Atlas obszarów zalewowych Odry - WWF

pozostałości typowych biotopów nadrzecznych. WWFwspólnie z lokalną organizacją pozarządową (FederacjaZielonych Grupa Opolska) próbuje przywrócićtemu terenowi charakter łąkowo-pastwiskowy. Dziękitemu obszar mógłby odzyskać swoją właściwą funkcjęprzeciwpowodziową a równocześnie jego stan ekologicznyuległby znacznej poprawie.NATURA 2000Dzięki przesunięciu wałów na odcinku około 7,5kilometra oraz dokonaniu zmian w gospodarce leśnejmożna uzyskać ok. 670 ha przestrzeni na potrzebyekologicznej ochrony przed powodzią. Realizacjaprzedsięwzięcia zapewniłaby podniesienie skutecznościochrony przed powodzią dla Domaszkowa i Tarchalic,zwiększenie naturalnych terenów retencyjnychsłużących ochronie niżej położonych miejscowościw dolinie Odry, a także umożliwiłaby renaturyzacjęekosystemów doliny rzecznejWWF przeprowadził już analizy ryzyka, jakie dlagospodarki leśnej stworzyłoby przywrócenie zalewówpo odsunięciu obwałowań. Specjalny modelterenu i analiza danych hydrologicznych, glebowychoraz przyrodniczych pozwoliły na stworzenie prognozymożliwych zmian w gospodarce leśnej na tymobszarze.Inicjatywa WWF Polska i WWF-Auen-Institut współpracującychz lokalną organizacją zyskała aprobatęinstytucji rządowych, które zobowiązały się do sfinansowaniastudium wykonalności tego projektu. Realizacjapierwszego tego typu w Polsce przedsięwzięciapolegającego na odtwarzaniu naturalnej retencjiw dolinie rzeki ma szanse stać się modelowym przykłademdla innych regionów.Projekt modelowy Stobrawa – RybnaŁąki i pastwiska na terenach nadrzecznych – jakonaturalne tereny retencyjne – chronią przed powodziąleżące w pobliżu miejscowości. Jednak wieleterenów zielonych w dolinach rzek zostało zagospodarowanych,przekształconych w grunty orne a nawetzabudowanych. Z takim obszarem mamy do czynieniaw przypadku byłego polderu przeciwpowodziowegoStobrawa – Rybna położonego w województwie opolskim.Tutaj, na obszarze dawniej pokrytym łąkami,dominuje obecnie intensywna gospodarka rolna.Nadal jednak w krajobrazie polderu odnaleźć możnaWiele odcinków doliny Odry z jej podmokłymi, wilgotnymiłąkami, starorzeczami, a także lasami łęgowymistanowi środowisko życia dla gatunków uznanychw skali europejskiej za rzadkie i zagrożone. Każdyz krajów członkowskich Unii Europejskiej musi wyznaczyćobszary na których występują takie siedliskaprzyrodnicze i gatunki oraz zgłosić je do ochrony w ramachsieci NATURA 2000. Podstawę dla wyznaczaniaostoi NATURA 2000 stanowią dwie dyrektywy UE:tzw. „dyrektywa ptasia” (79/409/EEC) oraz „dyrektywasiedliskowa” (92/43/EEC).Z badań przeprowadzonych w latach 2001 i 2002przez WWF we współpracy z Dolnośląską FundacjąEkorozwoju oraz lokalnymi organizacjami pozarządowymidziałającymi na terenie Nadodrza wynika, żew polskiej części doliny Odry kryteria umieszczenia naliście ostoi NATURA 2000 spełnia 26 obszarów łączniezajmujących prawie 47% powierzchni doliny Odry.W dolinie rzeki i na jej obrzeżach (tzw. krawędziachterasy rzecznej) przyrodnicy znaleźli 22 typy siedliskwymienionych w Załączniku I dyrektywy siedliskowej.Wśród nich znajdują się 3 typy siedlisk określonychw dyrektywie jako priorytetowe. Spośród roślin, którychochronę zaleca dyrektywa siedliskowa,na badanym obszarze stwierdzonowystępowanie 3 priorytetowych gatunków.Występuje tu również 12 gatunkówbezkręgowców z dyrektywy siedliskowej,w tym 1 gatunek priorytetowy: pachnicadębowa (Osmoderma eremita). Pozatym żyje tu 10 gatunków ryb, 3 gatunkipłazów, 1 gatunek gada, 44gatunki ptaków i 5 gatunkówssaków ujętych w ZałącznikuII dyrektywy siedliskowej.

Graniczne meandry OdryBieg naturalnej rzeki stale ulega zmianom. Jednakwiększość europejskich rzek została tak mocno uregulowana,że coraz rzadziej można zaobserwować nanich przebieg naturalnych procesów morfologicznych.W przypadku Odry, w jej całym ponad 850 km bieguzachowały się jedynie dwa odcinki, na których rzekaswobodnie meandruje. Naturalne, dynamiczne procesyrzeki tworzą wiele mikrosiedlisk odpowiednich dlażycia różnorodnych gatunków zwierząt. Koryto rzekiprzemieszcza się, powstają i zanikają odnogi, tworząsię urwiste brzegi, łachy i okresowe oczka wodne.Po powodzi w 1997 roku, kiedy to na obszarzemeandrów granicznych Odry położonych na granicypolsko–czeskiej doszło do przerwania jednego z meandrów,pojawiły się plany regulacji tego odcinka rzeki.W ten sposób przywrócony zostałby wcześniejszyprzebieg granicy państwowej. Tymczasem to właśniezachowanie dynamicznych procesów korytowych OdryObszar meandrów Odry został po obu stronach granicyzgłoszony do objęcia ochroną prawną, a badaniaprzyrodnicze wykazały, że całkowicie spełnia on kryteriadla ochrony w ramach europejskiej sieci NATURA2000. Po stronie czeskiej partnerem WWF w działaniachna rzecz ochrony meandrów granicznych Odryjest organizacja Arnika oraz Muzeum Novojicinska.Odrzański Park KrajobrazowyOdcinek pomiędzy Brzegiem Dolnym a Głogowempod względem walorów przyrodniczych należy do najcenniejszychwzdłuż całego biegu Odry.Występują tu niemal wszystkie ważniejsze środowiskaprzyrodnicze charakterystyczne dla doliny dużejrzeki, w tym jeden z najlepiej zachowanych w Europiekompleksów nadrzecznych lasów wilgotnych: łęgówwierzbowo-topolowych i jesionowo-wiązowych orazgrądów. Lasy te, wraz z licznymi starorzeczami i podmokłymiłąkami, są miejscem życia wielu cennychgatunków roślin i zwierząt. Jest to również miejscegniazdowania wielu rzadkich i zagrożonych wyginięciemgatunków ptaków, w tym: orła bielika, bocianaczarnego, kani czarnej i rdzawej, trzmielojada, dzięciołaśredniego, żurawia czy zimorodka. Pomimoże okolice te zasługują w opinii przyrodników nastatus parku narodowego, do dzisiaj nie są objęteżadną wielkoobszarową formą ochrony. Zdecydowałyo tym plany dalszej regulacji Odry oraz budowystopni wodnych.WWF wspiera działania lokalnych przyrodnikóworaz Fundacji Ekologicznej Zielona Akcja na rzeczobjęcia odcinka doliny Odry pomiędzy Brzegiem Dolnyma Głogowem ochroną prawną. Dzięki aktywnościorganizacji pozarządowych na tym terenie gminy i powiatyleżące w dolinie środkowej Odry widzą obecniepotrzebę ochrony jej walorów przyrodniczych upatrującw tym jednocześnie szansę dla przyszłego rozwojuregionu.na tym odcinku jest warunkiem utrzymania wysokiejbioróżnorodności i dobrego stanu ekologicznego tegoobszaru. WWF przekonał decydentów do wstrzymaniadecyzji o regulacji rzeki i zaproponował wspólnewypracowanie lepszego rozwiązania. Obecnie trwająprace nad przygotowaniem koncepcji takiego zabezpieczeniameandrującego odcinka, które pozwoli natrwałe zachowanie walorów krajobrazowych i wartościprzyrodniczych tego fragmentu Odry. WWF zalecarealizację koncepcji „oddania przestrzeni rzece” zakładającejwykup gruntów przylegających do rzeki dlaumożliwienia przebiegu naturalnych procesów morfologicznych.To rozwiązanie może się stać modelowymdla innych rzek granicznych w Europie.

WspółpracaW swoich działaniach nad Odrą WWF znalazł wieludobrych partnerów. Współpracując z instytucjamirządowymi, samorządami i organizacjami pozarządowymipróbujemy integrować środowiska zainteresowaneprzyszłością Odry w szczególności planistów,hydrotechników, leśników i przyrodników z Czech,Polski i Niemiec. Obecnie wspólne działania nadOdrą prowadzimy m.in. z: Klubem Przyrodników zeŚwiebodzina, Fundacją Ekologiczną „Zielona Akcja”z Legnicy, Dolnośląską Fundacją Ekorozwoju z Wrocławia,Polskim Towarzystwem Przyjaciół Przyrody„pro Natura” z Wrocławia, Federacją Zielonych GrupaOpolska oraz czeską organizacją Arnika.Wszystkie te organizacje wchodzą w skład MiędzynarodowejKoalicji „Czas na Odrę”.Zainteresowanych aktywną współpracą na rzeczochrony doliny Odry zapraszamy do włączenia się w naszedziałania.WWF Polska, Biuro Projektu Odraul. Podwale 75, 50-449 Wrocławtel. +48 71/ 784 57 99, fax. +48 71/ 784 57 98e-mail: pnieznanski@wwf.pl, web: www.wwf.plfoto: G. Bobrowicz, J. Czepnik, P. Novotny, P. Nieznański,M. Czasnojć.opracowanie: P. Nieznańskiprojekt: , I. WiśniowskaWrocław, czerwiec 2005Stopień wodny „Malczyce”Na odcinku środkowej Odry na wysokości miejscowościRzeczyca budowany jest obecnie stopień wodny„Malczyce“.To dzisiaj jedyny takiej wielkości stopień wodnybudowany w Europie. W wielu krajach zrezygnowanoz takich form regulacji rzek, ze względu na ichnegatywny wpływ na środowisko przyrodnicze. Tegotypu budowla na rzece stanowi barierę w ciągłościekologicznej, zmienia warunki hydrologiczne w całejprzylegającej dolinie, a odcinek dynamicznie płynącejrzeki zamienia w zbiornik zaporowy. WWF podejmujepróby takiej zmiany projektu stopnia „Malczyce“,aby zminimalizować jego negatywny wpływ na środowiskoprzyrodnicze.Możesz pomóc w ochronie walorów przyrodniczychdoliny Odry wpłacając datek z dopiskiem „ODRA”na konto:WWF PolskaCitibank Handlowy w Warszawie SA24 1030 1999 7111 0000 0700 0001