Nr 49 Czerwiec 2013 - Biblioteka Główna Akademii Medycznej w ...

Medycyna i sztukaEdycja 1555Mając świadomość kolejnych odkryć napolu anatomii oraz widząc - pomimo krytyki- popularność swojego dzieła, mniejwięcej w dziesięć lat później - majętny jużwówczas - Vesalius, nakłonił wydawcędo wznowienia Fabrica. Prace rozpoczęłysię w maju 1552 r. Ukończono je w 1555r., kiedy to potężne foliały opuściły prasydrukarskie bazylejskiego przedsiębiorcy.Materiał ilustracyjny pozostawał w rękachOporinusa z wydania pierwszego. Przygotowanojedynie nowy blok drzeworytniczydla frontyspisu oraz wyrżnięto po raz wtóryinicjały. Użyto również nieco lepszego,grubszego papieru. Drukarz w swym drugimwydaniu zastosował także większą,wykwintniejszą czcionkę, tak iż w rezultaciedzieło było jeszcze bardziej okazałei eleganckie. Znaczącą różnicę w stosunkudo pierwodruku widać zatem główniew edycji tekstu oraz co najistotniejsze w jegowarstwie merytorycznej. Vesalius wprowadziłbowiem sporo usprawnień, usunąłzbędne fragmenty, ale przede wszystkim– mając za sobą kilkanaście lat kolejnychdoświadczeń – na nowo ujął wiele kwestiinieznanych mu wcześniej. Wszystkie te zabiegisprawiły, że wydanie z 1555 r. przezwielu oceniane było wyżej niż pierwodruk.Mimo to wydawca nie liczył chyba specjalniena zysk, albowiem w Europie krążyłyliczne tanie plagiaty rysunków z wydaniapierwszego, zaś druk Oporinusa był ekskluzywnyi drogi. Nie zniechęciło to aniautora, ani wydawcy, bowiem zamożnyjuż wówczas profesor był w stanie pokryćkoszty przedsięwzięcia.Toruński egzemplarz z 1555 r.W Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniupod sygnaturą Ob.6.IV.117 przecho-wywanyjest egzemplarz wydania Dehumani corporis fabrica z 1555 r. Dziełozachowane w toruńskiej bibliotece jestjednym z dwóch, jakie były do niedawnaw posiadaniu uniwersyteckiej książnicy.Drugi egzemplarz (Ob.6.IV.98) stanowiłdepozyt Biblioteki Miejskiej w Elblągu,dokąd wrócił wraz z resztą zasobuw 2001 r. Wolumin zachowany w BiblioteceUniwersytetu Mikołaja Kopernikaw świetle zapisek proweniencyjnych zanimtrafił do Torunia był w posiadaniukilku osób prywatnych i instytucji. Pierwszymz właścicieli był ławnik chełmińskiMarcin Jerzy Gajecki, który 12 X 1693 r.podarował dzieło Vesaliusa Janowi JerzemuWeberowi, rajcy i sędziemu przedmiejskiemuchełmińskiemu, późniejszemuburgrabiemu Chełmna. W 1739 r.książka trafiła do kolegium jezuickiegow Grudziądzu. Prawdopodobnie po kasaciezakonu wróciła do Chełmna, tymrazem do biblioteki Gimnazjum Chełmińskiego,z której z kolei trafiła do Torunia.Egzemplarz oprawny jest w brunatnąskórę na desce z typowo renesansowądekoracją, wykonaną na ślepo tłokamii radełkiem z odciśniętym na górnej okładziniemajuskulnym zapisem informującymo autorze i tytule dzieła. Książnicauniwersytecka posiada również dwutomowąedycję dzieła Vesaliusa drukowanąw Lejdzie w 1725 r. z miedziorytniczymodwzorowaniem rycin pierwodruku.Dla dopełnienia warto dodać, iż toruńskiegzemplarz edycji z 1555 r. – w świetlecentralnego katalogu starych druków BibliotekiNarodowej - jest jednym z przynajmniejdziesięciu, jakie przechowywanesą we współczesnych bibliotekach polskich.Uściśla to tym samym – zamieszczonyw International Archives of Medicine(2009, 2:26) wykaz wszystkich egzemplarzytego druku przechowywanych na świecie,sporządzony przez amerykańskiegobadacza Stephena Joffe, który nie notujeani jednego woluminu w Polsce.dr Krzysztof Nierzwicki jest dyrektorem Biblioteki UniwersyteckiejAndreas Vesalius i Jan van CalcarJan SienkiewiczW literaturze przedmiotu (mam na myślihistorię malarstwa europejskiego), uznajesię, że pierwszym dziełem opartym na obserwacjachpoczynionych przez artystę malarza- przy własnoręcznie przeprowadzanychbadaniach zwłok - a mającym na celuanatomiczne przedstawienie rzeźby mięśniciała ludzkiego, był wykonany w 1465 rokuobraz autorstwa florentyńczyka AntoniaPollaiuolo, pt. Bitwa nagich mężczyzn.Najbardziej jednak, szczególnie w kręgachszeroko rozumianego odbiorcy sztuki,znane są rysunki anatomiczne autorstwaLeonarda da Vinci, który w ciągu życiaprzeprowadził własnoręcznie badaniaokoło trzydziestu zwłok ludzkich.Jak wiemy, studia anatomiczne ciałzmarłych wykonywał również MichałAnioł, współpracując w tym względziez Realdo Colombo, znanym w czasachartysty chirurgiem i anatomem. Ten malarzi rzeźbiarz jednocześnie, planowałwydanie podręcznika anatomii dla malarzyi rzeźbiarzy, czego ostatecznie jednaknie zrealizował.Ale, Szanowni Państwo, najpopularniejszymdziełem publikowanym (moglibyśmypowiedzieć – akademickim podręcznikiem)stało się, dla malarzy, grafikówi rzeźbiarzy, dzieło Vesaliusa De humanicorporis fabrica, opublikowane po razpierwszy (jak wiemy) w 1543 roku. Ilustracjedo tego dzieła wykonał w 1538 roku,malarz flamandzki Jan van Calcar (1499-1545), pracujący przez wiele lat we florenckiejmalarskiej pracowni Tycjana.Calcar był tak samo zdolnym rysownikiemjak i malarzem, a szczególnieznakomitym portrecistą. Między innymibardzo precyzyjnie kopiował obrazy swojegomistrza - Tycjana. W kompozycjachwykonanych do dzieła Vesaliusa, Calcarprzedstawiał najczęściej rozpreparowaneludzkie ciała, w charakterystycznychdla Renesansu, alegorycznych pozach,które już niebawem chętnie szeroko upowszechniałomalarstwo barokowe.Warto przypomnieć, iż urodzonyw 1488 roku Tycjan, uczył się malarstwaw Wenecji u wybitnych mistrzów:najpierw u Sebastiana Zuccato, potemu Gentile Belliniego, wreszcie u GiovanniegoBelliniego - twórcy tzw. weneckiejszkoły malarskiej. W warsztacie Belliniego,Tycjan poznał innego artystę - Giorgione,już wówczas uznanego, wybitnegomalarza – twórcę powszechnie znanychkompozycji, takich jak „Śpiąca Wenus”,„Wenus z Urbino” czy „Burza”.Z dzieł Giorgione, Tycjan czerpałprzede wszystkim nową koncepcjęprzedstawiania wyglądów natury,opartą na kolorze, którą sam rozwinąłi uzupełnił wraz z innymi mistrzami,takimi jak Veronese czy Tintoretto,tworząc wspomnianą wenecką szkołęw renesansowym malarstwie. Specyfikatej szkoły (w odróżnieniu chociażbyod szkoły rzymskiej, którą m.in. reprezentowałRafael), polegała na wyrażeniuwszystkich najistotniejszychcech struktury wizualnej przedmiotu -a więc modelunku bryły i jej umieszczeniaw przestrzeni i atmosferze oraz napokazaniu światła i głębi przestrzennej,za pomocą układu barw o różnym natężeniui różnej temperaturze tych barw.22Wiadomości Akademickie Nr 49