Y TINCER MAWRTH 2008SalwchPob dymuniad da i Aileen Smith,1 Beach Cottage am wellhad llwyrar ôl llawdriniaeth lem yn YsbytyBron-glais yn ddiweddar. MaeAileen yn gweithio yn AdranFotaneg Prifysgol Aberystwyth,yn aelod o Glwb Golff y Borth acYnys-las, ac yn ffrind driw i niferyn y pentref.Cymdeithas Gymraeg YBorth a’r CylchRhwng Dwy AfonRoedd Festri Capel Y Gerlan ynllawn i’r ymylon, nos Fercher, 13Chwefror, pan ddaeth aelodauo’r Gymdeithas Gymraegat ei gilydd yng nghyfarfodswyddogol olaf tymor 2007-8. YCadeirydd oedd Y Parchg ElwynPryse.Etholwyd Gwynfryn Evans yngadeirydd y Gymdeithas ar gyfer2008-9.Siaradwr y noson oedd YParchg Wyn Morris a gyflwynoddraglen hynod o ddiddorol. Ym1989, ac yntau’n gweithio iAdran Addysg Sir Dyfed, fegynhyrchodd, ar y cyd a’igydweithiwr Mike Dyson,ffilm am Hanes a DiwydiantZach Galliford, sy’n 13 oed ac yn chwaraegyda anfantais o 5 gyda Cwpan SteveSouth a enillodd am y pumed tro yn 2007,fel chwaraewr mwyaf cyson y flwyddynyn Adran Iau y Borth. Gyda Zach maeJohn Peters, Hyfforddwr CenedlaetholCymru sydd wedi bod yn hyfforddi Zachers iddo fod yn 9 mlywdd oed. Mae’rgolffiwr ifanc, talentog yma yn priodoliei lwyddiant pennaf y llynedd – sef body chwaraewr iau cyntaf o he Sir Dyfedi ennill Pencampwriaeth Cymru o dan 13oed – i hyfforddiant rhagorol Mr Peters.Cwm Gwendraeth, o dan yteitl, “Rhwng Dwy Afon”.Fe ddangosodd y ffilm i’rGymdeithas. Dyna gofnodpwysig ydyw o ffordd o fywsy’n prysur ddiflannu. Erbynheddiw, mae Cwm Gwendraethyn gyfarwydd i ni yng Nghymrufel lleoliad y rhaglen deledu,“Pobol Y Cwm”, ond ym 1989yr oedd y Cwm ar groesfforddyn ei hanes. Haearn a glooedd sail ffyniant y Cwm, sy’nymestyn am ryw 12 milltir o hydrhwng afonydd GwendraethFawr a Gwendraeth Fach. Ym1766, torrwyd y gamlas gyntafyng Nghymru ar hyd cwrs yWendraeth Fach er mwyn cludoglo i lawr i Borth Tywyn, oeddwedi cymryd lle Cydweli felporthladd glo. Bywyd caledoedd yn y pyllau a dynion,merched a bechgyn yn gweithio odan y ddaear. Ym 1852 bu farw26 o bobl, gan gynnwys bechgyno dan 11 oed, mewn damwainym Mhontyberem. Er hynny yroedd galw mawr ar lo, ac ym1864 disodlwyd y gamlas ganreilffordd o Bontyberem i BorthTywyn. Datblygwyd pyllaunewydd megis Pwll y Tymblym 1890. Codwyd tai, siopaua chapeli ar gyfer y gweithwyrond, a phobl ddieithr yn llifoi mewn, fe dyfodd tensiynauyn y gymdeithas gan arwain atreiadau. Daeth tro ar fyd yn yrugeinfed ganrif gyda streiciaua dirwasgiad y 1920au a 1930auac fe gaewyd y pyllau fesulun. Caewyd y pwll olaf ym1989. Pwysigrwydd y Cwmoedd ei gymdeithas glos oedd yngadarnle yr iaith Gymraeg.Islwyn Jones, aelod hynaf yGymdeithas, oedd y siaradwrnesaf. Gyda chymorth eiwraig, Evelyn, a’i ferch, Delyth,Y BORTHAmddiffynfeydd MôrDenwyd cynulleidfa fawr iNeuadd Gymunedol Y Borthnos Iau, 28 Chwefror, pangynhaliwyd cyfarfod, odan nawdd Antur Teifi a’rgrãp gweithredu, “CynnalCeredigion”, i dderbyncyflwyniad am y cynlluniau iamddiffyn Y Borth ac arfordirBae Ceredigion rhag llifogyddac erydiad. Y Cadeirydd oeddy Cynghorydd Ray Quant.Siaradodd Mike Bailey oGyngor Cefn Gwlad Cymruam bwysigrwydd Cors Fochno(sydd yr enghraifft orau ogyforgors aberol ym Mhrydain)ac am yr angen i ddal y fantolrhwng gwarchodaeth natura mesurau i leihau peryglonllifogydd. Yn ail hanner ycyflwyniad, siaradodd MickNewman o Gwmni RoyalHaskoning am y problemauynglyn ag amddiffyn a datblygutraethau’r Borth. Erbyn hynmae’r grwynau yn myndyn hen ac aneffeithiol acmae’r traeth yn araf golli eidywod. Penderfynwyd codimorgloddiau newydd, gydariffiau danddwr i hwylusobeistonna, a chymryd mesuraui atal y tywod rhag symud - yngynllun fydd yn costio tua £20miliwn o bunnoedd.Ar ôl egwyl am gwpaned ode neu goffi, ffurfiwyd grwpiautrafod i wyntyllu’r cynlluniau’nfanwl.disgrifiodd Islwyn sut yr aeth iweithio mewn pwll drifft yn yTymbl ac yntau ddim ond 14 oed.Fe gofiodd y gwaith peryglus,clawstroffobig, yng nghrombily ddaear, yn filltir o dan afonGwendraeth, lle collodd ei giniofwy nag unwaith i’r llygod a oeddyn byw yn y tywyllwch gwlyb.Dihangodd Islwyn o’r pwll yn19 oed pan ddysgodd sut i yrrulori, ac ar ôl rhai blynyddoedd oyrru’r loris glo, fe’i dyrchafwyd iswydd yn offis y pwll. Allan o’rpump o fechgyn a gychwynnoddyn y pwll ar yr un pryd, fe yw’runig un sydd ar ôl.Diolchwyd i’r ddau siaradwrgan y Parchg. Elwyn Pryse.Cinio Gãyl DdewiCynhaliwyd Cinio Gãyl Ddewi’rGymdeithas Gymraeg yngNgwesty’r Marine, Aberystwyth,nos Wener, 29 Chwefror.Croesawyd aelodau a ffrindiaugan y Parchg Elwyn Pryse, afanteisiodd ar y cyfle i ddiolchyn arbennig i Mrs Nansi Hayes,sydd wedi bod yn asgwrn cefn yGymdeithas ers ei chychwyniad,gyda’i gwaith dyfal, cydwybodolfel Ysgrifennydd.A’r cinio yn dechrau cyrraeddy byrddau, gofynnwyd bendithar y bwyd gan y Parchg W.J.Edwards.Hedd Bleddyn o Lanbryn-mairoedd y gãr gwadd, yn ddynsydd yn adnabyddus, yn ei fro,fel saer maen a Chyngorydd y Sirhir ei wasanaeth, a thrwy Gymrugyfan fel cyfranogwr poblogaiddyn y rhaglen “Talwrn y Beirdd”.Addawodd inni anerchiad ysgafn,hwyliog a difyr, a dyna fel yroedd. Edrychodd Hedd Bleddyndros ysgwydd y blynyddoedd arhen gymeriadau Sir Drefaldwyn,gan gofio digwyddiadau difyr ynei yrfa fel saer a chynghorydd,cyn dod at y gorau o “Talwrn YBeirdd”. Mwynhaodd pawbgrefft a dyfeisgarwch y cerddibyrion sydyn hyn. Mae’n ddagwybod bod Hedd Bleddyn wedicyhoeddi llyfr bach o englyniona limrigau o dan y teitl HiwmorHedd (Gwasg Carreg Gwalch,2006). Mae mynd mawr ar y llyfrsy’n costio £3.50 ac eisoes mae’rcyhoeddwyr wedi gofyn am ailgyfrol fach. Diolchwyd iddo gany Parchg Elwyn Pryse ar ddiweddnoson i’w chofio gyda phleser amgryn amser i ddod.AnrhydeddauGwahoddwyd Mrs ElizabethMurphy, Lôn Wastad, a Mrs
Y TINCER MAWRTH 2008 Rosa Davies, Glanwern, idderbyniad yng Ngwesty’rConrah, Aberystwyth, ynddiweddar. Yno, fe gyflwynwydplac crisial i Mrs Murphy mewncydnabyddiaeth o’i gwaith gydaFfagl Gobaith, Aberystwyth,symudiad sy’n hybu codi achynnal hosbisau ar gyfer cleifioncancr.Cynnal To’r Talcen CrwnAr yr un pryd cyflwynwydtystysgrif i Mrs Rosa Davies, syddwedi cynorthwyo codi dros £20,000at elusennau lleol a chenedlaetholdros gryn nifer o flynyddoedd.Er bod Rosa yn ei saithdegauerbyn hyn, mae’n dal i drefnucyngherddau a digwyddiadaueraill er budd elusen, ac maegalw mawr yn yr ardal am eigwasanaeth fel unawdydd. Ynsoprano felys ei llais, y maewrth ei bodd o hyd yn canu arlwyfan Canolfan y CelfyddydauAberystwyth, yn ogystal â gyda eigrãp, “Showtime Singers”.Trefnwyd yr achlysur ganFanc Barclay ar y cyd â Menter,Aberystwyth.Daeth anrhydedd arall i MrsRosa Davies, yn ddiweddar,pan roddwyd teitl “Is-LywyddAnrhydeddus” iddi gan GôrMeibion Machynlleth, mewngwerthfawrogiad o’i chymortha’i chefnogaeth dros lawer oflynyddoedd.Clwb yr HenoedCynhaliwyd cyfarfod Clwb yrHenoed yn Neuadd GymunedolY Borth, dydd Iau, 14 Chwefror.Y wraig wadd oedd GwynethJones, a siaradodd am waithCyngor Henoed Cymru.Diolchwyd iddi gan y Cadeirydd,Betty Horton.Does dim byd yn well naGãyl Ddewi i ddarparu esgusardderchog am barti, ac fefwynhawyd parti te Cymreig ganGlwb yr Henoed yn y NeuaddGymunedol, ddydd Iau, 28Chwefror. Fel gãr gwadd. fegroesawyd yn ôl hen gyfaill,sydd bob tro yn ddifyr a diddorol,sef Erwyd Howells, a siaradoddam ddefaid, cãn defaid,bugeiliaid ac ymarferion ffermioyng Nghymru a Phatagonia.Diolchwyd iddo gan BrianHolland.Sefydliad y MerchedMargaret Griffiths oedd yCôr y Gors yn paratoi i ganu ar draeth y BorthAr nos Iau 27 Mawrth am7.30, bydd cantorion Côr yGors yn dod i Eglwys SanMihangel, Eglwysfach i gynnalnoson o adloniant. Bydd ysawl a glywodd y grãp ifanctalentog hwn o’r Borth eisoesyn gwybod fod y cyfansoddwrNick Jones wedi eu hysbrydoligyda’i gyfansoddiadau ei hun,yn ganeuon ac ‘offerynwyr’.Maen nhw’n fywiog, yn ifanc acafieithus, gyda lleisiau hyfryd.Mewn sgwrs gydag un aelod 18oed, dywedodd wrthyf ei fodwedi ennill cymaint o’i brofiado ganu gyda’r côr hwn, fel ybydd bob amser am ganu gydaphobl eraill, pa le bynnag yr aiffar lwybr bywyd.Cadeirydd yng nghyfarfodSYM Y Borth yn y NeuaddGymunedol, nos Fercher, 6Chwefror, a Susan James oeddy siaradwraig. Ym mis Rhagfyrdiwethaf aeth Susan ar wibdaithi Strassbourg, yn nghwmniaelodau o ganghennau eraillyn Ffederasiwn Ceredigion.Ymwelodd y parti â’r SeneddEwropeaidd ac roedd amseri fwynhau Marchnadoedd YNadolig a gwibdaith annisgwyli’r Goedwig Ddu.Nos Wener, 20 Chwefror,pleser oedd croesawu JohnHefin fel siaradwr gwadd.Siaradodd John yn ddiddorolam ei blentyndod yn Nhaliesinac am ei yrfa yn y BBC yngNghymru, gan gofio’n arbennigMae’r gerddoriaeth ynnewydd, heb fod yn ansoniarusi’r glust ond yn wahanol, abydd yn brofiad a fydd yn rhoimwynhad i’r gynulleidfa hebos. Mae’r grãp yn agored igantorion o bob oed, profiada gallu, gyda dau brif bethyn ei ysgogi: y dyhead i greucerddoriaeth ar y cyd, ac igreu seiniau digamsyniol,heb eu dylanwadu gan goraucystadleuol Cymru.Dyma’r cyntaf mewn cyfreso ddigwyddiadau a drefnirdrwy gydol y tymor hwn erbudd atgyweirio to talcencrwn Eglwys San Mihangel,Eglwysfach. Mae angen gwaithatgyweirio ar fyrder i dynnu’rrhai o’r rhaglenni lawer yr oeddwedi gweithio arnynt a rhai o’rcymeriadau yr oedd wedi cwrddâ hwy yn ystod ei amser yno.Erbyn hyn mae’n arfercadw’r cyfarfod nesaf atDdydd Gãyl Ddewi yn NosonGymreig. Felly, nos Fercher, 5Mawrth, mwynhawyd nosongymdeithasol, gyda chrynnifer o’r aelodau mewn gwisgdraddodiadol. Cyfrannodd yraelodau eitemau ynglñn â hanesac arferion Cymru, a daeth ynoson i ben gyda swper Cymreig,wedi’i ddarparu gan y pwyllgor.Eglwys Sant MathewBore CoffiCynhaliwyd Bore Coffi er buddhen do, trwsio’r gwaith coed,ac ailosod y llechi, felly byddy gost yn sylweddol. Rhanddwyreiniol o’r eglwys yw’rtalcen crwn a ychwanegwydat y prif adeilad ym 1913. Nidoedd yn rhan o’r prif waithatgyweirio ddegawd yn ôl.Rhestrwyd yr eglwys ganCADW yn enghraifft prin oeglwys o ddyddiau cynnary 19eg ganrif a gadwoddlawer o gymeriad cyfnody Rhaglywiaeth (Regency)a dueddai’n aml i fynd argoll ynghanol gwelliannaulwtwrgaidd oes Fictoria.Joy NealEglwys Sant Mathew yn DoveyBelle, cartref Mr Michael a MrsSusan James, ddydd Mercher,5 Mawrth. Codwyd £135 atApêl yr Eglwys. Diolch i Susan aMichael am eu lletygarwch.Gwasanaethau’r PasgNos Iau, 20 Mawrth, sef Nos IauCablyd: 7 pm. Cymun BendigaidDydd Gwener 21 Mawrth, sefDydd Gwener y Groglith: 2pm.Litwrgi Dioddefaint ac AngauCrist.Dydd Sul 23 Mawrth, sefDydd Sul y Pasg: 8am. CymunBendigaid11.15am Cymun Bendigaid6.00pm Hwyrol Weddi