse 11,13 10,18 91,45 0,29Naknade 10,42 11,59 111,28 0,33Ostali prihodi 19,26 16,26 84,39 0,46Primici od otplate kredita 6,51 23,32 357,94 0,66KONSOLIDOVANi izdaCi 713,19 482,85 67,70 13,65TEKUĆa bUDŽETska POTROŠNJA 592,12 436,27 73,68 12,33Tekući izdaci 247,43 192,07 77,63 5,43Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 144,32 136,38 94,50 3,85Ostala lična primanja 10,64 5,94 55,89 0,17Rashodi za materijal i usluge 56,49 32,65 57,79 0,92Tekuće održavanje 3,77 1,31 34,64 0,04Kamate 11,96 6,17 51,55 0,17Renta 5,58 2,50 44,71 0,07Subvencije 11,54 5,39 46,66 0,15Ostali izdaci 3,13 1,75 55,83 0,05Transferi za socijalnu zaštitu 201,60 159,32 79,03 4,50Transferi inst. pojedinicima NVO i javnom sektoru 109,40 75,78 69,27 2,14Ukupni kapitalni izdaci 121,07 46,57 38,47 1,32Pozajmice i krediti 18,61 3,07 16,48 0,09Rezerve 15,08 6,01 39,82 0,17DEFICIT / sUFICIT -71,81 18,83 0,53FINANSIRANJE 71,81 -18,83 -0,53Domaće finansiranje -54,00 -26,41 48,92 -0,75Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 0,00 38,95 0,00 1,10Otplata dugova rezidentima 15,64 26,88 171,94 0,76Otplata obaveza iz prethodnih godina 38,36 38,49 100,33 1,09Inostrano finansiranje 6,00 -7,97 -132,91 -0,23Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 12,62 0,16 1,27 0,00Otplata dugova nerezidentima 10,88 8,96 82,35 0,25Donacije 4,26 0,83 19,51 0,02Prihodi od privatizacije i prodaje imovine 17,50 0,23 1,29 0,01POVEĆANJE/SMANJENJe dePOZITA -102,31 -15,33 -0,4398

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.LOKALNA SAMOUPRAVAProcijenjeni konsolidovani izdaci lokalne samouprave za prvih šest mjeseci 2009. godine iznose 89,56 mil. € ili 2,53%BDP-a. Potrošnja je finansirana iz poreza u iznosu od 31,54 mil. €, taksi 5,27 mil. €, naknada 38,28 mil. € i ostalih tekućihprihoda 9,81 mil. €. Ukupni tekući prihodi lokalne samouprave za pola godine procijenjeni su na 84,90 mil. € ili 2,40% BDP-a.konsolidovani bilans lokalne samoupraveI-VI 2009o P i sPlanOstvarenjeOstvarenje% Ostvarenjau mil. € u mil. € u % BDP-aTEKUĆi PRIHODI 117,61 84,90 72,18 2,40Porezi 49,02 31,54 64,33 0,89Porez na dohodak fizičkih lica 14,45 10,56 73,07 0,30Porez na promet nepokretnosti 16,06 5,66 35,24 0,16Lokalni porezi 18,51 15,32 82,77 0,43Takse 7,07 5,27 74,63 0,15Naknade 48,71 38,28 78,59 1,08Ostali prihodi 12,82 9,81 76,51 0,28KONSOLIDOVANi izdaCi 118,89 89,56 75,33 2,53TEKUĆa POTROŠNJa LOKALNe saMOUPRAVE 56,30 46,76 83,05 1,32Tekući izdaci 35,98 31,15 86,57 0,88Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 18,17 17,23 94,83 0,49Ostala lična primanja 3,13 2,18 69,60 0,06Rashodi za materijal i usluge 8,56 6,58 76,85 0,19Tekuće održavanje 3,39 3,08 90,70 0,09Kamate 0,68 0,57 84,91 0,02Renta 0,61 0,37 60,23 0,01Subvencije 0,95 0,70 73,68 0,02Ostali izdaci 0,50 0,44 89,71 0,01Transferi za socijalnu zaštitu 1,64 0,82 50,23 0,02Transferi inst. pojedinicima NVO i javnom sektoru 16,90 11,55 68,35 0,33Kapitalni izdaci 62,59 42,80 68,38 1,21Pozajmice i krediti 1,79 0,81 45,16 0,02Rezerve 3,10 2,43 78,53 0,07DEFICIT / sUFICIT 0,07 -4,40 -0,12FINANSIRANJE -0,07 4,40 0,12Domaće finansiranje -17,03 -5,76 33,82 -0,16Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 2,28 4,36 190,71 0,12Otplata glavnice 1,40 3,23 230,86 0,09Otplata obaveza iz prethodnog perioda 17,92 6,88 38,42 0,19Inostrano finansiranje 2,62 0,49 18,86 0,01Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 4,20 1,33 31,67 0,04Otplata dugova nerezidentima 1,58 0,84 52,93 0,02Donacije 0,59 0,56 94,58 0,02Prihodi od privatizacije i prodaje imovine 18,51 6,84 36,98 0,19Transferi iz budžeta CG 1,35 0,27 0,00 0,01POVEĆANJE/SMANJENJe dePOZITA 4,75 -2,26 -0,06Stanko jeknić, samostalni savjetnik IVladislav Karadžić, samostalni savjetnik IRadovan Živković, samostalni savjetnik IIva Vuković, viši savjetnik III99

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.Otklanjanje međunarodnogdvostrukog oporezivanjaOdlukom o proglašenju nezavisnosti Republike Crne Gore(“Službeni list RCG”, broj 36/06), Crna Gora se obavezalada primjenjuje, odnosno preuzme međunarodne ugovore isporazume koje je zaključila i kojima je pristupila državnazajednica Srbija i Crna Gora, a koji se odnose na Crnu Goru ikoji su u saglasnosti sa njenim pravnim poretkom.Uvodne napomeneMeđunarodno dvostruko oporezivanje predstavlja barijeruu razvoju ekonomskih i finansijskih odnosa izmeđuzemalja, jer destimulativno djeluje na investiranje kapitalai na obavljanje međunarodnih privrednih djelatnosti. Ononastaje kada se dohodak ili imovina rezidenta (fizičkog ilipravnog lica) jedne zemlje oporezuje istim ili bitno sličnimporezom kako u zemlji rezidentnosti, tako i u zemlji u kojoj sedohodak ostvaruje, odnosno imovina nalazi.Poresko zakonodavstvo većine zemalja nastoji da putem unilateralnih mjera eliminiše problem međunarodnogdvo strukog oporezivanja. Međutim ove mjere se u praksinije su pokazale kao efikasne iz razloga što su:- opšte, jer ne mogu u dovoljnoj mjeri uvažiti specifičnostpor eskih sistema drugih zemalja;- nestabilne, jer ih svaka zemlja može jednostrano izmjenitiili djelimično ili potpuno povući; i- nijesu uslovljene reciprocitetom, tj. mogu za posljedicuimati jednostranu poresku žrtvu, odnosno smanjenje poreskihprihoda bez garancije da će druge zemlje, takođe, primjenitiodgovarajuće unilateralne mjere.Zaključenjem bilateralnog ugovora o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja sa zainteresovanom zemljom 1 na najefikasnijinačin se otklanja ova barijera, jer se pored eliminisanja smetnji koje se ogledaju u nejednakom tretmanuporeskih obveznika stvara pravna i fiskalna sigurnost potrebnaza obavljanje međunarodnih poslovnih aktivnosti.Porezi na koje se ugovor primjenjujeUgovori o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja se primjenjujuna poreze na dohodak i na imovinu koje zavodi državaugovornica. U slučaju Crne Gore, ugovor se primjenjuje napor ez na dobit, porez na dohodak i porez na imovinu. Porezimana dohodak i na imovinu smatraju se svi porezi koje sezavode na ukupan dohodak, na ukupnu imovinu ili na djelovedohotka ili imovine, uključujući poreze na dobit od otuđenjapokretne ili nepokretne imovine, poreze na ukupne iznosezarada koje isplaćuju preduzeća, kao i porezi na prirast imovine.Dohodak od imovineMitar BajčetaOpšte pravilo u ugovorima o izbjegavanju dvostrukogopo rezivanja je da se dohodak koji se ostvari od nepokretneimovine (uključujući dohodak od poljoprivrede i šumarstva),oporezuje u državi u kojoj se ta imovina nalazi. Ovo rešenje seodnosi i na dohodak koji se ostvari neposrednim korišćenjem,iznajmljivanjem ili drugim načinom korišćenja nepokretnosti,kao i na dohodak od nepokretne imovine koja se koristi zaobavljanje samostalnih ličnih djelatnosti. Takođe, ugovorimaje regulisano da pokretnu poslovnu imovinu stalne jedinicekoju preduzeće države ugovornice ima u drugoj državi oporezujeta druga država.Dobit koja nastane otuđenjem ostale imovine oporezujese u državi ugovornici čiji je rezident lice koje je otuđilo imovinu.Ugovori sa NR Kinom i Ukrajinom propisuju rešenje prema100

kome se kapitalni dobitak od otuđenja akcija kompaniječija se imovina uglavnom, posredno ili neposredno, sastojiod nepokretne imovine koja se nalazi u državi ugovornici,oporezuje u toj državi ugovornici.Dobit od poslovanjaPravo na oporezivanje dobiti preduzeća pripada onojdržavi ugovornici u kojoj se to preduzeće nalazi. Međutim,ako preduzeće obavlja poslovanje u drugoj državi ugovornicipreko stalne jedinice tada dolazi do diobe prava oporezivanjaizmeđu države izvora i države rezidentnosti, pri čemu državarezidentnosti preduzeća mora priznati preduzeću porezplaćen u državi izvora na dobit stalne jedinice.Pri određivanju dobiti stalne jedinice kao odbici sepriznaju troškovi koji su nastali u vezi sa njenim poslovanjem(uključujući izvršne i opšte administrativne troškove), biloda su ti troškovi nastali u državi ugovornici u kojoj se nalazistalna jedinica ili na drugom mjestu. Dobit stalne jedinicepodložne oporezivanju može se, ako je to uobičajeno u državiugovornici, odrediti na osnovu raspodjele ukupne dobitipreduzeća na njegove pojedine djelove. Po pravilu ta dobittreba da se redovno određuje primjenom istog odabranogmetoda, osim ako ne postoji opravdan razlog da se taj metodpromjeni.Oporezivanje dobiti od obavljanja međunarodnogsao b raćajaDobit od obavljanja međunarodnog saobraćaja pomorskimbrodom, vazduhoplovom ili drumskim vozilom, oporezujese samo u državi ugovornici u kojoj se nalazi sjedište stvarneuprave preduzeća.Oporezivanje dividendi, kamata i autorskih naknadaNeograničeno pravo oporezivanja dividendi, kamata iautorskih naknada pripada državi ugovornici čiji ih rezidentostvaruje, dok država ugovornica u kojoj su ovi prihodi nastaliprimjenjuje porez po odbitku po stopama koje su određeneu ugovoru. Ugovorom predviđene beneficirane stope porezapo odbitku se primjenjuju samo ako nerezidentni primalacdokaže da ispunjava propisane uslove, tj. da je rezidentdržave ugovornice sa kojom je zaključen ugovor i da je stvarnivlasnik ovih prihoda, a ne da je posrednik između isplatioca inerezidentnog primaoca.Država ugovornica čija kompanija isplaćuje dividendu,obično u ugovoru zadržava pravo da oporezuje ovu vrstuprihoda beneficiranom poreskom stopom. Stopa porezanajčešće iznosi 5% od bruto iznosa dividendi ako je stavrnivlasnik ove vrste prihoda kompanija čije učešće u kapitalukompanije koja je isplatilac dividendi iznosi 25%. Ako jevisina učešća u kapitalu kompanije manja od 25%, tada jestopa poreza 15% od bruto iznosa dividendi. Međutim, ovone predstavlja unificirano pravilo, tako da je u pojedinimugovorima 2 predviđena jedinstvena poreska stopa kojuzemlja izvora primjenjuje na dividende nerezidenata kojeisplaćuje njena rezidentna kompanija, bez obzira na visinuučešća u kapitalu.U skladu sa odredbama zaključenih ugovora neograničenopravo oporezivanja kamata ima država rezidentnosti,101

Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re / april - jun 2009.dok je pravo države izvora ograničeno na 10% od bruto iznosakamate. Država izvora je država čiji je rezident isplatilackamate. Međutim, u skladu sa međunarodnom praksom, bezobzira na stopu predviđenu ugovorom, strani rezidenti se uCrnoj Gori oporezuju po stopi od 5% 3 od bruto izno sa kamate,jer je to predviđeno domaćim poreskim zakonodavstvom i ukonkretnom slučaju je povoljnije po pores kog obveznika.Ekskluzivno pravo oporezivanja autorskih naknadapripada državi čiji je rezident primalac ove vrste prihoda.Važećim ugovorima predviđeno je rešenje prema kojem seautorske naknade oporezuju i u Crnoj Gori 4 , s tim da ako jestvarni primalac tih naknada rezident druge države ugovornice,razrezani porez ne može biti veći od 10% od brutoiznosa autorskih naknada. U ugovorima sa Slovenijom,Češ kom i Letonijom predviđeno je rešenje prema kojem sena naknadu primljenu za korišćenje ili za pravo korišćenjaautorskog prava na književno, umjetničko ili naučno djelo,uključujući bioskopske filmove i filmove ili trake za televizijuili radio (tzv. intelektualna svojina), primjenjuje stopa porezapo odbitku od 5% od bruto iznosa naknade.- metod izuzimanja, kod kojeg država rezidentnostiizuzima od oporezivanja dohodak ili imovinu svog rezidentakoji su oporezovani u drugoj državi; i- metod poreskog kredita, kod kojeg država rezidentnostiodbija od svog poreza na dohodak ili imovinu iznos porezakoji je njen rezident platio u drugoj državi.Prilikom primjene oba metoda, država ugovornica čijije rezident ostvario dohodak ili imovinu koji su na osnovuugovora izuzeti od oporezivanja u toj državi, može kodobračuna poreza na ostali dohodak ili drugu imovinu togrezidenta uzeti u obzir dohodak ili imovinu koji su izuzetikako bi se obezbjedila adekvatna primjena progresivnestope poreza na dohodak, odnosno na imovinu, ukoliko seu toj državi ugovornici primjenjuje progresivno oporezivanjedohotka ili imovine.Oporezivanje zarada i drugog dohotkaZarade, naknade i druga slična primanja ostvarena izradnog odnosa oporezuju se u državi rezidentnosti. Međutim,ako rezident rad obavlja u drugoj državi ugovornici tada selični dohoci oporezuju u toj drugoj državi, osim u slučaju kadasu ispunjena sledeća tri kumulativna uslova:- da primalac ličnog dohotka ne boravi u drugoj državi uperiodu dužem od 183 dana u odnosnoj poreskoj godini,- da lični dohodak isplaćuje poslodavac koji nije rezidentdruge države,- da lični dohodak ne snosi stalna jedinica ili stalna bazakoju poslodavac ima u drugoj državi.U važećim ugovorima o izbjegavanju dvostrukog oporezivanjaje predviđeno rešenje prema kome se djelovi dohotkakoje ostvari rezident države ugovornice, a koji nisu regulisaninekim drugim članom ugovora, oporezuju samo u državirezidentnosti, bez obzira da li su nastali na teritoriji te ilidruge države ugovornice.Metode izbjegavanja međunarodnog dvostrukog oporezivanjaU ugovorima su predviđena dva osnovna metoda zaizbjegavanje dvostrukog oporezivanja, i to:Mitar Bajčeta,samostalni savjetnik I1 - Pregled Ugovora o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja koji se primjenjuju u Crnoj Gori može se naći na sajtu Ministarstva finansija (www.mf.gov.me)2 - Npr. Češka, Italija, Kina, Kipar, Rumunija3 - Od 1. januara 2010. godine na kamate koje se isplaćuju nerezidentnim pravnim licima primjenjivaće se stopa poreza po odbitku od 9%. (V. čl. 29 i 43a Zakona oizmjenama i dopunama Zakona o porezu na dobit pravnih lica (“Službeni list CG”, broj 40/08)).4 - U Ugovorima sa Francuskom i Švedskom je predviđeno rešenje prema kojem isključivo pravo oporezivanja ove vrste prihoda pripada navedenim državama.102