Hidrobiologija 1 - Raka Web

HIDROBIOLOGIJAPredavanje 1Osnove hidrobilogije. Karakteristike vodenogokruženja. Cirkulacija vode u prirodi i podelavodenih basena po različitim kriterijumima.Upoznavanje sa ekološkim pojmovima uhidrobiologiji. Različitost vodenih objekata, saposebnim osvrtom na Srbiju.

‣Hidrobiologija je deo ekologije koji se baviproučavanjem vodenih ekosistema‣Sredina devetnaestog veka - razvija se hidrobiologijana naučnoj osnovi‣Forel - prvi naučni rad iz limnologijeFrancois-Alphonse Forel(1841-1912)

‣Siniša Stanković – rodonačelnik našehidrobiološke škole‣Makedonska jezera ispituje i Karaman, Protićjezera u Bosni i Hercegovini, a jezera u HrvatskojKrmpotić.Siniša Stanković(1892-1974)

Zadaci hidrobiologije su brojniHidrobiologija ispituje:‣ delovanje ekoloških faktora na organizme‣ odnos organizama prema spoljašnjoj sredini‣ adaptacije koje se javljaju kao odgovor na oveuticaje‣ rezultate uzajamnih odnosa organizama

‣ biološku produktivnost vode na osnovuproduktivnosti planktonske zajednice i zajedniceostalih zona‣probleme zagađenja voda, rešava pitanja korišćenjavode u industriji i predlaže mere protiv zagađenja‣niz medicinskih i veterinarskih problema vezanih zarazličite vrste bolesti čiji prenosioci žive u vodi

Podela hidrobiologije:‣okeanografija‣limnologija‣potamologija

Voda kao ekološki faktor‣specifični uslovi koji su prvenstveno povezani sa vodomkao životnom sredinom‣kopnene vode znatno su manje konstantna životnasredina nego more‣slatkovodni organizmi poseduju mehanizme zaizbacivanje viška vode iz tela‣razviće kod slatkovodnih formi je unutar jajeta pa popravilu izostaje stadijum larve koji je čest kod morskih‣biljke u tekućim vodama retko oslobađaju ženske polnećelije već se zigot oplođuje i dalje razvija u matičnoj ćelijioogonija

‣kopnene biljke imaju kutikulu, većina vodenih jenema‣ kod kopnenih životinja unutar tela se razvijarespiratorna površina koja uvek mora biti vlažna, akod vodenih organizama ona je po pravilu spolja‣Ostaci metabolizma kod vodenih organizama seizbacuju u obliku amonijaka koji je otrovan pa gatreba što pre izbaciti iz tela‣ Kopnene životinje imaju malu količinu vode paizlučuju ostatke u obliku mokraće i mokraćne kiselinekoje su manje otrovne za organizam

‣voda za živi svet može biti primarni ili sekundarni biotop( u zavisnosti da li u staništima nalazimo pravehidrobionte ili su oni doseljenici iz drugih staništa)‣Sve organizme možemo podeliti na•higrobionte – razvijaju se samo na staništima sa mnogovlage i sa jakim prozračivanjem vode•hidrobionte – trajno žive u ili na vodiFontinalis antipyreticahidrobiontCalliergon giganteumhigrobiont

Fizičke osobine vodeHidrostatički pritisak‣odnos između mase stuba tečnosti i površine nakoju ona deluje‣stenobatni organizmi‣euribatni organizmi ( bathus=dubina)Priapulus caudatuseuribatni organizam

Gustina vode‣zavisi od rastvorenih supstanci i temperature‣nepravilnost vode – najgušća od 0 do +4 o c(različiti količinski odnos agregata)‣kod morske vode nema anomalija – skuplja se iposle +4 o C, sve do nule. U momentu zamrzavanjaona se širi i postaje lakšaViskoznost‣otpor koji se javlja pri relativnom kretanjučestica ili slojeva tečnosti (veća je ako je gustinavode veća)‣sposobnost savladavanja otpora kod životinjazavisi od površine tela, oblika, snage mišića

Pokreti vode‣izazivaju ih vetar, Zemljina gravitacija,razlike u visini zemljišta‣talasi, struje, plima i osekaLiponeura spp, larva sa pijavkama zapričvršćivanjemlatna zona

Providnost vode‣zavisi od: ugla pod kojim zraci padaju napovršinu vode, od oblačnosti, gustinesuspendovanih čestica i sl.‣vode se dele na bistre, skoro bistre, slabozamućene, zamućene, veoma mutne, neprozirneArgiropelecus sp

Temperatura vode‣zavisi od geografske širine, godišnjeg doba, oddubine, kretanja vode i dr.‣cirkulatorna kretanja‣stratifikacija

Hemijske osobine vodeRastvorene materije i njihov prometPoreklo materija u vodama:‣na putu kroz atmosferu nakuplja gasove iz vazduha:kiseonik, ugljen četiri oksid, vodoniksulfid,sumporvodonik‣prolaskom kroz slojeve zemlje rastvara mineralnematerije

Po količini soli rastvorenih u vodi razlikujemo:‣morske‣kopnene vode (slatkovodne vode)‣Morska voda je gorka, svrstava se u sulfatni tipvoda‣Kopnene vode sadrže manje soli i više rastvorenogkalcijum bikarbonata pa ih ubrajamo uhidrokarbonatni tip‣BIOLOŠKA POTROŠNJA KISEONIKA – količinakiseonika koja se utroši za razlaganje organskihmaterija pod uticajem aerobnih bakterija

Podzemne vode‣su sve vode koje se nalaze u zemljinoj kori, ispodpovršine‣mogu se javiti kao•slobodne – koje se kreću po šupljinama i drugimmeđuprostorima•vezane – ako su adhezionim i drugim silama vezane zapojedine čestice pa nemogu da se kreću

‣slobodne podzemne vode se nalaze u tečnom ali ičvrstom i gasovitom stanju‣u čvrstom stanju – mrzlota geografskimširinama iznad 55 o geografske širine (od 50cm do500m)‣u gasovitom stanju – na velikim dubinama gdevlada veliki pritisak i velika temperatura

‣prema poreklu dele se na•vadozne podzemne vode (vadosus=plitak)•juvenilne podzemne vode (juvenilus=mladalački)•konatne podzemne vode (conatus =zajedno rođen)‣vadozne – potiču iz atmosfere i sa Zemljinepovršine gde su dospele padavinama. Ako sudospele u zemlju infiltracijom kroz pukotine to suinfiltracione, ako su postale od vodene pareprizemnih delova atmosfere zovu se kondenzacione

‣juvenilne – nastaju sintezom vodonika i kiseonika.Nastaju u procesu hlađenja i diferenciranja žitkemagme u zoni kontakta između magme i litosfere‣konatne – javljaju se u sedimentnim stenama sakojima su istovremeno nastale

Živi svet podzemnih voda‣Organizmi moraju biti prilagođeni specifičnimuslovima: nedostatku svetlosti, nižimtemperaturama, malim količinama kiseonika ihrane‣TROGLOBIONTI – organizmi koji su se potpunoadaptirali i žive isključivo u podzemnim vodama‣TROGLOFILI – organizmi koji mogu naseljavatii površinske biotope a mogu se naći i u podzemnimvodama

‣od biljnih vrsta u podzemnim vodama žive samoneke gljive i bakterije‣životinje koje ovde žive spadaju u različite grupe,od praživotinja do kičmenjakaNiphargus spProteus anguinus

Površinske vode‣javile su se tek posle nastanka kopna‣nastale su od atmosferskih padavina iliotapanjem lednika‣često se označavaju kao slatke vode, ali nisu svekopnene vode slatke‣kopnene vode su međusobno izolovane iprolaznog su karaktera‣prema tome da li se kreću dele se na tekuće istajaće

Cirkulacija vode u prirodi‣celokupni živi svet je uključen u kruženje vode ubiosferi‣kruženje obuhvata niz zbivanja, od faze vodenepare u atmosferi, preko njene kondenzacije iprelaska u tečnu i čvrstu fazu, do isparavanja‣za vodni režim kopnenih biotopa nije važna samokoličina vodenih taloga i njihov sezonski rasporednego i intenzitet gubitka vode oticanjem iisparavanjem

‣biljke i životinje se uključuju u proces kruženjavode, ona kroz njih prolazi u tečnoj fazi‣primanje i odavanje vode je bitan oblik odnosaorganizma sa spoljašnjom sredinom – kroz taj odnosživi svet, pre svega vegetacija znatno utiče na vodnirežim kopnenih biotopa

Vodena staništa Srbije‣na osnovu analize fitocenoloških, ekoloških ibiogeografskih podataka, kao i drugih relevantnihpodataka o prirodi Srbije formiran je prviintegralni PREGLED STANIŠTA SRBIJE (Lakušićet al. 2005)‣sistem klasifikacije staništa Srbije baziran je naEUNIS sistemu klasifikacije staništa

‣u okviru ove podele, naš kurs se interesuje zadve velike grupe staništa:•kopnena površinska vodena staništa•močvarna, tresavska i ritska staništa

kopnena površinska vodena staništa‣površinske stajaće vodeNe obalne nadzemne otvorene vodene mase slatke i brakične stajaće vode,uključujući i dinske lokve sa prirodnim ili polu-prirodnim bentosnim,submerznim, flotantnim i planktonskim zajednicama. Ova staništa mogu dabudu sezonski suva (privremene ili povremene bare i jezera) s tim da periodsuše traje manje od šest mesecistalna oligotrofna jezera, bare i lokvestalna mezotrofna jezera, bare i lokvestalna eutrofna jezera, bare i lokvestalna distrofna jezera, bare i lokvestalna kopnena slana i brakična jezera, bare i lokveprivremena jezera, bare i lokve (vlažne faze)

‣površinske tekuće vodeNeobalne nadzemne otvorene vodene mase slatke i brakične tekuće vode,sa prirodnim ili poluprirodnim bentosnim, submerznim, flotantnim iplanktonskim zajednicama. Ova staništa mogu da budu i sezonski suva(privremene i povremene reke i potoci), s tim da period suše traje manjeod šest meseciizvori, vrulje i gejziristalni, brzi i turbulentni vodeni tokovi čiji nivo vode se ne menjastalni, spori, mirni vodotokovi čiji nivo vode se ne menjarečni tokovi sa variranjem nivoa vode, uzvodno od estuaraprivremeno tekuća voda (vlažna faza)

‣litoralna zona kopnenih površinskih vodaLitoralna zona predstavlja obalni deo vodenog basena koji se direktno naslanja nastaništa otvorene površinske vode s jedne, i kopnena staništa s druge strane. Visokavlaga u litoralnoj zoni je primarno posledica dugotrajnog periodičnog plavljenja iliraspršivanja vode usled brzine vodenog toka. Obale su po pravilu obrasle uzanim(manje od 5m širokim) pojasevima sa stalnom vodenom emerznom vegetacijomgrupacije helofita bogate vrstamagrupacije trske i drugih visokih helofita na rubovima vodenih basenagrupacije visokih ševara na rubovima vodenih basenagrupacije siromašne vrstama na niskim obalama ili amfibijska vegetacijapionirska i efemerna vegetacija periodično plavljenih obalaobale od mekanih i mobilnih sedimenata bez ili sa raštrkanom vegetacijomobale od nepokretnog supstrata bez ili sa raštrkanom vegetacijomkopnena staništa zavisna od raspršavanja ili toka vode

Močvarna, tresavska i ritska staništa‣izdignute i ravne močvarevlažna staništa kod kojih je izvor snabdevanja vode: potpuno ili primarnoombrogen (kišnica). Na površini podloge se formiraju izražene tresetnenaslage koje se ne nalaze pod direktnim uticajem podzemnih ili površinskihvoda. Treset nastaje u aeričnim uslovima.

‣dolinske, siromašne i prelazne močvarevlažna staništa kod kojih je izvor snabdevanja vode kombinacijaombrogenig, soligenih (površinske vode) i topogenih (podzemne vode)procesa, s tim da je snabdevanje ombrogenom vodom male važnosti. Napovršini podloge se formiraju izražene tresetne naslage, po pravilu izraženekiselew reakcije, koje se nalaze pod direktnim uticajem podzemnih ilipovršinskih voda.Treset nastaje u subhidričnim uslovima. Ponekad tresetformira plutajuće splavove na vodenoj površini. Formiranje i održavanjeovih močvara nije kompletno zavisno od dejstva mraza i leda.siromašne močvareprelazne močvare i tresave

‣močvare bogate bazamavlažna staništa kod kojih je izvor snabdevanja vode kombinacijaombrogenig, soligenih (površinske vode) i topogenih (podzemne vode)procesa, s tim da je snabdevanje ombrogenom vodom male važnosti. Napovršini podloge se formira treset, ili su tresetne naslage veoma slaborazvijene. Voda bogata bazama. Na staništima dominira nisko rastuća,tipično močvarna vegetacija na plitkim organskim ili mineralnimsupstratimabogate močvare, uključujući eutrofne močvare sa visokim zeljastimbiljkamabazične planinske naplavine i obale potoka sa bogatom arktičkommontanom florom

‣ševari, tršćaci, obično bez slobodne stajaće vodetopogena i soligena staništa, bez otvorene slobodne vode, u kojimadominira nekoliko vrsta visokih helofita (biljke ukorenjene ispod vodenepovršine ali sa emerznim vazdušnim izdancima). Staništa tipičnosiromašna vrstama. Važno je da su tršćaci i vlažni busenjaci litoralnezone (pojasevi obično uži od 5m širine) koji su ukorenjeni u otvorenojvodi u zajednici sa drugim akvatičnim vrstama.tršćaci obično bez slobodne stajaće vodegrupacije visokih šaševa obično bez slobodne stajaće voderitovi u kojima dominira Juncus effusus ili druge visoke site Juncus spp.

‣kopneni slani i brakični ritovi i tršćacitopogena i soligena staništa koja se snabdevaju slanom i brakičnomvodom (manje od 0,5 delova na tonu soli), bez otvorene slobodne vode,u kojima dominira nekoliko vrsta visokih helofita (biljke ukorenjeneispod vodene površine ali sa emerznim vazdušnim izdancima). Važno jeda su tršćaci i vlažni busenjaci litoralne zone (pojasevi obično uži od5m đirine) koji su ukorenjeni u otvorenoj slanoj vodi u zajednici sadrugim akvatičnim vrstamakopneni slani ritovikopnene slane i brakične siromašne grupacije helofita obično bezslobodno stajaće vode