genetyka molekularna w badaniach europejskich głuszcowatych ...

Fragmentacja siedlisk i związanyz nią spadek liczebności doprowadziływiększość gatunkówkuraków do powstania populacji izolowanych, podatnych na losowe zmiany wstrukturze genetycznej i zmniejszanie się poziomu zmienności genetycznej, niezwykle ważnegoczynnika dla trwania i ewolucji gatunku (Frankham et al. 2002). Dlatego też, jeden zgłównych nurtów badań koncentruje się na szacowaniu poziomu zmienności w populacjachi rozmiarów redukcji tej zmienności w wyniku rozbicia ciągłych niegdyś populacji namniejsze, izolowane podjednostki. Pozwala to zidentyfikować populacje, które w pierwszejkolejności wymagają aktywnej ochrony, na przykład poprzez zasilanie osobnikami zzewnątrz, zasiedlanie nowych płatów odpowiednich siedlisk i tworzenie między nimi korytarzyekologicznych. Badania z wykorzystaniem metod genetyki molekularnej umożliwiajątakże identyfikację struktur genetycznych w populacjach, wynikających z naturalnej, bądźantropogenicznej fragmentacji środowiska, jak również ze specyficznej biologii rozrodu niektórychgłuszcowatych. Niezwykle ważnym aspektem badań populacyjnych jest także szacowaniepoziomu zróżnicowania genetycznego między populacjami. Wiąże się to z drugimnurtem w genetycznych badaniach tych ptaków, czyli określaniem zależności filogenetycznychmiędzy populacjami oraz identyfikacją i genetyczną weryfikacją statusu taksonomicznegopodgatunków. Informacje te są niezwykle ważne w kształtowaniu strategii ochronnychposzczególnych populacji. Poznanie genetycznych zależności między populacjami i zróżnicowaniamiędzy podgatunkami pozwala wyznaczyć tzw. jednostki ewolucyjnie istotne –ESU (ang. Evolutionary Significant Unit; Ryder 1986, Moritz 1994) oraz wytypować populacje,które mogą być źródłem osobników do reintrodukcji.Celem niniejszej pracyjest przegląd najważniejszych badań nad ptakami głuszcowatymi,w których wykorzystano techniki genetyki molekularnej, ze szczególnym uwzględnieniemgatunków występujących na terenie Polski.Badania oparte na analizach białkowych markerów molekularnychPierwsze próby zastosowania genetyki molekularnej w badaniach głuszcowatych opierałysię na analizie allozymów, czyli białkowych markerów molekularnych. Allozymy to odmienneformytego samego białka, kodowane przez różne allele danego genu. Linden & Teeri(1985) badając polimorfizm 16 różnych białek stwierdzili zróżnicowanie genetyczne międzypopulacjamigłuszców z Finlandii, co w połączeniu z różnicami w cechach morfologicznych(Koskimies 1958, Helminen 1963, Lindén & Väisänen 1986) i strukturze pieśnitokowej (Jaakola 1999) pozwoliło wyróżnić strefy występowania trzech podgatunków: T.urogallus urogallus na północyFinlandii, T. u. uralensis/karelicus w centrum kraju, T. u. majorna południu oraz strefę mieszańcową międzypodgatunkami T. u. urogallus i T. u. uralensis/karelicus.Allozymy badano także u cietrzewi. Schreiber et al. (1998) analizowali próbkitkanek od ptaków pochodzących z Bawarii i Holandii, hodowanych w celu reintrodukcji wDolnej Saksonii, a także od ptaków z dwóch populacji szwedzkich. W odróżnieniu od wynikówuzyskanych dla głuszca (Linden & Teeri 1985), autorzy stwierdzili niski poziom zmiennościgenetycznej w badanej grupie oraz bardzo małe zróżnicowanie między osobnikami zróżnych regionów Europy. Dotyczyło to także różnic między cietrzewiami z Niemiec i Szwecjioraz ptakami z Holandii, zaliczanymi przez niektórych do odrębnego podgatunku (Niewold& Nijland 1987). Allozymy wykorzystano także w badaniach pardw mszarnej igórskiej, głównie do szacowania poziomu zmienności genetycznej w populacjach podlegającychznacznym fluktuacjom liczebności oraz do określania zróżnicowania genetycznegozarówno między tymi dwoma gatunkami, jak też w obrębie każdego z nich (Gyllensten etal. 1985a, b).261