Kvalitetu vazduha u regionu sjeveroistocne Bosne.pdf - Ekologija.ba

CENTAR ZA EKOLOGIJU I ENERGIJUEKO-LEONARDOM. i Ž. Crnogorčevića 8 75000 Tuzla BiH Priboj bb 75249 Priboj BiHtel/fax: ++387 (0)35 249-311 tel: ++387 (0)65 538-494ceetz@bih.net.ba www.ekologija.ba ekoleonardo@hotmail.comIzdavačCentar za ekologiju i energiju, TuzlaAutorNada Božić, dipl.ing.tehn., Tehnički institut BijeljinaFotografijeTehnički institut BijeljinaBoško Nikolić (slika na naslovnici)Tehničko uređenje i dizajnGeorge StiffŠtampad.o.o. „Off-Set“, TuzlaTiraž200 primjerakaOva studija je urađena za projekat „Od učešća javnosti do održivog razvoja“ koji se realizuje uzfinansijsku podršku Evropske unije u okviru programa „Evropski instrument za demokratiju iljudska prava (EIDHR)“ i Fonda otvoreno društvo BH. Sadržaj studije je isključiva odgovornostCentra za ekologiju i energiju i EКО-Leonarda, te ni u kojem slučaju ne predstavlja stavEvropske unije niti Fonda otvoreno društvo.

KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETU 3SADRŽAJSAŽETAK.................................................................................................................................................................4UVOD.......................................................................................................................................................................51. POLUTANTI (ZAGAĐIVAČI) KOJI SE POJAVLJUJU U ATMOSFERI .....................................................................51.1. Čestice u vazduhu .......................................................................................................................................51.2. Sumpor dioksid ...........................................................................................................................................61.3. Ugljen monoksid..........................................................................................................................................61.4. Oksidi azota .................................................................................................................................................71.5. Ozon .............................................................................................................................................................71.6. Ugljovodonici...............................................................................................................................................82. ZAKONSKA REGULATIVA ...................................................................................................................................82.1. Pravilnik o graničnim vrijednostima kvaliteta vazduha (Sl. glasnik Republike Srpske broj 39/05) ..9Tabela 1. Granične vrijednosti vazduha – GVV u cilju zaštite zdravlja ljudi.................................................10Tabela 2. Granične vrijednosti – GV sastojaka lebdećih čestica....................................................................10Tabela 3. Granične vrijednosti vazduha – GVV u cilju zaštite ekosistema.....................................................10Tabela 4. Ciljne vrijednosti vazduha - CVV....................................................................................................10Tabela 5. Pragovi uzbune (Pragovi upozorenja su vrijednosti za 20% niže od vrijednosti pragova uzbune)113. MONITORING KVALITETA VAZDUHA NA PODRUČJU GRADA BIJELJINE.......................................................11Slika 1. Raspored mjernih stanica na mapi grada ..........................................................................................11Slika 2 i 3. Automatska mobilna mjerna stanica (Foto: T.I.B.).......................................................................12Slika 4. Monitori za mjerenje SO 2 , ukupnih NO, CO, ozona, LČ 10 i ULČ (Foto: T.I.B.) .............................12Slika 5. Prenos podataka sa Data logger-a na kompjuter (Foto: T.I.B.)........................................................12Slika 6. Poluautomatska mjerna stanica (Foto: T.I.B.)...................................................................................134. KVALITET VAZDUHA NA PODRUČJU GRADA BIJELJINE.................................................................................13Slika 7. Grafički prikaz odnosa koncentracija SO 2 prema vremenu za januar 2009 (T.I.B.) .........................14Slika 8. Grafički prikaz odnosa koncentracija SO 2 prema vremenu za februar 2009 (T.I.B.)........................14Slika 9. Grafički prikaz odnosa koncentracija SO 2 prema vremenu za mart 2009 (T.I.B.) ............................155. INFORMISANOST O KVALITETU VAZDUHA NA PODRUČJU GRADA BIJELJINE...............................................15Tabela 6. Monitoring kvaliteta vazduha za 25.03.2009., MM1 (opština Bijeljina) ........................................166. MONITORING KVALITETA VAZDUHA NA PODRUČJU TUZLANSKOG KANTONA ............................................17Tabela 7. Mjesečne vrijednosti za januar/siječanj 2009. godine ....................................................................17Tabela 8. Mjesečne vrijednosti za februar/veljača 2009. godine....................................................................18Tabela 9. Mjesečne vrijednosti za mart/ožujak 2009. godine .........................................................................18Tabela 10. Tablica vrijednosti za pojedine pokazatelje kvalitete zraka utvrđene Pravilnikom o graničnimvrijednostima kvaliteta zraka (Sl. Novine Federacije, broj 12/05) .................................................................187. MONITORING KVALITETA VAZDUHA NA PODRUČJU BRČKO DISTRIKTA .....................................................18Tabela 11. Monitoring, 07.01.2009.................................................................................................................19Tabela 12. Monitoring, 12.01.2009.................................................................................................................198. ZAKLJUČAK ......................................................................................................................................................19

4KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETUSAŽETAKŽivotna sredina je specifičan medij u kojem senajlakše prepoznaju negativne aktivnosti čovjeka.Stoga je očit porast interesa javnosti za tematskeoblasti o zaštiti prirodne i unapređnja stanja životnesredine. Razvoj svijesti građana je vidljiv krozpovećanu zainteresovanost za ekološki aktivizam saciljem rješavanja opštih i konkretnih problema.Trend podizanja ekološke svijesti javnosti krozpravovremeno i objektivno informisanje oaktuelnim dešavanjima u oblasti ekologije,promovisaće zaštitu životne sredine i zaštićenihprirodnih dobara, ali i ukazivati na probleme u ovojoblasti sa kojima se svakodnevno susrećemo ipotrebu da se oni riješe.Kada je riječ o kvalitetu vazduha u Bosni iHercegovini podaci uglavnom nisu sistematizovaniniti dostupni. Većina polutanata koji zagađujuvazduh potiču od industrijskih aktivnosti, aliznačajan dio i od saobraćaja. Prije rata industrija jebila najznačajniji zagađivač vazduha. Većinaindustrije je prestala s radom u toku rata i još uvijeknije dostigla predratni nivo. Zahvaljujući tome,očekuje se da je zagađenje vazduha mnogo manjenego prije rata, mada nema sigurnih i tačnihpodataka o trenutnom kvalitetu vazduha u Bosni iHercegovini.Podaci o kvalitetu vazduha na području RepublikeSrpske su vrlo šturi. Kontrola kvaliteta vazduha vršise stalno ili povremeno u manjem broju opština(oko 30%), iako za to postoji potreba s obzirom naprisustvo različitih zagađivača. Mjerenjeaerozagađenja obavlja se kontinuirano,svakodnevno, samo u Banjoj Luci i Bijeljini.Mjerenje emisije aerozagađenja od izduvnih gasovaiz putničkih vozila obavlja se u maloj broju opština(10%) pri tehničkom pregledu, a pri radu vozilamjerenja se povremeno vrše samo u dvije opštine(Banja Luka i Prijedor).U mjesecu julu 2009. godine je sprovedena anketaEkoalicije u okviru projekta "Od učešća javnosti doodrživog razvoja". Ankete u elektronskoj formi subile upućene svim članicama Ekoalicije iz 19opština SI BiH (Federacija BiH, Republika Srpska iBrčko Distrikt). Anketom su bila obuhvaćena 522ispitanika a stiglo je i 19 anketa on line, puteme/mail-a.Analiza ankete je ukazala na problem slabogdosadašnjeg uključivanja građana i neinformisanosto kvalitetu životne sredine, te se traži: uključivanje građana u donošenje odluka uoblasti zaštite životne sredine, uključenje građana u rješavanje ekološkihproblema, uvođenje kontinuiranog monitoringavazduha, uvođenje kontinuiranog monitoringa vode, informisanje građana o rezultatimamonitoringa.Informacije o kvalitetu vazduha anketirani suocijenili kao:• Loše – 417 (FBiH 155, BD 8, RS 254),• Dobro – 88 (FBiH 45, BD 4, RS 39),• Odlično – 17 (FBiH 8, BD 3, RS 6),što je u zoni nedovoljne ocjene.Ovom studijom o informisanosti kvaliteta vazduhana području SI BiH nastojimo popraviti ovunedovoljnu ocjenu.

KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETU 5UVODŽivotnu sredinu čini sve ono što okružuje čovjeka:vazduh (atmosfera), zemljište (litosfera), voda(hidrosfera) i živi svijet (biosfera). Svi navedenimedijumi su međuzavisni i zbog povoljnih uslovana planeti Zemlji omogućavaju razvoj biljnog iživotinjskog svijeta i ugodan život čovjeka.Atmosfera, koja se prostire na visini do 970 km,obezbjeđuje kiseonik za život svih živih bića, kao iozonski omotač kao zaštitu od ultravioletnog ikosmičkog zračenja. Količina gasova u atmosferi,zahvaljujući zemljinoj teži (sili gravitacije), jekonstantna, mada se sastav mijenja, pod uticajempojedinih prirodnih fenomena i aktivnosti ljudi.Posebno su značajni ljudski faktori koji su došli doizražaja u prošlom i ovom vijeku, dovodeći dopromjene sastava atmosfere i nepovoljnih posljedicapo materijalna dobra, spomenike kulture, biosferu izdravlje ljudi.Sastav atmosfere, na koju čovjek nije imao uticaja,je bio stabilan u toku više milenijuma. Pored dvijeosnovne komponente koje čine atmosferu: kiseonik(oko 20%) i azot (oko 78%), u atmosferi su prirodnoprisutni u manjim količinama i drugi gasovi, pare ičestice. Međutim, biosfera, kao i čovjek sevremenom genetski adaptirao na prisustvo ovihkomponenata tako da one nemaju štetnog uticaja nabiosferu i zdravlje ljudi. Kod tih koncentracija se negovori o aerozagađenju. Ukoliko se u vazduhu(atmosferi) pojave iste ili još neke drugekomponente u koncentracijama koje su veće odprirodno prisutnih koncentracija tada se govori ozagađenju vazduha, odnosno o pojaviaerozagađenja. Ovaj fenomen je došao do izražaja uprošlom i ovom vijeku zbog naglog razvojaindustrije, energetike i saobraćaja i velike emisiještetnih materija (polutanata) u atmosferu.Koje su posljedice povećanog aerozagađenja namaterijalna dobra, biosferu i zdravlje ljudi?Povećana aerozagađenost koja je došla do najvećegizražaja u dvadesetom i dvadeset prvom vijeku semanifestuje preko: oštećenja ozonskog omotača iposljedica toga oštećenja, promjene klime na Zemlji, pojave kiselih padavina, uticaja na biosferu, uticaja na zdravlje ljudi i oštećenja materijalnih dobara ispomenika kulture.U životnoj sredini, vazduhu, vodenim sistemima izemljištu, pojavljuju se polutanti nastali kaoposljedica pojedinih prirodnih fenomena i kaoposljedica antropogene emisije iz industrije,energetike, saobraćaja i drugih djelatnosti ljudi. Diopolutanata koji se pojavljuju u životnoj sredininastaje kao posljedica prirodnih fenomena(katastrofa) i njihov sadržaj je uglavnom povremeneprirode.1. POLUTANTI (ZAGAĐIVAČI) KOJI SE POJAVLJUJU U ATMOSFERIVeliki broj jedinjenja, gasova, tečnih i čvrstihčestica mogu da se pojave u atmosferi kao polutanti.Pored polutanata koji se uobičajeno pojavljuju uurbanim sredinama, kao što su: čestice, sumpordioksid, oksidi azota, ugljen monoksid, fotohemijskioksidanti i organska volatilna jedinjenja(ugljovodonici), atmosfera može da sadrži ispecifične polutante, koje emituje industrija.1.1. Čestice u vazduhuČestice u vazduhu mogu da se definišu kao svakadispergovana materija (bilo da se radi o tečnoj biloo čvrstoj materiji), čiji su pojedini agregati veći odpojedinačnih molekula (0,0002 mikrometra uprečniku ), ali i manji od 500 mikrometara. Zavisnood veličine, čestice u vazduhu se svrstavaju u dvijeosnovne grupe: taložne čestice, veličine prečnikavećeg od 10 mikrometara, i čestice u suspenzijiaerosoli,čija je veličina prečnika manja od 10mikrometara.Čestice u vazduhu imaju značajan uticaj navremenske prilike u blizini tla. One utiču naintenzitet solarne radijacije koja doseže do tla.Čestice rasipaju sunčeve zrake u različite talasnedužine, zavisno od veličine čestica, njihovekoncentracije, njihove prirode i dr. Dio sunčeveradijacije čestice adsorbuju.

6KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETUIzmaglica u atmosferi, kao posljedica zagađenjavazduha, može da bude tako velika da se Suncepojavljuje kao crveno, mada nema oblaka, što jeposebno slučaj kod izlaska i zalaska Sunca.Što se tiče ukupne radijacije Sunca, računa se dagradska područja primaju 20% manje sunčevihzraka nego vangradska područja. Razlog tome jedjelovanje čestica u vazduhu, koje rasipaju, a timesmanjuju intenzitet prodora sunčeve radijacije.Čestice iz vazduha ubrzavaju koroziju čelika,željeza i drugih metala. Poznato je da su metaliotporni na djelovanje suvog vazduha, čak ivlažnog vazduha ukoliko je čist. Interna prašina ičađ, bez prisustva sumpornih jedinjenja, nemajuveliko korozivno djelovanje. Čvrste čestice uatmosferi negativno djeluju i na građevinskeobjekte. One, a naročito čađ, formiraju na zidu,cigli, mermeru, kamenu i staklu sloj koji se teškoispira kišom, tako da, pored razarajućeg učinka, toima i loš estetski izgled. Razarajuće efekteposebno imaju kiseline iz vazduha ili kiselineadsorbovane na česticama. Premazi boja i lakova iautomobilski lakovi takođe stradaju od česticaprisutnih u zagađenom vazduhu. I tekstilnimaterijali stradaju pod uticajem čestica izzagađene atmosfere. Čvrste čestice mogu djelovatii kao fitotoksikanti jer se talože na zelenom listu,cvijetu ili granama.U urbanim sredinama izlaganje čovjeka česticamaiz vazduha može prouzrokovati oštećenje zdravlja.Čestice ulaze u čovječje tijelo putem organa zadisanje (respiratorni sistem). Zbog toga može doćido direktnog oštećenja respiratornih organa ili dooštećenja drugih organa posredno.Čestice iz vazduha mogu da imaju toksičneuticaje, bilo patološke ili fiziološke, na tri načina:• čestice po svojoj prirodi mogu bititoksične,• prisustvo inertne čestice u respiratornomsistemu može da ometa izbacivanje iz togasistema drugih toksičnih materija, i• čestice mogu da služe kao nosačitoksičnih materija.1.2. Sumpor dioksidSumpor dioksid (SO 2 ) je gas bez boje, ne gori nitistvara eksplozivne smješe. Oštrog je mirisa. (većinaljudi ga može osjetiti već kod njegovihkoncentracija u vazduhu od 1 ppm). Dobro jerastvorljiv u vodi (11, 3 g/100 ml vode na sobnojtemperaturi).Glavni izvor emisije sumpor dioksida povezane sadjelovanjem čovjeka je izgaranje fosilnih gorivaopterećenih sumpornim spojevima naročito uglja iloživih ulja. U gradovima su to najčešće malaložišta pa se tako ovaj polutant smatra jednim odnajopasnijih komponenti gradskog smoga uzimskim mjesecima. Može se čak reći da ne postojevelike razlike u zagađenosti između ruralnih iurbanih sredinaS obzirom na uticaje sumpor dioksida na čovjekapotrebno je istaći da on sjedinjen sa finim prašinomima izraženo štetno dejstvo na sluzokožu (oči) idisajne puteve.Uticaj sumpordioksida na biljni svijet je značajnoizražen i ogleda se prvenstveno u razgrađivanjuhlorofila i odumiranju pojedinih tkiva. S obzirom nasumpordioksid posebno su se pokazale osetljivimvrste zimzelenih šuma koje trpe štete već kodkoncentracija od 0.05 mg/m 3 . Od svihaerozagađivača sumpordioksid ima najizraženijedejstvo na građevinske objekte, obzirom da uatmosferi prelazi u odgovarajuće kiseline sulfatnu isulfitnu. Ove kiseline, zajedno sa drugim kiselinamau atmosferi djeluju na sve materijale Kako se overeakcije mogu odvijati i pri najmanjimkoncentracijama značajno je svakako razmatranjeovih pojava vezano za istorijsku i umjetničkuvrijednost pojedinih objekata. Sve štete nastale naovaj način rastu sa porastom temperature, vlažnošćuvazduha i intenziteta svetlosti.1.3. Ugljen monoksidUgljen monoksid (CO) je jedan odnajrasprostranjenijih aerozagađivača. Nastajeusljed nepotpunog sagorijevanja fosilnih goriva uenergetskim postrojenjima, automobilima idomaćinstvima i pri različitim industrijskimprocesima. Osim toga, značajni su i prirodni izvoriugljen monoksida, čije količine su približnojednake količinama antropogenog porijekla.Najvažniji prirodni izvori ugljen monoksida sualge u okeanima, morima i jezerima.

KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETU 7Izvori ugljen monoksida antropogenog porijeklasu obično smješteni u urbanim i industrijskimsredinama. Time i tako nastali ugljen monoksidima poseban uticaj na njegovu ukupnukoncentraciju u urbanim sredinama, odnosno naukupno aerozagađenje. Mada je ukupna količinaugljen monoksida nastala prirodnim putem velikazbog njegove velike disperzije, taj uticaj naaerozagađenje je zanemarljiv.Ugljen monoksid je gas bez mirisa i ukusa, neštolakši od vazduha. Zapaljiv je i gori svjetloplavimplamenom. Ne potpomaže gorenje. Tri su glavnaizvora ugljen monoksida koji se pojavljuje uatmosferi:• motorna vozila,• sagorijevanje čvrstih, tečnih i gasovitihgoriva, i• industrijski procesi.Motorna vozila su najveći pojedinačni emiteriugljen monoksida u atmosferu¸ na njih otpada do60% ukupno emitovanog ugljen monoksida.Količina ugljen monoksida u nezagađenojatmosferi je mala i kreće se u granicama od 0,008do 0,174 ppm, a prosječne koncentracije su oko0,087 ppm.Osnovna manifestacija uticaja ugljenmonoksida naljude prvenstveno se odražava kroz njegovovezivanje sa hemoglobinom krvi čime se istiskujekiseonik i otežava njegov transport kroz organizam.Negativno djelovanje ugljenmonoksida, koja seispoljavaju i pri relativno niskim koncentracijama,je posljedica prije svega 240 puta većeg afinitetaprema hemoglobinu nego što je ima kiseonik.Posljedica toga su obično smetnje u ravnoteži, očnesmetnje, slabljenje koncentracije, teškoće pridisanju ili glavobolje.Opšti zaključak u vezi sa ovom pojavom je većprihvaćena činjenica da se koncentracija CO uhemoglobinu od 2% može smatrati beznačajnomdok koncentracije veće od 2.5% pretstavljajukritičnu vrijednost.Dejstvo ugljenmonoksida na biljke može se smatratibeznačajnim. Ova činjenica se može smatratirelevantnom i sa stanovišta dejstva na građevinskematerijale.Sve iznesene činjenice pokazuju da je problematikaugljenmonoksida prvenstveno izražena u domenudejstva na ljude i sa tog stanovišta je i ima smislarazmatrati u sklopu ukupnih negativnih uticaja.1.4. Oksidi azotaOd različitih oksida azota koji se pojavljuju uvazduhu najznačajniji su, kao polutanti, azotmonoksid (NO) i azot dioksid (NO 2 ). Azotmonoksid je gas bez boje i mirisa, slabo rastvorljiivu vodi. Azot dioksid je gas crveno-narandžastosmeđeboje sa karakterističnim mirisom.Jedan od razloga povećane ukupne koncentracijeoksida azota u toku kasne jeseni i zime jeizgaranje u većem obimu tečnih, čvrstih igasovitih goriva koja se koriste za proizvodnjutoplotne enrgije.Dejstvo azotmonoksida na čovjeka slično je dejstvuugljenmonoksida, dolazi naime do istiskivanjakiseonika iz krvi, odnosno nastankamethemoglobina čime je ugroženo snabdevanjeorganizma kiseonikom. Činjenica je međutim da sukoncentracije azotmonoksida koje se pojavljuju uatmosferi jedva škodljive ali je njihov značaj kaoaerozagađivača bitan prvenstveno zbog stvaranjaazotdioksida (NO 2 ) koji je toksičniji i naročitoštetan za disajne organe. Iz navedenih konstatacijaizvode se i granične vrijednosti koje se zakonskipropisuju.Dejstvo azotnih oksida na biljke ispoljava seprvenstveno kroz uticaje azotdioksida. Njegovoštetno dejstvo ogleda se prvenstveno kroz voštaniizgled lišća, nekrozu i prevremeno opadanje. Sobzirom na ove uticaje u svijetu se danas smatra dasu sve vrste biljaka zaštićene od uticaja oksida azotaza dugotrajne koncentracije od 0.03 mg/m 3 .1.5. OzonOzon (O 3 ) je alotropska modifikacija kiseonika kodkoje se kiseonik pojavljuje u molekulama koje sesastoje od tri atoma. Nastaje u atmosferi prilikomelektričnih pražnjenja i djelovanjem ultraljubičastihzraka. Ozon je plavičasti gas karakterističnogmirisa. Kako je ozon vrlo nestabilna molekula suncega ne samo stvara već ga i stalno razgrađuje,stvarajući ponovo molekularni kiseonik i slobodneatome kiseonika.

8KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETUOzon je opšteprisutan u Zemljinoj atmosferi: uslojevima pri zemlji je jedan od opasnih zagađivačasa štetnim uticajem na pluća; ozon u gornjimslojevima atmosfere upija ultraljubičasto (UV)zračenje sa sunca, sprečavajući na taj način da poživot opasno UV zračenje ne dođe do Zemlje iživota na Zemlji. Upijajući većinu UV-B zraka sasunca prije nego što dođu do Zemlje, ozonskiomotač štiti našu planetu od štetnih utjicaja poživot.Brojni eletrični uređaji mogu da generišu ozon,posebno oni koji koriste visoki napon poputlaserskih štampača, mašina za fotokopiranje ililučno zavarivanje. Svi električni motori koji koristečetkice stvaraju izvjesnu količinu ozona manje višeproporcionalnu veličini i snazi motora.Udisanjem, takozvani prizemni ozon dolazi ukontakt sa svim dijelovima disajnog sistema i dobrose resorbuje. Njegovo djelovanje je lokalno isistemsko. Djelovanjem na sluznicu disajnih putevauzrokuje oštećenje epitela što će kao posljedicuimati upalne procese te povećanu osjetljivost naalergene. Uočeno je da tokom perioda povišenihkoncentracija ozona raste broj pacijenata koji sejavljaju ljekaru radi respiratornih smetnji snajvećom učestalošću kod asmatičnih pacijenata.1.6. UgljovodoniciEmisija ugljovodonika u atmosferu iz urbanih iindustrijskih područja, kao posljedica cjelokupneljudske aktivnosti, veoma je značajna. Emiteri sumotorna vozila (oko 50%), industrijski procesi (do15%), isparavanje rastvarača (do 10%) i drugiizvori (izgaranje fosilnih goriva, šumski požari,požari smetlišta).Proces sagorijevanja u automobilskom motorurezultira pojavu mnogobrojnih ugljovodonika. Onošto daje obilježje njihovom negativnom uticajusvakako je činjenica da se policikličnimaromatičnim ugljovodonicima pripisujekancerogeno dejstvo. Danas je već dokazana vezaizmeđu prisustva ugljovodonika u vazduhu i pojavekancerogenih oboljenja pluća.Dejstvo ugljovodonika na biljke je dostakompleksno i ogleda se u velikom broju smetnji.Visoke koncentracije prouzrokuju nekrozu cvetova ilistova a niže opadanje lišća i teškoće pri cvetanju.Veoma osetljive biljke, kao što je karanfil, reaguju ipri vrlo niskim koncentracijama ugljovodonika,posebno kod prisustva etilena. Uticaj ugljovodonikana građevinske materijale pouzdano nije dokazan.2. ZAKONSKA REGULATIVAImajući u vidu iznijete negativne uticaje pojedinihaerozagađivača kao i iznijete stavove o mogućimuzajamnim dejstvima u domenu uticaja na čovjeka,biljke, životinje i materijale od posebnog značaja jedonošenje zakonskih normi koje regulišu ovuproblematiku.Nivo koncentracije zagađujućih materija utvrđuje semjerenjem. Koncentracija zagađujućih materija uvazduhu, na određenom mjestu, kojom se izražavakvalitet vazduha, zove se imisija. NadležnoMinistarstvo propisuje granične vrijdnosti imisije,obezbjeđuje propisno praćenje kvaliteta vazduha unaselju i evidenciju podataka, obezbjeđuje praćenjeosnovnih meteoroloških elemenata i prati uticajzagađenog vazduha na zdravlje ljudi.kritičnih situacija u cilju upozorenja javnosti,utvrđivanje mjera zaštite.U Republici Srpskoj zakon i pravilnici koji regulišuproblematiku zaštite vazduha, monitoringa igraničnih vrijednosti kvaliteta vazduha su: Zakon o zaštiti vazduha (Sl. glasnikRepublike Srpske broj 53/02), Pravilnik o graničnim vrijednostimakvaliteta vazduha (Sl. glasnik RepublikeSrpske broj 39/05), Pravilnik o monitoringu kvaliteta vazduha(Sl. glasnik Republike Srpske broj 39/05), Pravilnik o monitoringu emisijazagađujućih materija u vazduh (Sl. glasnikRepublike Srpske broj 39/05).Cilj kontrole kvaliteta vazduha je zaštita zdravljaljudi, odnosno, utvrđivanje izvora zagađenja,utvrđivanje stepena zagađenja, utvrđivanje kretanjazagađenosti vazduha u toku godine, procjenaopterećenosti pojedinih lokacija, utvrđivanje

KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETU 92.1. Pravilnik o graničnim vrijednostimakvaliteta vazduha (Sl. glasnik Republike Srpskebroj 39/05)Ovim "Pravilnikom" utvrđene su graničnevrijednosti kvaliteta vazduha i ciljne vrijednostikvaliteta vazduha, kao indikatori planiranja kvalitetavazduha u prostoru, te pragovi upozorenja ipragovi/granice uzbune za pravovremeno djelovanjeu slučaju kratkotrajnih pojava prekograničnogzagađenja vazduha.Kvalitet vazduha je predstavljen koncentracijomdate zagađujuće materije u vazduhu i izražava se umikrogramima zagađujuće materije po kubnommetru vazduha, svedeno na temperaturu od 293 [K]i pritisak od 101,3 [kPa].Uzorci kvaliteta vazduha u periodu praćenjaslučajne (statističke) vrijednosti kvaliteta vazduhase utvrđuju sa najmanje dva parametra:1. godišnjim prosjekom (aritmetička sredina)kvaliteta vazduha na datoj lokaciji pravilnouzetih uzoraka vazduha tokom cijele godinekoji predstavlja parametar dugotrajnogdjelovanja i ukupne ekspozicije/izloženostireceptora (ljudi, biljke i životinje,materijali) u vazduhu sa primjesamazagađujućih materija i2. statističkim parametrom koji predstavljavisoke koncentracije u toku godine i koji jeparametar kratkotrajnog djelovanja visokihvrijednosti koncentracija zagađujućihmaterija koje mogu izazvati akutnadjelovanja na zdravlje.Smatra se da vrijednosti kvaliteta vazduha – VKVzadovoljavaju granične GVV, odnosno ciljnevrijednosti vazduha – CVV, ukoliko obje vrijednosti(i godišnji prosjek [pgv] i statistički parametar kojipredstavlja visoke koncentracije [vv]) zadovoljavajupostavljene granice.Ukoliko godišnji prosjek prekoračuje postavljenegranice, uzrok prekomjerne emisije je najčešćepostrojenje koje radi (i zagađuje) cijelu godinu.Ukoliko statistički parametar koji predstavlja visokekoncentracije prekoračuje postavljene granice,uzroci su sezonski izvori emisije (npr. grijanjezimi), kao i pojava nepovoljnih meteorološkihuslova koji se mogu pojaviti u periodima od tri dopet uzastopnih dana.Kako se kvalitet vazduha određuje uzorkovanjem,čija dužina je standardizovana na 30 [min], 1 [h], 8[h], 24 [h] ili jedan mjesec (zavisno od vrstezagađujuće materije i korištene metodeuzorkovanja), statistički parametar koji predstavljavisoke koncentracije je različit za različita vremenauzorkovanja, tj. isti kvalitet vazduha će bitidefinisan višom vrijednošću ovog parametra što jevrijeme uzorkovanja kraće. Stoga i graničnevrijednosti kvaliteta vazduha, odnosno, ciljnevrijednosti, imaju različite vrijednosti, zavisno odvremena uzorkovanja, tj realno ista vrijednostograničenja je prikazana višom brojčanomvrijednošću što je vrijeme uzorkovanja kraće.Kod mjernih uređaja koji vrše uzorkovanje svake triminute, pod vremenom uzorkovanja iz prethodnogstava, smatraju se aritmetički prosjeci svihtrominutnih mjernih vrijednosti, u periodu od 30[min], 1 [h], 8 [h] ili 24 [h].Za ocjenu vrijednosti kvaliteta vazduha područja –VKV koja se upoređuje sa graničnim vrijednostimavazduha – GVV, odnosno sa ciljnim vrijednostimavazduha – CVV, potrebno je posmatrati period od 1.januara do 31. decembra tekuće godine.Za ocjenu kvaliteta vazduha, minimalni periodpraćenja je pet godina. Izuzetno, kod mjerenja naosnovu pritužbe građana, period mjerenja može bitikraći.Za ocjenu vrijednosti kvaliteta vazduha područja –VKV koji se upoređuje sa pragom upozorenja,odnosno pragom uzbune, potrebno je kvalitetvazduha određivati jednočasovnim uzorkovanjem.Upozorenje ili uzbuna se daju odmah po istekuvremena za visoke koncentracije kojima sudefinisani ovi pragovi, ukoliko postoji prognoza daće se i dalje održavati vrijednosti koje zahtjevajuhitno obavještavanje stanovništva, odnosno uzbunu.Obavještavanje ili uzbuna se vrši samo ukoliko suprekoračene vrijednosti date ovim Pravilnikom nacijelom području čiji se kvalitet vazduha prati.

10KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETUTabela 1. Granične vrijednosti vazduha – GVV u cilju zaštite zdravlja ljudiZagađujuća materija Period uzorkovanja Prosječna godišnjavrijednost [µg/m 3 ]Visoka vrijednost[µg/m 3 ]SO 2 1 [h] 90 500SO 2 24 [h] 90 240NO 2 1 [h] 60 300 (Napomena 3)NO 2 24 [h] 60 140 (Napomena 2)LČ 10 24 [h] 50 100 (Napomena 2)ULČ 24 [h] 150 350 (Napomena 2)dim 24 [h] 30 60 (Napomena 2)CO 8 [h] - 10.000O 3 8 [h] - 150 (Napomena 4)Napomena 1: ne bi trebalo da bude prekoračena više od 24 puta u kalendarskoj godini.Napomena 2: ne bi trebalo da bude prekoračena više od 7 puta u kalendarskoj godini (98-i percentil).Napomena 3: ne bi trebalo da bude prekoračena više od 18 puta u kalendarskoj godini.Napomena 4: ne bi trebalo da bude prekoračena više od 21 put u kalendarskoj godini (98-i percentil).Tabela 2. Granične vrijednosti – GV sastojaka lebdećih česticaSastojak Period uzorkovanja Prosječna godišnjavrijednost [µg/m 3 ]Visoka vrijednost[µg/m 3 ]Olovo - Pb 24 [h] 2 -Kadmijum - Cd 24 [h] 0,04 -Mangan - Mn 24 [h] 2 -Sulfati – SO 4 24 [h] 50 100Natrijum - fluorid 24 [h] 100 200Tabela 3. Granične vrijednosti vazduha – GVV u cilju zaštite ekosistemaZagađujuća materija Period uzorkovanja Prosječna godišnjavrijednost [µg/m 3 ]Visoka vrijednost[µg/m 3 ]SO 2kalendarska godina i 20 (Napomena 1) -zimaNO x kalendarska godina 30 -O 3 pet godina 18000 (Napomena 2) -Napomena 1: zima znači period od 1. oktobra do 31. marta.Napomena 2: odnosi se na zbir časovnih prekoračenja vrijednosti od 80 mikrograma/m 3 × h(µg/m 3 × h) u periodu maj – juli u toku pet godina.Tabela 4. Ciljne vrijednosti vazduha - CVVZagađujuća materija Period uzorkovanja Prosječna godišnjavrijednost [µg/m 3 ]Visoka vrijednost[µg/m 3 ]SO 2 1 [h] 60 350 (Napomena 1)SO 2 24 [h] 60 160 (Napomena 2)NO 2 1 [h] 40 200 (Napomena 3)NO 2 24 [h] 40 90 (Napomena 2)LČ 10 24 [h] 40 60 Napomena 3)ULČ 24 [h] 75 120 (Napomena 2)O 3 8 [h] - 120 (Napomena 3)Napomena 1: ne bi trebalo da bude prekoračeno više od 24 puta u kalendarskoj godini.Napomena 2: ne bi trebalo da bude prekoračeno više od 7 puta u kalendarskoj godini. (98-i percentil)Napomena 3: ne bi trebalo da bude prekoračene više od dana u toku godine u prosjeku u tri godine.

12KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETUMjerna stanica MM 1 određuje sledeće polutante:• SO 2 (sumpor dioksid), Dim (čađ), LČ10 iULČ (lebdeće, suspendovane česticeprečnika ispod dest mikrona i ukupnelebdeće čestice), CO (ugljen monoksid), NO(azot monoksid), NO 2 (azot dioksid) i NOx(ukupni azotovi oksidi), O 3 (ozon), Ukupnetaložne materije,• Mikroklimatski parametri (brzina i smjervjetra, temperatura, vlažnost vazduha ipritisak).Mjerne stanice MM 2 i MM 3 određuju sledećepolutante:• SO 2 (sumpor dioksid), Dim (čađ), LČ10 iULČ (lebdeće, suspendovane čestice), NOx(ukupni azotovi oksidi) i Ukupne taložnematerije.Mjerna stanica MM 1 (Slika 2, 3, 4 i 5) je pokretnastanica snabdjevena sa automatskim monitorima, sadata logger-om za prenos podataka i uređajima zaodređivanje osnovnih meteoroloških parametara.Mjerne stanice MM 2 i MM 3 (Slika 6) supoluautomatske stanice za mjerenje koncentracijadefinisanih polutanata. Analiza uzetih uzoraka napoluautomatskim stanicama se obavlja u laboratorijiTehničkog instituta.Slika 2 i 3. Automatska mobilna mjerna stanica (Foto: T.I.B.)Slika 4. Monitori za mjerenje SO 2 , ukupnih NO, CO, ozona, LČ 10 i ULČ (Foto: T.I.B.)Slika 5. Prenos podataka sa Data logger-a na kompjuter (Foto: T.I.B.)

KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETU 13Slika 6. Poluautomatska mjerna stanica (Foto: T.I.B.)4. KVALITET VAZDUHA NA PODRUČJU GRADA BIJELJINESumpor dioksid, kao jedan od polutanatataindikatora aerozagađenja, u najvećem obimu nastajekod procesa spaljivanja fosilnih goriva koja u sebisadrže jedinjenja sumpora. To su u prvom redupojedini ugljevi koji često sadrže i nekolikoprocenata sumpora. U procesu izgaranja fosilnihgoriva najveći dio sumpora prelazi u SO 2 (90-95%)koji zajedno sa dimnim gasovima odlazi uatmosferu.U području grada Bijeljine najznačajniji izvorisumpor dioksida su procesi spaljivanja fosilnihgoriva u sistemima za toplifikaciju i u pojedinimindustrijskim pogonima za proizvodnju vodene parekoja se koristi za toplifikaciju i za industrijskepotrebe. U blizini grada Bijeljine, na udaljenosti od18 km, nalazi se veliki izvor sumpor dioksida-Termoelektrana Ugljevik. Ovaj energetski objekatkoristi ugalj sa visokim sadržajem sumpora (4-5%)tako da dolazi do velike emisije sumpor dioksida.Ova emisija se procjenjuje na oko 143 678 t/godini.Osim toga realno se može očekivati da dio sumpordioksida koji se emituje iz termoenergetskihpostrojenja u Srbiji (Termoelektrane u Obrenovcu iKostolcu) dolazi, nošen vazdušnim strujanjima, doSemberije, odnosno grada Bijeljine.Rezultati praćenja sadržaja SO 2 u vazduhu gradaBijeljine u periodu oktobar 2008 –mart 2009 godine(grejna sezona) pokazuju da su prosječne mjesečnevrijednosti bile u oktobru 33,3 µg/m 3 što je znatnoniže od prosječno dozvoljene godišnje vrijednosti(90 µg/m 3 ). U novembru ta vrijednost je bila 89,8µg/m 3 i niža je od dozvoljene vrijednosti. Sličnirezultati su i u decembru 62,1µg/m 3 . Prosječnamjesečna vrijednost u januaru je bila 109,7 µg/m 3 , umjesecu 108,5 µg/m 3 i u martu 55,53 µg/m 3 .Prosječne mjesečne vrijednosti koncentracijasumpor dioksida u vazduhu pokazuju da su tekoncentracije u mjesecima oktobru, novembru,decembru i martu u dozvoljenim granicama, dok sukoncentracije u januaru i februaru veće oddozvoljenih, na što utiču i meteorološki uslovi iintenzitet emisije sumpor dioksida u tom periodu.Prosječne dnevne vrijednosti sumpor dioksida napodručju grada Bijeljine prelaze dozvoljenevrijednosti u oktobru 2008 godine u toku četiridana, u novembru u toku 15 dana, u decembru utoku 19 dana, u toku januara 26 dana, februara 22dana i marta 12 dana.Kada su u pitanju visoke vrijednost (VV) uočava seda su ove vrijednosti prekoračene u mjesecunovembru u toku 3 dana, januaru u toku 6 dana ifebruaru u toku 3 dana.Kao primjer odnosa koncentracija sumpor dioksidaprema vremenu dati su grafički prikazi za mjesecejanuar, februar i mart 2009 godine.

14KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETUSlika 7. Grafički prikaz odnosa koncentracija SO 2 prema vremenu za januar 2009 (T.I.B.)Dijagram dnevnih koncentracija SO2na mjernim mjestima MM1, MM2 i MM346045044043041042039040038037035036034033032031030028029027026025024022023021020019017018016015014013012010011090806070405030201001/1/091/2/091/3/091/4/091/5/091/6/091/7/091/8/091/9/091/10/091/11/091/12/091/13/091/14/091/15/091/16/091/17/091/18/091/19/091/20/091/21/091/22/091/23/091/24/091/25/091/26/091/27/091/28/091/29/091/30/091/31/09Koncentracija SO2 [µg/m³]VVPGVMM3MM1MM2MM1 MM2 MM3 PGV VVSlika 8. Grafički prikaz odnosa koncentracija SO 2 prema vremenu za februar 2009 (T.I.B.)Dijagram dnevnih koncentracija SO2na mjernim mjestima MM1, MM2 i MM3Koncentracija SO2 [µg/m³]2702602502402302202102001901801701601501401301201101009080706050403020100VVPGVMM2MM1MM32/1/092/2/092/3/092/4/092/5/092/6/092/7/092/8/092/9/092/10/092/11/092/12/092/13/092/14/092/15/092/16/092/17/092/18/092/19/092/20/092/21/092/22/092/23/092/24/092/25/092/26/092/27/092/28/09MM1 MM2 MM3 PGV VV

KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETU 15Slika 9. Grafički prikaz odnosa koncentracija SO 2 prema vremenu za mart 2009 (T.I.B.)Dijagram dnevnih koncentracija SO 2na mjernim mjestima MM1, MM2 i MM3Koncentracija SO2 [µg/m³]2602502402302202102001901801701601501401301201101009080706050403020100VVPGVMM3MM1MM23/1/093/2/093/3/093/4/093/5/093/6/093/7/093/8/093/9/093/10/093/11/093/12/093/13/093/14/093/15/093/16/093/17/093/18/093/19/093/20/093/21/093/22/093/23/093/24/093/25/093/26/093/27/093/28/093/29/093/30/093/31/09MM1 MM2 MM3 PGV VV----- PGV (Prosječna godišnja vrijednost 90µg/m 3 )----- VV (Visoka vrijednost 240 µg/m 3 )prema Pravilniku o graničnim vrijednostimakvaliteta vazduha (Sl. glasnik Republike Srpske broj39/05).Ukupni rezultati praćenja kvaliteta vazduhapokazuju da je grad Bijeljina sa nezadovoljavajućimkvalitetom vazduha, mada ne u obimu u kome bi seočekivalo obzirom na veliki izvor sumpor dioksidakoji se nalazi u njnoj blizini. Vjerovatni razlog jevisoki dimnjak Termoelektrane Ugljevik tako da jeprenošenje i disperzija emitovanog sumpor dioksidaostvareno na većem prostoru i većim udaljenostima.Neophodno je i dalje nastaviti praćenje kvalitetavazduha u području Bijeljine i Semberije i raditi nasmanjenju emisije sumpor dioksida iz uređaja zatoplifikaciju i iz Termoelektrane Ugljevikuvođenjem procesa odsumporavanja dimnih gasova.5. INFORMISANOST O KVALITETU VAZDUHA NA PODRUČJU GRADA BIJELJINEPodatke o kvalitetu vazduha putem mjesečnih itromjesečnih izvještaja Tehnički institut Bijeljinadostavlja Opštini Bijeljina, Odjeljenju za stambenokomunalneposlove i zaštitu životne sredine,Inspektoratu za ekologiju u Bijeljini kao iHidrometeorološkom zavodu Republike Srpske uBanja Luci.Tokom izvođenja monitoringa, informacije okvalitetu vazduha na području grada Bijeljine subile dostupne i građanima putem medija.Zainteresovanost za objavljivanje informacija okvalitetu vazduha su iskazale lokalne radio i tvstanice, televizija Arena i Pan radio iz Bijeljine.Tehnički institut iz Bijeljine je svakodnevno puteme-maila dostavljao informacije o koncentracijamapolutanata izmjerenih na automatskoj mjernojstanici sa kratkim i razumljivim komentarima okvalitetu vazduha, tako da su građani Bijeljine a iSemberije mogli da prate informacije o kvalitetuvazduha. Primjer dnevnog izvještaja prikazan je za25. mart 2009 godine.

16KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETUTabela 6. Monitoring kvaliteta vazduha za 25.03.2009., MM1 (opština Bijeljina)AUTOMATSKA EKOLOŠKA MJERNA STANICATEHNIČKOG INSTITUTA IZ BIJELJINEMonitoring kvaliteta vazduha na području grada Bijeljine za 25.03.2009. godineMJERNO MJESTO – opština BijeljinaPOLUTANTSUMPOR-DIOKSIDSO 2 [µg/m 3 ]AZOTNIMONOKSIDNO [µg/m 3 ]AZOTNI-DIOKSIDNO 2 [µg/m 3 ]UKUPNI AZOTNIOKSIDINO x [µg/m 3 ]UGLJEN-MONOKSIDCO [µg/m 3 ]LEBDEĆEČESTICELČ 10 [µg/m 3 ]OZONО 3 [µg/m 3 ]BRZINAVJETRA[m/s]26.03.2009.(06:00 - 07:00)Prosječnajednočasovnavrijednost25.03.2009.(00:00-24:00)Prosječnadnevnavrijednost37.88 123.93 903.07 3.85 -12.57 21.08 6015.64 24.93 -863.0 785.7 1000028.6 25.4 5048.57 56.03 150GraničnavrijednostvazduhaProsječnagodišnjavrijednost0.85 1.33 -K O M E N T A R- prosječna dnevna vrijednostprelazi prosječnu godišnjuvrijednost- prosječna dnevna vrijednost neprelazi prosječnu godišnju vrijednost- prosječna dnevna vrijednost neprelazi prosječnu godišnju vrijednost- prosječna dnevna vrijednost neprelazi prosječnu godišnju vrijednost- daleko je ispod prosječne godišnjevrijednosti- prosječna dnevna vrijednost neprelazi prosječnu godišnju vrijednost- prosječna dnevna vrijednost neprelazi graničnu vrijednost

KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETU 176. MONITORING KVALITETA VAZDUHA NA PODRUČJU TUZLANSKOG KANTONANa području Tuzlanskog kantona se izvodikontinuirani monitoring od 2005 godine kojesprovodi Kantonalno Ministarstvo prostornoguređenja i zaštite okolice.Mjerenje se izvodi na pet mjesta u gradu Tuzliprema sledećem rasporedu mjernih stanicasistema za praćenje kvaliteta vazduha:• MS1 – Skver,• MS2 – BKC,• MS3 – Bukinje,• MS4 – Bektići i• MS5 – Cerik.Podaci o monitoringu su dostupni na zvaničnomweb sajtu Vlade Tuzlanskog kantona w.w.w.vlada tk.kim.ba sa koga su i preuzeti podaci omjesečnim vrijednostima koncentracije sumpordioksida za mjesece januar, februar i mart 2009.godine.Na osnovu člana 9. Pravilnika o monitoringukvaliteta zraka (Sl.novine FBiH, broj:12/05)nadležno Ministarstvo za poslove zaštite okoliceinformiše javnost o kvalitetu zraka na osnovupodataka dobivenih iz instaliranog Sistema zapraćenje kvaliteta zraka na područjuTuzlanskogkantona.Rezultati praćenja sadržaja sumpor dioksida uvazduhu grada Tuzle u periodu januar 2009 – mart2009 godine su prikazani u tabelama 7, 8 i 9. Utabeli 10. prikazane su vrijednosti za pojedinepokazatelje kvalitete zraka utvrđene Pravilnikomo graničnim vrijednostima kvaliteta zraka (Sl.Novine Federacije, broj 12/05)Prosječne mjesečne vrijednosti koncentracijasumpor dioksida u vazduhu grada Tuzle pokazujuda su te koncentracije u mjesecu januaru iznosilena MS1- Skver 159,9 µg/Nm 3 , MS2 – BKC 180,6µg/Nm 3 , MS3 – Bukinje 99,4 µg/Nm 3 i MS5 –Cerik 94,5 µg/Nm 3 , što su vrijednosti iznaddozvoljene prosječne godišnje graničnevrijednosti od 90 µg/m 3 .U mjesecu februaru, izmjerene prosječnemjesečne vrijednosti koncentracije sumpordioksida na MS1- Skver od 90,1 µg/Nm 3 i MS2 –BKC 114,1 µg/Nm 3 su iznad dozvoljene prosječnegodišnje granične vrijednosti od 90 µg/m 3 . NaMS3 – Bukinje prosječna mjesečna vrijednostiznosi 63,4 µg/m 3 i ona je zadovoljavajuća.U mjesecu martu vrijednosti koncentracije sumpordioksida na svim mjernim mjestima suzadovoljavajuće i kreću se ispod dozvoljeneprosječne godišnje granične vrijednosti propisanepravilnikom, MS1-Skver 48,2 µg/Nm 3 , MS2-BKC75,5 µg/Nm 3 i MS3- Bukinje 42,9 µg/Nm 3 .Kao i gradu Bijeljini, prosječne mjesečnevrijednosti koncentracija sumpor dioksida uvazduhu pokazuju da su te koncentracije u januarui februaru veće od dozvoljenih, dok sukoncentracije u mjesecu martu u dozvoljenimgranicama, na što takođe utiču i meteorološkiuslovi i intenzitet emisije sumpor dioksida u tomperiodu (procesi spaljivanja fosilnih goriva usistemima za toplifikaciju i u pojedinimindustrijskim pogonima za proizvodnju vodenepare koja se koristi za toplifikaciju i zaindustrijske potrebe, termoelektrana Tuzla,individualna ložišta ...).PolutantMjernajedinicaTabela 7. Mjesečne vrijednosti za januar/siječanj 2009. godineMS1-SKVER MS2-BKC MS3-BUKINJE MS4- MS5-CERIKBEKTIĆITUZLA TUZLA TUZLA TUZLA TUZLAprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumSO 2µg/N 159,9 403,4 39,5 180,6 478,6 32,7 99,4 317,1 39,3 - - - 94,5 301,7 20,0m 3

18KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETUPolutantMjernajedinicaTabela 8. Mjesečne vrijednosti za februar/veljača 2009. godineMS1-SKVER MS2-BKC MS3-BUKINJE MS4- MS5-CERIKBEKTIĆITUZLA TUZLA TUZLA TUZLA TUZLAprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumSO 2 µg/Nm 3 90,1 146,6 41,9 114,1 213,7 23,5 63,4 110,4 12,9 - - - - - -PolutantMjernajedinicaTabela 9. Mjesečne vrijednosti za mart/ožujak 2009. godineMS1-SKVER MS2-BKC MS3-BUKINJE MS4- MS5-CERIKBEKTIĆITUZLA TUZLA TUZLA TUZLA TUZLAprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumprosjekmaximumminimumSO 2 µg/Nm 3 48,2 79,6 18,6 75,5 147,6 2,5 42,9 67,9 11,4 - - - - - -Tabela 10. Tablica vrijednosti za pojedine pokazatelje kvalitete zraka utvrđene Pravilnikom o graničnimvrijednostima kvaliteta zraka (Sl. Novine Federacije, broj 12/05)Zagađujućamaterija/Vrijednostipropisane PravilnikomPrag upozorenja(satni perioduzorkovanja)Prag uzbune (satniperioduzorkovanja)Prosječnagodišnja ciljanavrijednost(µg/m 3 )Prosječnagodišnjagraničnavrijednost(µg/m 3 )Sumpor dioksid (SO 2 ) 60 90 400 500Azot dioksid (NO 2 ) 40 60 320 400Ugljen monoksid (CO) - - - -Ozon (O 3 ) - - 192 240Lebdeće čestice (LČ-PM 2,5 )75 150 - -7. MONITORING KVALITETA VAZDUHA NA PODRUČJU BRČKO DISTRIKTAMobilna stanica za praćenje kvaliteta vazduhapostavljena je na području Brčko distrikta BiH nalokaciji Bezcarinska zona - parking prostor JPKomunalno Brčko i započela je sa radom11.07.2008. godine.Mobilna stanica je opremljena sa analizatorima imeteorološkim senzorima za mjerenje polutanatau vazduhu (sumpordioksida, azotnih oksida,ugljenmonoksida, i prašine) kao i meteorološkihparametara (temperatura zraka, vlažnost zraka,sunčevo zračenje, pravac i smjer vjetra).Članom 7. i 8 Pravilnika o monitoringu kvalitetezraka (Sl. glasnik BD BiH 30/06) utvrđene sunadležnosti i informiranje javnosti o kvalitetuzraka dobivenih iz sistema za praćenje kvalitetezraka na području Brčko distrikta BiH.Članom 4. Zakona o zaštiti zraka (Sl. glasnik BDBiH br. 25/04, 1/05, 19/07) definirani su graničnavrijednost kvalitete zraka, ciljana vrijednostkvalitete zraka, vrijednost uzbune i praginformiranja.

KVALITET VAZDUHA U REGIONU SI BiH I ZNAČAJ INFORMISANJA O KVALITETU 19S obzirom da Brčko distrikt BiH trenutno nemadonešenog Pravilnika kojim se definiraju graničnevrijednosti kvaliteta zraka, kao referentniPravilnik u cilju analize uzet je Pravilnik ograničnim vrijednostima kvalitete zrakaFederacije BiH („Službene novine FederacijeBiH“, broj:12/05).Na osnovu prikupljenih podataka o kvalitetu zrakana pomenutoj lokaciji Brčko distrikta BiH zaperiod mjerenja od 01.01. do 31.01.2009. godine,može se zaključiti slijedeće: Rezultati mjerenja azotnog dioksida iugljenmonoksida pokazuju da suizmjerene vrijednosti ispod graničnihvrijednosti utvrđenih Pravilnikom ograničnim vrijednostima kvalitete zrakaFederacije BiH („Službene novineFederacije BiH“,broj:12/05), te da pragoviupozorenja i pragovi uzbune za ovepolutante nisu prekoračeni. Rezultati mjerenja sumpordioksida umjesecu januaru 2009 pokazuju da je:• dana 07.01.2009. godine u periodu od11:00 do 16:00 sati došlo doprekoračenja praga upozorenja utrajanju od 5 uzastopnih sati i pragauzbune 2 puta u trajanju od 1 sat.Tabela 11. Monitoring, 07.01.2009.VRIJEME SO 2 (µg/m3)07.01.2009. u12:00 522,4707.01.2009. u13:00 473,9307.01.2009. u14:00 485,1307.01.2009. u15:00 507,0007.01.2009. u16:00 443,79• dana 12.01.2009. godine u periodu od3:00 do 5:00 sati i od 6:00 do 8:00 satidošlo do prekoračenja pragaupozorenja 2 puta u trajanju od 2uzastopna sata i praga uzbune 1 puta utrajanju od 1 sat.Tabela 12. Monitoring, 12.01.2009.VRIJEME SO 2 (µg/m3)12.01.2009. u 4:00 809,1712.01.2009. u 5:00 442,1912.01.2009. u 7:00 401,9212.01.2009. u 8:00 407,52Za period mjerenja od 01.02.2009. godine do28.02.2009. godine, može se zaključiti slijedeće: Rezultati mjerenja sumpordioksida,azotnog dioksida, ugljenmonoksida ilebdećih čestica LČ10 pokazuju da suizmjerene vrijednosti ispod graničnihvrijednosti utvrđenih Pravilnikom ograničnim vrijednostima kvalitete zrakaFederacije BiH, te da pragovi upozorenja ipragovi uzbune nisu prekoračeni.Za period mjerenja od 01.03. do 31.03.2009.godine, može se zaključiti slijedeće: Rezultati mjerenja sumpordioksida,azotnog dioksida, ugljenmonoksida ilebdećih čestica LČ10 pokazuju da suizmjerene vrijednosti ispod graničnihvrijednosti utvrđenih Pravilnikom ograničnim vrijednostima kvalitete zrakaFederacije BiH te da pragovi upozorenja ipragovi uzbune nisu prekoračeni.8. ZAKLJUČAKPraćenje kvaliteta vazduha u urbanim područjimaima veliko značenje sa stanovišta zaštite životnesredine i posebno zaštite zdravlja ljudi.Postavljanje monitoring sistema sa automatskimmonitorima i brzom obradom podataka dajemogućnosti brze intervencije u slučaju ekscesnihsituacija. Osim toga korišćenje moderne mobilnestanice omogućava praćenje kvaliteta vazduha narazličitim lokacijama.Potrebno je nastaviti sa monitoringom kvalitetavazduha na području gradova Bijeljine, Tuzle iBrčko Distrikta, ali i pokušati nabaviti automatskemjerne stanice koje bi bile locirane na teritorijidrugih opština u SI BiH, iako je to finansisjskivrlo zahtjevan zadatak.Takođe bi bilo neophodno objediniti podatke okvalitetu vazduha u jednu bazu podataka koji bibili dostupni na internet sajtu.Zbog dokazanog velikog negativnog uticajazagađenja vazduha na zdravlje ljudi od izuzetnogekološkog i javnozdravstvenog značaja je:• uspostavljanje mreže monitoring stanica,• kontinuirano provođenje monitoringakvaliteta vazduha,• informisanje javnosti o koncentracijamazagađivača u vazduhu,• upozoravanje javnosti na svako povećanjekoncentracija pojedinih najznačajnijihzagađivača iznad graničnih vrijednosti,informisanje javnosti o uticajima zagađenja nazdravu populaciju kao i na posebno ugroženepulmološke i kardiološke bolesnike i djecu.