Miesięcznik nr. 156 - ŚlÄ ski Klub Fantastyki

fantastyczny przeplata siê ze zbeletryzowan¹ biografi¹, która dziœ zaliczylibyœmy do literaturyfaktu.Jest to nie tyle powieœæ, co opowieœæ biograficzna. Ca³e dziesiêciolecia kwitowane s¹ paruzdaniami, gdy kiedy indziej wydarzenia jednego wieczoru rozpisane s¹ na parê rozdzia³ów. Tanierytmicznoœæ narracji odpowiada rytmowi zwyk³ego (a nawet – niezwyk³ego) ludzkiego ¿ycia,w którym krótkie okresy wielkich wydarzeñ i gwa³townych zmian oddzielaj¹ od siebiedziesiêciolecia, podczas których „nic siê nie dzieje”, tj. toczy siê normalne ¿ycie, którego tak nielubi wspó³czesna proza popularna.Sam Bogdan Marian Wincenty Jaxa-Ronikier by³ doœæ barwn¹ postaci¹. W m³odoœci doœæpopularny dramaturg i prozaik, obsesyjnie – zdaniem biografów – zainteresowany problematyk¹przestêpczoœci, zosta³ oskar¿ony o zabójstwo szwagra (w którego œmierci mia³ interes maj¹tkowy)i po g³oœnym procesie poszlakowym skazany (w 1914 r.) na 11 lat ciê¿kich robót i do¿ywotniezes³anie. Uda³o mu siê unikn¹æ wywózki w g³¹b Rosji, wojnê przesiedzia³ w warszawskimwiêzieniu, w 1918 zbieg³ do Austrii, sk¹d zosta³ deportowany do Polski w 1923 r. Z polskiegoju¿ wiêzienia wyszed³, u³askawiony, w 1927 r. Wróci³ do niejasnych interesów i do pisarstwa,publikuj¹c w 1933 r. sw¹ najg³oœniejsz¹ ksi¹¿kê: Dzier¿yñski – czerwony kat, wydan¹ tak¿e zagranic¹. W rok póŸniej opublikowa³ Cz³owieka z g³ow¹. Pod koniec lat trzydziestych straci³wzrok; zmar³ w Zamoœciu w 1956 r. Zupe³nie zapomniany w nastêpnych dziesiêcioleciach, zosta³przypomniany na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych. A w dziesiêæ lat póŸniej Cz³owiek z g³ow¹trafi³ to „jatek ksiêgarskich” (sklepów z tani¹ ksi¹¿k¹) i tam zwróci³ moj¹ uwagê.Tym, który wprowadza naszego bohatera w œwiat wiedzy tajemnej jest, jak ju¿ wspomina³em,Roger Maurycy hrabia Raczyñski (1820-1864), w³aœciciel dóbr rogaliñskich, dzia³acz politycznyi gospodarczy, dobrze zapisany w dziejach Wielkopolski, a zarazem okultysta, Wielki Kopt (towysokich stopieñ okultystycznej hierarchii). Zmar³ on w Pary¿u, jednak nasz autor przypisujemu powtórzenie samobójczego aktu swego ojca, Edwarda Raczyñskiego, który w 1845 r. strzeli³sobie w g³owê z... armatki wiwatowej, co da³o asumpt do podejrzeñ, ¿e jedynie upozorowa³œmieræ, by udaæ siê w pokutna pielgrzymkê. W powieœci czyni to tak¿e jego syn, by schroniæ siêw hiszpañskim klasztorze kartuzów... Tak na marginesie – ciekawe, czy ta pierwsza historia nieby³a Ÿród³em inspiracji dla Boles³awa Prusa (domniemane samobójstwo Wokulskiego)?A skoro ju¿ na to zesz³o – podana przez autora opowieœæ o tym, ¿e Aleksander I nie zmar³w 1825 r. Taganrogu, lecz upozorowawszy zgon uda³ siê na Syberiê, gdzie póŸniej zas³yn¹³ jakoœwi¹tobliwy pustelnik, Fiodor (w powieœci – Teodor) KuŸmicz, jest prawdziwa w tym sensie,¿e w XIX-wiecznej Rosji doœæ powszechnie w ni¹ wierzono. Tak¿e w domu Romanowów (poprawdzie Hollstein-Gottorp; ostatnim z Romanowów by³ zmar³y w 1730 r. Piotr II, a po k¹dzieli– Iwan Antonijewicz, zmar³y trzydzieœci lat póŸniej): Miko³aj II w 1904 r. odwiedzi³ pod Tomskiemgrób Fiodora KuŸmicza (zmar³ego w 1864 r.). Czy ten ostatni (a jego historycznoœæ jest bezsporna)by³ rzeczywiœcie pokutuj¹cym carem – zapewne nigdy siê nie dowiemy.Ciekawe te¿, ¿e przedœmiertna wizja Philalety (g³ównego bohatera) przypomina znaczniepóŸniejsze opowieœci o „¿yciu po ¿yciu”, tj. prze¿yæ, zwi¹zanych ze œmierci¹ kliniczn¹. Imiê tomusi pochodziæ z terminologii okultystycznej, skoro Roger Raczyñski nosi miano Statalety.Wydaje siê, ¿e oba pochodz¹ z greki; ich znaczenia nie chcia³o mi siê dociekaæ.Tadeusz A. OlszañskiBogdan Jaxa-Ronikier: Cz³owiek z g³ow¹. Philaleta. Wyd. spó³ka cywilna EFEKT, Warszawa 1992.Rys. Ma³gorzata Pudlik19