Vlerësimi Mjedisor në Shqipëri pas Konfliktit - UNEP
Vlerësimi Mjedisor në Shqipëri pas Konfliktit - UNEP Vlerësimi Mjedisor në Shqipëri pas Konfliktit - UNEP
Vlerësimi Mjedisor në Shqipëri pas KonfliktitShtojca II•FJALORTHAAmoniak (NH 3 ).Amoniaku është një gaz pa ngjyrë, me erë të fortë shpuese. Formohetnga shpërbërja natyrore e plehut, bimëve dhe kafshëve. Është i pranishëm në ujë, tokë, ajërdhe shërben si burim azoti për bimët dhe kafshët. Amoniaku prodhohet edhe në rrugë industriale,kryesisht si lëndë e parë për plehrat kimike. Përdoret në sasi të vogël në prodhimin e materialeveplastike, fibrave sintetike dhe eksplozivëve. Nuk është i qëndrueshëm në mjedis, porgrumbullohet në nivele të larta rreth zonave të depozitimit të mbeturinave. Gazi i amoniakutështë i tretshëm në ujë, ku formon hidroksid amoni. Amoniaku është shumë toksik përpeshqit dhe mund të shkaktojë vdekjen e tyre edhe në përqendrime të ulëta. Ekspozimi injeriut ndaj niveleve të larta të amoniakut është po ashtu vdekjeprurës. Vdekja mund të ndodhëmenjëherë ose pas disa javësh për shkak të komplikacioneve dytësore. Ekspozimi ndaj tij mundtë shkaktojë edhe djegie të lëkurës, syve, fytit dhe mushkërive, verbim të përhershëm aposëmundje të mushkërive. Ekspozimi afatgjatë i kafshëve në kushte laboratorike ndaj nivelevetë ulëta të amoniakut shkakton acarim dhe plagë në aparatin e frymëmarrjes.Arsenik (As). Arseniku është një element që gjendet në natyrë, nuk ka erë apo shije tëveçantë. Është një substancë e ngurtë metalike në ngjyrë argjendi ose të bardhë. Arsenikuorganik zakonisht është më pak i dëmshëm sesa ai inorganik. Ky i fundit veçohet gjatëprocesit të shkrirjes së bakrit dhe të plumbit dhe përdoret në industrinë kimike, për shembull,në pesticide dhe herbicide. Në qoftë se çlirohet në mjedis, arseniku nuk shpërbëhet, porndryshon trajtën. Në qoftë se çlirohet në mjedis ujor, ai lidhet me sedimentet dhe merr pjesënë formimin e indeve të disa peshqve dhe guaskave. Punonjësit e ekspozuar ndaj pluhurit tëarsenikut inorganik kanë irritime të membranës së mukozës së hundës dhe të fytit. Ekspozimiafatgjatë rrit rrezikun ndaj sëmundjeve të zemrës dhe formave të ndryshme të kancerit, si p.sh.atij të lëkurës, mushkërive, tëmthit, veshkave dhe mëlçisë. Shfaqja e lytheve ose kallove nëpëllëmbë, shputë dhe në trup është gjithashtu simptomë e ekspozimit ndaj arsenikut.Ekspozimi ndaj niveleve të ulëta të tij mund të shkaktojë përzierje, të vjella, diarre, rritje tënumrit të eritrociteve dhe leukociteve, ritëm anormal të zemrës, dëmtim të enëve të gjakut dhenjë ndjesi pickimi në duar dhe këmbë. Dyshohet që arseniku ndikon në pjellorinë,zhvillimin e fetusit, prodhimin dhe rregullimin hormonal. Eliminimi i mbeturinave qëpërmbajnë arsenik parashikohet nga Konventa e Bazelit.Arsenati i natriumit (Na 3 AsO 4 ) Arsenati i natriumit është një material kristalin i pastër dhepa ngjyrë që përdoret për ngjyrim dhe në tipografi. Rrezikshmëria ndaj shëndetit të njeriutështë e njëjtë me atë të arsenikut. Arseniti i natriumit (Na 3 AsO 3 ) është një pluhur i bardhë osegri në të bardhë. Përdoret si pesticid, konservant, antiseptik, si dhe në bojëra e sapune.Paraqet po ato rreziqe si arseniku për shëndetin e njeriut.66
BIIBakri (Cu). Bakri është një metal i rëndë me ngjyrë të kuqe në kafe, i butë dhe iepshëm. Gjendet në natyrë në shumë lloje kripërash minerale dhe përbërje organike, si edhenë formë metali. Bakri përdoret gjerësisht në enët e gatimit dhe në sistemet e shpërndarjes sëujit, por edhe në prodhimin e plehrave, herbicideve dhe bojërave. Ai përdoret gjithashtu nëushqimin plotësues të kafshëve për stimulimin e rritjes dhe mbrojtjen ndaj sëmundjeve.Burimet antropogjene të emetimit përfshijnë furrat shkrirëse, termocentralet dhe furrat edjegieve të hedhurinave. Çlirimi më i madh i bakrit në tokë vjen prej mbeturinave tëminierave të bakrit, llumrave të ujërave të zeza dhe pajisjeve bujqësore. Bakri në doza tëvogla është i domosdoshëm për jetën, por në doza të larta ai shndërrohet në element toksik.Futja në organizmin e njeriut e disa gramëve kripëra bakri mund të shkaktojë dhembje barkutë forta, vjellje, diarre, gjak ose proteina në urinë, hipertension, spazma, gjendje kome dhevdekje. Evidencat tregojnë që përbërjet e bakrit janë spermicide. Eliminimi i mbeturinaveme përbërje bakri parashikohet në Konventën e Bazelit.Bioakumulim. Bioakumulimi ka të bëjë me raportin ndërmjet përqendrimit të njëpërbërjeje kimike në organizëm dhe përqendrimit të saj në mjedis. Përbërja akumulohet saherë që futet në organizëm dhe depozitohet më shpejt sesa transformohet në përbërje të tjera(metabolizohet) apo ekskretohet. Kur përbërja kalon përgjatë zinxhirit ushqimor (p.sh. ngaplanktoni i prekur nga ndotja te peshqit e vegjël, në peshqit e mëdhenj e më pas te njerëzit),ai mund të bëhet gjithnjë e më i përqendruar, duke sjellë pasoja toksike në organizmin bartës.Disa ndotës të qëndrueshëm që bioakumulohen janë metalet e rënda, si merkuri e plumbi dheorganokloruret. Kuptimi i procesit dinamik të bioakumulimit është shumë i rëndësishëm përmbrojtjen e njerëzve dhe organizmave të tjerë nga ekspozimi ndaj kimikateve të rrezikshme,çka është kthyer në një aspekt të rëndësishëm në rregulloren për kimikatet.Benzokloruri (C 6 H 5 Cl). Benzokloruri, i njohur edhe si monoklorbenzeni ose MCB,është një lëng i djegshëm. Ai nuk ndodhet në natyrë. Përdoret për prodhimin e ngjitësve,bojërave, pastruesve të bojërave, llaqeve, ngjyrave, ilaçeve dhe pesticideve (përfshirë DDT).Kur vihet në kontakt me ajrin, benzokloruri avullon dhe shpërbëhet në kimikate të tjera.Është deri diku i tretshëm në ujë dhe zakonisht nuk akumulohet nga indet e bimëve dhekafshëve. Kontakti me benzoklorurin e lëngshëm ose të gaztë mund të irritojë lëkurën, sytë,hundën dhe fytin. Ekspozimi ndaj sasive të mëdha të tij mund të shkaktojë edhe pasojanegative në sistemin nervor, deri në humbje të ndjenjave. Punëtorët që thithin sasi të mëdhamund të kenë dhembje koke, spazma muskulore dhe pasoja negative në palcën e kockave.Ekspozimet e herëpashershme ndaj sasive të mëdha të benzoklorurit mund të kenë pasojanegative për mëlçinë, veshkat, gjakun dhe organet riprodhuese.Bikromati i natriumit (Na 2 Cr 2 O 7 ). Bikromati i natriumit është një përbërje e bardhë,paerë që prodhohet në industri në formë kristaline. Ai përdoret për parandalimin egërryerjeve në sistemet e ftohjes dhe në makineritë e tjera të ekspozuara ndaj lagështirës. Aigjithashtu përdoret për agjentët bronxues, pigmentet e bojërave, filmat fotografikë, parfumet,aromat, vajrat esenciale, sakarinën, ilaçet dhe kokat e çpimeve të puseve të naftës. Thithja etij mund të acarojë aparatin e frymëmarrjes dhe të shkaktojë kollitje, vështirësi frymëmarrjeje,67
- Page 15 and 16: ●●●●●●Monitorimi i ndot
- Page 17 and 18: Është ende në shqyrtim hartimi i
- Page 19 and 20: ■ UjiBurimet ujore në Shqipëri
- Page 21 and 22: ■ TokaErozioni i tokës është n
- Page 23 and 24: ➤ Harta 5 : Ruajtja e Natyrës n
- Page 25 and 26: 3Dele duke kullotur në tokat e ish
- Page 27 and 28: Uzina e PVC-VlorëVlorëProblemet k
- Page 29 and 30: Fusha e naftëmbajtëse eMarinzës,
- Page 31 and 32: RAFINERIA E NAFTËS-BallshProblemet
- Page 33 and 34: zhavorri. Vendshkarkimi nukka veshj
- Page 35 and 36: mjedisin përreth, në rast rrjedhj
- Page 37 and 38: Ajo që dikur ka qënë një burim
- Page 39 and 40: ➤ Harta 6 : Shpërndarja e Refugj
- Page 41 and 42: Me fillimin e krizës, qeveria shqi
- Page 43 and 44: Në disa zona rurale dhe bashki, ve
- Page 45 and 46: Një raport i botuar prej Organizat
- Page 47 and 48: AKM-ja drejtohet nga një Kryetar;
- Page 49 and 50: Bashkëpunimi ndërkombëtar dhe vi
- Page 51 and 52: Është themelor fakti që bashkit
- Page 53 and 54: “Pikat e nxehta”1. Uzina kimike
- Page 55 and 56: Vende të tjera industriale6. Uzina
- Page 57 and 58: ambalazhe të biodegradueshme dhe s
- Page 59 and 60: Kapacitete institucionale për admi
- Page 61 and 62: d) Të hartohen standardet e shkark
- Page 63 and 64: Instituti i Studimeve Mjedisore dhe
- Page 65: Bashkia e Shkodrës. 1999.Gjendja e
- Page 69 and 70: plagë në formë puçrrash, kryesi
- Page 71 and 72: KIIKlori (Cl 2 ). Klori është nj
- Page 73 and 74: janë toksike edhe në përqendrime
- Page 75 and 76: Bosnjë-Hercegovina, Bullgaria, Rep
- Page 77 and 78: si një forum, në të cilin vendet
- Page 79 and 80: Shtojcë IV•LISTA E KONTRIBUESVEI
- Page 81 and 82: Raporti i Programit të Mjedisit t
BIIBakri (Cu). Bakri është një metal i rëndë me ngjyrë të kuqe <strong>në</strong> kafe, i butë dhe iepshëm. Gjendet <strong>në</strong> natyrë <strong>në</strong> shumë lloje kripërash minerale dhe përbërje organike, si edhe<strong>në</strong> formë metali. Bakri përdoret gjerësisht <strong>në</strong> e<strong>në</strong>t e gatimit dhe <strong>në</strong> sistemet e shpërndarjes sëujit, por edhe <strong>në</strong> prodhimin e plehrave, herbicideve dhe bojërave. Ai përdoret gjithashtu <strong>në</strong>ushqimin plotësues të kafshëve për stimulimin e rritjes dhe mbrojtjen ndaj sëmundjeve.Burimet antropogjene të emetimit përfshij<strong>në</strong> furrat shkrirëse, termocentralet dhe furrat edjegieve të hedhurinave. Çlirimi më i madh i bakrit <strong>në</strong> tokë vjen prej mbeturinave tëminierave të bakrit, llumrave të ujërave të zeza dhe pajisjeve bujqësore. Bakri <strong>në</strong> doza tëvogla është i domosdoshëm për jetën, por <strong>në</strong> doza të larta ai shndërrohet <strong>në</strong> element toksik.Futja <strong>në</strong> organizmin e njeriut e disa gramëve kripëra bakri mund të shkaktojë dhembje barkutë forta, vjellje, diarre, gjak ose proteina <strong>në</strong> uri<strong>në</strong>, hipertension, spazma, gjendje kome dhevdekje. Evidencat tregoj<strong>në</strong> që përbërjet e bakrit ja<strong>në</strong> spermicide. Eliminimi i mbeturinaveme përbërje bakri parashikohet <strong>në</strong> Konventën e Bazelit.Bioakumulim. Bioakumulimi ka të bëjë me raportin ndërmjet përqendrimit të njëpërbërjeje kimike <strong>në</strong> organizëm dhe përqendrimit të saj <strong>në</strong> mjedis. Përbërja akumulohet saherë që futet <strong>në</strong> organizëm dhe depozitohet më shpejt sesa transformohet <strong>në</strong> përbërje të tjera(metabolizohet) apo ekskretohet. Kur përbërja kalon përgjatë zinxhirit ushqimor (p.sh. ngaplanktoni i prekur nga ndotja te peshqit e vegjël, <strong>në</strong> peshqit e mëdhenj e më <strong>pas</strong> te njerëzit),ai mund të bëhet gjithnjë e më i përqendruar, duke sjellë <strong>pas</strong>oja toksike <strong>në</strong> organizmin bartës.Disa ndotës të qëndrueshëm që bioakumulohen ja<strong>në</strong> metalet e rënda, si merkuri e plumbi dheorganokloruret. Kuptimi i procesit dinamik të bioakumulimit është shumë i rëndësishëm përmbrojtjen e njerëzve dhe organizmave të tjerë nga ekspozimi ndaj kimikateve të rrezikshme,çka është kthyer <strong>në</strong> një aspekt të rëndësishëm <strong>në</strong> rregulloren për kimikatet.Benzokloruri (C 6 H 5 Cl). Benzokloruri, i njohur edhe si monoklorbenzeni ose MCB,është një lëng i djegshëm. Ai nuk ndodhet <strong>në</strong> natyrë. Përdoret për prodhimin e ngjitësve,bojërave, <strong>pas</strong>truesve të bojërave, llaqeve, ngjyrave, ilaçeve dhe pesticideve (përfshirë DDT).Kur vihet <strong>në</strong> kontakt me ajrin, benzokloruri avullon dhe shpërbëhet <strong>në</strong> kimikate të tjera.Është deri diku i tretshëm <strong>në</strong> ujë dhe zakonisht nuk akumulohet nga indet e bimëve dhekafshëve. Kontakti me benzoklorurin e lëngshëm ose të gaztë mund të irritojë lëkurën, sytë,hundën dhe fytin. Ekspozimi ndaj sasive të mëdha të tij mund të shkaktojë edhe <strong>pas</strong>ojanegative <strong>në</strong> sistemin nervor, deri <strong>në</strong> humbje të ndjenjave. Pu<strong>në</strong>torët që thithin sasi të mëdhamund të ke<strong>në</strong> dhembje koke, spazma muskulore dhe <strong>pas</strong>oja negative <strong>në</strong> palcën e kockave.Ekspozimet e herë<strong>pas</strong>hershme ndaj sasive të mëdha të benzoklorurit mund të ke<strong>në</strong> <strong>pas</strong>ojanegative për mëlçi<strong>në</strong>, veshkat, gjakun dhe organet riprodhuese.Bikromati i natriumit (Na 2 Cr 2 O 7 ). Bikromati i natriumit është një përbërje e bardhë,paerë që prodhohet <strong>në</strong> industri <strong>në</strong> formë kristaline. Ai përdoret për parandalimin egërryerjeve <strong>në</strong> sistemet e ftohjes dhe <strong>në</strong> makineritë e tjera të ekspozuara ndaj lagështirës. Aigjithashtu përdoret për agjentët bronxues, pigmentet e bojërave, filmat fotografikë, parfumet,aromat, vajrat esenciale, sakari<strong>në</strong>n, ilaçet dhe kokat e çpimeve të puseve të naftës. Thithja etij mund të acarojë aparatin e frymëmarrjes dhe të shkaktojë kollitje, vështirësi frymëmarrjeje,67
Change language