ÅciÄ gnij nr 70 z 10/2011 - PortalMorski.pl
ÅciÄ gnij nr 70 z 10/2011 - PortalMorski.pl ÅciÄ gnij nr 70 z 10/2011 - PortalMorski.pl
ROZMOWY MORZAgeologiapocz¹tkowana zosta³a epoka lodowa.W jej trakcie powstawa³y l¹dolody, którerozprzestrzenia³y siê na po³udnie i nawschód. Za ka¿dym razem wkracza³yw obszar wspomnianej niecki ba³tyckiejci¹gle j¹ pog³êbiaj¹c. W okresach ociepleñklimatu by³a ona wype³niana wod¹, któratworzy³a morza. Ostatni okres zimnyzacz¹³ siê oko³o 100 tysiêcy lat temu. Tow³aœnie w jego trakcie utworzy³ siê l¹dolódskandynawski, który dal pocz¹tekMorzu Ba³tyckiemu w kszta³cie, jakim gomo¿emy ogl¹daæ teraz.- Ba³tycki bursztyn jest chyba jednakstarszy?- I to znacznie. Musimy siê cofn¹æ o jakieœ30-40 milionów lat. Uk³ad l¹d-morzeby³ wtedy odwrócony. Na tereniedzisiejszej Polski znajdowa³o siê morze,a l¹d by³ tam gdzie teraz jest Ba³tyk. Ros³yna nim lasy. Wœród drzew by³y gatunki,które wytwarza³y du¿e iloœci ¿ywicy.W wielkim uproszczeniu mo¿na powiedzieæ,¿e bursztyn to nic innego jak ta¿ywica, tyle tylko, ¿e zastyg³a. Zastyg³a¿ywica z obumar³ych drzew dostawa³a siêdo gruntu, a nastêpnie wraz z piaskiemi mu³kiem by³a transportowana rzek¹,która mia³a swoje ujœcie w okolicach dzisiejszejZatoki Gdañskiej. Usypa³a tamona deltê, której wielkoœæ mo¿na porównywaæze wspó³czesn¹ delt¹ Orinoko.St¹d w tym w³aœnie rejonie znajduj¹ siêtak obfite osady bursztynowe. Czêœæz nich lodowiec przesuwa³ potem w g³¹bdzisiejszej Polski. Nagromadzenia bursztynuznajduj¹ siê na przyk³ad w dolinieNarwi, gdzie by³y eksploatowane w XIXwieku.- A czy by³ taki okres w historiiMorza Ba³tyckiego, kiedy na jego terenieby³ l¹d, na którym ¿y³y dinozaury?- Tak, wiêksza czêœæ Ba³tyku by³aw okresie dinozaurów l¹dem. Ciep³e i p³ytkiemorza zajmowa³y tylko okresowo jegoczêœæ po³udniow¹. Najprawdopodobniejmog³y tu ¿yæ dinozaury, jednak nie mamyszans na znalezienie ich szcz¹tków. Osady,w których mog³yby siê zachowaæ, znajduj¹siê oko³o 100 metrów pod ziemi¹.- Wróæmy do epoki lodowcowej.L¹dolód skandynawski wycofuj¹c siêpozostawi³ po sobie jezioro...- W³aœciwie dwa jeziora, które w pewnymmomencie po³¹czy³y siê tworz¹czbiornik nazywany Ba³tyckim JezioremLodowym. W³aœnie je uznajemy za pocz¹tekMorza Ba³tyckiego. Ba³tyckie JezioroLodowe by³o zbiornikiem wodys³odkiej przez du¿¹ czêœæ roku zmarzniêtym.Istnia³o ono przez oko³o 3 tysi¹celat stale powiêkszaj¹c swoj¹ powierzchniêw miarê wycofywania siê l¹dolodu.- A¿ powsta³o morze?- Tak jest. Oko³o 11,7 tysiêcy lat temuprzepe³nione wod¹ Ba³tyckie Jezioro Lodowe„przela³o siê” do Oceanu Atlantyckiego,który wtedy by³ po³o¿ony kilkadziesi¹tmetrów ni¿ej. Dokona³o siê toprzez cieœninê, która znajdowa³a siê naterenie obecnej œrodkowej Szwecji.- To by³ gwa³towny proces?- Przynajmniej w pocz¹tkowej fazie.W ci¹gu zaledwie kilku lat poziom Ba³tyckiegoJeziora Lodowego opad³ o oko-³o 25 metrów! Dosz³o do wymiany wodyze s³odkiej na s³on¹ i tak, na terenie dzisiejszegoBa³tyku, powsta³o Morze Yoldiowe.Nazwa pochodzi od s³onowodnegoma³¿a Yoldia arctica, który wówczasw nim zamieszka³. Morze Yoldiowe istnia-³o krótko jak na warunki geologiczne, bozaledwie oko³o 900-1000 lat. Po czymznowu powsta³o jezioro.- W jaki sposób?- Znowu „winien” by³ l¹dolód, a dok³adniejskutki jego topnienia. Podczaszaniku l¹dolodu podnosi³ siê poziom oceanuoraz równoczeœnie podnosi³a siêuwolniona od jego ciê¿aru skorupa ziemska.W pewnym momencie skorupaziemska w œrodkowej Szwecji podnosi³asiê szybciej ni¿ poziom wody w oceanie,co doprowadzi³o do zamkniêcia cieœniny.Wody morskie przesta³y dop³ywaæ doMorza Yoldiowego i szybko zamieni³o siêono w zbiornik wody s³odkiej nazwanyJeziorem Ancylusowym. Tym razem nazwêda³ mu œlimak Ancylus fluviatilis, któryw nim zamieszka³. Ale okres ten te¿ nietrwa³ d³ugo, oko³o tysi¹ca lat. W tym czasiepoziom oceanu podniós³ siê na tyle, ¿ejego s³one wody przela³y siê do JezioraAncylusowego zamieniaj¹c je w morze. Tow³aœnie wtedy powsta³y dzisiejsze CieœninyDuñskie. Powsta³o Morze Litorynowe(nazwa pochodzi od œlimaka morskiegoLittorina litorea) a potem Politorynowe.Sta³o siê to oko³o 9,7-9,5 tysiêcy la temu.Morze Litorynowe by³o dwa razy bardziejs³one ni¿ dzisiejszy Ba³tyk i nieco cieplejsze.Oko³o 5,5 tysi¹ca lat temu przybra³oju¿, mniej wiêcej, wspó³czesny kszta³t.Ostatnie tysi¹c lat w historii Ba³tyku to fazanazywana Morzem Mya, o którym rozmawialiœmyna pocz¹tku.1 2 316 Nasze MORZE l nr 10 l paŸdziernik 2011
- Od którego momentu œwiadkamiformowania siê Ba³tyku mogli byæludzie?- Na polskim wybrze¿u zlokalizowanes¹ znaleziska œwiadcz¹ce o obecnoœciludzi na tych terenach ju¿ oko³o 10 tysiêcylat temu. To s¹ znaleziska z obszarudzisiejszego l¹du, ale zapewne takie sameznajduj¹ siê tam, gdzie dzisiaj jest morze.Na polskim Ba³tyku nie znaleziono jeszczetakich miejsc, ale s¹ takie w CieœninachDuñskich czy przy pó³nocnych wybrze¿achNiemiec. Na naszym terenie mamy jednakpozosta³oœci lasów œwiadcz¹ce o tym, ¿eobecne dno morza kiedyœ by³o l¹dem. S¹takie miejsca na przedpolu portu gdañskiego,w okolicach Ustki, na dnie Zalewu Wiœlanegoi Zatoki Puckiej.- Sk¹d geologowie tyle wiedz¹o przesz³oœci Ba³tyku?- Pierwsze s¹ badania za pomoc¹ falakustycznych. Pozwalaj¹ nam poznaærzeŸbê dna czy rodzaje zalegaj¹cych jeosadów. Stosujemy tak¿e wiercenia i sondy.Pobieramy próbki. Analizujemy Ÿród³ahistoryczne i archeologiczne. Czasami nies¹ konieczne skomplikowane zabiegi, abydojœæ do zaskakuj¹cych wyników. W œwiadomoœcispo³ecznej istnieje na przyk³adg³êboko zakorzenione przekonanie, ¿e kiedyœPó³wysep Helski by³ ci¹giem wysp.Tymczasem to mit powsta³y na skutekb³êdów pope³nianych przez dawnych kartografówprzy kopiowaniu map.- Ba³tyk bywa reklamowany jakonajs³odsze morze œwiata. To prawda?- To pewien skrót myœlowy. Na pewnojest najwiêkszym zbiornikiem wodys³onawej na œwiecie.ROZMOWY MORZAgeologiaPieñ sosny sprzed ponad 9 tysiêcy lat zakorzeniony w dnie Ba³tyku.Pieñ znajduje siê na g³êbokoœci oko³o 23 metrów, oko³o 15 kilometrówna pó³noc od œrodkowej czêœci polskiego wybrze¿a.Fot. W. Ossowski, z Centralnego Muzeum Morskiego w Gdañsku, zdjêcie wykonano w trakcie realizacji projektu „Managing Cultural Heritage Underwater (MACHU)“.Tak powstawa³ Ba³tyk12Ba³tyckie Jezioro Lodowe,14, 5 tysi¹ca la temu.Ba³tyckie Jezioro Lodowe,12 tysiêcy lat temu.3Morze Yoldiowe, 11 tysiêcy lat temu.4Jezioro Ancylusowe, 10 tysiêcy lat temu.5Morze Litorynowe.4 5Nasze MORZE l nr 10 l paŸdziernik 201117
- Page 1: Cena 10,50 z³(w tym 5% VAT)Nr 10 (
- Page 6 and 7: WYDARZENIAkraj75 lat Polskiego Reje
- Page 8 and 9: LUDZIE MORZAnasze rozmowyFot. Czes
- Page 10 and 11: LUDZIE MORZAnasze rozmowyrz¹du kor
- Page 12 and 13: LUDZIE MORZAnasze rozmowyFot. archi
- Page 14 and 15: LUDZIE MORZAnasze rozmowyFot. archi
- Page 18: ROZMOWY MORZAgeologiaHistoryk Ba³t
- Page 21 and 22: MORZE PODRÓ¯YwyspyWidok na Gudhje
- Page 23 and 24: MORZE PODRÓ¯Ywyspynych z pokoleni
- Page 25 and 26: MORZE PODRÓ¯Yp³ywaj¹ce zabytkiW
- Page 27 and 28: MORZE MUZEÓWCMMniowym numerze „N
- Page 29 and 30: MORZE ¯AGLIzlotThe Culture 2011 Ta
- Page 31 and 32: MORZE ¯AGLIzlotFot. Czes³aw Roman
- Page 33 and 34: MORZE ¯AGLIzlotKolorowe za³ogiNie
- Page 35 and 36: MORZE REKORDÓWstatkiFot. Piotr B.
- Page 37 and 38: MORZE REKORDÓWstatkirodzaj statkui
- Page 39 and 40: MORZE REKORDÓWstatkirudo-masowiec)
- Page 41 and 42: MORZE HISTORIIku pamiêciZdjêcie t
- Page 43 and 44: WSPOMNIENIE „MORZA”archiwaliaM
- Page 45 and 46: WSPOMNIENIE „MORZA”archiwaliao
- Page 47 and 48: POCZTÓWKA Z MORZAstatki polskiecze
- Page 49 and 50: POCZTÓWKA Z MORZAstatki polskieNas
- Page 51 and 52: POCZTÓWKA Z MORZAstatki polskieJed
- Page 53 and 54: POCZTÓWKA Z MORZAstatki polskieo l
- Page 55 and 56: POCZTÓWKA Z MORZAstatki polskieza
- Page 57 and 58: ARCHIWUM MORZAwa¿ne daty16 - Podcz
- Page 59 and 60: MORZE TAJEMNICkulisy historii„SMS
- Page 61 and 62: MORZE TAJEMNICkulisy historiiger zn
- Page 63 and 64: MORZE OPOWIADAÑ2.02 - wyjœcie Gdy
- Page 65 and 66: ØMORZE KSI¥¯EKNa ³owy!„Mare B
- Od którego momentu œwiadkamiformowania siê Ba³tyku mogli byæludzie?- Na polskim wybrze¿u zlokalizowanes¹ znaleziska œwiadcz¹ce o obecnoœciludzi na tych terenach ju¿ oko³o <strong>10</strong> tysiêcylat temu. To s¹ znaleziska z obszarudzisiejszego l¹du, ale zapewne takie sameznajduj¹ siê tam, gdzie dzisiaj jest morze.Na polskim Ba³tyku nie znaleziono jeszczetakich miejsc, ale s¹ takie w CieœninachDuñskich czy przy pó³nocnych wybrze¿achNiemiec. Na naszym terenie mamy jednakpozosta³oœci lasów œwiadcz¹ce o tym, ¿eobecne dno morza kiedyœ by³o l¹dem. S¹takie miejsca na przedpolu portu gdañskiego,w okolicach Ustki, na dnie Zalewu Wiœlanegoi Zatoki Puckiej.- Sk¹d geologowie tyle wiedz¹o przesz³oœci Ba³tyku?- Pierwsze s¹ badania za pomoc¹ falakustycznych. Pozwalaj¹ nam poznaærzeŸbê dna czy rodzaje zalegaj¹cych jeosadów. Stosujemy tak¿e wiercenia i sondy.Pobieramy próbki. Analizujemy Ÿród³ahistoryczne i archeologiczne. Czasami nies¹ konieczne skom<strong>pl</strong>ikowane zabiegi, abydojœæ do zaskakuj¹cych wyników. W œwiadomoœcispo³ecznej istnieje na przyk³adg³êboko zakorzenione przekonanie, ¿e kiedyœPó³wysep Helski by³ ci¹giem wysp.Tymczasem to mit powsta³y na skutekb³êdów pope³nianych przez dawnych kartografówprzy kopiowaniu map.- Ba³tyk bywa reklamowany jakonajs³odsze morze œwiata. To prawda?- To pewien skrót myœlowy. Na pewnojest najwiêkszym zbiornikiem wodys³onawej na œwiecie.ROZMOWY MORZAgeologiaPieñ sosny sprzed ponad 9 tysiêcy lat zakorzeniony w dnie Ba³tyku.Pieñ znajduje siê na g³êbokoœci oko³o 23 metrów, oko³o 15 kilometrówna pó³noc od œrodkowej czêœci polskiego wybrze¿a.Fot. W. Ossowski, z Centralnego Muzeum Morskiego w Gdañsku, zdjêcie wykonano w trakcie realizacji projektu „Managing Cultural Heritage Underwater (MACHU)“.Tak powstawa³ Ba³tyk12Ba³tyckie Jezioro Lodowe,14, 5 tysi¹ca la temu.Ba³tyckie Jezioro Lodowe,12 tysiêcy lat temu.3Morze Yoldiowe, 11 tysiêcy lat temu.4Jezioro Ancylusowe, <strong>10</strong> tysiêcy lat temu.5Morze Litorynowe.4 5Nasze MORZE l <strong>nr</strong> <strong>10</strong> l paŸdziernik <strong>2011</strong>17
Change language