ŚciÄ gnij nr 70 z 10/2011 - PortalMorski.pl

ROZMOWY MORZAgeologiapocz¹tkowana zosta³a epoka lodowa.W jej trakcie powstawa³y l¹dolody, którerozprzestrzenia³y siê na po³udnie i nawschód. Za ka¿dym razem wkracza³yw obszar wspomnianej niecki ba³tyckiejci¹gle j¹ pog³êbiaj¹c. W okresach ociepleñklimatu by³a ona wype³niana wod¹, któratworzy³a morza. Ostatni okres zimnyzacz¹³ siê oko³o 100 tysiêcy lat temu. Tow³aœnie w jego trakcie utworzy³ siê l¹dolódskandynawski, który dal pocz¹tekMorzu Ba³tyckiemu w kszta³cie, jakim gomo¿emy ogl¹daæ teraz.- Ba³tycki bursztyn jest chyba jednakstarszy?- I to znacznie. Musimy siê cofn¹æ o jakieœ30-40 milionów lat. Uk³ad l¹d-morzeby³ wtedy odwrócony. Na tereniedzisiejszej Polski znajdowa³o siê morze,a l¹d by³ tam gdzie teraz jest Ba³tyk. Ros³yna nim lasy. Wœród drzew by³y gatunki,które wytwarza³y du¿e iloœci ¿ywicy.W wielkim uproszczeniu mo¿na powiedzieæ,¿e bursztyn to nic innego jak ta¿ywica, tyle tylko, ¿e zastyg³a. Zastyg³a¿ywica z obumar³ych drzew dostawa³a siêdo gruntu, a nastêpnie wraz z piaskiemi mu³kiem by³a transportowana rzek¹,która mia³a swoje ujœcie w okolicach dzisiejszejZatoki Gdañskiej. Usypa³a tamona deltê, której wielkoœæ mo¿na porównywaæze wspó³czesn¹ delt¹ Orinoko.St¹d w tym w³aœnie rejonie znajduj¹ siêtak obfite osady bursztynowe. Czêœæz nich lodowiec przesuwa³ potem w g³¹bdzisiejszej Polski. Nagromadzenia bursztynuznajduj¹ siê na przyk³ad w dolinieNarwi, gdzie by³y eksploatowane w XIXwieku.- A czy by³ taki okres w historiiMorza Ba³tyckiego, kiedy na jego terenieby³ l¹d, na którym ¿y³y dinozaury?- Tak, wiêksza czêœæ Ba³tyku by³aw okresie dinozaurów l¹dem. Ciep³e i p³ytkiemorza zajmowa³y tylko okresowo jegoczêœæ po³udniow¹. Najprawdopodobniejmog³y tu ¿yæ dinozaury, jednak nie mamyszans na znalezienie ich szcz¹tków. Osady,w których mog³yby siê zachowaæ, znajduj¹siê oko³o 100 metrów pod ziemi¹.- Wróæmy do epoki lodowcowej.L¹dolód skandynawski wycofuj¹c siêpozostawi³ po sobie jezioro...- W³aœciwie dwa jeziora, które w pewnymmomencie po³¹czy³y siê tworz¹czbiornik nazywany Ba³tyckim JezioremLodowym. W³aœnie je uznajemy za pocz¹tekMorza Ba³tyckiego. Ba³tyckie JezioroLodowe by³o zbiornikiem wodys³odkiej przez du¿¹ czêœæ roku zmarzniêtym.Istnia³o ono przez oko³o 3 tysi¹celat stale powiêkszaj¹c swoj¹ powierzchniêw miarê wycofywania siê l¹dolodu.- A¿ powsta³o morze?- Tak jest. Oko³o 11,7 tysiêcy lat temuprzepe³nione wod¹ Ba³tyckie Jezioro Lodowe„przela³o siê” do Oceanu Atlantyckiego,który wtedy by³ po³o¿ony kilkadziesi¹tmetrów ni¿ej. Dokona³o siê toprzez cieœninê, która znajdowa³a siê naterenie obecnej œrodkowej Szwecji.- To by³ gwa³towny proces?- Przynajmniej w pocz¹tkowej fazie.W ci¹gu zaledwie kilku lat poziom Ba³tyckiegoJeziora Lodowego opad³ o oko-³o 25 metrów! Dosz³o do wymiany wodyze s³odkiej na s³on¹ i tak, na terenie dzisiejszegoBa³tyku, powsta³o Morze Yoldiowe.Nazwa pochodzi od s³onowodnegoma³¿a Yoldia arctica, który wówczasw nim zamieszka³. Morze Yoldiowe istnia-³o krótko jak na warunki geologiczne, bozaledwie oko³o 900-1000 lat. Po czymznowu powsta³o jezioro.- W jaki sposób?- Znowu „winien” by³ l¹dolód, a dok³adniejskutki jego topnienia. Podczaszaniku l¹dolodu podnosi³ siê poziom oceanuoraz równoczeœnie podnosi³a siêuwolniona od jego ciê¿aru skorupa ziemska.W pewnym momencie skorupaziemska w œrodkowej Szwecji podnosi³asiê szybciej ni¿ poziom wody w oceanie,co doprowadzi³o do zamkniêcia cieœniny.Wody morskie przesta³y dop³ywaæ doMorza Yoldiowego i szybko zamieni³o siêono w zbiornik wody s³odkiej nazwanyJeziorem Ancylusowym. Tym razem nazwêda³ mu œlimak Ancylus fluviatilis, któryw nim zamieszka³. Ale okres ten te¿ nietrwa³ d³ugo, oko³o tysi¹ca lat. W tym czasiepoziom oceanu podniós³ siê na tyle, ¿ejego s³one wody przela³y siê do JezioraAncylusowego zamieniaj¹c je w morze. Tow³aœnie wtedy powsta³y dzisiejsze CieœninyDuñskie. Powsta³o Morze Litorynowe(nazwa pochodzi od œlimaka morskiegoLittorina litorea) a potem Politorynowe.Sta³o siê to oko³o 9,7-9,5 tysiêcy la temu.Morze Litorynowe by³o dwa razy bardziejs³one ni¿ dzisiejszy Ba³tyk i nieco cieplejsze.Oko³o 5,5 tysi¹ca lat temu przybra³oju¿, mniej wiêcej, wspó³czesny kszta³t.Ostatnie tysi¹c lat w historii Ba³tyku to fazanazywana Morzem Mya, o którym rozmawialiœmyna pocz¹tku.1 2 316 Nasze MORZE l nr 10 l paŸdziernik 2011