swiat 09 - Świat Architektury

SpecjalizacjeBETONW HISTORIIARCHITEKTURYBeton jako materiał budowlany znany jest od najdawniejszychczasów. Przykład jego zastosowania odnalezionona Bliskim Wschodzie, pośród ruin starożytnej Niniwy.W VII w. p.n.e. asyryjski król Sanherib nakazał budowępotężnych, pierwszych na świecie akweduktów, którewzniesiono, używając betonu na zaprawie wapiennej.1W Cesarstwie Rzymskim, określanymniekiedy mianem „betonowego imperium”,powszechne użycie tego materiału stanowiłoprzełom w sztuce budowlanej. Nie bezprzyczyny zwykło się mawiać o rzymskiejrewolucji, jako że budowniczowie imperiumrozwinęli i udoskonalili takie formy architektoniczne,jak łuk, kopuła, kolebka. Te znane jużod stuleci rozwiązania strukturalne dopierow czasach rzymskich stosowano powszechniew obiektach użyteczności publicznej,konstrukcjach inżynieryjnych, fortyfikacjach,a także budowlach rezydencjonalnych. Niebyłoby to możliwe bez epokowego wynalazku,jakim okazał się cement rzymski (opuscaementicium). Jego odkrycie pozwoliło naplastyczne formowanie ścian i sklepień oraz„uwolnienie” budynków od swoistego reżimuformalnego, narzuconego przez parametryi możliwości tradycyjnych materiałów, takichjak naturalny kamień czy cegła. Przykładembudowli wykonanej w nowej technologii byłrzymski Panteon – rotunda przekryta imponującą,półkolistą kopułą o średnicy 43,20 m,która została wykonana jako monolitycznastruktura betonowa. Rzymianie używali cementuuzyskiwanego z pucolany – drobnegopyłu pochodzenia wulkanicznego, mającegozdolność wiązania wapna nawet pod wodą,co czyniło zaprawę wodoodporną i umożliwiłom.in. realizację konstrukcji portowychw Cezarei.W dobie średniowiecza nie rozwiniętotechnologii spajania cegły i kamienia oraz wytwarzaniabetonu, a niektóre osiągnięcia starożytnościzostały zapomniane. Powszechniestosowano spoiwa wapienne i gipsowe,używano zaprawy wapiennej z dodatkiembardzo drobnego piasku celem uzyskaniapowtarzalnych elementów dekoracyjnych,a konstrukcje wodne wznoszono przeważniez drewna. Wraz z nastaniem epoki odrodzenia,kiedy wzrosło zainteresowanie antykiem,sięgnięto także do starożytnych prac teoretycznychdotyczących budownictwa, w tymdo traktatu Witruwiusza. W XVI w. DonatoBramante przypomniał wypracowaną przezRzymian technologię, która polegała na wylewaniupłynnego betonu w drewnianychszalunkach.Niestety, kolejne stulecia nie przyczyniłysię do rozwoju technologii budowlanychz wykorzystaniem betonu. Zastosowanie tegomateriału na szerszą skalę było sporadyczne– warto wymienić np. elementy konstrukcjiinżynierskich Kanału Południowego weFrancji, zrealizowanych w początkach drugiejpołowy XVII w. Niespełna wiek później,w latach 1756–1759, angielski inżynier JohnSmeaton, korzystając ze wskazówek zawartychw traktacie Witruwiusza, prowadził sys-2tematyczne badania nad betonem. Odkrył,że używając do produkcji cementu wapieni,które pozostawiają gliniasty osad, można uzyskaćzaprawy twardniejące pod wodą. Wykorzystałto, realizując latarnię morską w rejoniePlymouth. Niezależnie od odkrycia Smeatona,francuski inżynier wojskowy Louis Vicat opublikowałw 1818 r. wyniki swoich badań zawierające,między innymi, klasyfikację spoiw wapiennychoraz informacje dotyczące proporcji ichposzczególnych składników. Niedługo potem,dzięki tym osiągnięciom, angielski murarz JosephAspdin (w 1824 r.) opatentował spoiwo hydraulicznenazwane „cementem portlandzkim”.Początkowo coraz powszechniejsze użyciebetonu w budownictwie nie było związanez wypracowaniem nowych rozwiązań formalnych.Dopiero pod koniec XIX w. narastającysprzeciw wobec skostniałego repertuaru formzakorzenionych w przeszłości doprowadził dopowstania nowego stylu – secesji. Odstępstwood stylów historycznych wpłynęło napowszechne użycie betonu i żeliwa jako materiałówkonstrukcyjnych. Beton połączony zestalowym zbrojeniem umożliwił swobodnekształtowanie bryły.Żelbet, który zrewolucjonizował budownictwow XX w., został wynaleziony przezfrancuskiego ogrodnika Moniera, który zauważył,że wzmocnione siatką betonowe donicenie pękają na mrozie. Pierwsze realizacjeżelbetowe powstały w Szwajcarii pod koniecwieku XIX – inżynier R. Maillard zrealizowałw tej technologii most oraz budynki o układziekonstrukcyjnym płyta-słup.Tytuł „ojca żelbetu” należy się jednak francuskiemuarchitektowi Auguste’owi Perretowi,który jako pierwszy zaczął stosować to tworzywow budownictwie. Widział w nim nietylko materiał konstrukcyjny, ale także środekumożliwiający projektowanie nowych form.Żelbetowa konstrukcja szkieletowa zostałacałkowicie uwidoczniona w elewacjach zaprojektowanegow 1902 r. budynku mieszkalnegoprzy rue Franklin w Paryżu. Wypełniona zostałacegłą licowaną płytami ceramicznymi orazdużymi płaszczyznami przeszkleń. Strukturatypu płyta-słup umożliwiła znaczną swobodęw kształtowaniu wnętrz oraz zastosowaniepłaskiego dachu pełniącego funkcję tarasu.Twórczość Perreta, mimo nowatorskiegocharakteru, była silnie zakorzeniona w tradycjiszkoły francuskiej. Jego dokonania rozwinęlijednak architekci następnej generacji, kreująccoraz śmielsze rozwiązania konstrukcyjne.Le Corbusier, uczeń Perreta, sformułował pięćzasad architektury współczesnej. Wolny plani elewacja, wstęgi poziomych okien, tarasy nadachach oraz konstrukcja wsparta na słupachmogły być zrealizowane dzięki powszechnemuzastosowaniu żelbetowego szkieletu.Dzięki zbrojonemu betonowi zaczętotworzyć struktury o niespotykanych dotądformach i skali, co jest szczególnie widocznew budownictwie przemysłowym oraz halwidowiskowo-sportowych. Wykorzystująckonstrukcje płytowo-słupowe, możliwe stałosię powiększenie przestrzeni hal fabrycznychprzy jednoczesnym zwiększeniu nośności sa-92 świat architektury świat architektury 93